Kopenhaga. Przewodnik

Magdalena Nowakowska, Michał Głombiowski

KOPENHAGA – PRZEWODNIK

Wprowadzenie

W 2008 roku modne pismo „Monocle” przyznało Kopenhadze tytuł najlepszego miasta na świecie. W jego ślad poszli twórcy kolejnych rankingów, umieszczając że stolicę Danii na liście miejsc idealnych do życia. Opinię tę zdają się potwierdzać sami mieszkańcy miasta, doceniający jego walory i w większości przypadków nawet nie dopuszczający do siebie myśli o możliwości wyprowadzki z Kopenhagi.

Na czym polega urok duńskiej stolicy? To miasto jest bezpieczne, zadbane i niezwykle przyjazne mieszkańcom oraz podróżnym. A przy tym po prostu ładne. Duża w tym zasługa kolejnych ekip rządzących, które konsekwentnie dbają o rewitalizacje poszczególnych dzielnic oraz rozwój miejskiej infrastruktury, kultury oraz miejsc publicznych – otwartych nabrzeży, parków, skwerów, szerokich pasaży. Nie bez znaczenia jest też silna promocja rowerów, jako głównego środka transportu. Do dyspozycji miłośników jednośladów jest blisko 350 km ścieżek, a 1/3 mieszkańców miasta dojeżdża codziennie do pracy, szkoły czy sklepu właśnie rowerem.

Kopenhaga to także mnóstwo interesujących architektonicznie obiektów (mimo że większość starszych zabytków miasta spłonęła w kolejnych pożarach), arcyciekawych muzeów, galerii oraz ważnych placówek kulturalnych. Dla przyjezdnych istotną kwestią jest też obfitość restauracji, knajpek i kawiarni. W ostatniej dekadzie Kopenhaga zbudziła się z kulinarnego letargu, oferując prawdziwe cuda, potrafiące zaspokoić gusta każdego smakosza (to tu działa uznana za najlepszą na świecie restauracja Noma). Mieszkańcy stolicy z zapałem oddają się ulubionemu sposobowi na spędzanie wolnego czasu – przesiadywaniu w kawiarniach i bawieniu się niezależnie od pory roku i dnia tygodnia. Przy tym dbają o kultywowanie tradycyjnej duńskiej filozofii hygge, której blisko do takich pojęć jak: brak pośpiechu, jakość życia, wspólnota, domowe ognisko. Przyjeżdżając do Kopenhagi, pozostaje więc tylko do nich dołączyć.

 I. Historia i kulturaHistoria

Kopenhaga musiała powstać. Naturalny, dogodny port położony nad cieśniną Sund, stanowiącą najkrótszą drogę z Bałtyku do Morza Północnego, dawał każdemu, kto wziął go we władanie możliwość kontroli przepływających statków. Już w XI w. na terenie dzisiejszego Starego Miasta istniała osada zwana Havn, czyli przystań. Nieco później zaczęła być znana jako Købmannehavn, Przystań Kupców. Z czasem określenie to przerodziło się we współczesną nazwę: Kopenhaga. 

Za założyciela miasta uważa się Absalona, biskupa z pobliskiego Roskilde, siedziby biskupstwa i ówczesnych duńskich władców. Otrzymawszy w 1160 r. okoliczne ziemie we władanie, zbudował na wyspie, naprzeciw kupieckiego portu, murowany zamek warowny Slotsholmen. Pod ochroną biskupiej fortecy bezpiecznie rozwijał się handel, a bogactwo osady rosło. Do połowy XIII w. Kopenhaga uzyskała na tyle silną pozycję gospodarczą, że zaczęła wzbudzać niepokój dominujących do tej pory w handlu bałtyckim kupców niemieckich, zrzeszonych w związku miast zwanym Hanzą. Na czele Hanzy stała Lubeka, której flota w 1249 r. zaatakowała i splądrowała Kopenhagę.

Po tym wydarzeniu, w 1254 r., biskup Jakub Erlandsen nadał Kopenhadze prawa miejskie, co miało zadośćuczynić kupcom straty i pobudzić gospodarkę. Władza biskupów była jednak na tyle silna, że mimo oficjalnie zyskanej autonomii, mieszkańcom udało się wywalczyć prawo powołania rady miejskiej dopiero ponad sto lat później. Jeszcze w tym samym wieku Kopenhaga została otoczona murami obronnymi, co jak na miasto duńskie było posunięciem dość nietypowym, świadczącym o jego wyjątkowym znaczeniu. W XIV w. wyrosła na jedno z największych miast Skandynawii, którego sił nie osłabił ani najazd Szwedów w 1342 r., ani kolejny atak Hanzeatów w latach 1368-69. Ucierpiał natomiast zamek, który został przez hanzeatyckich najeźdźców rozebrany, załadowany na statki i zatopiony u wejścia do portu, co całkowicie zatamowało w nim ruch. Odbudowana twierdza miała symbolicznie umacniać władzę biskupów, ale już niedługo stała się rezydencją królewską. W 1416 r. Eryk VII Pomorski zmusił kapitułę w Roskilde do odstąpienia zwierzchności nad miastem.

Król Eryk wsławił się wprowadzeniem opłaty, która na kolejne wieki stała się głównym źródłem dochodów duńskiego skarbu – cła sundzkiego, nakładanego na wszystkie obce statki przepływające przez Sund. Przez całe stulecie dobra passa nie opuszczała miasta, które utrzymało pozycję lidera na terenie całej Skandynawii. Zastąpiło ono Roskilde w roli siedziby duńskich władców, dorobiło się potężnej floty oraz uniwersytetu – drugiego w Skandynawii po szwedzkiej Uppsali, rozpowszechniło wynalazek Gutenberga i wypuściło spod prasy pierwsze druki, ostatecznie rozprawiło się z Hanzą, a jego ludność wzrosła do 10 tys. osób.

W latach 20. XVI w. Dania znalazła się pod ogromnym wpływem luteranizmu. Chrystian III, syn ostatniego katolickiego króla Fryderyka I, jeszcze jako książę wprowadził w swoich włościach protestantyzm, a w 1536 r., już jako król, w całej Danii. Opracowano nowe konstytucje dla kościoła luterańskiego i zaczęto przekształcać kościoły w zbory. Najważniejszą świątynią luterańską stolicy stał się Kościół Marii Panny, gdzie Chrystian III i jego żona Dorota zostali koronowani. 

Reformy w kościele nie zachwiały pozycji gospodarczej Kopenhagi. Miasto pozostało głównym źródłem dochodów kraju (głównie za sprawą nakładanych ceł) oraz najważniejszym

ośrodkiem handlowym Danii. Wiodącą rolę miasta dodatkowo wzmocniły inwestycje króla Chrystiana IV, który nie szczędził środków na rozbudowę, przyczyniając się tym samym do wzrostu liczby mieszkańców i ich zamożności. Za jego rządów powstała dzielnica portowa Christianshavn oraz wiele budowli będących dziś symbolami miasta, jak zamek Rosenborg, kościół św. Trójcy z Okrągłą Wieżą, arsenał i wiele innych. Władca kazał także wnieść twierdzę Kastellet, chroniącą miasto od strony morza, która egzamin z obronności zdała podczas nieudanego oblężenia szwedzkiego w latach 1658-59.

Następnemu królowi, Fryderykowi III, zapalonemu bibliofilowi, Kopenhaga zawdzięcza Bibliotekę Królewską. Na jej stworzeniu ambicje władcy jednak się nie skończyły – umocnił on władzę królewską przekształcając tron elekcyjny w dziedziczny i otwierając w ten sposób drogę do uczynienia Danii monarchią absolutną. Jeszcze jako król elekcyjny, Fryderyk III wypowiedział wojnę Szwecji (1657-60), w wyniku której Dania odzyskała Bornholm i Trondheim, ale na zawsze utraciła Skanię. Wraz z jej stratą Kopenhaga, dotąd położona w centrum kraju, znalazła się na jego rubieżach, co skłoniło Fryderyka do przebudowy twierdzy Kastellet, tak by skuteczniej mogła stawić opór atakom. 

Panujący po Fryderyku Chrystian V nie sprawdził się jako władca Danii, ale Kopenhaga zyskała dzięki niemu nowe reprezentacyjne tereny – Nowy Plac Królewski (Kongens Nytorv), przy którym wzniesiono pałace Charlottenborg i Thotta oraz barokowy ogród z pomnikiem konnym Chrystiana V.

Kolejny król, Fryderyk IV, rozpoczął panowanie od zaangażowania Danii w wielką wojnę północną (1700-1721), która przez dwa dziesięciolecia kształtowała sytuację polityczną w rejonie Morza Bałtyckiego. W tym czasie Kopenhaga przeżyła oblężenie sił angielsko-holendersko-szwedzkich (ich flota zbombardowała miasto) oraz epidemię dżumy, która pozbawiła życia ok. 23 tys. ludzi, trzecią część populacji. Zła passa trwała po zakończeniu wojny – trzydniowy pożar, który wybuchł w 1728 r. unicestwił blisko 1/3 miasta, a 20 proc. mieszkańców pozbawił dachu nad głową. Wraz z budynkami spłonęło wiele dóbr kultury, między innymi 35 tys. tekstów przechowywanych w Bibliotece Uniwersyteckiej oraz w obserwatorium w Okrągłej Wieży.

Podczas powojennej odbudowy, miasto wzbogaciło się o nowe budowle w stylu barokowym, między innymi kompleks pałacowy Amalienborg, który do dziś pełni rolę rezydencji rodziny królewskiej. Druga połowa XVIII w. była czasem inwestycji kulturalnych i społecznych. Założono Królewskie Towarzystwo Naukowe, Teatr Królewski, Królewską Akademię Sztuk, udostępniono do użytku publicznego Bibliotekę Królewską, otwarto Królewską Fabrykę Duńskiej Porcelany oraz pierwszy szpital, w którym chorzy leczeni byli za darmo. Stulecie zakończyło się wielkim pożarem, który zniszczył nietkniętą przez poprzedni ogień średniowieczną zabudowę, czyniąc Kopenhagę miastem niemal całkowicie pozbawionym budynków starszych niż XVIII w.

Na początku XIX w., mimo początkowych prób utrzymania neutralności, Dania weszła w konflikt z Anglią, odmawiając zerwania stosunków handlowych z jej wrogiem, Francją napoleońską. W 1801 r. flota angielska zaatakowała port w Kopenhadze, w zaledwie pięć godzin zmuszając mieszkańców do kapitulacji. Sześć lat później, by uprzedzić poparcie Duńczyków dla Napoleona, Anglicy ponownie zbombardowali Kopenhagę i zajęli całą duńską flotę. Z tych potyczek miasto wyszło tak osłabione, że ogłoszono bankructwo skarbu. Podjęte reformy finansów i szkolnictwa oraz zwiększenie produkcji rolnej i przemysłowej pomogły jednak przełamać stagnację, co wkrótce zaowocowało okresem rozkwitu gospodarczego i kulturalnego, który miał trwać nieprzerwanie aż do II wojny światowej.

W