Medalik
 Krzyż św. Benedykta. 
Typ klasyczny. Oryginalny, stary medalik
w porównaniu z jego 
wyglądem późniejszym

Medalik Krzyż św. Benedykta

Typ klasyczny

Oryginalny, stary medalik w porównaniu z jego wyglądem późniejszym

WYBÓR PRZYKŁADOWYCH TEKSTÓW

Warszawa 2018

Tytuł: Medalik Krzyż św. Benedykta. Typ klasyczny. Oryginalny, stary medalik w porównaniu z jego wyglądem późniejszym

Opracowanie: Jerzy Gwiazda

Fundacja pro Maria et VeritateAl. Jerozolimskie 85 lok. 2102-001 Warszawa

Warszawa 2018

Na przodzie książki umieszczono zdjęcie nowo wykonanego medalu z brązu, na tyle okładki znajduje się zdjęcie nieco zniszczonego medalika z XIX wieku.

ISBN wydanie papierowe 978-83-946120-6-1ISBN ebook 978-83-66099-11-1

Blog na temat klasycznego typu medalika: medalik-krzyz-sw-benedykta.blogspot.com

Książkę można nabyć między innymi w sklepie internetowym ELGIDO.com

To, co dla poprzednich pokoleń było święte, również dla nas pozostaje święte i wielkie (…).

Wszystkim wyjdzie na dobre zachowanie bogactw, które wzrastały w wierze i modlitwie Kościoła, i przyznanie im należytego miejsca.

kard. Joseph Ratzinger

Moc medalu leży w znaku Krzyża i w wizerunku św. Benedykta (…) – znak Krzyża św. miał cudowną moc w rękach św. Benedykta, dlatego na medalu po przeciwnej stronie Krzyża umieszczony jest św. Benedykt.

Medal św. Benedykta początkowo mało znany, stał się teraz ucieczką bardzo wielu chrześcijan, a zaufanie, jakie w nim pokładają, Bóg zawsze wynagradza.

o. Prosper Guéranger

Ilustracja 1. Przednia strona medalika św. Benedykta

Ilustracja 2. Tylna strona medalika św. Benedykta

Wprowadzenie

Książka zawiera podstawowe wiadomości dotyczące medalika Krzyż św. Benedykta, w szczególności informacje o jego typie klasycznym, który określa się także mianem starego (dawnego), oryginalnego lub tradycyjnego.

Znajdziemy w niej przystępne teksty przeznaczone dla każdego – opis wyglądu medalika (wraz ze szkicami, rysunkami i kolorowymi zdjęciami), historię jego powstania, sposób użycia oraz omówienie związanych z nim łask i błogosławieństw.

W książce zostały umieszczone między innymi łacińska tradycyjna formuła błogosławieństwa medalika z egzorcyzmem (i jej współczesne polskie tłumaczenie) oraz dodatkowe analizy i teksty, w tym porównanie wyglądu oryginalnego medalika z nowszymi wzorami, obszerniejsze fragmenty klasycznych tekstów o. Guérangera, a także brewe papieskie na temat tego sakramentale.

Przedstawione wiadomości o Krzyżu św. Benedykta zadowolą nie tylko czytelnika, który dopiero zapoznaje się z medalikiem, lecz także tych, którzy chcieliby poszerzyć swoją wiedzę na jego temat.

W zagranicznej literaturze można znaleźć niejedną pozycję na temat medalika św. Benedykta, także jego wzoru klasycznego, który przede wszystkim interesuje nas w tej publikacji. Są to nie tylko opracowania wykorzystane w tej książce i przez to przytoczone w bibliografii. Literatura nie jest zatem szczątkowa, a zachowane medaliki z dawnych czasów nie stanowią białych kruków.

W Internecie oraz w rozmaitych polskich publikacjach nawiązujących do tego zagadnienia można znaleźć wiele krótkich informacji na temat medalika, lecz nierzadko dochodzi w nich do przeinaczeń i nieuzasadnionych uproszczeń. Tak jest przedstawiany nowy typ medalika, jubileuszowy, jakby był on oryginalny i jedyny. Nie wspomina się w ogóle o zasadniczej zmianie wyglądu tego sakramentale, która została zainicjowana pod koniec XIX wieku, a jeśli nawet lakonicznie wspomina się o jakiś zmianach, to podaje się też, że miały one charakter minimalny, co jak zostanie zobrazowanie i wyjaśnione w książce, rozmija się z prawdą.

W nieco szerszych opracowaniach i wypowiedziach na temat medalika zagadnienie dokładnej analizy jego klasycznego typu i jego wyglądu prawie w ogóle nie istnieje, jest traktowane zdawkowo. Czasami o wiele więcej miejsca poświęca się partykularnym tradycjom albo przeciwnie – w niektórych opracowaniach czy wypowiedziach niekiedy odsądza się od czci i wiary to, co zostało już uświęcone i nie jest niczym złym. Niekiedy w ogóle zapomina się o historii wyglądu tego medalika w jego klasycznym okresie, to jest w wiekach XVIII-XIX, a nawet jeszcze w pierwszych dziesięcioleciach XX wieku, tak jakby w ogóle ten temat nie istniał.

Na jednej ze stron internetowych polskich benedyktynów można przeczytać, że nikt dokładnie nie badał historii zmian wzorów medalika Krzyż św. Benedykta, bo medalik ten stał się popularny w Polsce dopiero w XX wieku. W najszerszym dotychczas współczesnym polskim opracowaniu na temat historii i symboliki Krzyża św. Benedykta, autorstwa o. Pawła Szczanieckiego OSB, zostały przeanalizowane przede wszystkim polskie nowsze źródła, a autor zaznacza, że kompletna historia medalika św. Benedykta w nowożytnych czasach wymaga gruntowniejszego opracowania.

Niniejsza publikacja, przez opisanie tradycyjnego typu medalika, jest przyczynkiem do jego historii. Ma ona charakter raczej popularyzatorski niż naukowy, choć nie braknie w niej ścisłości analiz. Niech dociekliwy Czytelnik wybaczy brak przypisów, które można by licznie wstawiać w tekście, a które przy prostej lekturze rozpraszałyby tylko uwagę. Wszystkie fakty i cytaty można znaleźć w źródłach podanych na końcu książki.

Mam nadzieję, że publikacja, którą trzymają Państwo w rękach, choć przedstawiająca jedynie podstawowe informacje z poruszanego tematu, przyczyni się do rozszerzenia wiedzy o medaliku Krzyż św. Benedykta w jego oryginalnej formie, rozjaśnienia pojawiających się wątpliwości w tym względzie, a także umocnienia w wierze katolickiej, a dla tych, którzy jej nie podzielają, będzie pomocna w zapoznaniu się z tym konkretnym przejawem sztuki i pobożności chrześcijańskiej.

Książka ma służyć nie tylko przedstawieniu historii, ale także, a może przede wszystkim, duchowości katolickiej. Celem tej publikacji jest też po prostu szerzenie nabożeństwa do Krzyża świętego i św. Benedykta.

Ogólne informacje o medaliku św. Benedykta i jego typie klasycznym

Czym jest Krzyż św. Benedykta?

Medalik świętego Benedykta (pełna nazwa: medalik Krzyż św. o. Benedykta) jest jednym z bardziej znanych i rozpowszechnionych katolickich dewocjonaliów. Jest poświęcony Krzyżowi świętemu i ojcowi monastycyzmu zachodniego, św. Benedyktowi z Nursji. Dokładna data powstania medalika nie jest znana, w pewnej formie był on już jednak popularny w wieku XVII, a jego wygląd został zatwierdzony w brewe papieskim z 1741 roku.

Krzyż św. Benedykta niesie ze sobą wiele duchowych łask i błogosławieństw. Należy on do sakramentaliów, czyli znaków świętych ustanowionych przez Kościół, uzdalniających do przyjęcia łaski i do współpracy z nią (KKK 1667-1679). Zwykle nosi się go przy sobie, na szyi, na rzemyku lub łańcuszku, zakonnicy przypinają go też przy pasie. Medalik można umieścić w domu, zawiesić na ścianie lub nad drzwiami. Przed użyciem powinien zostać poświęcony przez kapłana.

Jak wygląda klasyczny, oryginalny medalik?

Na przedniej stronie medalika przedstawiona jest postać św. Benedykta. Święty w prawej ręce trzyma Krzyż, jakby w geście do błogosławieństwa. Lewą, opuszczoną wzdłuż ciała, obejmuje księgę – według powszechnej interpretacji jest to reguła zakonu benedyktynów, którą sam napisał. U stóp, po prawej stronie, leży infuła, znak godności opata, a po stronie przeciwnej stoi kruk gotowy na przyjęcie chleba z ręki mnicha. Święty ubrany jest w strój zakonny. Napis łaciński na obrzeżu medalika to jego nazwa: Krzyż św. o. Benedykta. Klasyczne medaliki niekiedy różnią się od siebie w pewnych elementach, ale ich zasadniczy wygląd jest podobny.

(… WIĘCEJ W PEŁNEJ WERSJI KSIĄŻKI… )

Krzyż święty oraz św. Benedykt

Medalik św. Benedykta w szczególności poświęcony jest Krzyżowi świętemu oraz św. Benedyktowi.

Krzyż święty

Krzyż jest najważniejszym znakiem chrześcijaństwa – jest symbolem zbawczej Męki Jezusa Chrystusa. To na Krzyżu nasz Zbawiciel dokonał dzieła odkupienia świata. W historii przedstawiany był na wiele sposobów. Istnieje wiele zobrazowań i symbolicznych przedstawień Krzyża świętego.

(… WIĘCEJ W PEŁNEJ WERSJI KSIĄŻKI… )

Historia powstania medalika św. Benedykta

Nie wiadomo, gdzie i kiedy po raz pierwszy wybito medaliki z wizerunkiem św. Benedykta bądź literami modlitwy, ale historia posługiwania się świętymi znakami, które są obecnie umieszczane na medalikach sięga dawnych wieków.

Starożytność i średniowiecze. Według niektórych opinii sam medalik pochodził z czasów, w których żył św. Benedykt. Trudno uznać te informacje za wiarygodne, a tym bardziej je zweryfikować. Niektórzy twierdzili także, że litery z medalika można przypisać samemu Zbawicielowi – nie wydaje się to jednak informacją prawdziwą. W tradycji przypisuje się jednak słowa modlitwy z medalika samemu św. Benedyktowi.

(… WIĘCEJ W PEŁNEJ WERSJI KSIĄŻKI… )

O klasycznym wyglądzie medalika w ogólności

Kilka opracowań dotyczących Krzyża św. Benedykta i ich tłumaczenia wydawane w różnych krajach Europy Zachodniej w wieku XIX oraz umieszczone przy nich rysunki tego sakramentale świadczą, że medaliki wybijane w tamtym czasie miały pewien charakterystyczny wygląd – różniły się między sobą tylko w pewnym ograniczonym zakresie. Wyglądają one zdecydowanie inaczej niż powstały później typ jubileuszowy, co daje się łatwo zauważyć.

(… WIĘCEJ W PEŁNEJ WERSJI KSIĄŻKI… )

Przód medalika

W brewe papieskim dotyczącym medalika Krzyż św. Benedykta znajduje się tylko jedno zdanie wskazujące na to, jak ma wyglądać jego pierwsza strona – ma ona przedstawiać świętego Benedykta:

una pars imaginem ejusdem Sancti Benedicti repraesentat

(jedna strona przedstawia wygląd tegoż świętego Benedykta).

Brewe nie podaje żadnych dodatkowych szczegółów. Mimo to medaliki, które powstawały po ukazaniu się papieskiego brewe, jak wspomniano, były do siebie podobne.

(… WIĘCEJ W PEŁNEJ WERSJI KSIĄŻKI… )

Tył medalika

Brewe papieskie jasno określa wygląd tylnej strony medalika Krzyż św. Benedykta:

(… WIĘCEJ W PEŁNEJ WERSJI KSIĄŻKI… )

Użycie i zastosowanie Krzyża św. Benedykta

Medalika używa się dzisiaj po uprzednim pobłogosławieniu go przez kapłana (jak każde inne sakramentale). Początkowo błogosławieństwo Krzyża św. Benedykta zastrzeżone było tylko dla benedyktynów z Czech, Moraw i Śląska, stąd nie zawsze łatwo było je uzyskać dla posiadanego przez siebie medalika, wybitego daleko poza tym obszarem….

(… WIĘCEJ W PEŁNEJ WERSJI KSIĄŻKI… )

Ilustracje 7 i 8 (na następnej stronie).Krzyż z medalikiem, Londyn, rok 1880

Znaczenie medalika i skutki, które przynosi

Skutki duchowe używania medalika

Różnorodne są skutki duchowe używania Krzyża św. Benedykta. Jak wynika z literatury, medalik przede wszystkim:

przynosi obfitą łaskę nawrócenia każdemu, kto go nosi;nawraca grzeszników, gdy jest im ofiarowany, niekiedy nawet na łożu śmierci;chroni duszę i ciało człowieka przez złem;

(… WIĘCEJ W PEŁNEJ WERSJI KSIĄŻKI… )

Modlitwa z Krzyża św. Benedykta

Modlitwa ta według tradycji przypisywana jest św. Benedyktowi. Jak wskazuje o. Guéranger, widzimy w niej łaciński pentametr.

W oryginale brzmi to tak:

Crux sacra sit mihi lux

Non draco sit mihi dux

Vade retro sathana

Numquam suade mihi vana

Sunt mala quae libas

Ipse venena bibas

Tłumaczenie wierne:

Krzyż święty niech będzie mi światłem

(… WIĘCEJ W PEŁNEJ WERSJI KSIĄŻKI… )

Świadectwa i konkretne łaski

Nie sposób zliczyć łask, które dokonały się dzięki medalikowi. Potwierdza to literatura. Przykładem może być wybór historii, zaczerpniętych z pobożności ludowej, przypisanych do głównych skutków duchowych używania medalika, a zawartych w broszurze o. Guérangera. Zastają one teraz tu przytoczone.

Cielesne uzdrowienia

W roku 1858 pewien benedyktyn z klasztoru św. Pawła w Rzymie otrzymał wiadomość, że jego krewny niebezpiecznie zachorował; zaraz posłał on do matki chorego medal św. Benedykta; medal ten położyła matka na piersiach swego syna złożonego chorobą, a padłszy na kolana, poczęła prosić Boga o przywrócenie zdrowia swemu dziecku. Wśród modlitwy chory zasnął, a po kilkugodzinnym śnie podniósł się z łóżka zupełnie uzdrowiony.

(… WIĘCEJ W PEŁNEJ WERSJI KSIĄŻKI… )

Brewe papieskie

Do czasu pojawienia się brewe papieskiego medalik lub poszczególne jego elementy funkcjonowały w różnych formach, ich znaczenie tłumaczono prywatnie lub w ramach wspólnot zakonnych. Jednak to jedynie Stolica Apostolska może autentycznie tłumaczyć sens sakramentaliów – formalnie określać je, zmieniać lub znosić. Kiedy papież wydał w 1741 roku powszechnie obowiązujący dekret o Krzyżu św. Benedykta, medalik stał się wtedy publicznym dobrem Kościoła.

Pełny tekst łaciński brewe

Oryginalny tekst brewe papieża Benedykta XIV z lat 1741 i 1742, które zatwierdza użycie medalika, jego wygląd, formułę błogosławieństwa oraz związane z nim odpusty. Tekst brewe przytoczony jest z XIX-wiecznej francuskiej publikacji opata benedyktyńskiego o. P. Guérangera. Podział na części jest pomocniczy, pochodzi o redaktora niniejszej książki.

(… WIĘCEJ W PEŁNEJ WERSJI KSIĄŻKI… )

Formuła błogosławieństwa

Medalik Krzyż św. Benedykta przed użyciem powinien zostać poświęcony przez kapłana, jak każde inne sakramentale.

Kto może poświęcić medalik?

Pierwotnie błogosławieństwo medalika z brewe papieskiego z 1741 roku zastrzeżone było tylko dla mnichów z wybranych opactw benedyktyńskich – z Bohemii (tj. zachodnich Czech), Moraw i Śląska. Później prawo błogosławieństwa medalika otrzymali inni benedyktyni, co było zaznaczone w Rituale Romanum. Obecnie zgodnie z instrukcją Inter oecumenici z 26 września 1964 roku (punkt 77) medaliki może poświęcić każdy kapłan.

Jakiego tekstu błogosławieństwa użyć?

Mniej znaczące medaliki błogosławi się dzisiaj zazwyczaj poprzez wypowiedzenie ogólnej, niekiedy nawet spontanicznej, prostej modlitwy, wraz z formułą trynitarną, uczynieniem znaku Krzyża oraz pokropieniem wodą święconą. Skoro jednak medalik św. Benedykta posiada własną, uświęconą tradycją, formułę błogosławieństwa, warto z niej skorzystać.

(… WIĘCEJ W PEŁNEJ WERSJI KSIĄŻKI… )

Formuła błogosławieństwa – polskie tłumaczenie

(Tłumaczenie prywatne.)

K. Wspomożenie nasze w imieniu Pana.

W. Który stworzył niebo i ziemię.

Zaklinam [egzorcyzmuję] was, medaliki, przez Boga + Ojca Wszechmogącego, który stworzył niebo i ziemię, morze i wszystko, co w nich jest. Dla zwalczenia i wykorzenienia z tych medalików wszelkiej mocy przeciwnika, wszelkiego działania diabelskiego, i wszelkiej napaści, wszelkich widziadeł szatańskich, aby stały się dla wszystkich tych, którzy będą ich używać, zdrowiem umysłu i ciała, w imię Oj + ca Wszechmogącego, Jezusa + Chrystusa Syna Jego, Pana naszego, i Ducha + Świętego Pocieszyciela, i w miłości tegoż Pana naszego Jezusa…

(… WIĘCEJ W PEŁNEJ WERSJI KSIĄŻKI… )

FORMULA BREVIOR BENEDICENDI NUMISMATA S. BENEDICTI

V. Adjutórium nostrum in nómine Dómini.

R. Qui fecit caelum et terram.

Exorcízo vos, numísmata, per Deum + Patrem omnipoténtem, qui fecit caelum et terram, mare et ómnia, quea in eis sunt. Omnis virtus adversárii, omnis exércitus diáboli, et omnis incúrsus, omne phantásma sátanae, eradicáre et effugáre, ab his numismátibus: ut fiant ómnibus qui eis usúri sunt, salus mentis et córporis: in nomine Pa + tris omnipotentis, et Jesu + Christi Fílii…

(… WIĘCEJ W PEŁNEJ WERSJI KSIĄŻKI… )

Nowy wzór medalika (jubileuszowy, kasyneński)

Powstanie nowego medalika i jego rozprzestrzenienie się

W 1880 roku na 1400 rocznicę narodzin św. Benedykta zaprojektowano nowy, jubileuszowy wzór medalika. Ówczesny opat z Monte Cassino o. Bonifacy Krug wydał polecenie, by medal został wybity w arcyopactwie św. Marcina w Beuron. Autorem jubileuszowego wzoru był mnich Desiderius Lenz, z chrztu imię Piotr, należący do artystycznej szkoły beurońskiej, która korzystała też z rozwiązań starożytnej sztuki egipskiej, greckiej, rzymskiej, bizantyjskiej i innych. Z racji miejsca, w którym polecono go utworzyć, medalik nosi też nazwę „kasyneńskiego”.

Nowy wygląd, choć tak samo jak wygląd tradycyjny realizuje wytyczne wskazane w brewe papieskim, różni si

(… WIĘCEJ W PEŁNEJ WERSJI KSIĄŻKI… )

Tył nowego medalika

Opis wyglądu.

(… WIĘCEJ W PEŁNEJ WERSJI KSIĄŻKI… )

Różne modyfikacje medalika i jeszcze nowsze wzory

Odmiany typu klasycznego

Typ klasyczny medalika miał różne odmiany i wykonania. Produkowano go w rozmaitych kształtach i wielkościach, w różnych metalach, pojawiały się na nim czasem dosłownie pojedyncze nowe elementy (np. pastorał), a postać Benedykta była przedstawiana według rysunków i projektów wykonywanych przez różne osoby. Dokładne prześledzenie tych wszystkich różnic wymagałoby dalszych analiz. Wybrane przykłady medalików z tego typu zostały przedstawione wcześniej (na ilustracjach 3-13).

Inne typy medalików

Istnienie klasycznego typu medalika nie przekreśla ważności innych typów. Dzisiaj szeroko rozpowszechniony jest typ kasyneński, jubileuszowy. Oba te typy zostały omówione powyżej.

(… WIĘCEJ W PEŁNEJ WERSJI KSIĄŻKI… )

IHS czy PAX?

Na nowym wzorze medalika znajdujemy umieszczone łacińskie słowo PAX („pokój”). Na starych medalikach nie spotyka się tego słowa – na klasycznych medalikach widniały litery IHS (oznaczające imię Jezus). Niekiedy jednak na starych medalikach nie umieszczano w ogóle w tym miejscu żadnych liter albo umieszczano

(… WIĘCEJ W PEŁNEJ WERSJI KSIĄŻKI… )

Bibliografia i źródła zdjęć

Ważniejsze, wybrane źródła

Benedykt XIV, dekrety z lat 1741 i 1742 (brewe) na temat Krzyża św. Benedykta [w niniejszej książce zostało umieszczone w całości w oryginale łacińskim z krótkim opracowaniem i częściowym tłumaczeniem].Löbl Benno, Disquisitio sacra numismatica de origine, quidditatevirtute pioque usu numismatum seu crucularum S. Benedicti Abbatis, typografia (wydawnictwo) Leopoldi Kaliwoda, Wiedeń 1743.Origine e mirabili effetti della croce o medaglia di S. Benedetto esposti da d. Francesco-Leopoldo Zelli-Jacobuzj cassinese monaco della Basilica e Badia di S. Paolo sulla via ostiense. Roma – tipografia marini e moroni – 1849;tłumaczenie francuskie: Origine et effets admirables de la Croix ou Médaille de saint Benoît, Paris 1860.Santissima Croce del patriarca San Benedetto Abate, Genova – Tipografia della gioventù – 1863, broszura anonimowa.

(… WIĘCEJ W PEŁNEJ WERSJI KSIĄŻKI… )