Maszyny i nie tylko – zasadnicze wymagania dotyczące bezpieczeństwa i ochrony zdrowia

Redakcja

Autor:

Przemysław ‌Ł. Siemiątkowski

Kierownik Grupy ‌Wydawniczej:

Agnieszka Konopacka-Kuromochi

Redaktor:

Agnieszka Świeboda

Menedżer ‌produktu:

Rafał ‌Kępka

Koordynator produkcji:

Mariusz Jezierski

Skład i ‌łamanie:

Ticas ‌Studio

Drukarnia:

MDruk

ISBN: ‌978-83-269-3277-9

Cena brutto: 69 ‌zł

Informacje i zamówienia:

e-mail: cok@wip.pl

infolinia: ‌22 ‌518 27 ‌27

faks: 22 ‌518 ‌27 50

Wydawnictwo Wiedza ‌i Praktyka Sp. z ‌o.o.

ul. Łotewska ‌9A, 03-918 ‌Warszawa

NIP: 526-19-92-256

Numer ‌KRS: 0000098264 ‌– ‌Sąd Rejonowy dla m.st. ‌Warszawy

Wysokość kapitału ‌zakładowego: ‌200.000 zł

tel. ‌: ‌22 ‌518 29 29, faks: ‌22 617 60 10

© ‌Copyright by ‌Wydawnictwo Wiedza i ‌Praktyka Sp. z o.o. ‌Warszawa 2011 ‌r.

Informacja ‌o ‌prawach autorskich ‌do zdjęć:

zdjęcie ‌na pierwszym planie: C ‌auremar – ‌Fotolia.com

zdjęcie w tle: autor: ‌Joe ‌Mabel ‌– commons.wikimedia.org

Wprowadzenie

29 ‌grudnia 2009 ‌r. weszłowżycie rozporządzenie ‌ministra gospodarkiz21 ‌października 2008 r.wsprawie zasadniczych ‌wymagań dla maszyn ‌(Dz.U.nr 199, ‌poz. 1228zezm.), dalej: rozporządzenie. ‌Zostało ‌ono wydane na ‌podstawie ‌art. 9 ustawyz30 ‌sierpnia 2002 ‌r.osystemie ‌oceny zgodności (tekst jedn.: Dz.U.z2010 r. nr 138, poz. 935zezm.).

Jednocześnie przestało obowiązywać rozporządzenie ministra gospodarkiz20 grudnia 2005 r.wsprawie zasadniczych wymagań dla maszynielementów bezpieczeństwa (Dz.U. nr 259, poz. 2170).

Natomiast 15 grudnia 2011 r. weszłowżycie rozporządzenie mnistra gos-podarkiz13 czerwca 2011 r. zmieniające rozporządzeniewsprawie zasadniczych wymagań dla maszyn (Dz.U. nr 124, poz. 701), czyli pierwsza nowelizacja rozpo-rządzenia.

1. Co określa rozporządzenie?

Rozporządzenie określa:

1) zasadnicze wymaganiawzakresie bezpieczeństwaiochrony zdrowia dotyczące projektowania oraz wykonywania wprowadzanych do obrotu lub oddawanych do użytku:

●maszyn,

●wyposażenia wymiennego,

●elementów bezpieczeństwa,

●osprzętu do podnoszenia,

●łańcuchów, linipasów,

●odłączalnych urządzeń do mechanicznego przenoszenia napędu,

●maszyn nieukończonych;

2) procedury oceny zgodności;

3) sposób oznakowania maszyn;

4) wzór znaku CE

(§ 1 pkt 1 lit. a–gipkt 2–4 rozporządzenia).

Przepisy rozporządzenia,wktórych jest mowaomaszynie, stosuje się odpowiedniodo wyposażenia wymiennego, elementów bezpieczeństwa, osprzętu do podnoszenia, łańcuchów, linipasów oraz odłączalnych urządzeń do mechanicznego przenoszenia napędu (§ 4 rozporządzenia).

2. Definicje

Określono następujące definicje:

1. Maszyna:

1) zespół wyposażony lub który można wyposażyćwmechanizm napędowy inny niż bezpośrednio wykorzystujący siłę mięśni ludzkich bądź zwierzęcych, składający się ze sprzężonych części albo elementów,zktórych przynajmniej jedna jest ruchoma, połączonychwcałość mającą konkretne zastosowanie;

2) wspomnianywpkt 1 zespół bez elementów przeznaczonych alternatywnie do jego podłączenia:

●wmiejscu pracy,

●do źródeł energiiinapędu;

3) wspomnianywpkt 1i2 zespół gotowy do zainstalowania oraz zdolny do funkcjonowania alternatywnie jedynie po:

●zamontowaniu na środkach transportu,

●zainstalowaniuwbudynku lub na konstrukcji;

4) wspomnianewpkt 1–3 zespoły maszyn lub nieukończone maszyny, którewcelu osiągnięcia określonego efektu końcowego zostały zestawioneisą sterowane tak, że działają jako zintegrowana całość;

5) zespół sprzężonych części lub elementów,zktórych przynajmniej jeden jest ruchomy, połączonychwcałość, przeznaczony do podnoszenia ładunków, którego jedynym źródłem mocy jest bezpośrednie wykorzystanie siły mięśni ludzkich

(§ 3 pkt 1 lit. a–e rozporządzenia).

2. Wyposażenie wymienne– urządzenie, które jest montowane przez operatora do oddanych do użytku maszyny lub ciągnika,wcelu zmiany bądź przypisania im nowej funkcji, jeżeli nie jest narzędziem (§ 3 pkt 2 rozporządzenia).

3. Element bezpieczeństwa– element, który:

1) służy spełnieniu funkcji bezpieczeństwa,

2) jest wprowadzany do obrotu oddzielnie,

3) jego uszkodzenie lub nieprawidłowe działanie zagraża bezpieczeństwu ludzi,

4) nie jest niezbędny do działania maszyny,

5) można go zastąpić zwykłymi elementami tak, aby maszyna mogła działać

(§ 3 pkt 3 rozporządzenia).

4. Osprzęt do podnoszenia– element lub wyposażenie niezwiązanezmaszyną podnoszącą,wtym także zawiesiaiich elementy, umożliwiające utrzymanie ładunku, umieszczane między maszynąaładunkiem lub na samym ładunku bądź mogące być integralną częścią ładunku, które są oddzielnie wprowadzane do obrotu (§ 3 pkt 4 rozporządzenia).

5. Łańcuchy, linyipasy– łańcuchy, liny oraz pasy do podnoszenia będące częścią maszyny podnoszącej lub osprzętu do podnoszenia (§ 3 pkt 5 rozporządzenia).

6. Odłączane urządzenie do mechanicznego przenoszenia napędu– odłączany element do przenoszenia mocy między maszynami samobieżnymi lub ciągnikamiainnymi maszynami przez połączenie ich na pierwszym stałym łożysku – jeżeli urządzenie zostało wprowadzone do obrotuzosłoną, należy je traktować jako jeden wyrób (§ 3 pkt 6 rozporządzenia).

7. Maszyna nieukończona– zespół elementów tworzących maszynę, która nie może być samodzielnie stosowana – jedynym przeznaczeniem nieukończonej maszyny jest włączenie jej do lub połączeniezinną maszyną bądź maszyną nieukończoną albo wyposażeniemwcelu stworzenia maszyny, układ napędowy jest maszyną nieukończoną (§ 3 pkt 7 rozporządzenia).

8. Zagrożenie– potencjalne źródło urazów lub uszczerbku na zdrowiu (§ 3 pkt 8 rozporządzenia).

9. Strefa niebezpieczna– strefawobrębie lub wokół maszyny,wktórej występuje zagrożenie bezpieczeństwa bądź zdrowia ludzi (§ 3 pkt 9 rozporządzenia).

10. Osoba narażona– osoba znajdująca się częściowo lub całkowiciewstrefie niebezpiecznej (§ 3 pkt 10 rozporządzenia).

11. Operator– osoba, która wykonuje czynności związane z:

1) instalowaniem maszyny,

2) obsługiwaniem maszyny,

3) regulowaniem maszyny,

4) konserwowaniem maszyny,

5) czyszczeniem maszyny,

6) naprawianiem maszyny,

7) przemieszczaniem maszyny

(§ 3 pkt 11 rozporządzenia).

12. Ryzyko– kombinacja prawdopodobieństwaiciężkości urazów lub uszczerbku na zdrowiu, które mogą mieć miejscewsytuacjach niebezpiecznych (§ 3 pkt 12 rozporządzenia).

13. Osłona– część maszyny,wformie bariery materialnej, przeznaczona specjalnie do zapewnienia ochrony (§ 3 pkt 13 rozporządzenia).

14. Urządzenie ochronne– urządzenie, inne niż osłona, zmniejszające ryzyko niezależnie lubwpołączeniuzosłoną (§ 3 pkt 14 rozporządzenia).

15. Zastosowanie zgodnezprzeznaczeniem– użytkowanie maszyny zgodniezinformacjami zawartymiwinstrukcji (§ 3 pkt 15 rozporządzenia).

16. Możliwe do przewidzenia niewłaściwe użycie– użytkowanie maszynywsposób niezgodnyzinformacją zawartąwinstrukcji, które może wynikaćzdających się łatwo przewidzieć ludzkich zachowań (§ 3 pkt 16 rozporządzenia).

17. Maszyna, która ze względu na jej przemieszczanie się może stwarzać zagrożenie– alternatywnie maszyna:

1) której działanie wymaga przemieszczania sięwtrakcie pracy lub ciągłego bądź przerywanego przemieszczania się między kolejnymi stałymi stanowiskami pracy,

2) która nie przemieszcza sięwtrakcie pracy, ale może zostać wyposażona tak, aby ułatwione było ewentualne jej przemieszczaniezmiejsca na miejsce

(§ 3 pkt 17 lit.a ib rozporządzenia).

18. Kierowca– operator odpowiedzialny za przemieszczanie maszyny, który alternatywnie może:

1) być transportowany przez maszynę,

2) towarzyszyć maszynie pieszo,

3) zdalnie kierować maszyną

(§ 3 pkt 18 rozporządzenia).

19. Podnoszenie– przemieszczanie ładunków zawierających towary lub osoby, wymagającychwdanym momencie zmiany poziomu położenia (§ 3 pkt 19 rozporządzenia).

20. Ładunek prowadzony– ładunek, którego przemieszczanie odbywa się wzdłuż sztywnych lub elastycznych prowadnic,opołożeniu ustalonym za pomocą stałych zamocowań (§ 3 pkt 20 rozporządzenia).

21. Współczynnik bezpieczeństwa– stosunek obciążenia gwarantowanego przez producenta lub jego upoważnionego przedstawiciela, jakie części maszyny bądź osprzętu do podnoszenia jestwstanie utrzymać, do maksymalnego udźwigu (§ 3 pkt 21 rozporządzenia).

22. Współczynnik przeciążenia– stosunek obciążenia użytego do przeprowadzenia prób statycznych lub dynamicznych maszyny podnoszącej bądź osprzętu do podnoszenia do maksymalnego udźwigu (§ 3 pkt 22 rozporządzenia).

23. Próba statyczna– badanie, podczas którego maszyna podnosząca lub osprzęt do podnoszenia są:

1) poddawane działaniu siły równej iloczynowi maksymalnego udźwiguiodpowiedniego współczynnika przeciążenia dla prób statycznych (wpierwszej kolejności),

2) skontrolowane bezpośrednio po zdjęciu obciążeniawcelu upewnienia się, że nie nastąpiło żadne uszkodzenie (następnie)

(§ 3 pkt 23 rozporządzenia).

24. Próba dynamiczna– badanie, podczas którego maszyna podnosząca pracuje we wszystkich możliwych konfiguracjach, przy obciążeniu równym iloczynowi maksymalnego udźwiguiodpowiedniego współczynnika przeciążenia dla prób dynamicznych,zuwzględnieniem dynamicznego zachowania się maszyny podnoszącej,wcelu sprawdzenia, czy funkcjonuje właściwie (§ 3 pkt 24 rozporządzenia).

25. Podstawa ładunkowa– część maszyny, na której lubwktórej zajmują miejsca osoby bądź są umieszczane towarywcelu ich podnoszenia (§ 3 pkt 25 rozporządzenia).

26. Maszyna do stosowania pestycydów– maszyna przeznaczona do stosowania środków ochrony roślinwrozumieniu art. 2 ust. 1 rozporządzenia Parlamentu EuropejskiegoiRady (WE) nr 1107/2009z21 października 2009 r. dotyczącego wprowadzania do obrotu środków ochrony rośliniuchylającego dyrektywy Rady 79/117/EWGi91/414/EWG – Dz. Urz. UE nr L 309z24 listopada 2009 r., str. 1 (§ 3 pkt 26 rozporządzenia).

27. Zasadnicze wymaganiawzakresie bezpieczeństwaiochrony zdrowia– wymagania odnoszące się do projektowania oraz wytwarzania maszyn, które mają na celu zapewnienie wysokiego poziomu bezpieczeństwaiochrony zdrowia osób, jak również – tam, gdzie ma to zastosowanie – zwierząt domowych oraz mienia lub –wprzypadku maszyn do stosowania pestycydów – środowiska (§ 3 pkt 27 rozporządzenia).

3. Orientacyjny wykaz elementów bezpieczeństwa

Orientacyjne określenie wykazu elementów bezpieczeństwa zawiera załącznik nr 1Orientacyjny wykaz elementów bezpieczeństwado rozporządzenia (§ 3 pkt 3 rozporządzenia).

Tabela 1.Orientacyjny wykaz elementów bezpieczeństwa

Lp.

Orientacyjny wykaz elementów bezpieczeństwa

1.

Osłony odłączanych mechanicznych wałów napędowych

2.

Urządzenia ochronne przeznaczone do wykrywania obecności osób

3.

Napędzane mechanicznie ruchome osłony blokujące przeznaczone do zastosowaniawnastępujących maszynach:

a) prasach,wtym krawędziowych, do obróbki metali na zimno,zręcznym podawaniem lub odbieraniem, których ruchome elementy robocze mogą mieć skok większy niż 6 mmiprędkość przekraczającą 30 mm/s,

b) wtryskarkach lub prasach do tworzyw sztucznych,zręcznym podawaniem lub odbieraniem,

c) wtryskarkach lub prasach do gumy,zręcznym podawaniem lub odbieraniem

4.

Układy logiczne zapewniające funkcje bezpieczeństwa

5.

Zaworyzdodatkowymi środkami do wykrywania uszkodzeń, przeznaczone do sterowania niebezpiecznymi ruchami maszyny

6.

Instalacje wyciągowe przeznaczone do usuwania zanieczyszczeń wydzielanych przez maszyny

7.

Osłonyiurządzenia ochronne zaprojektowanewcelu ochrony osób przed zagrożeniami powodowanymi przez części ruchome związanezprawidłową pracą maszyny

8.

Urządzenia monitorujące do kontroli obciążeniaiprzemieszczaniawmaszynach podnoszących

9.

Systemy ograniczające mające za zadanie utrzymanie osóbwsiedziskach

10.

Urządzenia do zatrzymania awaryjnego

11.

Układy do rozładowywania ładunków elektrostatycznych zapobiegające gromadzeniu się potencjalnie niebezpiecznych ładunków elektrostatycznych

12.

Ograniczniki energiiiurządzenia nadmiarowe wymagane stosownie do § 42, 83 oraz 96 rozporządzenia

13.

Układyiurządzenia zmniejszające emisję hałasuidrgań

14.

Konstrukcje chroniące przed skutkami wywrócenia (ROPS)

15.

Konstrukcje chroniące przed spadającymi przedmiotami (FOPS)

16.

Urządzenia oburęcznego sterowania

17.

Elementy maszyn zaprojektowanych do podnoszenia lub opuszczania osób między różnymi przystankami, takie jak:

a) urządzenia ryglujące drzwi przystankowe,

b) urządzenia chroniące jednostkę przenoszącą ładunek przed upadkiem lub niekontrolowanym ruchemwgórę,

c) ograniczniki prędkości,

d) zderzakizakumulacją energiizcharakterystyką nieliniową lub tłumieniem ruchu powrotnego,

e) zderzaki rozpraszające energię,

f) urządzenia zabezpieczające zainstalowane na siłownikach hydraulicznych układów napędowych, jeżeli są stosowane jako urządzenia zapobiegające upadkom,

g) elektryczne urządzenia zabezpieczającewpostaci łączników bezpieczeństwa zawierających elementy elektroniczne

Rozdział I

Wprowadzenie do obrotu lub oddanie do użytku maszyny

Maszyna może być wprowadzona do obrotu lub oddana do użytku, jeżeli spełnia przepisy rozporządzeniaiprzy prawidłowym zainstalowaniu oraz konserwacji,atakże zastosowaniu zgodnymzprzeznaczeniem bądźwwarunkach, które można przewidzieć, nie stwarza zagrożenia bezpieczeństwaizdrowia osób oraz – tam, gdzie ma to zastosowanie – zwierząt domowychimienia albo –wprzypadku maszyn do stosowania pestycydów – środowiska (§ 5 rozporządzenia).

Przede wszystkim przed wprowadzeniem danej maszyny do obrotu lub oddaniem do użytku producent bądź jego upoważniony przedstawiciel musi:

1) zapewnić, że maszyna spełnia odpowiednie zasadnicze wymagania dotyczące ochrony zdrowiaibezpieczeństwa określonewrozporządzeniu,

2) zapewnić dostępność właściwych dokumentów określonychwzałączniku nr 2Dokumentacja technicznado rozporządzenia,

3) dostarczyć niezbędnych informacji,wszczególności instrukcji,

4) przeprowadzić właściwe procedury oceny zgodności,

5) sporządzić deklarację zgodności WE dla maszyn, określonąwzałączniku nr 3Deklaracjedo rozporządzenia,izapewnić dołączenie jej do maszyny,

6) umieścić oznakowanie CE – zgodniezzasadami określonymiwzałączniku nr 4Wzór znaku CEdo rozporządzenia

(§ 6 ust. 1 pkt 1–6 rozporządzenia).

Wcelu realizacji procedur oceny zgodności producent lub jego upoważniony przedstawiciel powinien mieć niezbędne środki do zapewnienia, że dana maszyna spełnia zasadnicze wymagania dotyczące ochrony zdrowiaibezpieczeństwa określonewrozporządzeniu, lub mieć dostęp do takich środków (§ 6 ust. 3 rozporządzenia).

Wprzypadku gdy do określonych maszyn mają zastosowanie także inne odpowiednie przepisy, które przewidują umieszczenie oznakowania CE, może być ono umieszczone, pod warunkiem że maszyny te spełniają również wymagania określonewtych przepisach (§ 6 ust. 4 rozporządzenia).

Ponadtowsytuacji gdy co najmniej 1 ze wspomnianych powyżej przepisów pozwala producentowi lub jego upoważnionemu przedstawicielowi,wokresie przejściowym określonymwtych przepisach, na wybór innych odpowiednich przepisów, oznakowanie CE powinno wskazywać zgodność tylkozzastosowanymi przepisami (§ 6 ust. 5 rozporządzenia). Wtedy producent lub jego upoważniony przedstawiciel powinien podać szczegółowe daneozastosowanych innych odpowiednich przepisachwdołączonej do maszyny deklaracji zgodności WE (§ 6 ust. 5 rozporządzenia).

1. Dokumentacja techniczna maszyny

Zakres dokumentacji technicznej maszyny określa załącznik nr 2Dokumentacja technicznado rozporządzenia.

Tabela 2.Dokumentacja techniczna maszyny

Lp.

Dokumentacja techniczna maszyny

1.

Dokumentacja techniczna maszyny powinna wykazać, że maszyna spełnia wymagania,októrych mowawrozporządzeniu. Dokumentacja techniczna maszyny powinna obejmować projektowanie, wytwarzanieidziałanie maszynywzakresie koniecznym do tej oceny. Ponadto dokumentacja techniczna maszyny powinna być przygotowana przynajmniejwjednymzoficjalnych języków Unii Europejskiej,zwyjątkiem instrukcji dla maszyny, do której mają zastosowanie przepisy § 58 rozporządzenia

2.

Dokumentacja techniczna maszyny obejmuje:

a) dokumentację konstrukcyjną zawierającą:

●ogólny opis maszyny;

●rysunek zestawieniowy maszynyischematy obwodów sterowania oraz istotne opisyiobjaśnienia niezbędne do zrozumienia działania maszyny;

●rysunki szczegółowezdołączonymi obliczeniami, wynikami badań, certyfikatami itp., niezbędne do sprawdzenia zgodności maszynyzzasadniczymi wymaganiamiwzakresie ochrony zdrowiaibezpieczeństwa;

●dokumentację oceny ryzyka przedstawiającą zastosowaną procedurę zawierającą:

− wykaz zasadniczych wymagańwzakresie ochrony zdrowiaibezpieczeństwa, które mają zastosowanie do maszyny,

− opis środków wdrożonychwcelu wyeliminowania zidentyfikowanych zagrożeń lub zmniejszenia ryzykaiwskazanie ryzyka resztkowego związanegozmaszyną, jeżeli ma to zastosowanie;

●zastosowane normy oraz inne specyfikacje techniczne, wskazujące zasadnicze wymaganiawzakresie ochrony zdrowiaibezpieczeństwa objęte tymi normami;

●wszelkie sprawozdania techniczne podające wyniki badań przeprowadzonych przez producenta lub jednostkę wybraną przez producenta bądź jego upoważnionego przedstawiciela;

●kopię instrukcji maszyny;

●deklarację włączenia wmontowanej maszyny nieukończonejiodpowiednią instrukcję montażu takiej maszyny, jeżeli ma to zastosowanie;

●kopię deklaracji zgodności WE maszyn lub innych wyrobów włączonych do maszyny, jeżeli ma to zastosowanie;

●kopię deklaracji zgodności WE;

b) środki wewnątrzzakładowe, jakie zostaną podjętewcelu zapewnienia zgodności maszynyzprzepisami rozporządzenia (wprzypadku produkcji seryjnej)

3.

Producent musi przeprowadzić odpowiednie badaniaipróby części składowych, osprzętu lub gotowych maszyn, aby ustalić, czy ich projekt bądź wykonanie pozwalają na bezpieczny montaż oraz oddanie maszyny do użytku. Odpowiednie sprawozdaniaiwyniki podlegają włączeniu do dokumentacji technicznej maszyny

4.

Dokumentacja techniczna maszyny powinna być udostępniana do wglądu właściwym organom krajowym przez okres przynajmniej 10 lat od daty produkcji maszyny lub,wprzypadku produkcji seryjnej, od daty wyprodukowania ostatniego egzemplarza

5.

Dokumentacja techniczna maszyny nie musi znajdować się na terytorium państwa członkowskiego Unii Europejskiejibyć stale dostępnawformie materialnej. Jednak powinno być możliwe jej skompletowanieiudostępnieniewczasie współmiernym do jej złożoności przez osobę wyznaczonąwdeklaracji zgodności WE

6.

Dokumentacja techniczna maszyny nie musi obejmować szczegółowych rysunków ani innych szczególnych informacjiopodzespołach użytych do produkcji maszyny,oile takie informacje nie są niezbędne przy sprawdzaniu zgodnościzzasadniczymi wymaganiamiwzakresie zdrowiaibezpieczeństwa

7.

Niedopełnienie obowiązku przedłożenia dokumentacji technicznej maszynywodpowiedzi na prawidłowo uzasadniony wniosek właściwych organów krajowych może stanowić wystarczającą podstawę do zakwestionowania zgodności danej maszynyzzasadniczymi wymaganiamiwzakresie zdrowiaibezpieczeństwa

2. Deklaracja zgodności WE dla maszyn

Tematykę deklaracji zgodności WE dla maszyn szczegółowo określa załącznik nr 3Deklaracjedo rozporządzenia.

Tabela 3.Deklaracja zgodności WE dla maszyn

Lp.

Deklaracja zgodności WE dla maszyn

1.

Do deklaracji zgodności WE dla maszyn przepisy § 58 ust. 2–4 rozporządzenia stosuje się odpowiednio. Deklaracja zgodności WEijej tłumaczenia powinny być sporządzonew