Mit i czas polityczny. Czas polityczny w przestrzeni narodowych narracji mitycznych

Piotr Lewandowski

Mit i czas polityczny

Czas polityczny w przestrzeni narodowych narracji mitycznych

© Copyright by

Piotr Lewandowski & e-bookowo

Projekt okładki:

Piotr Lewandowski

ISBN 978-83-7859-562-5

Wydawca: Wydawnictwo internetowe e-bookowo

www.e-bookowo.pl

Kontakt: wydawnictwo@e-bookowo.pl

Wszelkie prawa zastrzeżone.

Kopiowanie, rozpowszechnianie części lub całości

bez zgody wydawcy zabronione

Wydanie I 2015

Konwersja do epub

To trochę dziwnie zabrzmi, ale dlaczego nie wydaje mi się,że teraz jest teraz?

Nawet to, że ja to ja, nie jest tak do końca jasne.

Albo że tutaj jest tutaj.

Zawsze tak jest.

Wszystko zaczyna pasować do siebie dopiero dużo później.

—Haruki MurakamiSłowem wstępu

W polskim dyskursie politologicznym pojęcie mitu nadal wydaje się być obce, a przynajmniej mało poznane. Mimo kilku prac (między innymi Tadeusza Biernata, „Mit polityczny”, czy Stanisława Filipowicza, Mit i spektakl władzy”) mit polityczny pozostaje materią nieeksploatowaną przez współczesnych badaczy. W związku z powyższym brakuje krytycznych uwag co do samej materii mitu, a w tym głównie narodowych mitów politycznych. Mit jako taki jest przedmiotem badań społecznych (socjologicznych, antropologicznych, etnograficznych), brakuje mu jednak porządnej obudowy teoretycznej ze strony humanistyki, w tym głownie politologii. Dlatego niniejsza praca będzie poruszać zagadnienie mitu, jako porządku narracji politycznej, który może zostać wykorzystany do prowadzenia badań politologicznych.

Drugim zagadnieniem wokół którego będą oscylować rozważania niniejszej publikacji jest temporalność. Tu również należy skupić się głównie na ujęciu czasu jako materii politycznej, która nadal, w polskim dyskursie naukowym nie znajduje odpowiedniego miejsca poza jednostkowymi analizami. Obecnie pod tym kontem na szczególną uwagę zasługuje praca Piotra Borowca, „Czas polityczny po rewolucji”, która skupia się na dyskursywności temporalnej polskiej polityki po 1989 roku. Brakuje jednak jak dotąd skupienia się na samej istocie czasu politycznego, jego naturze, konotacjach i koherencjach z innymi zjawiskami społecznymi.

Niniejsza praca w zamyśle autora ma stanowić otwarcie dyskursu naukowego w kierunku weryfikacji zagadnień marginalizowanych, choć z punktu widzenia życia społeczno-politycznego niezwykle istotnych, takich jak: mit polityczny i czas polityczny. W związku z powyższym owo studium stanowi oparcie i krytykę wiodących i interesujących ujęć mitu i próby przeniesienia owego bytu w granice poznania politologicznego. Autor pragnie przedstawić w nowym świetle mit jako formę bytu świadomości społeczno-narodowej. Główną kategorią teoretyczną do rozstrzygnięcia będą narodowe mity polityczne w swej istocie teoretycznej i ramach metodologicznych. W dodatku rozważania zostaną uzupełnione o zderzenie narracji mitycznych z myślą pierwotną, która stoi u podstaw egzystencji mitu, a także przełożenie tychże spostrzeżeń na polityczne uwarunkowania rozwoju myśli mitycznej. W ostateczności należy także udzielić odpowiedzi na pytanie, czy i dlaczego mit jest integralną częścią współczesnej polityki?

Po rozwarstwieniu teoretycznym mitu należy zbadać rolę i miejsce temporalności politycznej. W związku z powyższym autor zakłada za cel weryfikację pojęcia czasu jako zjawiska społeczno-politycznego. W szczególności interesująca wydaje się współzależność mitu i czasu ich wzajemne relacje, koherencje i właściwości w kształtowaniu świadomości społecznej. Autor zakłada za cel zarysowanie cech i ram teoretycznych pojęcia czasu politycznego, które nie znajduje jeszcze ujścia w dyskursie politologicznym. Zważywszy na jego właściwości symboliczne, a także na szereg współudziałów narracyjnych czas polityczny, jako osobliwy fenomen społeczny winien być, w założeniu autora, rozstrzygany i weryfikowany wespół z towarzyszącymi mu zjawiskami w postaci mitu i rytuału. Dlatego też wszelkie rozważania odbywają się w atmosferze badań humanistycznych w ujęciu interdyscyplinarnym.

W opracowaniu zostaną poddane konstruktywnej krytyce założenia teoretyczne głównych przedstawicieli myśli mitycznej i rozważań temporalnych, takich jak: Clyde Kluckhohn, Joseph Campbell, Claude Levi-Strauss, Edmund Leach, Roland Barthes, Karoly Kerenyi, Jack Goody, Barbara Adam oraz wielu innych. Tak szerokie podłoże teoretyczne stanowić będzie zaledwie kanwę i punkt wyjścia dla szerszych rozważań teoretycznych na temat pierwotności myśli mitycznej i etnocentryczności mitów politycznych, jak również weryfikacji pojęcia czasu politycznego jako kategorii teoretycznej i metodologicznej. Na przestrzeni niniejszej pracy pojawiają się wszelkie próby definicyjne, analityczne wobec zjawisk temporalnych w polityce takich jak na przykład kalendarz polityczny. Praca nie jest pozbawiona również autorskich uwag na marginesie prowadzonych przez autora badań i obserwacji.

W końcowym rozrachunku autor podejmie się próby definicji zarówno narodowych mitów politycznych jak i czasu politycznego. Myślą przewodnią owej publikacji jest założenie ścisłego ramowania rzeczywistości społeczno-kulturowej za pośrednictwem mitu i temporalności. Odczytywanie, dekodowanie znaczeń, a także komunikowanie się to procesy, które istnieją jedynie dzięki funkcjonalności mitycznej ludzkiego umysłu, a przy tym dokonują permanentnej replikacji narracyjnej.

Należy przy tym zaznaczyć, iż publikacja ta nie rości sobie pretensji do całościowego i wyczerpującego ujęcia problemu narodowych mitów politycznych i czasu politycznego, niemniej stanowi istotny czynnik do otwarcia dyskusji naukowej na temat owych zjawisk. Całość pracy winna być odebrana jako głos w dyskusji o charakterze eseju naukowego i zaproszenie do refleksji nad mitem politycznym i czasem politycznym, jak również zachęceniem do podjęcia badań empirycznych.

Mit i mity polityczne – próba ujęcia

Pojęcie mitu jest sprawą trudną z uwagi na jednoczesne funkcjonowanie wielu jego definicji, począwszy od potocznego ujęcia go w kategoriach zmyśleń po szereg teorii społeczno-politycznych. Nie ma także możliwości budowy jednej, spójnej definicji mitu. Jest to niemożliwe poprzez wielość ujęć, cech, funkcji i narracji, którymi sam mit dysponuje. W szerszej perspektywie można postarać się o wykrojenie pewnych jego atrybutów definicyjnych z uwagi na zestawienie go z innymi formami świadomości społecznej. Uogólniając jednak znacznie należy przyjąć, na potrzeby dalszych rozważań, iż mit będzie rozpatrywany w kategoriach uniwersalnej formy świadomości wyrażającą się poprzez swoistą formę i treść1. Mit jest konglomeratem symboli, przez co sam tworzy jednostkę, którą można określić wtórnym symbolem. Dokonuje weryfikacji rzeczywistości w sposób zapośredniczony kulturowo i daje możliwość jej poznania w sposób niebezpośredni.

Głównym problemem w przypadku prób zdefiniowania mitu, w niniejszym założeniu mitu politycznego, jest fakt, iż obecnie wyznacza on szerokie pole semantyczne. Począwszy od prostych przekazów fałszu, kłamstwa, bądź nawet zmyśleń, do tego co święte, rzeczywiste, a przy tym i prawdziwe. Dodać należy, iż, jak zauważa Lauri Honko, mit stanowi ten element bytu społecznego, który posiada silne oddziaływanie emocjonalne, co stawia go na równi z rytuałem, czy magią, a jednocześnie od nich odróżnia. W szerszej perspektywie badania mitu Honko postuluje weryfikację historyczną i lingwistyczną potrzebną do oddzielenia tego co potoczne, od tego, co społeczne i naukowe. Tylko w taki sposób możliwa jest próba uchwycenia i zdefiniowania potrzebnej i oczekiwanej struktury mitycznej2.

Mity są wielowymiarowe, a przez to stanowią problem metodologiczny, w którym wybrany aspekt mitu jest postrzegany za istotniejszy, inne jego części składowe są pomijane, bądź trafiają do analiz innych dziedzin naukowych. Lauri Honko dokonał podziału weryfikacji mitu ze względu na jego rodzaje i funkcje. Można zatem zauważyć, że mit, nie zależnie czy to społeczny, polityczny, historyczny, czy religijny, będzie spełniał określone zadania. Chcąc posłużyć się klasyfikacją stworzoną przez Honko do weryfikacji mitu jako bytu społecznego, należy dokonać krytyki i aktualizacji jego założeń oraz pewnych uzupełnień w sposób następujący:

Mit jest źródłem kategorii poznawczych – wyjaśnia poszczególne elementy życia społecznego, naturalnego czy biologicznego. Rozum dokonuje weryfikacji ramowej przez co wpaja generalizacje relacji między poszczególnymi zjawiskami. Przynależy przez to do durnheimowskiej kategorii życia poważnego3.

Mit stanowi wyrażenie symboliczne – jest przejawem ludzkiej aktywności twórczej, wytwarza własne ramy i narracje, stwarzając osobliwe konstrukty symboliczne. Powstaje w polu wytworów kulturowych, w którym kształtują go elity symboliczne.

Mit jest elementem podświadomości – jest bytem społecznym, obecnym częściowo w świadomości, pamięci społecznej wszystkich uczestników danej grupy społecznej, narodowości, a częściowo w jednostkowym pojmowaniu i racjonalizacji świata zewnętrznego. Rozgrywa się na polu podświadomym i skondensowanym (symbolicznie), zaś jego projekcja odbywa się społecznie w doświadczeniu życiowym.

Mit tworzy proces adaptacyjny człowieka – oznacza to, iż mit odpowiedzialny jest za poznanie świata, za komunikację z nim i z innymi członkami grupy, za socjalizację i wszystko to co mieści się w kategorii zaprogramowania kulturowego według Geerta Hofstede4. Stanowi rozwój percepcyjny jednostki w społeczeństwie, która dokonuje asymilacji z kulturowo ukształtowanymi ramami rzeczywistości. Nie wyklucza się przy tym możliwości jednostkowego poznania, które także wpływa na weryfikacje i modernizacje określonego mitu.

Mit realizuje wzór zachowania – procesy społeczne, wynikające z historii, kultury i tradycji stanowią punkt wyjściowy dla przyjmowanych zasad przez jednostkę. Określają przestrzeń społecznych zachowań i komponentów umożliwiającą realizację z określeniem i wartościowaniem tego co społecznie i kulturowo, w danej grupie, dozwolone. Agreguje przy tym wszelkie grupowe normy i wartości, a także to on rozdysponowuje katalog emocji społecznych w zależności kontekstowej.

Mity dokonują legitymizacji instytucjonalnej – wraz z innymi bytami społecznym, takimi jak rytuał i zjawiskiem czasu oraz przestrzeni. W wyniku działań legitymizacyjnych dokonuje się wyłonienie aksjologii i możliwa jest ich symboliczna materializacja.

Mit ustala kryterium istotności zjawisk – tylko doniosłe dla danej społeczności wydarzenia i fenomeny (społeczne, historyczne, narracyjne itp.) mogą znaleźć się w narracji mitycznej i być przez nią kultywowane. Uważa się bowiem, iż istnieje ścisła korelacja między kulturą danej społeczności, a miarą ilości przedmiotów mitycznych.

Mit to odzwierciedlenie otoczenia zewnętrznego – w micie zamyka się i skupia wszelka kulturowa i społeczna realizacja jednostki. Ogół zjawisk społecznych odciska się w micie, a ten zaś daje możliwość ich poznania, gdyż stanowi istotny element procesu komunikacyjnego, a przy tym jest bytem społecznym zintegrowanym z irracjonalną częścią ludzkiego rozumu.

Mit jako wynik sytuacji historycznej (podejście etnohistoryczne) – zwłaszcza mit polityczny, który jest czynnikiem współistnienia, co najmniej dwóch obcych sobie nacji zdolnych do samorealizacji w określonym polu czasoprzestrzennym. W tym aspekcie istotne jest uzyskanie i rekonstrukcja tych wydarzeń historycznych, które ukształtowały odpowiednie i wzajemne (bądź jednostronne) obrazowanie się nacji. Mity zawsze posiadają historyczne podłoże, a ich narracja skupia się na tym, by przywołać ich początek („wieczny powrót”).

Mit jest elementem komunikacji – w rozumieniu Lauri Honko, mit ma ułatwiać komunikowanie się w obrębie religii, z tym jednak, iż mity stanowią daleko większe pole przekazywania informacji. W tym ujęciu mit, poprzez posiadanie narracji, rozpatrywany jest jako informacja, która przebiega dwustronnie od społeczeństwa do jednostki i od jednostki do społeczeństwa (przy czym nie należy pomijać aspektów świata fizycznego, który także, zwłaszcza w myśli pierwotnej kształtuje wyobrażenia przestrzenne i temporalne). Niemniej Lauri Honko wprost wskazuje, iż mity przekazywane są obecnie w dużej mierze przez media, co ułatwia ich weryfikację, uchwycenie i zamknięcie w odpowiednich ramach interpretacyjnych.

Mit posiada strukturę narracyjną – a zatem przenosi, replikuje i opowiada pewną historię. Mit, w tym mit polityczny, można rozpatrywać w aspekcie narracyjnym i pozanarracyjnym, dzięki posiadanym przez niego odniesieniom symbolicznym. Mit poprzez posiadanie struktury narracyjnej może realizować pozostałe swoje funkcje. W polskim dyskursie naukowym dużo uwagi temu zagadnieniu poświęcił Tadeusz Biernat5 dokonując dokładnej fragmentaryzacji mitu politycznego.

Mit kształtuje własną strukturę – przez co do badania mitu potrzebne są podejścia interdyscyplinarne z zakresu języka, antropologii, socjologii, historii, politologii. Mit posiada własną strukturę w zależności od materii tematycznej, którą porusza i powiela tę strukturę na inne mity6.

Nie ma możliwości budowy uniwersalnej definicji mitu. Lauri Honko będąc badaczem religijnej myśli mitycznej zauważa, iż każdy, kto przystępuje do weryfikacji myśli mitycznej, nie zależnie od podjętej przez siebie dziedziny badań, powinien dokonać ustalenia własnej definicji mitu, po to by nie było wątpliwości jaką konkretnie strukturę analizuje. Definicja ta nie powinna nawiązywać do klasycznych form, a skupić się na całościowym opisie zjawiska. Postuluje on posłużeniem się czterema kryteriami, dla utworzenia kategorii teoretycznej, którą chcemy się posłużyć w postaci: formy (narracji), treści, funkcji i kontekstu (rytuał, użycie, zaistnienie, wysłowienie)7.

Nie ma wątpliwości co do tego, iż mit stanowi strukturę myślową, co pozwala dokonywać komunikacji społecznej, kodowania i rozkodowania przekazów kulturowych. O sile mitu rozprawiano już w XIX wieku. Wówczas zrodziły się koncepcje mówiące o możliwości wyparcia mitu z ludzkiej świadomości, co jak się okazało było niemożliwe, gdyż w miejsce mitu powstałaby próżnia ontologiczna. Próby marginalizacji mitu w przeświadczeniu Davida Bidneya są jednak możliwe. Upatrywał on w postępie naukowym i technologicznym, a także we wszystkim tym, co można określić jako przyśpieszenie cywilizacyjne szansy na banalizowanie mitu w życiu społecznym: „Mit musi być wzięty poważnie aby stopniowo został wyparty w imię postępu i prawdy oraz wzrostu ludzkiej inteligencji. Normatywna, krytyczna i naukowa myśl zapewni jedyny samokorygujący się system zwalczania rozpowszechniania mitu” 8. Tak się jednak nie stało. Mit nadal jest obecny w ludzkim umyśle, stanowiąc istotną część integracyjną komponentów wiedzy, emocji i wartości połączonych w temporalnym ramowaniu z rytuałem. Jego obecności łatwo można doszukać się we współczesnych przekazach medialnych bądź w nauce marketingu politycznego.

Współczesny mit, w tym również polityczny, próbowano wyjaśnić jako wynik myślenia mitycznego umieszczonego w procesie ewolucji. Edward Burnett Tylor wskazał, iż mity stanowią wynik cywilizacyjnego zaangażowania, zaś same zostały stworzone w sposób świadomy do wyjaśnienia złożonych zjawisk9. W podobnym tonie o micie wypowiadał się James George Frezer, który uznawał tylorowską racjonalizację za wystarczające wyjaśnienie. W tym ujęciu mit jawił się jako forma fałszu i był „fikcją wynalezioną by wyjaśnić dawne zwyczaje, których rzeczywiste znaczenie i pochodzenie zostały zapomniane”10. Słowo „wyjaśnienie” nie jest odpowiednim znaczeniem, które można użyć w przypadku mitu. Nie odbywa się ono w sposób logiczny i racjonalny, ale poprzez interpretację narracji mitu, obraz, który tworzy i przedstawienie, które prezentuje.

Mity, w tym głównie narodowe mity polityczne, pełnią funkcję, którą poprzez skrót myślowy, można określić jako „wyjaśniającą”. Wyjaśnienie to polega na zaspokojeniu potrzeby dowiedzenia się, a nie na logicznym, a tym bardziej naukowym wykładzie. Istnieją przy tym pewne zbieżności w metodzie wyjaśnienia mitycznego i naukowego11, jednak nie są one weryfikowalne w sposób logiczny i racjonalny w wyniku czego w myśleniu pierwotnym, które sytuuje się u podstaw każdej ludzkiej świadomości, wyjaśnienie mityczne staje się substytutem wyjaśnienia naukowego.

Antropologia XIX i XX wieczna dzięki licznym badaniom i obserwacjom przyniosła wykładnię wielu zjawisk społecznych, a przy tym także stworzyła podwaliny pod analizę mitu. Z ewolucjonistycznych założeń, które panowały na przełomie wieków wywnioskowano, iż współczesne mity społeczne, a w tym polityczne, posiadają pierwotne formy symboliczne, w postaci rytów, które wyewoluowały w o wiele bardziej złożone struktury i stały się bytem samodzielnym w postaci mitów. Przyjąć należy, za Stevenem Hymanem, iż mity nie stanowią opisu zdarzeń (polityczne – wydarzeniowe) bądź osób (polityczne – heroiczne), choć posiadają narrację, nie są też naukową próbą wyjaśnienia zjawisk, ale mogą stanowić substytut wiedzy12, przez co posiadają jej cechy ramowe.

Hayman analizuje rytualną genetyczność mitu w badaniach społecznych, która zakłada pierwotność rytu i potrzebę jego usankcjonowania. Wskazuje jednak, iż mity mogą mieć inne źródła w postaci: a) euhemeryzmu, czyli założenia, iż mity bazują na postaciach i wydarzeniach historycznych oraz b) intuicji zakładającej genetyczność etiologiczną, wielopostaciową, która skupia się na poszukiwaniu wiedzy i wyjaśnianiu13. Nie ulega dla niego wątpliwości, iż w dziedzinie komunikacji i literatury, a w tym głównie dziennikarstwa, mit przejawia się w sposób nieświadomy. Warto jednak zwrócić uwagę, iż w toku dalszych badań i obserwacji nad mitem i rytuałem, koncepcja pierwszeństwa rytu zostaje zupełnie odrzucona, zaś poszukiwanie genezy mitu zostało zawieszone14. Stało się tak po udowodnieniu, iż istnieją rytuały, które dały początek mitom i mity, które wyłoniły rytuały. Jedyną zasadną obecnie formą pytania o mit i rytuał jest kwestia ich koherencji.

Da się łatwo zauważyć, iż każdy mit ze swej natury posiada co najmniej trzy istotne ograniczenia. Pierwszym z nich jest czas – mit przejawia się w określonych interwałach temporalnych, gdzie jest powtarzany i replikowany. Drugim jest przestrzeń rozumiana jako obszar, którego mit dotyczy. Może to być zarówno przestrzeń tematyczna jak i geograficzna15. Z tą ostatnią wiąże się trzecie ograniczenie, a mianowicie grupa społeczna, która zamieszkuje dane terytorium i wyznaje określone wierzenia mityczne. Zarówno czas jak i przestrzeń dokonują zamknięcia mitu w rytuale, natomiast trzecie ograniczenie w postaci kreślonej grupy społecznej i utrwalaniu i powielaniu mitu w jej pamięci zbiorowej pozwala tak na prawdę uwolnić mit, by był on stale obecny.

Nie da się wyjaśnić genetyczności każdego mitu, ale istnieje możliwość przybliżenia ram, a raczej mechanizmu, który odpowiada za jego replikację. Clyde Kluckhohn wskazuje, za Williamem Du Bois, iż do powstania i powielania mitu służy społeczno-psychologiczny mechanizm internalizacji rytuału16. Uzupełnienie tego twierdzenia powinna stanowić koncepcja Petera Bergera i Thomasa Luckmanna o społecznych ramach rzeczywistości, w których określają internalizację jako pierwszy etap tworzenia wiedzy, po którym następuje obiektywizacja i eksternalizacja przyjętych norm, wartości i komponentu gnozy. Jednocześnie u Kluckhohna pojawia się możliwość zapoczątkowania mitu poprzez marzenia senne (za Freudem) i działania jednostkowe. Nie dziwi zatem możliwość realizacji nowych mitów politycznych-heroicznych kreowanych przez aktorów sceny politycznej na potrzeby ideologii, bądź bardziej prymarne – kampanii politycznej17. Mity mogą powstawać w każdym momencie czasu i elemencie przestrzeni, z tym jednak założeniem, iż muszą być szyte na miarę wymogów kulturowych. Oznacza to, że to właśnie kultura wyznacza wzorce strukturalne dla mitu łącznie z jego treścią. Istnieje możliwość wykrystalizowania innych/nowych bohaterów, z tym tylko założeniem, iż będą dorównywać swoim symbolizmem do tych, którzy już w danej kulturze istnieją.

Mity polityczne, jak inne mity, stają się zrównoważyć kilka istotnych potrzeb społecznych/jednostkowych. W ogólnym dyskursie polityczno-antropologicznym, uznaje się, iż mit stanowi odpowiedź na podstawowe pytania, które nurtują daną społeczność, stanowiąc przez to stereotypowy model wyjaśnienia scjentystycznego, w sposób poza naukowy. Mało kto zauważa, iż w dyskursie publicznym, zwłaszcza współcześnie, gdzie istnieje wolny rynek idei, istnieje możliwość doboru własnych systemów aksjologicznych z istniejących już struktur. W związku z tym warto dodać, iż poza uzupełnieniem braku wiedzy mit wypełnia pewną przestrzeń w życiu jednostki i społeczeństwa, angażując ją emocjonalnie. Jest to związane z naturalną potrzebą fiksacyjną, która występuje u każdego człowieka, a mianowicie kompensacją własnych potrzeb, które poprzez kulturowe ograniczenia, nie mogą być realizowane w sposób otwarty. Mity i rytuały polityczne stanowią element zaspokojenia potrzeb zarówno jednostek jak i grup społecznych w danym miejscu i w danym czasie18. Potrzeby są zmienne i zależą od kompensacji i gratyfikacji funkcjonujących w kulturze politycznej i społecznej danej grupy.

Mity polityczne rodzą się w momentach zwrotnych, które stanowią istotną wagę dla całego społeczeństwa. Ponieważ tylko takie wydarzenia, które są w stanie wywołać sytuację anomijną i chaotyczną powodują wyłonienie się społecznej communitas. Kluckhohn dodaje, iż tym momentom zawsze towarzyszy przeczucie braku bezpieczeństwa, zewnętrznego zagrożenia dla wszystkich członków danej grypy19. Wyłonienie się sytuacji niestabilnej, labilnej połączonej z zagrożeniem wymaga odpowiednich kompensacji w postaci integracji grupy na poziomie świadomości społecznej „z ludźmi o podobnie zidentyfikowanych wartościach w obszarze objętym mitem”. Mit jest „strukturą pośredniczącą w relacji jednostka – prupa”20. Nieodzownym czynnikiem w kształtowaniu takiej świadomości jest kultura, która umożliwia kreację określonych mitów, odpowiadających za jednię całego społeczeństwa.

Nie ma wielu mechanizmów społecznych, które pozwalałyby w określonym momencie pociągnąć za sobą całość lub znaczną część grupy. Dlatego nie należy bagatelizować mitu jako bytu, który posiada zdolność jednoczenia oczekiwań społecznych. Ten mechanizm jest o wiele bardziej rozbudowany, gdyż pozwala na ukonstytuowanie się ładu społecznego. Mit w swej formie pierwotnej stanowi coś niezmiennego, stałego, niosącego określone symbole, gnozę i aksjologię, a przy tym coś stale uzupełnianego kulturowo. Dzieje się tak, gdyż wyłaniany jest w sposób nieracjonalny, czyli w tej samej płaszczyźnie, w której rodzi się lęk przed nieznanym, przed obcym z jednoczesną potrzebą integracji i budowy tożsamości na zasadzie antagonizmu „my” – „obcy”.

Szczególnie istotne znaczenie dla rodzenia się mitów politycznych mają czynniki geopolityczne. Kluckhohn wykazał szereg zależności, z których jasno wynika, iż społeczeństwa, które stają się geograficznie izolowane, bądź narażone są na niebezpieczeństwo ze strony innych grup, wytwarzają w swojej podświadomości permanentny stan wrogości, który stoi za mechanizmem kreacyjnym mitów narodowych21. Taka weryfikacja problemu pozwala postawić tezę, iż każdy mit polityczny, jest mitem narodowym, gdyż dotyczy określonej, wyizolowanej społecznie, terytorialnie i kulturowo grupy osób. Mity te mogą dotyczyć wszystkich członków danej społeczności, ale też mogą być wyznawane przez nieliczną jej zbiorowość. Niemniej cechuje je zdolność do wygaszania i rozbudzania się w określonych precedensach faktograficznych. Mity, poprzez pełnienie swej społeczno-psychologicznej funkcji, którą sprowadzić do katharsis, mają za zadanie wprowadzić w społeczeństwie poczucie ulgi. Kiedy jednak już nie kompensują określonych sytuacji zaczynają wygasać, a wówczas rodzą się nowe mity polityczne, bądź ewoluować, poprzez proliferację na nowe wartości, symbole i narracje. Wszystko po to by mit mógł pełnić podstawową funkcję psychicznego protektora przed nadprzyrodzonym zagrożeniem, które płynie z obecności wrogiego społeczeństwa.

Oprócz wspomnianych powyżej funkcji, mit pełni jeszcze kilka innych, istotnych zastosowań społecznych. Ponieważ nie ma jednej klasyfikacji, warto wspomóc się rozważaniami Josepha Campbella, który wskazał cztery podstawowe role mitu w postaci: metafizycznej, kosmologicznej, socjologicznej i psychologicznej22. Nie wydaje się to wyczerpywać podstawowych założeń wynikających z analizy narracji mitycznych. Przede wszystkim należy stworzyć pewne płaszczyzny funkcjonalne mitu w postaci: funkcji integracyjnej, tożsamościowej i nacjonalistycznej, które wynikają z nadrzędnej roli mitu jako elementu scalającego i okalającego określoną grupę społeczną, zamykając ją w szerokim spectrum kulturowych możliwości interpretacyjnych. Kolejną płaszczyzną będzie realizacja funkcji komunikacyjnej i psychologicznej, które sprowadzają się do budowy strefy komfortu. Dalej dopiero idąc tropem Campbella urzeczywistnia się potrzeba realizacji funkcji kosmologicznej, opartej na ideach, relacjach między elementami świata fizycznego i społecznego; funkcji socjologicznej, a zatem uznaniu własnej, jednostkowej roli społecznej; funkcji metafizycznej, która przepełniona jest odwołaniami temporalnymi, emocjonalnymi i aksjologią.

Zdaniem Kluckhohena mity i rytuały są analogiczne we wszystkich społeczeństwach23. Teza ta wynika zapewne z założenia, iż ludzki umysł posiada swego rodzaju uniwersum kompetencyjne. W nim to rozgrywa się główne działanie mitotwórcze polegające na przetwarzaniu tego, co kulturowo doświadczone subiektywnie w materię intersubiektywną24. Przeświadczenie badacza jest podyktowane ogólnym uznaniem jednostki jako istoty posiadającej zdolność obdarzanie grupy takimi samymi właściwościami umysłowymi, które posiada również ona sama25.

Jednym z podstawowych metodologicznych założeń, które należy przyjąć przy badaniu narodowych mitów politycznych, jest uwaga Levi-Straussa o całości mitycznej. Zauważył on, iż nie ma możliwości dzielenia mitu na poszczególne komponenty, gdyż tak jak utwór muzyczny zaczyna nabierać on znaczeń przy znajomości jego całokształtu26. W niniejszym ujęciu narodowy mit polityczny będzie stanowił zamkniętą temporalnie, symbolicznie, narracyjnie i aksjologicznie sumę odniesień dających się zanalizować treści. Mit może pojawiać się w dłuższej wypowiedzi, jako uzupełnienie kontekstu znaczeń. Posiadając właściwości semiotyczne i stereotypowe ewokuje określoną partię, materię mityczną, w sposób podświadomy, umożliwiając rozkodowanie kolejnych fragmentów komunikacyjnych. Mit polityczny posiadający określoną wiązkę semantyczno-gnostyczną poprzez wysłowienie uzupełnia komponent poznania i komunikacyjny w przekazach medialnych, bądź w bezpośredniej komunikacji.

Wykres 1. Założenie – narracja mityczna w ciągu komunikacyjnym

Mit jest nieodłączną częścią języka, tak samo jak słowo. Mit nie może istnieć poza przestrzenią słowną, ale może istnieć w społeczeństwie aliterackim. Weryfikacja i dokładne poznanie mitu jest możliwe tylko dzięki mowie, gdyż właśnie w niej się realizuje. Mit realizuje się jednocześnie w języku i poza nim27. Levi-Strauss