NO STRESS

Wstęp

Każdy się stresuje. Dotyczy to zarówno mnie, jak i Ciebie. Gdy tylko zabierałem się do pisania tej publikacji, zadzwonił telefon. Nie zdążyłem nawet stworzyć pierwszego słowa. To był mój dziadek. W wyniku różnego rodzaju okoliczności straciłem kolejne 3 godziny na załatwianie jego spraw. To jedna z nielicznych osób, którym pozwalam przerwać mój tok zajęć. Pomagam mu, gdyż jest już starszy, a ja lubię spędzać z nim czas. Poza tym gdybym tego nie zrobił, to nikt inny by mu nie pomógł. Zaczął więc dopadać mnie stres spowodowany tym, że moje plany „biorą w łeb”. Powinienem w tym czasie pisać, a nie robić mnóstwo innych rzeczy — pomyślałem. Nie wyrobię się z czasem.

Jako autor więc również doświadczam działania różnego rodzaju stresorów. To między innymi ustalone terminy, jakich się trzymam. To naprawdę interesujący zawód, jednak gdy nie napiszę konkretnego dzieła i nie pomogę Ci rozwiązać określonych problemów związanych ze stresem, to nie dostanę za moją pracę nawet złamanego grosza. Naprawdę mógłbym się zestresować, jednak wiem, jak odnaleźć w tym wszystkim równowagę. Ta publikacja powstała po to, by każdy mógł zrozumieć i pokonać stres. Ma ona za zadanie odmienić Twoje życie, dostarczyć poczucia równowagi pomiędzy stresem a relaksem. Jednak jej głównym celem jest głęboka zmiana osobowości i danie Ci narzędzi, by Twoje życie stało się pełniejsze, satysfakcjonujące i szczęśliwe, i aby żadna stresująca sytuacja już nigdy nie powstrzymała Twoich planów.

Żyjemy w erze informacyjnej, w której przewlekły stres jest poważnym zagrożeniem. To cichy, niepozorny, niezauważalny zabójca, z którym czas najwyższy rozprawić się raz na zawsze. Tylko czy to w ogóle jest możliwe? Czy stres można wyeliminować z życia? Nie, nie zrobimy tego, będziemy działać bardziej inteligentnie. W niektórych sytuacjach stres jest potrzebny, by uchronić Twoje życie przed zagrożeniami (przed atakiem dzikiego zwierzęcia, zagrożeniami środowiskowymi, np. powodzi, trzęsienia ziemi czy chociażby wypadku). W innych dalej się pojawi, ale po zapoznaniu się z tą publikacją będziesz wiedział, jak z nim postępować. Dostaniesz taką broń, takie metody, które uśpią jego siły już w przedbiegach i nie będzie on już dla Ciebie zagrożeniem — stanie się sprzymierzeńcem.

Rozdział I Czym jest stres

Większość stresu, który ludzie przeżywają, nie istnieje dlatego, że mają za dużo do zrobienia. Istnieje raczej dlatego, że nie kończą tego, co zaczynają.

David Allen

Skąd ten cały stres?

Socjologowie nazwali tę epokę czasem stresu. Dominuje w nas, jako gatunku ludzkim, wszechobecne napięcie. Kiedyś nie mieliśmy tylu „zabawek” wokół siebie, a przepływ informacji przez cały glob nie był tak szybki. W domku z ogródkiem, bez telewizji i internetu, gdzie hodowało się kozy i uprawiało warzywa, zapewne świat nie wydawał się tak strasznym miejscem. Teraz informacje z końca świata docierają do nas z prędkością światła. Zamieszki w Grecji możesz oglądać w swoim domu „na żywo” i naprawdę możesz się nimi zestresować. Przy tym tempie życia i przejmowaniu się wszystkim, co jest w zasięgu wzroku, od problemów w pracy, po problemy osobiste gwiazdy telenoweli, można naprawdę oszaleć. Do tego dochodzi absolutny brak czasu na prawdziwy relaks i możliwość „oderwania się”.

Czasem, gdy wracasz z pracy, może się okazać, że psychicznie wciąż tam jesteś: odpisujesz na maile, korespondujesz, myślisz o rozwiązaniu palących problemów w firmie. Musisz być gotowy do działania niemalże na każdym kroku, a to nie sprzyja Twemu zdrowiu.

Stres tak naprawdę istniał zawsze, jednak teraz jest go znacznie więcej i wynika często z sytuacji, które stresujące być nie powinny. Jedną z przyczyn, którą się zajmiemy, będzie przepracowanie i zajmowanie się mnóstwem spraw każdego dnia. Teraz żyjemy w nieco innym tempie, a w zdecydowanie większym napięciu.

Każdego dopada stres i jest to niezależne od statusu społecznego czy wieku. Zestresowani są prezesi, kierownicy, dyrektorzy, menedżerowie, pracownicy biurowi, fizyczni, nauczyciele, matki, gospodynie domowe itd. W ich życiu pojawia się on zwłaszcza w trudnych sytuacjach, które wydają się nie do zniesienia.

Stres zazwyczaj powoduje negatywne skojarzenia i jest ogólnie uznawany za zjawisko szkodliwe. Pewnie Ty również, słysząc samo słowo stres, czujesz się niezbyt komfortowo. Już samo wyobrażanie sobie sytuacji stresowej wytwarza nieprzyjemne reakcje chemiczne dające objawy stresu w Twoim ciele.

Przypomnij sobie ostatnią sytuację stresową i emocje jej towarzyszące. Masz to lekkie uczucie niepokoju na samą tylko myśl o tym zdarzeniu? Wykorzystamy także tę siłę wyobraźni w celu zwalczania stresu. Książka ta jednak ma za zadanie wejść głębiej w naturę stresu i pokazać Ci, poza metodami walki z nim, także ważną rolę, jaką odgrywa on w życiu.

I tutaj od razu sprostowanie — publikacja nie jest po to, by Cię stresować. Usiądź więc wygodnie i poznaj naturę stresu od podszewki, by czerpać z życia więcej spokoju i radości.

Definicje stresu

Czy Ty również spodziewasz się jednej definicji stresu? Kiedyś myślałem, że taka istnieje, a jednak mój pogląd się zmienił. Spotkałem się już z setkami definicji i setki pozostały zapewne jeszcze nieodkryte. Każdy z nas odbiera stres na swój sposób. Ty, ja czy każda inna osoba spotkana na ulicy opowie o nim w swojej historii inaczej. Biolodzy, psycholodzy, menedżerowie, uczniowie mówią o nim w jeszcze inny sposób.

W tym rozdziale przytoczę kilka definicji stresu i postaram się opisać go jak najlepiej. Zacznijmy więc od początku i sięgnijmy do korzeni. Po co natura uzbroiła nas w ten mechanizm? Czy może Bóg nie miał już pomysłu, co dodać do ciała człowieka, czy może zrobił to, żeby nie było nam tutaj zbyt łatwo? Jak by się dziwne to wszystko nie wydawało, stres w ciele ma uzasadnione przyczyny. Co więcej, okazuje się, że mechanizm stresu jest niezwykle potrzebny w organizmie. To prawdopodobnie dzięki niemu wciąż jesteśmy na świecie.

Gatunek ludzki przetrwał tysiące lat dzięki reakcji „fight or flight”, czyli „walcz lub uciekaj” („odlatuj” — tłumaczenie dosłowne). Ta reakcja w organizmie bardzo szybko odpowiadała na pytanie: „Walczyć z mamutem, czy już rozglądać się za drzewem bądź skałami?”. Mechanizm ten przetrwał tysiące lat i w chwilach stresujących (zagrożenia) przygotowuje ciało do natychmiastowej reakcji. Mamy w sobie dokładnie ten sam mechanizm, w który uzbrojeni byli nasi przodkowie. Dzisiaj jednak stres i reakcja „walczyć lub uciekać” pojawia się w całkowicie nieadekwatnych sytuacjach i powoduje spore obciążenie dla organizmu. Wytwarzanie tej reakcji kilkanaście bądź kilkadziesiąt razy dziennie powoduje utratę energii w ciele, która jest przecież ograniczona, spadek wydolności organizmu i późniejsze choroby fizyczne, a także dolegliwości psychiczne, takie jak niepokój czy depresja. Ilość stresu w organizmie można porównać do pieniędzy, jakie masz na koncie. Otrzymujesz wypłatę i musisz zdecydować, na co ją przeznaczysz. Jeśli jest to pensja skromna, to prawdopodobnie wydasz ją na najbardziej potrzebne rzeczy, takie jak jedzenie, ubrania, rachunki itd. Podobnie jest ze stresem. Masz ograniczoną ilość energii i jeśli będziesz nią szafował każdego dnia, to Twój organizm zbuntuje się i co gorsza, stanie się bankrutem. Reakcje stresowe powinny czekać uśpione w organizmie do momentu prawdziwego zagrożenia, kiedy będą naprawdę potrzebne.

Stres to emocje od początku do końca. Bez emocji nie byłoby stresu, jednak emocje są kwintesencją życia i można by zaryzykować stwierdzenie, że bez nich życie też by nie istniało. Zauważyłeś, że większość rzeczy, a może nawet wszystkie, robimy dla emocji? Chcesz mieć pracę, by mieć komfortowe mieszkanie, robić rzeczy, które sprawiają Ci przyjemność, by doświadczać pozytywnych emocji. Miłość, zdrada, sport, sztuka — wszędzie dominują emocje. Nadają one sens życiu ludzkiemu, determinują działanie i rozwój.

O stresie można mówić także jako o pokrzyżowaniu planów. Coś staje na Twojej drodze i niweczy zamiary — denerwujesz się i chcesz przeszkodę wyeliminować, a nawet zniszczyć.

Stres to zasoby, jakie masz, dzięki którym możesz sprostać wymaganiom środowiska. My, ludzie, jednak częściej patrzymy na stres jako na wydarzenie w życiu, niejednokrotnie traumatyczne.

Stres może być objawem niezadowolenia z siebie. Na przykład: „Nie podoba mi się mój wygląd, dlaczego w ogóle urodziłem się w tym ciele?”, „Nienawidzę siebie”. Przecież każdy to wie, że ciała sobie sami nie wybieramy, jaki jest więc sens obwiniania się za nie? Rób, co w Twojej mocy, żeby było ono w dobrej kondycji i zacznij je w końcu akceptować. Za dużo już było katastrof spowodowanych chorobami osób, które nie akceptują siebie. Pewnie się zdziwisz, ale Hollywood jest dobrym przykładem. Właśnie ci „najpiękniejsi” nie potrafią się akceptować najczęściej. Pamiętaj, że ludzkie ciało jest genialne i to najwspanialszy prezent, jaki mogłeś dostać, i tak naprawdę to, że tu jest czegoś za mało, a tam za dużo, nie ma żadnego znaczenia. By podnieść własną samoocenę, dodać pozytywnych emocji do swojego życia i akceptować swoją niepowtarzalność i wyjątkowość, zacznij robić proste ćwiczenie:

Powtarzaj słowa „lubię siebie” lub nawet „kocham siebie” 100 razy dziennie. Powtarzaj je przed lustrem lub w samochodzie, lub gdziekolwiek masz taką możliwość.

Lubienie siebie, swojego ciała, determinuje wiele aspektów życia. To, jak Ty postrzegasz sam siebie, tak też inni będą Cię postrzegali. Jeśli nie szanujesz sam siebie, inni ludzie to wyczują i również nie będą Cię szanować. Jeśli nie lubisz siebie i swojego życia, to zapewne rzadko masz dobry humor i inni będą Cię postrzegali jako ponuraka. Ludzie, jakich spotykasz, są w rzeczywistości odbiciem Twojej osoby. Jeśli nie masz przyjaciół, to pewnie nie jesteś zbyt przyjacielski. Akceptuj siebie, pokochaj siebie, a inni również Cię pokochają.

Stres to trudności, jakie powstają na drodze życia, zmartwienia i emocjonalne napięcia. Inne definicje, z jakimi się można spotkać, to:

Stres to stan napięcia doświadczany przez osobę przeżywającą stawiane jej żądania. Jest to nieprecyzyjna reakcja ciała na każde wymaganie, żądanie wobec danej osoby.

Stres to także doświadczenia — odpowiedzi na pojawiające się stresory (emocjonalne, umysłowe, fizyczne).

Stres to działanie (bądź brak działania) w indywidualny sposób na zaistniałą sytuację. Tę samą sytuację każdy może traktować w nieco odmienny sposób (np. jako zagrożenie, wyzwanie). Jest to zaangażowanie i poświęcanie własnych sił na pokonanie trudnej sytuacji.

Radzenie sobie ze stresem — definicje

W skutecznym radzeniu sobie ze stresem najważniejsze są dwa czynniki. Są to myśli i akcje, jakie dana osoba podejmuje, by zmienić sytuację lub sposób podejścia do niej. By pokonać stres pojawiający się każdego dnia, musisz nauczyć się dokonywać dobrych wyborów. Można nawet powiedzieć o zarządzaniu własnymi myślami i czynami.

Stres zazwyczaj objawia się podobnie, jednak jest bardziej złożony, niż można go sobie wyobrazić, a to dlatego, że każda osoba jest inna i również sytuacje stresowe różnią się między sobą. To, co będzie działać na Ciebie, niekoniecznie zadziała także na innych.

Czym stres jest dla Ciebie? Jak Ty go odbierasz? Napisz własną definicję stresu na kartce i przemyśl ją. Być może będziesz chciał się nią podzielić ze mną. Jestem ciekaw, jak Ty postrzegasz stres w swoim życiu.

Rodzaje stresu

Stres można podzielić na dwie kategorie: ze względu na czas trwania i ze względu na jakość.

Ze względu na czas trwania możemy mówić o stresie krótkotrwałym, takim jak korek uliczny, egzamin, spóźnienie do pracy lub odgłosy w krzakach podczas przechodzenia w nocy przez park. Długotrwały czy też chroniczny stres jest tym trudniejszym. Mogą to być problemy w pracy, małżeństwie, choroba, problemy finansowe. Dla niektórych osób jest to stan, w którym żyją przez znaczną część swojego życia. Jest on dużo bardziej niebezpieczny od stresu krótkotrwałego i prowadzi do wyrządzenia większych szkód w organizmie.

Stres można również podzielić ze względu na jakość. Tutaj wyróżnimy stres dobry i zły. Co to w ogóle oznacza, że stres może być dobry? Większość ludzi nie potrafi sobie skojarzyć słów „dobry” i „stres”, bo wydają się one całkowicie przeciwstawne. Taki stres jednak również występuje, zwłaszcza podczas gier zespołowych (tych dla zabawy), to także pozytywne emocje, jak skok na bungee, ekscytacja, entuzjazm itd. Niektórzy mają znacznie większe potrzeby doświadczania tego rodzaju emocji, stąd często bierze się zainteresowanie sportami ekstremalnymi. Złym stresem w tej kategorii jest przemęczenie, przewlekły stres, nerwy, zbyt duża liczba obowiązków. Z tym rodzajem stresu będziemy musieli się rozprawić i nauczyć się, jak sobie z nim radzić. Bądź gotów robić coś całkowicie odmiennego. Zwłaszcza gdy nie masz jeszcze swoich ulubionych, skutecznych sposobów na rozładowanie negatywnych emocji. Wkrótce trafisz na to, co najbardziej odpowiednie i skuteczne właśnie w Twoim wypadku. Może będzie to coś całkiem innego, nowego w Twoim życiu (medytacja, joga, kontakt z naturą, sport).

Pozytywna strona stresu

Pewnie od razu się zastanawiasz, co może być pożytecznego w stresie. Czy w ogóle jest w nim coś dobrego?

Czy zgodzisz się ze stwierdzeniem, że stres czasem pomaga zebrać siły na zrobienie czegoś ważnego? Dzięki niemu zbierasz się na odwagę, podejmujesz działania oznaczone ostatecznym terminem lub wykonujesz niezbędne zadanie. Bez niego wszystko pozbawione byłoby emocji, a bez emocji nie istniałyby chęci do czegokolwiek. Pewnie Cię to jeszcze nie przekonało i wolisz nadal żyć całkowicie bezstresowo. Jest jednak jeszcze jedna ważna kwestia…

Stres może uratować Ci życie. Powoduje reakcje chemiczne w organizmie, które przygotowują Cię do ataku lub do ucieczki. Dla przykładu, gdy groźne zwierzę w odległych czasach atakowało Twojego przodka, jego ciało pod wpływem stresu przygotowywało się w pełni do walki lub do brania nóg za pas. Ten sam mechanizm działa również teraz. Jednak groźne zwierzęta, sytuacje zagrożenia życia, zdarzają się rzadko, a stresu wciąż jest niezmierzona ilość. Zajmijmy się raczej tym, jak on działa w „zwykłym” dniu, gdy pojawia się pod wpływem zbyt dużej ilości pracy, przeciążenia, napięcia. To sytuacje, gdy w życiu narastają problemy i nie dają Ci spokoju. Nawet takie, jak randka z osobą, do której od dawna „czujesz to coś”.

Jest wiele sytuacji, w jakich stres się pojawia i może nawet nie zdajesz sobie sprawy, że Ci wszyscy ludzie, których spotykasz każdego dnia, również mają mnóstwo problemów, o które byś ich nie posądzał. Sympatyczna kobieta, zawsze uśmiechnięta w pracy, dobra koleżanka, pomocna, gdy tylko wsiada do samochodu, po tym jak powiedziała Ci słodkim głosem: „Do jutra”, może włączyć najostrzejszą składankę heavy metalu i krzyczeć w rytm muzyki — z powodu nagromadzonego przez cały dzień napięcia. To całkiem niezły sposób na rozładowanie stresu, jednak my zwrócimy się bardziej ku tym rozwiązaniom, które nie narażają Cię na negatywną ocenę przypadkowych przechodniów lub fotoreporterów, a zwłaszcza interwencję szpitala o zaostrzonym rygorze.

Historia stresu

Stres to naturalna reakcja (zarówno fizjologiczna, jak i psychologiczna) powstająca na skutek zaistniałych zagrożeń. W efekcie powoduje silne emocje i napięcia (np. złość lub strach). Jaka jest więc historia stresu? Istniał on przecież od zawsze. Wcale nie został umieszczony w organizmie w sposób bezcelowy. Przodkowie w epoce kamienia łupanego żyli właśnie dlatego, że organizm wyposażony był w możliwości, jakie powstawały pod wpływem stresu. Gdy atakował tygrys, to ciało stawało się momentalnie gotowe do walki z nim lub do ucieczki na najbliższe drzewo, skałę lub gdzie się dało, zanim zwierzę nasyciło swoje podniebienie ulubionym ludzkim przysmakiem. Stres był więc niezbędny i determinował działanie w danej sytuacji. Wpływał na to, czy Ty jadłeś, czy może coś jadło Ciebie. Ten sam właśnie mechanizm obronny, który teraz nazywamy stresem, przetrwał tysiące lat praktycznie bez większych zmian. Determinował ludzkie działania w każdej epoce. Dzięki niemu ludzie walczyli o swoje życie i mieli dawkę emocji. Takie same reakcje przetrwały do dzisiaj. W organizmie pojawiają się nadal, jedynie sytuacja się zmieniła. Teraz mają miejsce, gdy przychodzi do Ciebie szef i wytyka Ci błędy w pracy, grożąc zwolnieniem itp. Jest to całkowicie odmienne zdarzenie, w którym ma miejsce silny stres bez narażenia życia. Teraz nie możesz się zestresować i zjeść szefa. Teraz tak to nie działa. Wszystko się zmieniło, jednak organizm wciąż reaguje jak dawniej na trudne sytuacje i zagrożenia.

Stresuję się, bo myślę, że trzeba!