Miłość i małżeństwo w Indiach

Barbara GrabowskaMIŁOŚĆ I MAŁŻEŃSTWO W INDIACHZ dziejów literatury indyjskiejWydawnictwo Akademickie DIALOGWarszawa 2014Redakcja: ALDONA MIKUSIŃSKAProjekt okładki: BARBARA ĆWIKNa okładce miniatura Śiwa i Parwati z rodziną ze zbiorów British MuseumSkład i łamanie: „ROCH” WOJCIECH OCHOCKICopyright © by Barbara Grabowska & Wydawnictwo Akademickie DIALOG, 2014ISBN e-pub 978-83-63778-90-3ISBN mobi 978-83-63778-91-0Wydawnictwo Akademickie DIALOG
00-112 Warszawa, ul. Bagno 3/218
tel./faks (+48 22) 620 87 03
e-mail: redakcja@wydawnictwodialog.pl
WWW: www.wydawnictwodialog.plKonwersja: eLitera s.c.

Wstęp

Rozkwitająca bujnie od XV w. literatura bengalska, składająca się z trzech nurtów (adaptacje eposów i puran, poematy narracyjne o ludowych bóstwach i liryka wisznuicka), ma kilka cech charakterystycznych. Włączyła przede wszystkim do kultury literackiej różne grupy społeczne, z których każda wytworzyła własne mity, wątki, obrazy i wartości, akceptując tym samym wiele ludowych, plemiennych elementów. Nie traciła jednak związku z tradycją i sanskryckim kanonem literackim. Twórcy świadomie czerpali ze wzorów klasycznych. Ich dzieła nie odeszły daleko od światopoglądu, który stworzyła literatura epicka i puraniczna. Oprócz wątków ludowych wzory, tematy i bohaterów czerpano z Mahabharaty, Ramajany i puran, przede wszystkim z Bhagawatapurany, opiewającej dzieje Kryszny. Te teksty były podstawą tradycji, zmitologizowanej historii i kompendium wszelkiej wiedzy.

W Bengalu powstały liczne tłumaczenia i przeróbki całości eposów, poszczególnych ksiąg oraz wątków, wprowadzające do dzieł Walmikiego i Wjasy innowacje, odmienne interpretacje lub całkiem nowy materiał. Pierwsze i najbardziej popularne tłumaczenie Ramajany ułożył Kryttiwas już na początku XV wieku. Najbardziej znana i wydawana do dziś wersja Mahabharaty Kaśirama Dasa pochodzi z XVII wieku. Obie epopeje ceniono na dworach władców muzułmańskich. Pierwsza bengalska wersja Mahabharaty powstała w Ćattagramie na życzenie Paragala Khana (1513–1519), wodza Husajna-szacha. Z poematów narracyjnych dowiadujemy się, że na dworach dostojników bengalskich recytowano Mahabharatę i Bhagawatapuranę.

Bohaterowie obu epopei, dobrze znani i popularni, stale obecni w świadomości Bengalczyków, pojawiają się nie tylko na stronach tłumaczeń i bengalskich poematów narracyjnych, lecz także w literaturze XIX i XX wieku. Wątki epickie i puraniczne często ulegają zmianie i zreinterpretowaniu, ale wciąż są żywe i służą jako punkt odniesienia. Trudno przecenić znaczenie wpływu obu epopei na światopogląd Bengalczyków.

Obie epopeje opiewają wprawdzie bohaterskie wojenne czyny rycerzy, ale są także światem pełnym kobiet, w którym odgrywają one dużą rolę – w Mahabharacie wojna wybucha przede wszystkim z powodu zhańbienia bohaterki, w Ramajanie – z powodu jej porwania. W opowieści ramowe epopei włączono wiele wątków, których bohaterkami są boginie, niebianki i śmiertelniczki. Teksty sławiąc oddanie wiernych żon, ganiąc zdrady niewiernych i opowiadając o gorącej miłości, informują o ich pozycji w społeczeństwie, małżeństwie, życiu rodzinnym, obowiązkach, uczuciach, marzeniach i rozczarowaniach.

Choć w epopejach odnajdujemy opowieści poświęcone przygodom miłosnym bogów i ludzi, to dominuje w nich obraz kobiety jako żony. W pewnym uproszczeniu można stwierdzić, że literatura indyjska wytworzyła dwa wizerunki kobiet: idealnej żony i idealnej kochanki. Obraz patiwraty, wiernej i oddanej żony, zawiera Mahabharata. To miano zyskały niektóre jej bohaterki: Sawitri, Damajanti, Draupadi, Gandhari. Również Sita, bohaterka drugiej epopei, Ramajany, reprezentuje zalety patiwraty, przypisane kobiecie przez patriarchalne społeczeństwo. Dziś jej postać budzi gwałtowne emocje w dyskursie feministycznym.

Kochanki nie sławi takie bogactwo tekstów, choć spotykamy się z nią już w Rygwedzie w hymnie dialogowym Pururawasa i Urwaśi. Tych dwoje to pierwsza para zakochanych, miłość łączy tu na jakiś czas śmiertelnika i nimfę niebiańską. Urwaśi budziła natchnienie u poetów przez ponad trzy tysiące lat. Poświęcił jej przepiękną odę także Rabindranath Tagore.

Domeną kochanki jest miłosna poezja sanskrycka. Teoretycy w swych traktatach wypracowali szczegółowy sposób opisu jej urody, przeżyć i emocji w połączeniu i rozłące. Sławili ją tak wybitni poeci jak Hala, Amaru czy Bhartryhari.

Stopniowo wcieleniem kochanki stała się Radha, wybrana pasterka Kryszny. Dzięki niej Kryszna z herosa pokonującego demony zamienił się w boskiego kochanka. Radha na długie wieki zdominowała miłosną poezję Bengalu. Najwspanialszym poematem opisującym jej miłość jest Gitagowinda Dźajadewy. Literatura bengalska, przejmując wątek i środki wyrazu z tradycji klasycznej, stworzyła jedyny w swoim rodzaju zbiór pieśni sławiących miłość kochanków, lirykę wisznuicką.

Żywe w świadomości Bengalczyków losy bogów i bohaterów opiewanych w epopejach służą jako argumenty, przykłady do naśladowania czy jako ostrzeżenie. Gdy bogini Ćandi w postaci pięknej kobiety przybywa do domu myśliwego Kalketu, ten ostrzega ją: „Przypomnij sobie, jaki los spotkał Sitę”, a jego żona Phullara wygłasza jako pouczenie opowieść o wiernej i oddanej żonie Wedawati. Często okazuje się, że w zmienionej rzeczywistości literatura zupełnie inaczej traktuje określoną postać czy wątek niż był on przedstawiony w oryginale. Judhiszthira chwali Draupadi jako idealną, nieskazitelną żonę, dla Bengalczyków jest ona jednak tą, która poślubiła pięciu mężów, czyli kobietą rozpustną, a Kunti oraz Madri, żonom króla Pandu, Bengalczycy wciąż wypominają, że miały synów z kochankami.

W poematach narracyjnych, stanowiących unikalny wkład Bengalu, świat bohaterów epopei i puran łączy się z wyobrażonym światem mangali. Kupiec Ćanda spotyka się z Wibhiszaną, władcą Lanki po Rawanie, zabitym przez Ramę. Wąż Kalija, pokonany przez Krysznę, jest tym samym wężem, który ukąsił Lakhindara, bohatera Manasamangali, Hanumant, małpi bohater z Ramajany, ratuje z niebezpieczeństw Lausena, wyznawcę boga Dharmathakura, kupiec Dhanapati jeździ po klatkę dla ptaków, które uciekły z opanowanego przez zły wpływ planety Saturn królestwa Śriwatsy, władcy znanego z Mahabharaty itp.

Ciekawa jest także kwestia elementów tradycji mitologicznej eposów przejętych przez średniowieczną literaturę bengalską. Zaskakujące, że nie cnotliwa posłuszna Sita jest wzorem idealnej żony dla Bengalczyków, lecz Sawitri z Mahaharaty i mało znana Wedawati. Sawitri w dużym stopniu przypomina Behula – bohaterka poematów sławiących wężową boginię Manasę. Idealne żony bengalskie przejmują cnoty patiwraty, ale mają też własne dodatkowe zalety.

Praca niniejsza omawia niektóre zagadnienia związane z małżeństwem i z miłością, ukazując kobietę w roli żony, matki i kochanki na podstawie materiału epickiego bądź bengalskiego, bądź też obu literatur. Poematy narracyjne są podobnie jak epopeje bogatą skarbnicą informacji o życiu kobiety.

Interesujące są poza tym argumenty bohaterów, uzasadniające ich postępowanie, czerpane z epopei i puran, które ujawniają normy i relacje panujące między kobietami i mężczyznami oraz świat wartości średniowiecznego Bengalu.

1. Kama, czyli miłość

1.1. Znaczenie terminu kāma

Miłość (kāma), według poglądów hindusów, jest jednym z czterech podstawowych celów życia człowieka (puruṣārtha) obok dharmy, arthy i mokszy (dharma, artha, mokṣa), czyli szeroko pojętej cnoty, bogactwa i wyzwolenia. Każdy cel jest ważny i istotny, nie można zaniedbywać żadnego z nich, należy dążyć do zachowania między nimi harmonii.

Kāma w sanskrycie znaczy pragnienie, pasja, miłość, pożądanie, żądza (Monier 1956: 271). Termin ten ma wyjątkowo długą tradycję w literaturze indyjskiej. Pojawia się już w najstarszym zabytku, Rygwedzie (Ṛgveda), w jednym z najbardziej znanych hymnów, Hymnie o prapoczątku wszechrzeczy (RV X.129):

Wtedy niebytu ani bytu nie było,

Ani przestworzy, ani w górze niebios.

Cóż więc istniało? Gdzie? I w czyjej pieczy?

Czy były wody, niezgłębiony odmęt?

Śmierć nie istniała ani nieśmiertelność,

Dla dnia i nocy nie było różnicy,

I nic innego, tylko istność jedna

Bez tchnienia sama sobą oddychała.

Mroki we mrok spowite były najpierw,

Jednym odmętem wód to wszystko było,

I tylko owa moc, zamknięta w pustce,

Płodziła siebie przez żar umartwienia.

Z niej na początku zrodziła się żądza (kāma),

Pierwsze nasienie wysiane przez ducha.

Bytu przyczynę w niebycie znaleźli,

Szukając w sercu skupieni wieszczowie…

Przeł. S. Schayer (Mejor 2007: 7)

W Rygwedzie żądza, pragnienie (kāma) jest więc pierwszym czynnikiem kosmogonicznym, zasadą twórczą, pierwszym impulsem przejawienia się. Stanowi tajemnicę bytu świata. Z czasem kāma zaczyna oznaczać poruszenie intelektualne, poczucie niepełności, czynny wysiłek. W upaniszadach[2]kāma – pragnienie – występuje jako rdzenny impuls prowadzący do poznawania czy doznawania, zmierzający do aktu samopoznania. Pojęcie kāma w okresie późniejszym oznacza również pożądanie, miłość fizyczną między mężczyzną i kobietą, wreszcie miłość do człowieka do Boga czy Boga do człowieka (Kudelska 2009: 124).

W epickim micie kreacyjnym pożądanie, które Brahma (Brahma) poczuł do swej własnej córki Sandhji (Sandhyā), zostało upersonifikowane jako bóg miłości Kama. Tak Kama zyskał postać, stał się pięknym młodzieńcem odzianym w błękitną szatę, z łukiem o cięciwie z pszczół i pięcioma kwietnymi strzałami w kołczanie i od tej pory budzi uczucia miłości w sercach ludzkich[3].

O problemach związanych z ludzką miłością i pożądaniem wspomina już Rygweda, najstarszy zachowany tekst indyjski. Zachowały się w nim dialogi między królem Pururawasem (Purūravas), stęsknionym za nimfą Urwaśi (Urvaśī), oraz Jamą (Yama), władcą świata zmarłych i pożądającą go bliźniaczką Jami (Yamī). Atharwaweda (Atharvaveda), ostatnia z Wed, zawiera zaklęcia mające na celu wywołanie przychylności dziewczyny wobec kochającego ją młodzieńca. O miłości pięknych i wiernych księżniczek Damajanti (Damayantī), Sawitri (Sāvitrī) czy Sity (Sītā) opowiadają obie epopeje Mahabharata (Mahābhārata) i Ramajana (Rāmāyaṇa). Wreszcie w Indiach powstały tak kunsztowne i niezwykłe utwory, opiewające przemożną siłę tego uczucia, jak Obłok – posłańcem (Meghadūta) Kalidasy (Kālidāsa) czy Pieśń o Krysznie Pasterzu (Gītagovinda) Dźajadewy (Jayadeva)[4].

1.2. Traktaty na temat dharmy i arthy

Dharma, kāma i artha jako cele życia są tematami traktatów. Dharmaśastry (Dharmaśāstra) to teksty zawierające przepisy prawa obyczajowego, których autorstwo przypisywano mitycznym prawodawcom. Najważniejszym i najbardziej znanym dziełem o dharmie jest Manawadharmaśastra (Mānava-Dharmaśāstra), zwana w skrócie Manusmryti (Manusmṛti)[5]. Omawia prawa i obyczaje rodzinne, narodziny, małżeństwo, dziedziczenie, podział sukcesji, zasady dla członków różnych kast i osób w różnych fazach życia, obowiązki króla i jego administracji, obowiązki poddanych, ceremonie pokutne, kult przodków, kary za przestępstwa i zbrodnie itp. Przy czym trzeba zaznaczyć, że tekst przedstawia idealny postulowany obraz stosunków społecznych. Datę powstania utworu trudno określić – między III w. p.n.e. a II w. n.e. (Mylius 2004: 238).

W tekstach Dharmaśastr znalazły się także przepisy wyraźnie obce, spotyka się sformułowania, że pewne obyczaje stosują tylko kszatrijowie, ale „podwójnie urodzonym” tego się nie zaleca. W zróżnicowanym etnicznie społeczeństwie Indii grupy społeczne o odmiennej kulturze podlegały różnym normom obyczajowym. Kodyfikatorzy Dharmaśastr starali się pogodzić często sprzeczne tradycje. Niektóre szeroko stosowane obyczaje włączali do tekstu, legalizując je w ten sposób, choć wyrażali jednocześnie swoją negatywną opinię. Z czasem odpowiednio uzasadniane i interpretowane zyskiwały one aprobatę (Wałkówska 1993: 148).

Do arthy – bogactwa, materialnego zysku, wreszcie polityki, sztuki rządzenia państwem – odnoszą się arthaśastry (arthaśāstra), z których najwybitniejszą jest Kautilijarthaśastra (Kauṭilīya-Arthaśāstra). Autorstwo tradycja przypisuje Kautilji, kanclerzowi Ćandragupty (IV w. p.n.e.) (Mylius 2004: 229–232).

1.3. Kamasutra

Sferę kamy omawia słynne dzieło indyjskiej sztuki miłosnej Kamasutra (Kāmasūtra) Watsjajany (Vātsyāyana)[6], pierwszy na świecie kompletny przewodnik po miłości erotycznej. Autor we wstępie powołuje się na licznych poprzedników, znawców określonych zagadnień, np. Gonikaputrze przyznał znajomość reguł dotyczących żony, a Kućumarze – wiedzę o pouczeniach tajemnych. Jak widać, wiedza o sferze kamy miała już w owych czasach bogatą tradycję. Autorstwo pierwszego tekstu o kamie przypisuje się legendarnemu Śwetaketu (Śvetaketu), synowi Uddalaki (Uddālaka), który położył kres wolnym związkom seksualnym.

A oto kilka zaleceń wstępnych Kamasutry:

Człowiek żyje sto lat. Niech więc ten czas odpowiednio dzieląc, w trzech dziedzinach żywota się spełnia i niech zważa, by się wzajemnie uzupełniały, nie zaś były sprzeczne z sobą. W dzieciństwie niechaj zdobywa podstawy Dobrobytu od wiedzy począwszy. W młodości znów Miłowanie, a wieku statecznym Zacność niechaj praktykuje i ku wyzwoleniu zdąża. (KM 2.1–4)

Mężczyzna niechaj bez uszczerbku dla Zacności i Dobrobytu oraz ich nauk i sztuk pomocniczych studiuje naukę o Miłowaniu wraz z jej naukami pomocniczymi. Niewiasta natomiast nim dojrzała się stanie, a potem gdy zamężna, niechaj to z przyzwoleniem męża czyni. (KM 3.1–2)

Dlatego niewiasty niechaj przyswajają sobie praktykę Miłowania, naukę o Miłowaniu lub jakiekolwiek jej zagadnienie szczegółowe od osób zaufanych i w tajemnicy. Także stosowanych w praktyce 64 nauk pomocniczych niechaj się dziewica uczy sekretnie i w samotności. (KM 3.12–13)

Watsjajana zaleca więc studiowanie swego traktatu dziewczętom nawet przed osiągnięciem dojrzałości. Sfera kamy, wszelkich form pragnienia, wydaje się przede wszystkim dziedziną kobiet. Kamasutra jest jedynym dostępnym dla nich traktatem. Dharmą kobiety jest służenie mężowi jak bogu, zaspokajanie jego wszelkich zmysłów, kama jest jej svadharmą, „własnym obowiązkiem” (Biardeau 2006: 47–52). Kwiaty, pachnidła, balsamy, muzyka, pieśń itp. należą do kunsztów sztuki miłosnej, którą powinna poznać kobieta.

W metodach wykładu i potraktowania tematu arthaśastry i kamaśastry wykazują uderzające podobieństwo (Winternitz 1998: 658). Ułożone są w suchym podręcznikowym stylu sutr[7]. Zakres Kamasutry podzielonej na siedem rozdziałów jest dość obszerny. Wstęp zawiera indeks treści i etyczno-filozoficzne przedstawienie trzech celów życia, w dalszej części autor omawia sposoby postępowania wobec dziewicy, małżeńskie obyczaje, zalecenia dla wiernej żony, bogaty w informacje jest rozdział dotyczący kurtyzan, a całość kończą dane o tajemnych środkach. Miłość opisana jest wyjątkowo szczegółowo, materiał zgodnie ze skłonnościami Indusów do klasyfikowania wszystkiego jest poukładany w odpowiednich działach. Kobiety i mężczyźni są podzieleni na kategorie stosownie do budowy ciała (kobieta – gazela, klacz, słonica, mężczyźni: zając, buhaj, ogier), poklasyfikowane i zdefiniowane są gry miłosne, pieszczoty, pocałunki, uderzenia miłosne i okrzyki, praktyki uwodzenia i pozycje seksualne. Interesujące i warte niewątpliwie zacytowania jest wyliczenie 64 kunsztów, które powinny opanować kobiety:

A oto sześćdziesiąt cztery nauki pomocnicze stanowiące dziedziny nauki o Miłowaniu: śpiew, muzyka, taniec, rysunek i kaligrafia, sporządzanie ozdób na czoło, układanie mozaik w świątyni z kolorowych ziaren ryżu lub z kwiatów, nizanie kwiatów dla celów dekoracyjnych, barwienie zębów, ubioru lub ciała, układanie posadzek ze szlachetnych kamieni, sztuka przygotowania łoża, gra na czarkach wypełnionych wodą, pryskanie wodą, rzucanie uroku, splatanie girland, stosowanie wieńców i girland dla ozdoby włosów, znawstwo ubioru, ozdabianie uszu, stosowanie pachnideł, używanie biżuterii, magia, wiedza tajemna Kućumary, zręczność rąk, przyrządzanie takich potraw jak rozmaite jarzyny i zupy oraz soków pitnych i napojów podniecających, nauka posługiwania się igłą i dziergania, sporządzanie cacek z włókien lotosu, gra na lutni i kociołku, układanie girland strof, umiejętność recytowania trudnych do wymówienia fraz, sztuka czytania książek na głos, przedstawianie dramatów i opowieści, uzupełnianie strof, sztuka splatania mat z trzciny, umiejętność toczenia przedmiotów z drewna, stolarka, sztuka budowania domów, znajomość monet i klejnotów, znajomość minerałów, znajomość arkanów sztuki barwienia kamieni szlachetnych, zasady pielęgnacji drzew, zasady walki baranów, kogutów i przepiórek, ćwiczenie papug i szpaków w mówieniu, znajomość trzech rodzajów masażu, umiejętność posługiwania się szyfrem w rozmowie, umiejętność mówienia na sposób niby-barbarzyński, znajomość obcych krajów i języków, sporządzanie kwietnych wózeczków, umiejętność określania głosów z nieba jako dobry lub zły omen, umiejętność konstruowania machin, ćwiczenie pamięci, współrecytacja, sztuka rozwiązywania rebusów, komponowanie poezji, znajomość encyklopedii i słowników, znajomość zasad metryki i zasad krytyki literackiej, umiejętność charakteryzacji przez ubiór, znajomość arkanów gier hazardowych, znajomość szczególnych rodzajów gry w kości, znajomość gier i zabaw dziecięcych, zasady etykiety, znajomość sztuki zwyciężania i gimnastyka. (KM 1.3.15)

Choć oba teksty uznają bramińską religię i moralność, to niezależnie od tego zawierają pouczenia, w których zapomina się o dharmie, np.: jak uwieść żonę innego, jak korzystać z pomocy posłańców itp. Watsjajana jednak zaręcza, że:

A naukę tę przedstawił, wstrzemięźliwość praktykując i w najgłębszej koncentracji, dla wędrówki ziemskiej dobra, nie by służyć namiętności. (KM 7.55)

Kamasutra wprowadza postać eleganta, człowieka kulturalnego, dosłownie mieszkańca miasta (nāgaraka), który zaopatrzony w środki do życia spędza przyjemnie czas w swym wytwornie urządzonym, ozdobionym obrazami i rzeźbami domu. Jest wykształcony, zna literaturę, w jego domu leżą książki, ma umiejętności artystyczne, na ścianie wisi lutnia, ogląda spektakle teatralne, z przyjaciółmi rozprawia o zagadnieniach poezji i sztuki. Wiele czasu poświęca swej toalecie, umie się odpowiednio ubrać i dobrać ozdoby, uczy mówić papugi i szpaki w klatce, przygląda się walkom przepiórek, kogutów oraz baranów i przede wszystkim znajduje duże upodobanie w towarzystwie kobiet. Żona nie bierze udziału w rozrywkach i przyjemnościach nagaraki, lecz kochanka. Nagaraka pragnie zyskać jak największą przyjemność z tego, co jest rozumiane jako kama, dlatego kierując się wskazówkami traktatu, potrafi zadbać o odpowiednią oprawę dla sztuki miłości. Na tryb życia nagaraki mogli sobie pozwolić książęta, dostojnicy dworscy czy bogaci kupcy. Tylko oni dysponowali wolnym czasem i środkami finansowymi, by uwodzić dziewice lub żony innych, uczyć papugi mówić, rozkoszować się poezją, muzyką i tańcem, doceniać opanowanie 64 kunsztów przez kochankę.

Przyjemność seksualną traktuje się jako najbardziej cenioną ze wszystkich przyjemności.

Sudhir Kakar (2007: 72–79, znany psychoanalityk indyjski, wysoko cenił Kamasutrę, stwierdzając, że uczy ona sztuki życia. Za najbardziej wartościowy wkład traktatu uważał założenie, że kobieta winna być podmiotem i partnerką w życiu seksualnym. Choć w traktacie widać dominację punktu widzenia mężczyzny, kobieta nie jest pasywnym odbiorcą męskiego pożądania, jej satysfakcja jest istotna, nie służy ona tylko jako narzędzie. Według Watsjajany kobieta, która aktywnie cieszy się seksem, sprawi więcej przyjemności swemu partnerowi, staje się źródłem podniecenia i ożywienia zmysłów. Jej życie wewnętrzne może rodzić oczarowanie.

Mężczyzna powinien rozumieć jej uczucia i emocje dla pełnej przyjemności z gry erotycznej, pojmować jej lęki, obawy i nastroje, starać się zyskać jej wzajemność. Szczególną delikatność i subtelność winien okazać w obcowaniu z młodą dziewczyną.

W upaniszadach związek seksualny opiera się na wzorcu kosmicznym, kobieta jest ołtarzem ofiarnym, akt – ofiarą i należy do sacrum, w okresie epickim jednak miłość seksualna staje się przyjemnością ze sfery profanum dla mężczyzny, a dla żony jest spełnieniem jej dharmy.

Podczas gdy Manu ma typowo męski patriarchalny pogląd na kobietę i uważa, że cnotliwa żona powinna traktować męża jak boga nawet wtedy, gdy na to zupełnie nie zasługuje: „Choćby był bez charakteru, rozpustny i cnót wyzbyty, przez niewiastę prawą zawsze mąż jak bóstwo ma być czczony” (Manu 5.154), Watsjajana lepiej ją rozumie i usprawiedliwia, oświadczając, że jeśli żona nie doświadcza przyjemności z miłości, może znienawidzić męża i opuścić go dla innego (KM 6.3.41–43).

Wspaniałą pochwałę miłości wygłosił w Mahabharacie Bhima (Bhīma), gdy pięciu braci Pandawów (Pāṇḍava) podjęło dyskusję, który z celów życia jest najważniejszy (Meyer 1989: 331):

Bez miłości (kāma) człowiek nie pragnie przyjemności świata, bez miłości człowiek nie dąży do dharmy, bez miłości człowiek nie kocha, dlatego miłość jest najważniejsza. Dla miłości wieszcze oddają się ascezie, jedzą liście drzew, owoce i korzonki, żyją powietrzem. […] Miłość jest łonem dla dharmy i arthy. Zakochany nie odpowiada za siebie, jest we władzy siły wyższej.

Zapraszamy do zakupu pełnej wersji książki

Przypisy

[2] Upaniszady (upaniṣad), ostatni etap rozwoju literatury wedyjskiej.Teksty upaniszad powstawały od VII–VI w. p.n.e. Dominuje w nich zainteresowanie poznaniem, wyzwoleniem i poszukiwaniem jedności we wszystkim.

[3]Dzieje Kamy i Rati, [w:] B. Grabowska, Ćandi, Sati, Parwati. Z dziejów literatury indyjskiej, Wydawnictwa Uniwersytetu Warszawskiego, Warszawa 2012, s. 123–139.

[4] Kalidasa, Meghadūta: obłok – posłańcem, przeł. J. Sachse, Verbum, Katowice 1994; Dźajadewa, Pieśń o Krysznie Pasterzu, wstęp B. Grabowska, przeł. B. Grabowska, A. Ługowski, Wydawnictwo Akademickie Dialog, Warszawa 1996.

[5] Swajambhuwa Manu, Manusmryti, czyli traktat o zacności, przeł., wstęp, przedmowa M.K. Byrski, PIW, Warszawa 1985.

[6] Watsjajana Mallanaga, Kamasutra, czyli traktat o miłowaniu, przeł., wstęp, przedmowa M.K. Byrski, PIW, Warszawa 1985.

[7] Sutra (sūtra), dosłownie nić, nić przewodnia, reguła, aforyzm, teksty zredagowane w swoistej skondensowanej formie, wyjaśniające określone dziedziny wiedzy.

Seria

ŚWIAT ORIENTU

obejmuje prace poświęcone życiu duchowemui religijnemu, kulturze, tradycjom i obyczajom ludów Afryki i Azji.

Dziecko w OrienciePraca zbiorowa pod redakcją Danuty Chmielowskiej, Barbary Grabowskiej i Ewy Machut-Mendeckiej2013

Sati. Samopalenie wdów indyjskich w najdawniejszych relacjach Wschodu i ZachoduPrzemysław Szczurek2013

Wino, kobiety i śpiew w pałacach arabskich.Muğūn – nieprzyzwoitość w kulturze arabskiej epoki AbbasydówGeorges Kass2012

Ezoteryczne odłamy islamu w muzułmańskiej literaturze herezjograficznejKatarzyna Pachniak2012

Atlas radykalnego islamu Praca zbiorowa po redakcją Xaviera Raufera2011

Historia współczesnej Afryki. Pół wieku niepodległości Martin Meredith2011

Chińska kultura symboliczna. Jej współczesne metamorfozy w literaturze, teatrze i malarstwieLidia Kasarełło2011

HinduizmHeinrich von Stietencron2010

JudaizmDominique de La Maisonneuve2010

Leksykon wiedzy o Chinach współczesnychred. Thierry Sanjuan2009

Japoński dramat telewizyjnyMikołaj Melanowicz2009

Pielgrzymka do MekkiAbdellah Hammoudi2007

Upadek i śmierć szacha Iranu. Relacje i dokumentyHouchang Nahavandi2008

Fitna. Wojna w sercu islamuGilles Kepel2006

Nowe państwa Azji ŚrodkowejGiampaolo R. Capisani2004

Arabia Saudyjska. ZagrożenieStéphane Marchand2004

Doktryny ismailickie w dziełach Al-KirmaniegoKatarzyna Pachniak2004

Buddyzm Dieter Schlingloff2004

Muzułmanie w EuropiePraca zbiorowa pod red. naukową Anny Parzymies2003

Leksykon wiedzy o TurcjiPraca zbiorowa pod red. Tadeusza Majdy2003

Historia klasycznej filozofii indyjskiejCzęść 1. Początki, nurty analityczne i filozofia przyrodyPiotr Balcerowicz2003

Dżinizm. Starożytna religia IndiiPiotr Balcerowicz2003

Islam a terroryzmPraca zbiorowa pod red. Anny Parzymies 2003

DżihadNarodziny wojującego islamu w Azji ŚrodkowejAhmed Rashid2003

Religie i mitologia Czarnej AfrykiPrzegląd encyklopedycznyStanisław Piłaszewicz2002

Kultura łowiecka w świecie islamuSylwester Milczarek2002

Miasto gruzińskie w świetle europejskiej i orientalnej koncepcji urbanistycznejMarika Pirveli2002

Uczta dla ducha Muzyka perska drugiego renesansu, XVI–XVII wiekAnna Bylińska-Naderi2002

Świat wężowej boginiBarbara Grafowska2002

Pradzieje i legendy IndiiEugeniusz Słuszkiewicz2001

Praktyki religijne w IndiachPraca zbiorowa pod red. Donalda S. Lopeza, Jr2001

Maroko. Współczesność a historiaJanusz Żebrowski2001

Obrzędowość Berberów Atlasu WysokiegoJulita Baś2001

Chiny. Kultura i tradycjeJacques Pimpaneau2001

Uczeni BonapartegoRobert Solé2001

Afganistan – narodziny republikiJolanta Sierakowska-Dyndo2002

Kultura żywienia dawnych i współczesnych AsyryjczykówMichael Abdalla2001

Znajomość edukacji Turków osmańskich w Polsce od schyłku Średniowiecza do Odrodzenia Marian Bałczewski2001

Wydawnictwo Akademickie

DIALOG

specjalizuje się w publikacji książek dotyczących języków, zwyczajów, wierzeń, kultur, religii, dziejówi współczesności świata Orientu.

Naszymi autorami są znani orientaliści polscyi zagraniczni, wybitni znawcy tematyki Wschodu.

Wydajemy także przekłady bogateji niezwykłej literatury pięknej krajów Orientu.

Redakcja: 00-112 Warszawa, ul. Bagno 3/219

tel.: 22 620 32 11, 22 654 01 49

e-mail: redakcja@wydawnictwodialog.pl

Biuro handlowe : 00-112 Warszawa, ul. Bagno 3/218

tel./faks: 22 620 87 03

e-mail: biurohandlowe@wydawnictwodialog.pl

www.wydawnictwodialog.pl

Serie Wydawnictwa Akademickiego DIALOG:

• Języki Orientalne

• Mądrość Orientu

• Języki Azji i Afryki

• Współczesna Afryka i Azja

• Literatury Orientalne

• Vicus. Studia Agraria

• Skarby Orientu

• Orientalia Polona

• Teatr Orientu

• Philologia Orientalis

• Życie po Japońsku

• Literatura Okresu Transformacji

• Sztuka Orientu

• Literatura Frankofońska

• Dzieje Orientu

• Być Kobietą

• Podróże−Kraje−Ludzie

• Temat Dnia

• Świat Orientu

• Wieczory z Nauką

• Historia/Polityka

• Życie Codzienne w…

Prowadzimy sprzedaż wysyłkową