Polska na urlop
- Wydawca:
- National Geographic
- Kategoria:
- Styl życia
- Język:
- polski
- ISBN:
- 978-83-7596-483-7
- Rok wydania:
- 2014
- Słowa kluczowe:
- adresy
- narodowych
- okolicznych
- opisy
- polską
- rowerowych
- ścieżek
- urlop
- warto
- ważne
- węzłów
- mobi
- kindle
- azw3
- epub
Jeżeli nie widzisz powyżej porównywarki cenowej, oznacza to, że nie posiadamy informacji gdzie można zakupić tę publikację. Znalazłeś błąd w serwisie? Skontaktuj się z nami i przekaż swoje uwagi (zakładka kontakt).
Kilka słów o książce pt. “Polska na urlop”
Zobacz zarówno znane, jak i mniej uczęszczane miejsca na wypoczynek w uzdrowiskach, parkach narodowych, miastach, a także na dwóch kółkach. Przekonaj się, w jak różny sposób możesz spędzić wolny czas. Skorzystaj z propozycji urozmaiconych form wypoczynku, podczas którego nie zabraknie ani ruchu, ani elementów poznawczych.
Stwórz idealny dla siebie urlop!
W książce znajdziesz:
· 20 najpiękniejszych miejscowości uzdrowiskowych
- historię uzdrowisk,
- profile lecznicze uzdrowisk i typy wód mineralnych,
- opisy szlaków spacerowych i turystycznych,
- propozycje wycieczek i miejsca, które warto odwiedzić w okolicy,
- ważne adresy i telefony,
- połączenia kolejowe i autobusowe z uzdrowiskami,
- ważne wydarzenia i imprezy.
· 15 najpiękniejszych parków narodowych
- opisy parków narodowych,
- omówienia atrakcji w okolicznych miejscowościach wypoczynkowych,
- przebiegi szlaków turystycznych
- propozycje wycieczek.
· 7 najciekawszych propozycji na urlop w mieście
- wycinki historii miast,
- opisy najpiękniejszych zabytków,
- trasy ścieżek spacerowych i rowerowych,
- przebiegi szlaków turystycznych w miastach i okolicach,
- adresy instytucji kulturalnych i terminy najważniejszych imprez,
- ważne informacje turystyczne.
· 15 rowerowych krain na aktywny urlop
- opisy miejscowości, głównych węzłów szlaków każdego regionu,
- wzmianki o interesujących krajoznawczo i historycznie miejscach na szlakach,
- przebiegi szlaków rowerowych w każdym regionie,
- dane kontaktowe i adresowe punktów informacji turystycznej.
Polecane książki
Poniżej prezentujemy fragment książki autorstwa Dariusz Jędrzejewski
20 najpiękniejszych polskich uzdrowisk
Człowiek wykorzystywał lecznicze właściwości źródeł mineralnych od zawsze. Już Hipokrates pisał o zbawiennym wpływie wody na ludzki organizm. W Imperium Rzymskim bogaci obywatele korzystali często z wyjazdów po zdrowie i wypoczynek do uzdrowisk. Słynne miejscowości uzdrowiskowe, takie jak Vichy, Bath, Hierapolis (Pamukkale), Baden, Spa, Acqui Terme czy Saturnia, odwiedzano już w czasach rzymskich. Spośród położonych na dzisiejszych ziemiach polskich uzdrowisk najwcześniej, bo w XIII w., pojawiły się informacje o Cieplicach Śląskich i Lądku-Zdroju. Źródła z Iwonicza znane były już około 1520 r. Pierwszy w Polsce tekst naukowy o leczeniu wodami mineralnymi napisał w 1522 r. Marcin z Miechowa. W 1555 r. podobną rozprawę opublikował dr Józef Struś, a w 1578 r. nadworny lekarz Stefana Batorego dr Wojciech Oczko wydał w Krakowie dziełko pod tytułem Cieplice, w którym po raz pierwszy podał wskazania i przeciwwskazania do leczenia uzdrowiskowego.
Korzystanie z uzdrowisk było niegdyś luksusem, na który stać było nielicznych. Z dobrodziejstw uzdrowisk korzystała szlachta, magnaci, bogaci kupcy. Popularnością od XVI w. cieszyły się ciepłe źródła położone na Dolnym Śląsku, a w szczególności w Cieplicach i Lądku-Zdroju. Jeżdżono później do Iwonicza, Szkła (dzisiejsza Ukraina) i Vysnych Ruzbachów (dzisiejsza Słowacja). Krynica jako uzdrowisko zaczęła rozwijać się w 1793 r., Busko i Ciechociek w 1836 r., Żegiestów w 1849, a Nałęczów w 1880 r.
Status i rozwój uzdrowisk zależał nie tylko od jakości wód leczniczych, ale również od pozycji odwiedzających je osób. Do najsłynniejszych przyjeżdżali królowie, książęta, pisarze, malarze i inne znane osobistości. Marysieńka Sobieska wraz z dziećmi leczyła się w Cieplicach, Fryderyk Chopin przebywał w Dusznikach, Ignacy Paderewski i Bolesław Prus bywali w Nałęczowie, w Inowrocławiu generał Władysław Sikorski, a Krynicę wybrał Jan Kiepura.
W 2. poł. XX w. polskie uzdrowiska otworzyły się dla mas, co oczywiście nie wyszło na dobre jakości oferowanych usług. Początkowo rozbudowywane, a później zaniedbywane, a nawet opuszczane i pozostawiane na pastwę losu, dzisiaj powoli wychodzą z kryzysu. Te największe i najsławniejsze, nad morzem czy w górach, takie jak Kołobrzeg, Kudowa-Zdrój czy Krynica-Zdrój są już nie tylko uzdrowiskami i dzięki temu znajdują się w czołówce najbardziej atrakcyjnych miejsc spędzania urlopu w Polsce. Sławna niegdyś Rabka-Zdrój dopiero odzyskuje formę po wieloletniej zapaści. Do oficjalnej listy dopisano nowe, między innymi Augustów, Sopot czy – całkiem niedawno – Dąbki.
Prezentujemy dwadzieścia najpiękniejszych naszym zdaniem uzdrowisk, a zarazem najbardziej atrakcyjnych i najciekawszych miejsc na spędzenie wolnych chwil. Nad morzem i nad jeziorami, w górach, a także na obszarach nizin i wyżyn środkowej Polski znajdziemy miejscowości, w których można się podleczyć i zrelaksować, a także – dzięki ich położeniu – aktywnie wypocząć.
Augustów
to największy ośrodek turystyczny północno-wschodniej Polski. Położone na skraju Puszczy Augustowskiej i Pojezierza Suwalskiego miasto od niemal stu lat jest popularnym letniskiem. W dwudziestoleciu międzywojennym było najpopularniejszą miejscowością wypoczynkową nad jeziorami w Polsce. Do dzisiaj nie straciła ona popularności, współzawodnicząc z miejscowościami Warmii i Mazur, które po II wojnie światowej znalazły się w granicach naszego kraju. Pozycję Augustowa jako kurortu i letniska ugruntowały powojenne przeboje: Augustowskie noce Marii Koterbskiej i Siedem dziewcząt z Albatrosa Janusza Laskowskiego.
Augustów założył król Zygmunt August na królewskim szlaku pomiędzy Krakowem a Wilnem – stolicami Rzeczypospolitej Obojga Narodów. Przeniesienie dworu do Warszawy za panowania Zygmunta III Wazy zbliżyło Augustów do ośrodka władzy. Dawne znaczenie gospodarcze Augustowa podkreśla Rynek o wymiarach 175 x 190 m – jeden z najrozleglejszych w Polsce, niewiele ustępujący powierzchnią krakowskiemu, a większy niż warszawski czy poznański. Niegdyś było to miejsce targów i jarmarków. Dzisiaj ten miejski plac, położony w sercu Augustowa i w znacznej części zamieniony na park, to ulubione miejsce spotkań mieszkańców i turystów. Tutaj znajduje się punkt informacji turystycznej i kawiarniane ogródki. W cieniu drzew można odsapnąć na ławce przy fontannie, którą wieczorem ożywia dodatkowa efektowna iluminacja. Na honorowym miejscu wznosi się pomnik Zygmunta Augusta, któremu miasto zawdzięcza powstanie, nazwę i herb. W czasach zaborów Augustów przecięły trzy drogi: bity trakt warszawsko-petersburski (1821-1830), Zaniemeńska Kolej Żelazna (1895-1899) i ta najpiękniejsza, wodna, czyli Kanał Augustowski (1823-1839). Dwie pierwsze inwestycje pełnią do dzisiaj funkcję głównych arterii komunikacyjnych, łącząc miasto z resztą Polski. Kanał, przecięty obecnie granicą, odgrywa rolę turystycznej wizytówki Augustowa. Kiedy powstawał, łączył dorzecze Wisły z Niemnem. Ten zabytek techniki i pomnik polskiej myśli technicznej 1. poł. XIX w. wybudowano według projektu generała Ignacego Prądzyńskiego. Sto dwa kilometry kanału podzielono na odcinki osiemnastoma śluzami, dzięki którym możliwe stało się pokonanie różnicy wysokości pomiędzy jeziorami i rzekami na jego trasie. Polski odcinek o długości 80 km z czternastoma śluzami jest wciąż użytkowany i żeglowny. Należy do największych wodnych atrakcji naszego kraju. Na wycieczki kanałem wyruszają statki spacerowe, żeglarze i kajakarze. Oczywiście najwięcej emocji w trakcie rejsów po Kanale Augustowskim wzbudzają śluzowania. Atrakcyjność tych operacji wzmaga fakt, że większość śluz to zabytki techniki zachowane w niezmienionym kształcie od czasu budowy. Kanał nie jest jedyną historyczną atrakcją miasta. Z 1. poł. XIX w. zachował się budynek Starej Poczty wzniesiony według planów Henryka Marconiego. Był kiedyś jednym z elementów infrastruktury powstałej razem z otwarciem traktu do Petersburga. Z tego samego okresu pochodzi drewniany budynek nad Kanałem Augustowskim z lat 30. XIX w., zwany Dworkiem Prądzyńskiego. W rzeczywistości z projektantem budynek nie ma nic wspólnego, chociaż związany był od początku z obsługą i administracją kanału. Dzisiaj mieści się tu Muzeum Kanału prezentujące historię budowy i eksploatacji drogi wodnej. W sąsiedztwie znajduje się śluza Augustów, która łączy Zalew Netty z południową nitką kanału, omijającą jezioro Sajno i prowadzącą równolegle do meandrów rzeki w kierunku Białobrzegów. W centrum miasta przy wychodzącej z północno-wschodniego narożnika Rynku ul. 3 Maja wznosi się pseudoromański kościół zbudowany w latach 1906-1911. Świątynia dominuje nad miejską zabudową ze swoimi 50-metrowymi wieżami, charakterystycznym elementem krajobrazu Augustowa, widocznym z daleka. W kościele można zobaczyć między innymi obrazy z okresu międzywojennego namalowane przez artystów wileńskich. Na południe od kościoła przy ul. Hożej znajduje się Muzeum Ziemi Augustowskiej z niezwykle ciekawą ekspozycją prezentującą rzemiosło regionu, w tym cenione niegdyś wyroby tkackie. W rekreacyjnej części Augustowa na przesmyku pomiędzy Jeziorem Białym Augustowskim a Neckiem znajdują się: dawny dom wycieczkowy PTK z 1939 r. (dzisiaj Zajazd Turystyczny „Hetman”), zbudowany według projektu światowej sławy architekta Macieja Nowickiego, i willa Prezydenta Rzeczypospolitej z 1928 r., która świadczy o prestiżu Augustowa w okresie międzywojennym. Jest jeszcze jedno miejsce, o którym nie wolno zapomnieć – Restauracja „Albatros” z lat 60. XX w., czyli tytułowy lokal z przeboju Laskowskiego. Zresztą nie można go przegapić, gdyż znajduje się przy głównej turystycznej ulicy miasta łączącej Rynek z promenadą nad Nettą, plażami i kąpieliskami nad Neckiem.
Uzdrowisko
Augustów został wpisany na oficjalną listę polskich uzdrowisk w 1993 r. Zawdzięcza to wyróżnienie mikroklimatowi, który współtworzą olejki eteryczne, żywiczne i fitocydy wydzielane przez drzewa iglaste. Potwierdzono ich działanie bakteriobójcze oraz korzystny wpływ na drogi oddechowe; stabilizują one także ciśnienie tętnicze krwi i normalizują rytm serca. Do zabiegów leczniczych stosuje się słabo zmineralizowaną wodę fluorkową i borowinę ze złóż typu wysokiego i przejściowego. Woda mineralna jest także butelkowana i sprzedawana jako „Augustowianka”. Sanatorium „Budowlani”, które zaczęło prowadzić działalność leczniczą na długo przed uznaniem Augustowa za uzdrowisko, specjalizuje się w leczeniu chorób układu krążenia, schorzeniach reumatologicznych (także osteoporozy) i chorób narządów ruchu. Wykonuje się tu zabiegi z zakresu hydroterapii, kąpiele oraz okłady borowinowe – wszystkie wspomagane kinezyterapią. W sanatorium przeprowadza się poza tym wszystkie typowe zabiegi rehabilitacyjne, w tym krioterapię, światłolecznictwo, magnetoterapię itp. Ofertę uzdrowiska uzupełniają hotele SPA & wellness: Warszawianka, Wojciech i Amber Bay, które umożliwiają połączenie wypoczynku z regeneracją organizmu i zabiegami poprawiającymi zdrowie, samopoczucie i sylwetkę. Oczywiście ważnym czynnikiem leczenia i rehabilitacji jest ruch, a miejsca do spacerów w okolicy nie brakuje.
Wypoczynek
W administracyjnych granicach Augustowa leżą aż cztery duże jeziora i kilka mniejszych. Od północy miasto oblewają połączone ze sobą jeziora Necko, Białe Augustowskie i Studzieniczne, a od południa Sajno. Wszystkie włączone są bezpośrednio lub pośrednio w sieć wodną Kanału Augustowskiego. Szeroko rozlewa się w mieście także rzeka Netta, łącząc swe wody w rejonie portu z Kanałem Bystrym przekopanym do jeziora Sajno w celu regulacji poziomu wody w Kanale Augustowskim. Pomiędzy wodą a terenami zabudowanymi rozciągają się w granicach Augustowa jeszcze lasy, które przechodzą w zwarty kompleks Puszczy Augustowskiej. Las i woda to turystyczne bogactwo miasta umożliwiające atrakcyjne i aktywne spędzanie wolnego czasu. Miejscem spacerów, ale też początkiem dalszych wycieczek, są bulwary nad Nettą, łączące port Żeglugi Augustowskiej z brzegami Necka. Ich przedłużenie stanowią promenada i ścieżka rowerowa biegnąca wzdłuż południowego brzegu Necka. Miejskie kąpielisko nad Neckiem ma plażę, pomosty do opalania i spacerów oraz wypożyczalnię sprzętu wodnego. Największą atrakcją jest jednak 740-metrowy wyciąg do nart wodnych. Można się tu uczyć trudnej sztuki jazdy, ale też szlifować swoje umiejętności. Odbywają się tu również zawody. Nad brzegami Necka i Białego znajdują się liczne ośrodki wypoczynkowe i hotele dysponujące własnymi strzeżonymi plażami oraz przystaniami wodnymi. Od maja do końca września nad wodami unoszą się tam dziesiątki różnokolorowych żagli. Przystanie wodne oferują kursy żeglarskie i windsurfingowe. Obok żeglarstwa dużą popularnością cieszą się wycieczki kajakowe po jeziorach i – oczywiście – Kanale Augustowskim. Augustów ma wodne połączenie z wieloma rzekami wschodnich Mazur i Suwalszczyzny. Do najpiękniejszych należy włączona w bieg kanału za śluzą Sosnówek Czarna Hańcza wypływająca z jeziora Hańcza, najgłębszego akwenu śródlądowego Polski na północ od Suwałk. Szlak kajakowy Czarnej Hańczy i szlak po Kanale Augustowskim nazwano Szlakami im. Jana Pawła II na pamiątkę spływów, które w młodości odbywał kardynał Karol Wojtyła. Na południe od Augustowa Kanał Augustowski łączy się poprzez śluzę Dębowo z Biebrzą. W wodach Sajna, a właściwie w jego północnym plosie1 nazywanym jeziorem Rospuda, znajduje ujście piękna i dzika rzeka Rospuda. W Augustowie jest wiele firm organizujących spływy kajakowe jedno – i wielodniowe, na przykład Sirocco, Necko czy Szot. W rejsy z Augustowa na Jezioro Studzieniczne wyruszają z portu statki Żeglugi Augustowskiej. Na krótsze rejsy po Necku i Jeziorze Białym zapraszają gondole motorowe. Na niepogodę można polecić Centrum Sportów i Rekreacji z zespołem krytych basenów i zapleczem rekreacyjnym złożonym z siłowni, saun i sal do fitnessu.
Uzupełnieniem wodnych atrakcji Augustowa są szlaki lądowe wytyczone drogami i duktami Puszczy Augustowskiej. To tereny wymarzone na wycieczki rowerowe. Jako trasy rowerowe można wykorzystywać szlaki piesze PTTK. Z Augustowa wychodzi aż sześć szlaków pieszych. Pierwsza wiązka trzech szlaków: żółtego, niebieskiego i zielonego, zaczyna się na stacji kolejowej Augustów Port w północnej części miasta. Druga wiązka trzech szlaków w tych samych kolorach opuszcza miasto przy Starej Poczcie. Szlaki te łączą się z innymi wytyczonymi w Puszczy Augustowskiej, pozwalając na planowanie różnych wariantów wycieczek.
Wycieczka rowerowa po północno-zachodnich rubieżach Puszczy Augustowskiej
Szlaki: żółty-czarny-zielony.
Długość trasy: 45 km.
Początek i koniec wycieczki: ul. Sportowa; Zajazd Turystyczny „Hetman”.
Opis:Wycieczka leśnymi duktami prowadzi nad położone na północ od Augustowa malownicze i czyste puszczańskie jeziora. Po drodze miejsca na odpoczynek, kąpiel i podziwianie widoków.
Przebieg trasy: zajazd „Hetman” – Jezioro Długie Augustowskie (rezerwat „Jezioro Kalejty”) – Strękowizna – Uroczysko Powstańce nad rzeką Blizną – jezioro Busznica – Danowskie (jeziora: Blizno i Blizenko, węzeł szlaków, zmiana na czarny) – jezioro Tobołowo – Serski Las – jezioro Serwy – Sucha Rzeczka (Kanał Augustowski, węzeł szlaków, zmiana na zielony) – śluza Swoboda – Jezioro Studzieniczne – Studzieniczna (sanktuarium) – jezioro Staw Wojciech – Jezioro Białe Augustowskie – Lipowiec – zajazd „Hetman”.
Z leśnych dróg i szlaków korzystają też amatorzy nordic walkingu; biura turystyczne, ośrodki i hotele organizują wycieczki połączone z zajęciami i ćwiczeniami ruchowymi, co może być doskonałym uzupełnieniem rehabilitacji czy pobytów wypoczynkowych. Sugerując się przebiegiem szlaków pieszych, wytyczono okrężne szlaki rowerowe: Rzeki Rospudy (zielony, 49,2 km), Na Powstańce (czarny, 18,9 km), Znad Jeziora Sajno (żółty, 21,4 km), Wokół Jeziora Kolno (czerwony, 25,1 km) i Wokół Jeziora Białego i Studzienicznego (niebieski, 22,7 km). Korzystając z komunikacji kolejowej czy własnego samochodu, można wyruszyć na wycieczkę pieszą lub rowerową po sąsiednich regionach, a północno-wschodni kraniec Polski to prawdziwa kopalnia turystycznych atrakcji. Z położonych nieopodal Rajgrodu czy Woźnejwsi poprowadzą chętnych szlaki nad biebrzańskie bagna lub nad jeziora Pojezierza Ełckiego. Z Płociczna (stacja kolejowa) można wyruszyć na wycieczkę po Wigierskim Parku Narodowym. Wystarczy spojrzeć na mapę, a plany wycieczek nasuną się same.
Miejsca warte odwiedzenia
Płociczno – wieś w południowej części Wigierskiego Parku Narodowego. Początkowa stacja Wigierskiej Kolejki Leśnej kursującej w wakacje codziennie na 10-kilometrowym odcinku do wsi Krusznik.
Wigry – wieś na półwyspie jeziora Wigry. Potężny barokowy kompleks poklasztorny Kamedułów, piękna panorama jeziora Wigry.
Dowspuda – wieś nad Rospudą z pozostałościami pałacu Paca: piwnicami, portykiem i narożną wieżą Bocianią. W pobliżu wsi w zakolu Rospudy znajduje się Uroczysko Święte Miejsce, obszar o potwierdzonym badaniami radiestetów i przyrządów zwiększonym promieniowaniu. Wiele osób ceni je ze względów relaksacyjnych i leczniczych. Miejsce związane z licznymi opowieściami i legendami.
Gabowe Grądy – wieś zamieszkała w znacznej części przez potomków osiadłych tu w 1867 r. rosyjskich staroobrzędowców. Zachowane przykłady typowej drewnianej architektury. Drewniana molenna (świątynia tegoż wyznania) wybudowana po I wojnie światowej.
Mikaszówka – wieś puszczańska nad Kanałem Augustowskim. Drewniany kościół św. Marii Magdaleny z dwuwieżową fasadą z 1907 r.; zachowane tradycyjne chałupy drewniane. We wsi znajduje się jedna z polskich 14 śluz zbudowana w 1828 r. Półtora kilometra dalej na wschód śluza Sosnówek oraz wieś Rygol, gdzie zbiegają się nurty rzek Czarnej Hańczy i Szlamicy oraz Kanału Augustowskiego.
Białobrzegi – wieś u zbiegu Netty i Sajownicy (odwodnienie Sajna) oraz połączonego z nimi poprzez śluzę Białobrzegi Kanału Augustowskiego. Drewniany XIX-wieczny młyn wodny, obecnie restauracja i pensjonat; z galerii młyna widok na zalew Netty u ujścia Sajownicy.
Garść informacji
Centrum Informacji Turystycznej w Augustowie
Rynek Zygmunta Augusta 44, tel. 87 643 28 83, www.augustow.eu.
Sanatorium Uzdrowiskowe „Budowlani” ul. Zdrojowa 3, tel. 87 643 28 71, www.sanatorium.augustow.pl.
Poruszanie się po Augustowie umożliwia dziesięć linii autobusowych Zakładu Komunikacji Miejskiej.
W Augustowie znajduje się stacja kolejowa oraz dworzec autobusowy. Do miasta kursują pociągi lokalne z Białegostoku oraz dalekobieżne z Warszawy i litewskiego Sestokai. Autobusy dalekobieżne docierają do Augustowa z Białegostoku, Ełku, Krakowa, Olsztyna, Warszawy i Wrocławia.
Imprezy cykliczne: Augustowski Zlot Morsów (styczeń), Augustowskie MotoNoce – Święto Motocyklistów (czerwiec), Slalom Gwiazd (początek wakacji), Mistrzostwa Polski w Pływaniu na Byle Czym (lipiec), Mistrzostwa Świata Łodzi Wytrzymałościowych „Necko Endurance” (lipiec), Augustowskie Lato Teatralne (lipiec-sierpień), Międzynarodowy Konkurs Skoków na Nartach Wodnych „Netta Cup” (sierpień).
Busko-Zdrój
leży na obszarze Ponidzia zwanego Niecką Nidziańską – w krainie położonej pomiędzy Wyżyną Krakowsko-Częstochowską a Kielecką. To obszar o urozmaiconej rzeźbie terenu, interesującej budowie oraz mający liczne bogactwa naturalne, do których należą między innymi źródła wód mineralnych. Nazwa „Busko” według niektórych pochodzi od słowa „bug”, którym Słowianie określali obszary podmokłe. Nic w tym dziwnego, ponieważ osada, a później miasto, powstała na terenach obfitujących w liczne wywierzyska źródeł solankowych. Można je obserwować w rezerwatach „Zimne Wody” i „Owczary”. Solanki z buskich źródeł wykorzystywane były do produkcji soli już w średniowieczu. Na większą skalę zaczęto je użytkować po I rozbiorze Polski. Z inicjatywy króla Stanisława Augusta zbudowana została duża warzelnia soli. Prawo do eksploatacji mieli osadzeni przez rycerza Dersława norbertanie, do których Busko należało w latach 1241-1819. W 1287 r. książę Leszek Czarny nadał mu prawa miejskie. W centrum Buska-Zdroju znajduje się rynek, dzisiaj nazywany pl. Zwycięstwa. To oaza zieleni, której w mieście i tak nie brakuje. Wokół placu i na wychodzących od niego ulicach zachowało się kilka XIX-wiecznych budynków. Kościół parafialny pw. Niepokalanego Poczęcia NMP to dawny kościół klasztorny Norbertanek. Wybudowano go w latach 1592-1621. Jest to jednonawowy kościół barokowo-klasycystyczny z barokowym wyposażeniem. Obraz w ołtarzu głównym przypisuje się Franciszkowi Smuglewiczowi. Na północ od kościoła leżą budynki dawnego klasztoru, gdzie dzisiaj mieści się Sąd Rejonowy. Nad jednym z wejść wmurowano płytę epitafijną rycerza Dersława. Nieco dalej przy ul. Bohaterów Warszawy znajduje się stary cmentarz i drewniany kościół pw. św. Leonarda z 1699 r. Zachowały się portale o gotyckiej formie „oślego grzbietu”. Strop prezbiterium pokrywa zanikająca polichromia, przedstawiająca między innymi św.
Stanisława i św. Wojciecha. W barokowym ołtarzu głównym znajduje się rzeźbiony wizerunek św. Leonarda.
Uzdrowisko
Centrum Buska z dzielnicą uzdrowiskową połączone jest malowniczą, wysadzaną szpalerami drzew promenadą – al. Mickiewicza. W jej sąsiedztwie wznosi się kilka budynków z początku XX w., na przykład willa Polonia, mieszcząca Muzeum Ziemi Buskiej, willa Dersław czy willa Bristol. Zabytkowa zabudowa uzdrowiskowa rozciąga się po wschodniej stronie parku Zdrojowego wzdłuż ul. 1 maja. Do najpiękniejszych budynków należy piękna secesyjna willa Oblęgorek zbudowana w 1903 r. Zadbany, pełen klombów i małej architektury 12-hektarowy park Zdrojowy to miejsce spotkań i spacerów nie tylko pacjentów uzdrowiska. Wśród zieleni wznoszą się zabytkowe Sanatorium „Marconi” i kaplica Zdrojowa. Kompleks zabudowań dawnych Łazienek został zaprojektowany przez Henryka Marconiego. To jeden z najpiękniejszych budynków polskich uzdrowisk. Architekt w budynku zawarł swoją fascynację architekturą klasyczną i upodobnił go do rzymskich term. Reprezentacyjny charakter budowli podkreśla arkadowy portyk z filarami ozdobionymi korynckimi kolumnami oraz kolumnowe podcienia ciągnące się wzdłuż skrzydeł budynku. Główne wejście prowadzi do pijalni ozdobionej korynckimi kolumnami, fontanną oraz posągami Orfeusza i Eurydyki. W dawnej sali balowej odbywają się najbardziej prestiżowe koncerty i imprezy artystyczne, w tym Międzynarodowy Festiwal im. Krystyny Jamroz. Zbudowana w 1884 r. kaplica Zdrojowa św. Anny to skromny budynek w stylu neogotyckim. W latach 80. XX w. do kaplicy trafiły fragmenty późnogotyckiego tryptyku z początku XVI w. pochodzące z drewnianego kościoła we wsi Chotelek.
W Busku-Zdroju występują wody lecznicze typu chlorkowo-sodowego, jodkowe, bromkowe, borowe i siarczkowe.
W terapii uzdrowiskowej wykorzystuje się też miejscową borowinę pochodzącą ze złoża typu niskiego Siwice w okolicach Buska. Naturalna woda mineralna z ujęcia Nowy Nurek jest stosowana do produkcji wody stołowej.
Początki eksploatacji solanek wiążą się z pozyskiwaniem soli. Region Buska po I rozbiorze i utracie kopalni soli w Wieliczce i Bochni został wskazany przez doradców króla Stanisława Augusta Poniatowskiego jako jedno z miejsc pozyskiwania soli. Naukowy opis solanek buskich przedstawił królowi włoski naukowiec Jan Filip Carosi w 1781 r. Trzeci rozbiór Polski spowodował zaprzestanie przemysłowej eksploatacji. Niedługo później jeden z miejscowych lekarzy rozpoczął próby leczniczego wykorzystania źródeł solanek. Początek XIX w. to czas rozkwitu uzdrowisk, w których wykorzystywano między innymi solanki. W latach 20. XIX w. do Buska, jeszcze nieuznawanego za oficjalne uzdrowisko, zaczęli napływać pierwsi pacjenci. Powstał wówczas pierwszy prowizoryczny zakład kąpielowy oraz pijalnia. Dzierżawca Buska generał Feliks Rzewuski, któremu wody pomogły w leczeniu reumatyzmu, zdecydował się wykorzystać solanki buskie na szerszą skalę. Tak miasto rozpoczęło karierę uzdrowiska. Uroczyste i oficjalne otwarcie zaprojektowanego przez Marconiego wspaniałego budynku Łazienek nastąpiło 1 czerwca 1836 r. Z roku na rok pacjentów przybywało. Pod koniec XIX w. Busko-Zdrój miało już ugruntowaną pozycję znanego europejskiego uzdrowiska.
Dzisiaj w uzdrowisku Busko-Zdrój oprócz chorób narządów ruchu i reumatycznych leczy się choroby skóry i układu krążenia. Naturalne surowce lecznicze stosuje się do kąpieli, kuracji pitnych, płukań leczniczych, inhalacji, zawijań. Zabiegi z użyciem mineralnej wody siarczkowo-siarkowo-wodorowej uzupełniają niedobory siarki w organizmie, co sprzyja leczeniu chorób gośćcowych, zapaleń stawów, więzadeł, ścięgien i kości oraz chorób skóry. Woda zmniejsza obrzęki, łagodzi bóle i poprawia ruchomość stawów. Dodatkowo wpływa na zwiększanie wydzielania hormonów i obniża poziom cholesterolu. Z kąpieli w wodach jodkowo-bromowych, kolejnego skarbu uzdrowiska, mogą korzystać pacjenci ze schorzeniami układu krążenia i wegetatywnego. Zawartość selenu wpływa korzystnie na pracę serca i układ krwionośny. Działa także przeciwnowotworowo i zwiększa siły witalne oraz odporność ludzkiego organizmu. W chorobach reumatycznych znajduje zastosowanie borowina, dzięki której następuje usuwanie szkodliwych produktów przemiany materii i regeneracja chorych tkanek. Lecznictwo uzdrowiskowe spółki Uzdrowisko „Busko-Zdrój” prowadzą, oprócz Marconiego, także sanatoria: willa Zielona, Mikołaj, Krystyna, Oblęgorek I i II oraz Szpital Dziecięcy „Górka”. W rejonie parku Zdrojowego zlokalizowane są również sanatoria: Włókniarz, Nida oraz 21. Szpital Wojskowy Uzdrowiskowo-Rehabilitacyjny. Ofertę sanatoryjną i wypoczynkową uzupełniają liczne pensjonaty i kwatery prywatne.
Wypoczynek
Busko-Zdrój leży na obszarze charakteryzującym się występowaniem gipsu i towarzyszących mu licznych zjawisk krasowych w postaci jaskiń, dolin, wąwozów i lejów. Tutaj spotkamy skały gipsowe zbudowane z ustawionych pionowo, zrośniętych kryształów gipsu, potocznie nazywanych „szklicą” lub „jaskółczymi ogonami”. Niektóre osiągają wielkość 3,5 m i należą do największych kryształów gipsu na świecie. Region może się poszczycić jedną z największych w Polsce liczbą dni słonecznych. Nasłonecznienie oraz rodzaj podłoża sprawiają, że występuje tu jedno największych w kraju zbiorowisk roślinności kserotermicznej i towarzyszącego jej świata owadów. Do cennych gatunków flory mających tutaj jedyne lub jedno z niewielu stanowisk w Polsce należą między innymi dyptam jesionolistny, szyplin jedwabisty, sierpik różnolistny, dziewięćsił popłocholistny, gęsiówka uszkowata, sesleria błotna, groszek szerokolistny, rezeda mała, stulisz miotłowy, ostnica włosowata czy len włochaty. To bogactwo przyrody chronią dwa parki krajobrazowe – Nadnidziański i Szaniecki – otaczające Busko-Zdrój od południa i północy. Osią i główną atrakcją pierwszego z nich jest meandrująca rzeka Nida płynąca w szerokiej podmokłej dolinie. Rzeką biegnie jeden z popularnych szlaków kajakowych w Polsce. Do ciekawych na jednodniowy spływ można zaliczyć odcinki z Wiślicy lub Jurkowa do Chroberza czy z Chroberza do Pińczowa. Organizatorem spływów jest oddział buski PTTK.
W Busku i jego sąsiedztwie przebiegają trzy szlaki turystyki pieszej PTTK, które można wykorzystać także podczas wycieczek rowerowych. Szlak czerwony przecina park Zdrojowy, zielony przebiega na północny wschód od miasta w rejonie wsi Zbrodzice, a niebieski na zachód od niego poprzez wieś Wełecz. Szlakiem niebieskim w jednym kierunku można dojechać do Pińczowa, natomiast w przeciwnym do rezerwatu stepowego „Skorocice”, Chotelika Czerwonego oraz Wiślicy. Zielony szlak poprowadzi nas przez Szaniecki Park Krajobrazowy do Stopnicy. Do Solca-Zdroju – drugiego, mniejszego uzdrowiska – dotrzemy szlakiem czerwonym. Właśnie w Solcu spotykają się dwa szlaki: czerwony i zielony (ze Stopnicy), umożliwiając wspaniałą wycieczkę przez Ponidzie. W sąsiedztwie wsi Siesławice w pobliżu drogi do Chotelika Zielonego 3 km od centrum uzdrowiska znajduje się rezerwat skalno-stepowy „Karabosy”, cel wypraw wielu turystów i kuracjuszy. Specjalnie dla nich w rejonie rezerwatu stworzono zagospodarowany teren rekreacyjny nadający się na piknik czy odpoczynek, z boiskami, grillem i miejscem organizacji imprez rozrywkowych.
Z Buska prowadzą ścieżki rowerowe. Pierwszą jest okrężna ścieżka do wsi Wełcz i Kameduły, druga prowadzi do ośrodka rekreacyjnego w Radzanowie, gdzie latem w dawnych wyrobiskach po eksploatacji gipsu można skorzystać z kąpieliska; znajduje się tu także zespół dworsko-parkowy z XVIII w.
W Busku-Zdroju można pójść do krytej pływalni miejskiej z basenem pływackim, rekreacyjnym, brodzikiem dla dzieci ze zjeżdżalnią i stanowiskami do hydromasażu oraz jacuzzi.
Wycieczka rowerowa przez Ponidzie
Szlaki: czerwony – zielony – droga bez szlaku.
Długość trasy: 40 km.
Początek i koniec wycieczki: park Zdrojowy; pl. Zwycięstwa (rynek).
Opis:Wycieczka prowadzi wschodnią częścią Niecki Nidziańskiej częściowo przez Szaniecki Park Krajobrazowy. Trasa urozmaicona krótkimi podjazdami na wapienne wzniesienia i zjazdami. Na trasie znajdują się Solec-Zdrój i Stopnica oraz rezerwaty: „Owczary” i „Zimne Wody”.
Przebieg trasy: park Zdrojowy – „Owczary” – Pęczelice – Skotniki – Sułkowice (punkt widokowy) – Piasek Mały
– Zborów – Solec-Zdrój (zmiana szlaku na zielony) – Włosnowice – Magierów – Szklanów (miejsce po kościele św. Zofii z X w.) – Wolica – Stopnica – Stare Prusy – Nowa Wieś
– Szczaworyż (późnorenesansowy kościół św. Jakuba Starszego) – Żerniki Górne – Zbrodzice (punkt widokowy; na asfaltowej drodze przy końcu zabudowy skręcamy w lewo i opuszczamy szlak) – Łagiewniki – Busko-Zdrój (pl. Zwycięstwa).
Miejsca warte odwiedzenia
Chotel Czerwony – wieś na południe od Buska-Zdroju. Na wapiennym wzgórzu wznosi się kościół św. Bartłomieja ufundowany w XV w. przez Jana Długosza – miniatura kolegiaty wiślickiej. Na terenie wsi trzy objęte ochroną rezerwatową gipsowe progi skalne o długościach 20, 40 i 80 m. W wychodniach zwracają uwagę charakterystyczne gipsy szklicowe tworzące kryształy w kształcie tzw. jaskółczych ogonów. Rezerwaty „Przęślin” i „Góry Wschodnie” z wychodniami gipsu i skupiskami rzadkich gatunków roślin kserotermicznych.
Chotelik Zielony – niewielka wieś pod Buskiem-Zdrojem. Na niewielkim wzniesieniu zachował się wiejski zrębowy kościół pw. św. Stanisława wybudowany w 1527 r. W kościele zachowały się fragmenty renesansowej polichromii.
Pacanów – miasteczko, w którym Koziołka Matołka można znaleźć dosłownie wszędzie. Dzięki niemu powstało tu Europejskie Centrum Bajki, którego futurystyczna siedziba przypomina babki z piasku. Odbywają się tu imprezy dla dzieci. Warto zobaczyć Muzeum Postaci Bajkowych; kościół św. Marcina z XVIII w., a w nim renesansową kaplicę z 1633 r.
Pińczów – urokliwe i pełne zabytków miasto nad Nidą. Zabytkowe zespoły sakralne: dawnego klasztoru Paulinów z kościołem św. Jana Ewangelisty z XV w. przebudowanym w XVII w. przy rynku, renesansowej kaplicy św. Anny z warsztatu Santiego Gucciego na klasztornym wzgórzu i barokowego klasztoru Franciszkanów z sanktuarium Matki Boskiej Mirowskiej. W centrum wznosi się też synagoga z przełomu XVI i XVII w. z ekspozycją Muzeum Regionalnego.
Na Wzgórzu Zamkowym znajdują się pozostałości zamku Oleśnickich i Myszkowskich. U stóp wzgórza wznosi się zespół pałacowy Wielopolskich z końca XVIII w. oraz kamienna baszta, ocalały fragment XVI-wiecznego otoczenia pińczowskiego zamku. Zachowała się też murowana kamieniczka o boniowanej elewacji z przełomu XVI i XVII w. zwana Domem na Mirowie lub Drukarnią Ariańską. Pomiędzy Pińczowem a Jędrzejowem w sezonie letnim (w weekendy od maja do września) kursuje kolejka wąskotorowa zwana Ciuchcią Express Ponidzie.
Solec-Zdrój – wieś i znane uzdrowisko w Niecce Soleckiej. Występujące tu źródła mają skład podobny do buskich. Uzdrowisko leży około 500 m od centrum wsi. Zabudowania zdroju pochodzą z okresu międzywojennego. Uzdrowisko należy w całości do prywatnych właścicieli, rodziny Daniewskich i Dzianottów, spadkobierców właścicieli sprzed II wojny światowej. Leczy się tu choroby układu nerwowego, krążenia, gościec, osteoporozę i inne.
Skorocice – wieś na południe od Buska-Zdroju, na terenie której znajduje się rezerwat stepowy „Skorocice”. Jego osią jest gipsowa dolina o długości 800 m i głębokości dochodzącej do 13 m nazywana Wąwozem Skorocickim; na dnie meandruje potok Skorocicki. Na terenie doliny występują wszystkie formy krasu gipsowego, na przykład ponor, czyli miejsce, w którym potok wpływa pod skały, a nieco dalej wypływa spod nich na powierzchnię, oraz Jaskinia Skorocicka o długości 280 m – największa gipsowa jaskinia w Polsce. W rezerwacie spotkać można rośliny stepowe charakterystyczne dla obszarów południowo-wschodniej Europy.
Stopnica – małe miasto na wapiennym wzniesieniu dobrze widoczne z daleka za sprawą gotyckiej bryły kościoła św.św. Piotra i Pawła ufundowanego w ramach pokuty przez króla Kazimierza Wielkiego. Przy kościele wznosi się XV-wieczna kaplica św. Anny. Obejrzymy tu również zachowane fragmenty zamku królewskiego, które staną się podstawą częściowej odbudowy, a także XVII-wieczny kościół poreformacki z zespołem klasztornym.
Wiślica – wieś, w której warto zobaczyć gotycką kolegiatę Narodzenia Najświętszej Marii Panny (w ołtarzu XIII-wieczna figurka nazywana „Madonną Łokietkową”, krypta z fragmentem posadzki z „płytą orantów”), pawilon archeologiczny z ekspozycją najstarszych zabytków Wiślicy oraz gotycki dom Długosza.
Garść informacji
Centrum Informacji Turystycznej w Busku-Zdroju
ul. Mickiewicza 22, tel. 41 370 10 22, www.cit.busko.pl.
Uzdrowisko „Busko-Zdrój” ul. F. Rzewuskiego 1, tel. 41 370 32 00, www.ubz.pl, www.uzdrowiskobusko.pl.
W Busku-Zdroju znajduje się stacja kolejowa linii kolejowej uruchomionej w 1953 r. Po zawieszeniu komunikacji pasażerskiej linia kolejowa jest obecnie używana tylko do przewozów towarowych; przewiduje się reaktywację połączeń pasażerskich.
Miejski Dworzec Autobusowy w Busku-Zdroju obsługuje połączenia lokalne i dalekobieżne. Busko ma połączenia bezpośrednie z Częstochową, Gdańskiem, Jasłem, Jelenią Górą, Katowicami, Kielcami, Krakowem, Krosnem, Łodzią, Radomiem, Rzeszowem, Sanokiem, Tarnowem, Warszawą, Wrocławiem, a także innymi uzdrowiskami: Kołobrzegiem, Krynicą-Zdrojem, Muszyną-Zdrojem, Rymanowem-Zdrojem i Szczawnicą.
Imprezy cykliczne: Ogólnopolski Festiwal Piosenki „Niechaj zabrzmi Bukowina” im. Wojtka Belona (maj), Międzynarodowe Buskie Spotkania z Folklorem (maj-czerwiec), Festyn Rodzinny „Truskawkowe Święto” (czerwiec), Międzynarodowy Festiwal Muzyczny im. Krystyny Jamroz (największa i najbardziej prestiżowa impreza kulturalna w Busku-Zdroju, lipiec), Dni Buska-Zdroju (sierpień).
Ciechocinek
to kultowe polskie uzdrowisko. Każdy, kto tu był, ma swoją prywatną, czasem skrywaną opowieść o tym niezwykłym miejscu. Ciechocinek leczy ciało, duszę i… serce. Nie na darmo mówi się o tym miasteczku, że tutaj budzą się zmysły. Ciechocinek to miejsce spotkań i rozstań kuracjuszy obojga płci, którzy próbują odnaleźć utraconą wiarę w swą atrakcyjność.
Od czasów średniowiecza tereny Ciechocinka należały do osady i grodu o nazwie Słońsk. To sugeruje, że miejsce to znane było już dawniej z wypływu na powierzchnię słonych źródeł. W dokumencie z XIII w. książę mazowiecki Konrad I przekazuje w zarząd zakonu krzyżackiego warzelnie soli zlokalizowane w tej okolicy. Z solanek zresztą słyną całe Kujawy i z tymi cennymi złożami związana jest historia początków państwa polskiego. Przypuszczalnie właśnie dzięki zmonopolizowaniu handlu solą z kujawskich warzelni średniowiecznych plemię Polan odegrało ważną rolę państwowotwórczą. W wyniku powodzi, na które były narażone tereny mieszczące dzisiejszy Ciechocinek, eksploatację przerwano, a siedzibą administracji stała się od 1460 r. pobliska Nieszawa. Nazwa „Ciechocinek” pojawiła się w XVI w.; wcześniejsze wzmianki z XIV w. wymieniają osadę Ciechocino. O okolicznych solankach przypomniano sobie w 2. poł. XVIII w. II i III rozbiór Polski, a następnie okres wojen napoleońskich opóźniły eksploatację. Dopiero po kongresie wiedeńskim rozpoczęły się zabiegi związane z uruchomieniem warzelni. Tereny te stały się w latach 1825-1827 własnością skarbu państwa Królestwa Polskiego. W 1829 r. oddano do użytku pierwsze dwie tężnie, a rok później wybudowano warzelnię. Przedsięwzięcie spowodowało napływ ludności, co można uznać za początek współczesnego Ciechocinka. Równocześnie z przemysłowym wykorzystaniem solanek rozpoczęła się kariera lecznicza ciechocińskich źródeł. Powstanie listopadowe i represje carskie zahamowały jednak prace nad uruchomieniem do – celowej produkcji. Tężnie i warzelnia ruszyły pełną parą w 1832 r. Cztery lata później w pobliskim zajeździe zaczęły funkcjonować pierwsze wanny kąpielowe i właśnie 1836 r. uznaje się za początek uzdrowiska. W 2. poł. XIX w. po uruchomieniu linii kolejowej do Aleksandrowa Kujawskiego i jej odgałęzienia do Ciechocinka pacjenci zaczęli tu napływać w znacznie większej liczbie. Do dzisiaj zachował się pierwszy budynek dworca kolejowego z 1870 r. Gwałtowny rozwój uzdrowisko przeżywało w latach międzywojennych oraz później od przełomu lat 60. i 70. XX w. Do dzisiaj Ciechocinek rozwija się dzięki złożom solanki.
Uzdrowisko
Lecznicze wykorzystanie życiodajnych wód ciechocińskich ma już ponad 175-letnią tradycję. Leczy się tutaj choroby układu ruchu (reumatyczne, ortopedyczno-urazowe, zaniki mięśniowe, skrzywienia kręgosłupa), układu nerwowego obwodowego i ośrodkowego (niedowłady, porażenia, udary, nerwobóle), układu krążenia (choroba niedokrwienna serca, nadciśnienie tętnicze, miażdżyca, choroba Raynauda, nerwice naczyniowe), układu oddechowego (przewlekłe nieżyty oskrzeli, krtani, gardła, nosa, zatok) oraz cukrzycę, osteoporozę i otyłość.
Rangę uzdrowiska podkreśla fakt, że Ciechocinek to jedna z letnich rezydencji prezydentów Polski, którzy wypoczywają tu w wolnych chwilach, zapraszają również swoich gości. W terapii uzdrowiskowej wykorzystuje się wody lecznicze typu chlorkowo-sodowego, bromkowe, jodkowe, żelaziste, siarczkowe, borowe, częściowo występujące jako termalne o temperaturze 26-37°C. Niestety kąpielisko termalne, które zbudowano obok tężni w latach 30. XX w. w czasach największego rozkwitu Ciechocinka, wciąż czeka na rewitalizację. Oprócz wód mineralnych w uzdrowisku stosuje się też produkty uboczne powstające podczas procesu warzelniczego, czyli ług i szlam, oraz borowinę z okolicznych złóż. Produkowane są również stołowe wody mineralne (Krystynka i Ciechocinka) oraz sól spożywcza, która uzyskała status produktu regionalnego.
Od początku istnienia uzdrowiska kąpiele lecznicze i hydroterapia należą do kanonu zabiegów. Oprócz tego stosuje się kurację pitną, płukania, inhalacje, okłady i zawijania wspomagane zabiegami fizjoterapeutycznymi.
Największą atrakcją uzdrowiska jest park Tężniowy. Trzy drewniane XIX-wieczne tężnie tworzą podkowę o łącznej długości 1741 m. Obejście w ramach spaceru całego parku to trzykilometrowa wycieczka. Po tarninowych wiązkach wypełniających konstrukcję spływa powolutku solanka i, odparowując, wytwarza wokół tężni specyficzny, leczniczy mikroklimat. Aerozol pomiędzy tężniami natychmiast oczyszcza nasze górne drogi oddechowe; tutaj po prostu od razu lżej się oddycha. Naturalnym inhalatorium jest także fontanna Grzybek w centrum Ciechocinka. Znajduje się ona nad ujęciem studni solankowej, skąd pompowana z głębokości 414 m solanka płynie rurociągiem do tężni.
Ciechocinek to miasto ogród. Najbardziej charakterystycznym elementem zieleni miejskiej w uzdrowisku są dywany kwiatowe. Pierwsze zasadzono w 1934 r. przed Łazienkami Nr 3 według projektu Zygmunta Hellwiga, miejskiego architekta zieleni. Każdego roku kobierce z kwiatów są inne, a do ich układania używa się ponad 100 tys. sadzonek różnych gatunków. Oprócz dywanów do charakterystycznych elementów zieleni miejskiej należy zegar kwiatowy na pl. Gdańskim w sąsiedztwie parku Tężniowego.
W zieleń Parterów Hellwiga, jak nazywa się tę historyczną część parku, gdzie zakwitają co roku nowe dywany, wkomponowane są wspaniałe obiekty budownictwa uzdrowiskowego z XIX i XX w. Oczywiście do najważniejszych należą cztery dawne budynki Łazienek. Łazienki Nr 1, najstarsze, zbudowano pod koniec lat 40. XIX w. według projektu Henryka Marconiego; obecnie czekają na remont.
Pseudoromański, niezwykle malowniczy budynek dawnych Łazienek nr 2 wzniesiono w latach 1910-1912 według projektu Waldemara Feddersa; to zasłużony dla architektury Ciechocinka przełomu wieków architekt, absolwent Akademii Sztuk Pięknych w Petersburgu. Dzisiaj w tym pięknym budynku znajduje się Hotel „Targon”. Łazienki Nr 3 i 4 to prawdziwe pałace uzdrowiskowe zaprojektowane w stylu naśladującym renesans francuski; powstały w latach 1898-1906. W dawnych Łazienkach Nr 4, pieczołowicie i z dbałością o każdy szczegół odrestaurowanych i rozbudowanych, współcześnie znajduje się Szpital Uzdrowiskowy Nr 1 należący do Przedsiębiorstwa „Uzdrowisko Ciechocinek”. Zarząd firmy zajmuje położony po sąsiedzku pałacyk secesyjny z 1910 r. Na równoległym do Parterów pasie zieleni pomiędzy ulicami Kościuszki i Piłsudskiego przy budynku Łazienek Nr 1 wznosi się neogotycki kościół św.św. Piotra i Pawła zaprojektowany przez Edwarda Cichockiego i zbudowany w latach 1877-1884. Od zachodu Partery Hellwiga zamyka dawne Casino Europa z 1932 r., miejsce spotkań elit politycznych i artystycznych, a dzisiaj restauracja. W 2011 r. krajobraz Parterów wzbogaciła multimedialna fontanna. Na północ od Parterów i na wschód od parku Tężniowego rozciąga się obszerny park Zdrojowy. Tu również znaleźć można wspaniałe przykłady dawnej architektury uzdrowiskowej. Najpiękniejszym z nich jest zaprojektowany w stylu szwajcarskim przez Edwarda Cichockiego i zbudowany w 1880 r. budynek Pijalni. W sąsiedztwie wznosi się zaprojektowana w stylu zakopiańsko-szwajcarskim drewniana muszla koncertowa. Ozdobą głównej parkowej alei jest fontanna Jaś i Małgosia z 1926 r.
Przy parku Sosnowym, kolejnej enklawie zieleni w Ciechocinku, położonej na wschód od centrum uzdrowiska, możemy zobaczyć willę Prezydenta RP oraz drewnianą cerkiew zaprojektowaną w stylu zauralskim przez Waldemara Feddersa. Tuż obok znajdują się obiekty sanatoryjne: 22. Wojskowy Szpital Uzdrowiskowo-Rehabilitacyjny, Sanatorium „Wrzos”, Hotel Uzdrowiskowy „St. George” i Sanatorium „Gracja”. Po południowej stronie parku Sosnowego znajduje się Szpital Uzdrowiskowy Nr 4 Dom Zdrojowy. W sumie szpitali, sanatoriów i centrów rehabilitacji jest na terenie Ciechocinka 27; tylko 5 z nich należy do Przedsiębiorstwa „Uzdrowisko Ciechocinek”, reszta to ośrodki branżowe i prywatne. Tę liczbę uzupełniają hotele SPA & wellness i uzdrowiskowe oraz pensjonaty.
Wypoczynek
Ciechocinek leży we wschodniej części Kotliny Toruńsko-Bydgoskiej w okolicach o urozmaiconej rzeźbie terenu i atrakcyjnych historycznie. Sprawia to, że jest chętnie odwiedzany nie tylko przez pacjentów uzdrowiska. Już same ciechocińskie tereny zieleni to wspaniałe miejsce na rodzinne spacery i rowerowe przejażdżki. Sam spacer wokół tężni to dystans trzech kilometrów. Kolejne półtora kilometra dzieli tężnie od starej warzelni, w której znajduje się muzeum warzelnictwa i uzdrowiska. Po drodze zobaczyć można szwajcarską Pijalnię Wód Mineralnych, zakopiańską Muszlę Koncertową i bajkową fontannę Jaś i Małgosia. Celem spaceru może być Kępa, czyli wyspa położona w korycie Wisły, miejsce gniazdowania i żerowania wielu gatunków ptaków. W centrum na skrzyżowaniu ulic Zdrojowej i Kościuszki przy Grzybku znajduje się węzeł i mapka pieszych szlaków wokół Ciechocinka.
Szlak im. Stanisława Noakowskiego: Nieszawa – Raciążek – Ciechocinek – Wołuszewo – Otłoczyn, znaki czerwone; 18,3 km.
Szlak Kujawski: Służewo – Aleksandrów Kujawski – Ciechocinek – Słońsk Górny – Podole, znaki żółte; 24 km.
Szlak Wiślany: Grzybek – ul. Traugutta – wał wiślany – Wołuszewo, znaki niebieskie; 7,6 km.
Szlak Krystynki: Grzybek – ul. Zdrojowa – ul. Bema – Kuczek – Raciążek, znaki zielone; 7,1 km.
Szlak Solny: Kuczek – Odolion – Las Ciechociński – Otloczyn-PKP – Otloczyn-Wieś, znaki czarne; 11,3 km.
Wycieczka rowerowa do Nieszawy
Szlaki: czerwony – bez szlaku – zielony.
Długość trasy: 26 km.
Początek i koniec wycieczki: Grzybek w centrum Ciechocinka.
Opis:Wycieczka prowadzi po zróżnicowanym krajobrazowo terenie w okolicach skarpy Pradoliny Wisły. Trasa urozmaicona krótkimi podjazdami.
Przebieg trasy: Grzybek – ulice: Kościuszki, Piłsudskiego, Wojska Polskiego; al. 700– lecia – Raciążek (podjazd na skarpę Pradoliny Wisły) – Nieszawa, ulice: Mickiewicza i Toruńska (wyjazd bez oznaczeń szlaku) – Niestuszewo – Podzamcze – Raciążek (wjazd na zielony szlak pieszy; powrót do Ciechocinka ze znakami szlaku) – Kluczek – Ciechocinek, ul. Zdrojowa – Grzybek.
Miejsca warte odwiedzenia
Golub-Dobrzyń – miasto nad Drwęcą, zamek krzyżacki z XIV w. przebudowany w stylu renesansowym – miejsce, gdzie odbywają się Międzynarodowe Turnieje Rycerskie, dwa kościoły św. Katarzyny: gotycki z XIII-XIV w. i klasycystyczny z XIX w., w Rynku dom z 1635 r. i ryglowy dom podcieniowy z 1771 r.
Nieszawa – urokliwe miasteczko nad Wisłą z zachowaną małomiasteczkową zabudową z przełomu XIX i XX w.
Najcenniejszym zabytkiem jest tu gotycki kościół św. Jadwigi z 2. poł. XV w. z późnorenesansowym i barokowym wyposażeniem. Zespół klasztoru Franciszkanów z kościołem Podwyższenia Krzyża z 1611 r. Przy rynku w dworku z połowy XIX w. Muzeum Stanisława Noakowskiego. Interesująca jest przeprawa promowa przez Wisłę oryginalnym promem napędzanym kołami wodnymi.
Raciążek – dawny gród słowiański, a potem rezydencja biskupów kujawskich. Grodzisko pierścieniowate, ruiny pałacu biskupiego i gotycko-renesansowy kościół z przełomu XVI i XVII w.
Toruń – miasto nad Wisłą z zabytkowym i niezwykle cennym zespołem architektonicznym Starego Miasta znajdującym się na Liście światowego dziedzictwa kulturalnego i przyrodniczego UNESCO, zespół architektury gotyckiej: katedra św.św. Janów, kościół św. Jakuba, ratusz, liczne kamienice, spichlerze, mury obronne z bramami i basztami oraz ruiny zamku krzyżackiego, cenne zabytki architektury z późniejszego okresu (XVII-XX w.): domy, pałace, budynki użyteczności publicznej, pozostałości pruskiej twierdzy, skansen etnograficzny w centrum miasta, Muzeum Toruńskiego Piernika.
Włocławek – miasto handlowe, dawniej ważny port na Wiśle (zabytkowe spichlerze), siedziba biskupstwa od 1123 r. Zespół zabytkowych budowli sakralnych i świeckich. Katedra Wniebowzięcia NMP z XIV w. po neogotyckiej przebudowie, zachowane wcześniejsze elementy i wyposażenie, na przykład tumba Piotra z Bnina autorstwa Wita Stwosza. Gotyckie kościoły: św. Witalisa z 1. poł. XIV w. i św. Jana. Warto odwiedzić kościół i klasztor Reformatów z XVII w.
Garść informacji
Informacja Turystyczna, Biuro Promocji Ciechocinka ul. Zdrojowa 2b, tel. 54 416 01 60, www.ciechocinek.pl.
Przedsiębiorstwo „Uzdrowisko Ciechocinek” ul. Kościuszki 10, tel. 54 283 60 78, www.puc.sky.pl.
Na linii kolejowej Aleksandrów Kujawski-Ciechocinek wstrzymano ruch pasażerski; w zastępstwie pomiędzy miejscowościami utrzymywana jest regularna komunikacja autobusowa. Ciechocinek ma bezpośrednie połączenia autobusowe z Bydgoszczą, Gdańskiem, Kaliszem, Koninem, Lublinem, Łodzią, Płockiem, Toruniem, Warszawą i Włocławkiem.
Imprezy cykliczne: Międzynarodowy Festiwal Muzyki Myśliwskiej (maj), Spotkania z Folklorem Kujaw i Ziemi Dobrzyńskiej (czerwiec), Międzynarodowy Festiwal Piosenki i Kultury Romów (lipiec), Festiwal Operowo-Operetkowy (sierpień), Zjazd Bliźniaków (czerwiec), Dni Ciechocinka (czerwiec).
Cieplice Śląskie-Zdrój
Do 1976 r. Cieplice Śląskie-Zdrój były niezależnym miastem pod Jelenią Górą. Po reformie administracyjnej zostały połączone z miastem, które stało się stolicą nowego województwa jeleniogórskiego. W 1999 r. nowa reforma zlikwidowała województwo, ale nabytki Jeleniej Góry pozostały przy mieście. Historię Jeleniej Góry i Cieplic łączy postać Bolesława Krzywoustego. To on według tradycji założył Jelenią Górę, co podkreśla łacińska inskrypcja na tablicy erekcyjnej barokowego ratusza. Jak głosi legenda, książę Bolesław Kędzierzawy, syn Krzywoustego, odkrył gorące źródła w Cieplicach podczas polowania nad rzeką Kamienną. Pierwsze fakty historyczne dotyczące Cieplic (Warmbrunn) pojawiają się w 1281 r. Już wówczas wiedziano o występowaniu na tym obszarze źródeł cieplicowych. W 1288 r. joannici, którzy otrzymali prawo do użytkowania źródeł, rozpoczęli działalność leczniczą, budując pierwsze łazienki. W latach 80. XIV w. teren ten kupił rycerz Gotsche Schoff związany z dworem książęcym i królewskim w Pradze. Do jego potomków Schaffgotschów Cieplice należały do 1945 r. Były jedną z wielu miejscowości na dużym obszarze będącym własnością tego potężnego rodu szlacheckiego. Na przełomie XIV i XV w. nowy właściciel sprowadził do Cieplic cystersów, którzy rozpoczęli użytkowanie jednego z dwóch wówczas znanych źródeł. Cystersi wybudowali w Cieplicach klasztor z kościołem, który wielokrotnie do 1810 r., czyli kasaty, rozbudowywano. Zespół barokowego czworobocznego klasztoru z wirydarzem z 2. poł. XVII w. oraz kościół św. Jana Chrzciciela z 1714 r. są najcenniejszymi zabytkami Cieplic. Zachowały się barokowe sztukaterie klasztoru i rokokowe wyposażenie kościoła. Obok znajduje się Długi Dom z XVII w., który pełni dziś funkcję plebanii. Cystersi znani byli z licznych gospodarczych przedsięwzięć. Nie inaczej postępowali w Cieplicach. Do najpiękniejszych miejsc należy pocysterski zespół kilkudziesięciu stawów rybnych zakładanych od XV do XVII w. Podgórzyńskie Stawy leżą na południowy zachód od uzdrowiska u stóp wzniesień Pogórza Karkonoszy. Nad stawami w sąsiedztwie smażalni „Złota Rybka” można w upalne dni odpocząć nad wodą, podziwiając piękny widok całego łańcucha Karkonoszy. Widać stąd także zarys zamku Chojnik na wzniesieniu o tej samej nazwie. Zbudowany przez księcia świdnicko-jaworskiego Bolka II w połowie XIV w., nigdy niezdobyty, spłonął od uderzenia pioruna w 1675 r. Kamienna budowla była siedzibą rodu Schaffgotschów. Pożar zamku spowodował przeniesienie się rodu do Cieplic. Renesansowy dwór w Cieplicach stał się wkrótce zbyt mały i mało reprezentacyjny. W latach 1784-1788 w centrum Cieplic przy dzisiejszym pl. Piastowskim zbudowano duży, trzykondygnacyjny barokowy pałac. Jest on dzisiaj świadectwem potęgi rodu Schaffgotschów. Fronton zdobią bogate sztukaterie, wśród których na pierwszy plan wysuwają się majestatyczne herby rodu. Pałac jest oddziałem Politechniki Wrocławskiej. Odbywają się tu konferencje i inne prestiżowe imprezy; na konferencję międzynarodową poświęconą rodzinie Schaffgotschów przyjechali członkowie rodu wraz z córką ostatniego właściciela Cieplic. Park przypałacowy, wielokrotnie modernizowany, jest dzisiaj sercem parku Zdrojowego. Nieopodal pałacu wznosi się kościół ewangelicki pw. Zbawiciela z 2. poł. XVIII w. z oryginalnym barokowo-klasycystycznym wyposażeniem.
Uzdrowisko
Źródła termalne z Cieplic po analizie naukowej zostały opisane w 1569 r., jednak ich sława sięga wieków wcześniejszych. Właściciele źródeł, cystersi i Schaffgotschowie, dbali o rozgłos, zapraszając znamienitych gości, którzy byli żywą reklamą wód. Uzdrowisko należało od XVI w. do ulubionych miejsc leczenia i wypoczynku polskiej szlachty. Do gości uzdrowiska należeli: hetman Stanisław Koniecpolski, Albrycht Stanisław Radziwiłł, książę Michał Kazimierz Radziwiłł, Krzysztof Opaliński oraz prymas Michał Radziejowski. Miejsce to upodobała sobie królowa Maria Sobieska, nic zatem dziwnego, że po II wojnie światowej jedno z cieplickich źródeł nazwano Marysieńką. Występujące w Cieplicach zdroje to wody cieplicowe siarczanowo-wodorowęglanowo-sodowe, fluorkowe, krzemowe. Na początku XX w. na terenie uzdrowiska znajdowało się sześć ujęć wody, w tym dwa historyczne: Klasztorne i Hrabiowskie. W 2. poł. XX w. wykonano dwa głębokie odwierty oznaczone jako C-1 i C-2. W odróżnieniu od sześciu dotychczasowych, których temperatura wynosi 22-44°C, mają one ciepłotę przekraczającą 70°C przy podobnym składzie chemicznym. Przy końcu deptaka znajduje się ogólnodostępny zdrój ozdobiony figurką nimfy. Przyjeżdżają tu z kanistrami na wodę i butelkami mieszkańcy Cieplic i okolic, aby skorzystać z życiodajnej mocy źródła.
Woda mineralna z Cieplic zapobiega krystalizacji kwasu moczowego i tworzeniu kamieni nerkowych, zwiększa mineralizację kości, działa antybakteryjnie, zapobiega próchnicy zębów. Wykorzystywana jest w leczeniu chorób narządów ruchu i układu moczowego, reumatycznych, a także schorzeń wieku dziecięcego (narządów ruchu i układu krążenia). Wody cieplickie są także skuteczne w leczeniu problemów okulistycznych, na przykład zespołu suchego oka, w stanach pooperacyjnych, jaskrze, zapaleniu nadtwardówki i twardówki. Leczenie uzdrowiskowe prowadzi Przedsiębiorstwo „Uzdrowisko Cieplice” należące do grupy sprywatyzowanych uzdrowisk Polska Grupa Uzdrowisk – KGHM TFI. Obiekty lecznicze znajdują się w okolicy pl. Piastowskiego. Głównym obiektem sanatoryjnym jest duży, nowoczesny Dom Zdrojowy z Zakładem Przyrodoleczniczym, gdzie znajduje się między innymi rehabilitacyjny basen termalny. W parku Zdrojowym wznosi się Pawilon Edward, a przy pl. Piastowskim Pawilony Marysieńka i Lalka oraz hotele sanatoryjne „Caspar” i „Pod Różami”. W pobliżu przy ul. Cervi wznosi się willa Polonia, a nad Kamienną – Sanatorium „Stocznio – wiec”. Obszerny park Zdrojowy z pięknym starodrzewem urozmaicają rabaty i fontanny. Pośród drzew znajduje się muszla koncertowa i pawilon zdrojowy wzniesiony pod koniec XVIII w. i powiększony w 1833 r. o Teatr Zdrojowy. Tu odbywają się koncerty, przedstawienia i wszelkie imprezy kulturalne i plenerowe. Przedłużeniem parku Zdrojowego jest park Norweski zaprojektowany w 1906 r. Znajduje się tu Pawilon Norweski nawiązujący do tamtejszej architektury, której oryginalnym przykładem jest świątynia Wang w niedalekim Karpaczu. W drewnianym pawilonie mieści się Muzeum Przyrodnicze z ciekawą ekspozycją ornitologiczną.
Wypoczynek
Cieplice Śląskie-Zdrój leżą w Kotlinie Jeleniogórskiej otoczonej masywami Sudetów. To niezwykle atrakcyjny turystycznie region naszego kraju. Karkonosze, Góry Izerskie i Kaczawskie oraz Rudawy Janowickie poprzecinane są dziesiątkami szlaków do pieszych i rowerowych wędrówek. Pasmo niewysokich wzniesień oddziela uzdrowisko od Staniszowa, gdzie znajdują się dwa zespoły pałacowo-parkowe Doliny Ogrodów i Pałaców. Z centrum Cieplic prowadzi tam zielony szlak pieszy; można go pokonać także rowerem. Inne z dawnych rezydencji Doliny leżą niedaleko, między innymi w Łomnicy, Wojanowie, Miłkowie, Mysłakowicach i Karpnikach. Można je odwiedzić na rowerze, podążając wytyczonymi szlakami rekreacyjnymi.
Po sąsiedzku leżą Podgórzyn i Sobieszów (osiedle Jeleniej Góry). Ta pierwsza duża gminna wieś to jedna z bram do Karkonoszy, druga znana jest z zamku Chojnik, wznoszącego się na lesistym wzgórzu ponad zabudową. Z Podgórzyna przez Przesiekę prowadzą szlaki na główny grzbiet Karkonoszy. W samej Przesiece oprócz miejsc widokowych znaleźć można interesujące cele na wycieczkę, choćby piękny dziesięciometrowy Wodospad Podgórnej. Od wodospadu wycieczkę można kontynuować do Borowic, malowniczo położonej wsi letniskowej w Dolinie Pięciu Potoków, i do Sosnówki, gdzie największą atrakcją jest barokowa kaplica św. Anny oraz Źródło Miłości. Wśród zabudowy obu wsi zachowały się tradycyjne drewniane domy sudeckie, tzw. budy. Wycieczki do tych zagubionych na Pogórzu Karkonoskim wsi można potraktować jako rozgrzewkę przed dalszymi wyprawami w Karkonosze. Na główny karkonoski grzbiet wyprowadza z Przesieki niebieski szlak PTTK. W ciągu niespełna dwóch godzin wyjdziemy nim na Przełęcz Karkonoską. Tędy miała przebiegać Droga Sudecka łącząca Kotlinę Jeleniogórską ze Szpindlerowym Młynem po południowej stronie masywu Karkonoszy. Od strony czeskiej na przełęcz można dojechać samochodem. Dwa schroniska na przełęczy: czeska „Spindlerova Bouda” i polskie „Odrodzenie”, zapraszają na odpoczynek. Głównym grzbietem Karkonoszy możemy stąd wyruszyć na dalszą wyprawę, na przykład na Śnieżkę lub ku równie interesującym Śnieżnym Kotłom. Do tych miejsc jednak lepiej dotrzeć innymi szlakami prowadzącymi z Karpacza i Jagniątkowa lub Szklarskiej Poręby. Interesujących miejsc jako celów wypraw w Karkonosze nie brakuje: Kocioł Wielkiego Stawu, Kocioł Małego Stawu i schronisko „Samotnia”, źródła Łaby, Łabski Szczyt czy wodospady Szklarki i Kamieńczyka w Szklarskiej Porębie. Główny grzbiet Karkonoszy to oś Karkonoskiego Parku Narodowego. Utworzony został po obu stronach granicy dla ochrony cennego krajobrazu górskiego oraz towarzyszącego mu świata roślin i zwierząt. Szlaki powyżej 1200 m n.p.m. prowadzą wśród bujnych pól kosodrzewiny, urozmaiconych granitowymi ostańcami. Największą taką grupą skalną są Pielgrzymy. Słonecznik, inna grupa skał pod szczytem Smogorni, dobrze widoczna z Kotliny Jeleniogórskiej, służył do określania czasu w ciągu dnia według pozycji słońca względem skały. Planowanie wycieczek ułatwiają schroniska, gęsta sieć szlaków i ich węzły umożliwiające zaplanowanie tras.
Dojazd do punktów wyjściowych na szlaki ułatwia dobrze zorganizowana komunikacja miejska Jeleniej Góry (www.mzk.jgora.pl) i komunikacja lokalna PKS (www.pks.jgora.pl). Przystanki autobusowe znajdują się przy skrzyżowaniu pl. Piastowskiego i ul. Wolności oraz z drugiej, północnej, strony uzdrowiska przy skrzyżowaniu ulic Lubańskiej i Dworcowej. Z dworca kolejowego w Cieplicach można dojechać do Szklarskiej Poręby Górnej. Stąd odjeżdżają szynobusy na Polanę Jakuszycką, gdzie odbywa się Bieg Piastów i znajduje się węzeł szlaków narciarskich i rowerowych, oraz do Harrachova, czeskiej miejscowości wypoczynkowej, gdzie odbywa się Puchar Świata w Skokach Narciarskich.
Na Wzgórza Łomnickie
Szlaki: zielony – żółty – niebieski.
Czas trwania: 3 godz. 30 min.
Początek i koniec wycieczki: Cieplice, pl. Piastowski.
Wycieczka prowadzi na niegdyś popularne wśród bywalców uzdrowiska pobliskie skaliste wzniesienia. Utraciły one częściowo swój widokowy charakter, gdy krzewy i drzewa rozrosły się, ale wciąż są interesującym obiektem na spacer.
Przebieg trasy: pl. Piastowski – ul. Wolności – ul. Krośnieńska – Staniszów (kościół Przemienienia Pańskiego, dwa pałace poza szlakiem) – Witosza (483 m n.p.m.; skaliste wzgórze z platformą widokową, niegdyś 360– stopniowa panorama, dzisiaj ograniczony widok) – Staniszów (zmiana szlaku na żółty) – Grodna (506 m n.p.m., zmiana szlaku na niebieski; sztuczne pseudogotyckie ruiny zameczku, punkt widokowy z grzędy skalnej) – Marczyce (widok na zbiornik Sosnówka) – Cieplice, ul. Wróblewskiego – kościół Matki Bożej Miłosierdzia – pl. Piastowski.
Zimą oprócz wycieczek Karkonosze zapraszają na narty. Duże ośrodki narciarskie znajdują się w Karpaczu w masywie Kopy oraz w Szklarskiej Porębie na stokach Szrenicy. Oba ośrodki narciarskie wzbogaciły się w ostatnich kilku sezonach o nowoczesne szybkobieżne wyciągi; w Karpaczu wyciąg taki połączył Biały Jar, ważny punkt na komunikacyjnej mapie centrum miasta, z dolnymi stacjami wyciągów na Kopę, w Szklarskiej Porębie zaś łączy osiedle Marysin ze Świątecznym Kamieniem na stokach Szrenicy.
Miejsca warte odwiedzenia
Jelenia Góra – miasto mające średniowieczny układ urbanistyczny z czworobocznym rynkiem w centrum. Zaciekawi nas zabudowa rynku z kamieniczkami z XVIII w. oraz fontanna z XVIII w. z wyobrażeniem Neptuna. Warto zobaczyć baszty: Zamkową, Grodzką oraz Wojanowską z basteją, w której znajduje się kaplica św. Anny z XVI w. Kościół farny św.św. Erazma i Pankracego z XVI w. z zachowanymi gotyckimi elementami architektonicznymi również jest interesujący, podobnie jak „Kościół Łaski”, największa z sześciu świątyń wzniesionych w 1. poł. XVIII w. przez ewangelików na Śląsku (dzisiaj kościół garnizonowy Krzyża Świętego). W zabudowie miejskiej z XIX w. i początku XX w. zwraca uwagę secesyjny budynek Teatru im. Cypriana Kamila Norwida. Muzeum Karkonoskie mieści cenne zbiory, w tym największą w Polsce kolekcję zabytkowego i współczesnego szkła artystycznego, w tym kryształów.
Kowary – miasteczko, w którym zaintryguje nas zabytkowa zabudowa centrum: klasycystyczny ratusz, kamieniczki, kościół NMP z XV i XVI w., most kamienny na Jedlicy z figurą św. Jana Nepomucena z 1725 r., pałac Nowy Dwór i pałac Ciszyca. W Kowarach-Wojkowie można podziwiać zespół zabudowy sanatoryjnej z początku XX w. w stylu tyrolskim; warto odwiedzić Park Miniatur Zabytków Dolnego Śląska na terenie dawnej fabryki dywanów.
Karpacz – duża i znana miejscowość wypoczynkowa u stóp Kopy i Śnieżki. Zabytkowa zabudowa pensjonatowa. Najcenniejszym zabytkiem jest drewniany norweski kościół z przełomu XII i XIII w. przeniesiony pod koniec 1. poł. XIX w. z norweskiej wsi Vang. Wznosi się w Karpaczu Górnym w sąsiedztwie wejścia do Karkonoskiego Parku Narodowego przy Śląskiej Drodze – wybrukowanym szlaku z Karpacza na Śnieżkę. W centrum znajdziemy Muzeum Sportu i Turystyki w zrekonstruowanej sudeckiej chacie oraz dawną karczmę sądową z 1836 r. Duże centrum narciarskie z wyciągami krzesełkowymi leży na stokach Kopy.
Jagniątków – miejscowość, w której wznosi się willa Gerharta Hauptmanna z 1901 r. (obecnie muzeum pisarza noblisty).
Szklarska Poręba – znana miejscowość wypoczynkowa leżąca pomiędzy Karkonoszami a Górami Izerskimi. Znajdują się tu dwa największe wodospady w Sudetach Zachodnich: Szklarki i Kamieńczyka. Liczne ciekawe formy skalne na terenie miasta. Dom braci literatów Carla i Gerharta Hauptmannów z końca XIX w. Gerhart został uhonorowany literacką Nagrodą Nobla w 1912 r., a Carl znany jest między innymi z tłumaczenia Chłopów Reymonta na język niemiecki. Zaciekawić może też Wlastimilówka – dom Wlastimila Hofmana, malarza czeskiego pochodzenia, ucznia Jacka Malczewskiego, który mieszkał tu i tworzył w latach 1947-1970. Trzeba też zobaczyć kościół pw. Niepokalanego Serca NMP, dawniej ewangelicki, zbudowany w stylu barokowym w latach 1755-1787, jak również kościół parafialny pw. Bożego Ciała – kamienną świątynię zbudowaną w stylu neogotyckim w latach 1884-1886. Kościół cmentarny pw. Matki Bożej Różańcowej zbudowany w 1819 r. na bazie kaplicy mniej więcej z 1650 r., a w nim zespół zabytkowych płyt nagrobnych, również warto zwiedzić.
Garść informacji
Informacja turystyczna pl. Piastowski 36, tel. 75 755 88 45, www.cieplice.pl.
Przedsiębiorstwo „Uzdrowisko Cieplice” pl. Piastowski 38, tel. 75 755 10 05, www.uzdrowisko-cieplice.pl.
Cieplice leżące w granicach Jeleniej Góry są połączone z centrum, gdzie znajdują się dworce (kolejowy i autobusowy), lokalnymi liniami komunikacji kolejowej i autobusowej. Na dworzec autobusowy dojeżdżają autobusy dalekobieżne z Kalisza, Legnicy, Łodzi, Sieradza, Warszawy, Wrocławia oraz mniejszych miast na trasach. Do Jeleniej Góry koleją i autobusem można dojechać z większych miast w Polsce; dworce (autobusowy i kolejowy) położone są w dwóch oddalonych od siebie punktach miasta.
Imprezy cykliczne: Karkonoski Festiwal Światła (styczeń), Wiosna Cieplicka (maj), Festiwal Muzyki Wiedeńskiej w Teatrze Zdrojowym (maj), Karkonoska Wystawa i Giełda Minerałów (maj i październik), Międzynarodowy Festiwal Teatrów Ulicznych (sierpień), Wrzesień Jeleniogórski, Średniowieczny Jarmark Jeleniogórski (wrzesień), Jeleniogórskie Spotkania Teatralne (wrzesień-październik), Międzynarodowy Festiwal Muzyki Organowej „Silesia Sonans” (wrzesień-październik).
Duszniki-Zdrój
to najstarsze i najwyżej położone, a kiedyś także najbardziej znane uzdrowisko Ziemi Kłodzkiej. Miejscowość leży na wysokości 588 m n.p.m., ale panujący tu klimat ma cechy charakterystyczne dla miejsc położonych niemal dwukrotnie wyżej, a to przede wszystkim dzięki otoczeniu gór: Bystrzyckich, Orlickich i Stołowych.
Duszniki-Zdrój rozwijały się od średniowiecza jako osada handlowa i rzemieślnicza na szlaku z Czech na Śląsk w sąsiedztwie zamku Homole strzegącego przełęczy Polskie Wrota. Od połowy XVI w. zamek popadał w ruinę i dzisiaj na szczycie Gomoły można zobaczyć relikty warowni. Miasto mimo klęsk i wojen rozwijało się ze zmiennym szczęściem przez cały czas. W XVII i XVIII w. było znanym ośrodkiem włókienniczym. Wartka, a czasami wręcz niebezpieczna Bystrzyca Dusznicka napędzała wiele zakładów, w tym zachowany młyn papierniczy, który jest sercem wybudowanego na początku XVII w. zakładu produkującego papier. Dzisiaj w barokowym, odrestaurowanym kompleksie znajduje się Muzeum Papiernictwa. Warto wspomnieć, że muzeum wciąż produkuje na zabytkowych urządzeniach papier czerpany. Na zachód od młyna leży historyczne centrum Dusznik odbudowane po pożarze, który w 1844 r. strawił większość zabudowy. Jak na miasto na handlowym szlaku przystało, centrum życia – jak dawniej tak i dzisiaj – stanowi czworoboczny Rynek zabudowany barokowymi kamieniczkami. Po renowacji to jeden z bardziej malowniczych małych zespołów miejskiej zabytkowej zabudowy w Polsce. Na ratuszu znajduje się figura św. Piotra, patrona miasta. W pierzei południowej do wschodniego narożnika przylega dawny Zajazd pod Niedźwiedziem, gdzie zatrzymał się po abdykacji w 1669 r. podczas podróży do Francji król Jan Kazimierz. Płytę Rynku ozdabia kolumna maryjna z 1725 r. Przy uliczce wychodzącej ze wschodniego narożnika (ul. Kłodzka) wznosi się kościół św.św. Piotra i Pawła z cennym wyposażeniem wnętrza; do jego najbardziej charakterystycznych elementów należy ambona, mająca formę wieloryba, którego otwarty szeroko pysk jest miejscem dla kaznodziei. Z pl. Warszawy na południe od Rynku bulwary nad Bystrzycą Dusznicką prowadzą do uzdrowiska.
Uzdrowisko
Tradycje uzdrowiskowe sięgają XVIII w., chociaż właściwości lecznicze występujących tu wód mineralnych znano już trzy wieki wcześniej. Na początku XIX w. Duszniki były już uznanym i modnym europejskim kurortem. Przebywali tu między innymi Felix Mendelssohn-Bartholdy, dr Ludwik Zamenhof oraz Fryderyk Chopin. Aby nie zakłócać spokoju gości, a przede wszystkim nie wznosić kurzu, wydano w 1876 r. oryginalny przepis, zakazujący trzaskania z bicza na terenie uzdrowiska oraz noszenia przez kobiety sukien z trenami. Oprócz wód leczniczych stosowano również w Dusznikach modne w pewnym okresie kuracje żętycą z mleka owczego, koziego lub oślego.
W lecznictwie wykorzystuje się szczawy wodorowęglanowo-wapniowo-sodowo-magnezowe i żelaziste. Do tej pierwszej grupy zalicza się Pieniawę Chopina (dawniej Laue Quelle) odkrytą pod koniec XVIII w. To właśnie ona dała początek uzdrowisku. Trzy inne używane w terapii pitnej i kąpielach źródła to: Agata, Jacek i Jan Kazimierz.
Wody dusznickie wykorzystywane są do leczenia schorzeń: kardiologicznych (choroba niedokrwienna serca, stany pozawałowe, miażdżyca zarostowa tętnic kończyn dolnych), gastrologicznych (choroba wrzodowa żołądka i dwunastnicy, schorzenia wątroby i jelit), pulmonologicznych (chroniczne i alergiczne schorzenia dróg oddechowych itd.), ginekologicznych (niepłodność, zapalenia przydatków). W uzdrowisku leczona jest także otyłość, cukrzyca i osteoporoza.
Duszniki-Zdrój ominęły zniszczenia II wojny światowej i zachowała się ich zabytkowa, oryginalna zabudowa. Cały kompleks leży w obszernym parku Zdrojowym w dolinie Bystrzycy Dusznickiej w otoczeniu zalesionych stoków Gór Bystrzyckich. Najstarszym obiektem jest Teatr Zdrojowy zbudowany w latach 1802-1805. To tutaj w 1826 r. odbył się charytatywny koncert z udziałem przebywającego na leczeniu 16-letniego Fryderyka Chopina. To wydarzenie stało się pretekstem do organizacji po II wojnie światowej Międzynarodowych Festiwali Chopinowskich; pierwszy odbył się już w sierpniu 1946 r. Zresztą budynek teatru z racji swej formy architektonicznej jest często określany mianem „dworku Chopina”. To samo centrum uzdrowiska i parku Zdrojowego ozdobione klombami i parterami kwiatowymi. Po ich obu stronach wznoszą się budynki dawnej Hali Spacerowej oraz Domu Zdrojowego. Pierwszy z nich mieści dzisiaj pijalnię, halę spacerową, restaurację oraz muszlę koncertową. W drugim mają siedziby Zakład Przyrodoleczniczy i Szpital Uzdrowiskowy „Jan Kazimierz” należący do przedsiębiorstwa Zespół Uzdrowisk Kłodzkich (ZUK). Na zachodnim brzegu doliny z ładnym widokiem na park wznosi się również należące do ZUK-u Sanatorium „Chopin”; w rejonie parku znajdują się jeszcze dwa kolejne sanatoria: Moniuszko i Jan Kazimierz B należące do ZUK-u. W uzdrowiskowej części Dusznik-Zdroju położone są także sanatoria innych przedsiębiorstw, sanatoria branżowe, domy wczasowe oraz pensjonaty. Na wschodnim brzegu doliny możemy podziwiać dwa obiekty sakralne uzdrowiska: pseudogotycki kościół Najświętszego Serca Pana Jezusa oraz klasztor Franciszkanów z kościołem św.św. Franciszka i Leonarda. Park zamyka od południa podświetlana wieczorem fontanna.
Wypoczynek
Duszniki, dzięki swojemu położeniu, pozwalają na organizowanie wycieczek w trzy sudeckie łańcuchy górskie: Góry Stołowe, Góry Bystrzyckie i Góry Orlickie. Położonym na największej wysokości punktem Dusznik-Zdroju jest szczyt Orlicy (1085 m n.p.m.), będący jednocześnie najwyższym wzniesieniem Gór Orlickich na terenie Polski. W tej górskiej scenerii pod Orlicą leży Zieleniec, należący do Dusznik, dobrze znany narciarzom z całej Polski. W sezonie podczas ferii panuje tu niemiłosierny tłok. Położony na wysokości 800-900 m n.p.m. na wschodnich i północno-wschodnich stokach Gór Orlickich Zieleniec znany jest ze specyficznego mikroklimatu. Małe nasłonecznienie wraz z obfitymi opadami śniegu stwarzają doskonałe warunki do uprawiania narciarstwa. Na narciarzy czeka tu trzydzieści wyciągów orczykowych i trzy krzesełkowe, rynna snowboardowa oraz snowpark. Trasy w większości są naśnieżane i oświetlone. Przy sprzyjających warunkach można tu już jeździć pod koniec listopada. Parkingów nie brakuje, ale wąska i znacznie nachylona droga utrudnia tu dojazd szczególnie w zimowe weekendy. Jeśli ktoś przyjeżdża do Dusznik-Zdroju specjalnie na narty, powinien pomyśleć o zakwaterowaniu w Zieleńcu, żeby uniknąć codziennej jazdy. To z pewnością zimowa stolica Ziemi Kłodzkiej. Podgórze, osiedle położone bliżej centrum Dusznik w dolinie potoku Podgórnej, także warto odwiedzić zimą ze względu na kilka wyciągów narciarskich. Na Jamrozowej Polanie na masywie rozdzielającym dolinki Podgórnej i Jastrzębnika leży Centrum Polskiego Biatlonu, czyli kompleks narciarski ze stadionem biatlonowym i trasami biegowymi, tzw. pętlami, mającymi od 1 do 2,5 km długości. Trasy służą również latem do treningów na łyżworolkach. Do stadionu biatlonowego i tras przylega ośrodek wypoczynkowy, więc można tu przyjechać i spróbować swoich sił na biegówkach. Przez większą część roku jednak nie ma tu śniegu i wówczas Duszniki stają się centrum turystyki pieszej, a ostatnio także rowerowej. Najbliższym celem górskich spacerów jest położone nad miastem pod szczytem Ptasiej Góry (736 m n.p.m.) schronisko „Pod Muflonem”. Dla urozmaicenia można tu wejść i zejść dwoma różnymi szlakami z miasta. Schronisko może być też początkiem dalszej wyprawy w Góry Bystrzyckie, na przykład czerwonym szlakiem przez Rudnik i Wolarz do Polanicy-Zdroju. Tęcza szlaków turystycznych łączy Duszniki-Zdrój z wieloma interesującymi miejscami w okolicach. Miasto przecina Główny Szlak Sudecki im. dr. Mieczysława Orłowicza. W jednym kierunku prowadzi przez Wzgórza Lewińskie do Kudowy-Zdroju, w przeciwnym przez Zieleniec i Lasówkę do schroniska „Jagodna” na Przełęczy Spalonej w Górach Bystrzyckich. Bezpośrednio w Góry Stołowe do parku narodowego zaprowadzą nas z miasta szlaki: niebieski i żółty. Niebieskim szlakiem przez Skały Puchacza i Narożnik dojdziemy po trzech i pół godzinie do śródgórskiej wsi Karłów pod Szczelińcem Wielkim. Żółty szlak w tym samym czasie zaprowadzi nas do Skalnych Grzybów, położonego na rozległym obszarze skupiska skał piaskowcowych o charakterystycznych kształtach. Oba szlaki w Górach Stołowych łączy zielony szlak prowadzący Urwiskiem Batorowskim, umożliwiając okrężną malowniczą górską wyprawę.
Na wycieczki rowerowe szlakami i bez szlaku zaprasza sieć dróg szutrowych, gruntowych i asfaltowych, którymi pocięta jest okolica. Doskonałą trasą na rowerową wycieczkę niemal dla każdego jest dolina Bystrzycy Dusznickiej – rzeki, która powyżej Dusznik oddziela Góry Bystrzyckie od Orlickich. Dziesięciokilometrowa trasa doliną z centrum miasta przez uzdrowisko (ul. Wojska Polskiego, Droga Dusznicka) kończy się w źródliskowej części rzeki na południowo-wschodnim krańcu Zieleńca. Odważnym pozostaje wspiąć się jeszcze wyżej Drogą Sudecką do Zieleńca i stąd zjechać do Dusznik, niepewni swoich sił wrócą do uzdrowiska z powrotem doliną. Oczywiście droga w dolinie może być początkiem rowerowej górskiej wyprawy dla prawdziwych amatorów górskiej jazdy na dwóch kółkach. Można im polecić oznaczoną na niebiesko Międzynarodową Trasę Rowerową Góry Stołowe o długości 126 km (po stronie polskiej 65 km). Poprowadzona bocznymi i lokalnymi drogami trasa przecina Duszniki w pobliżu linii kolejowej na ul. Słowackiego. W kierunku zachodnim prowadzi przez Kulin Kłodzki i Jerzykowice do Kudowy-Zdroju, a w przeciwnym – przez Złotno, Szczytną do Polanicy-Zdroju i dalej do Wambierzyc. To nie koniec atrakcji dla amatorów aktywnej turystyki. Klub sportowy UKS Orlica dysponuje jednym z niewielu w Polsce profesjonalnych torów wrotkarskich. „230 rozdartych kolan, 498 połamanych ochraniaczy, tysiące wylanych łez, a jeszcze więcej potu, troje wrzeszczących trenerów i setki popękanych bębenków” – oto cytat ze strony internetowej klubu, który mówi wszystko. Z toru poza godzinami treningów mogą korzystać wszyscy zainteresowani jazdą. W mieście znajduje się też skatepark, gdzie szaleć mogą z kolei wielbiciele deskorolek.
Wycieczka przez Wzgórza Lewińskie
Szlaki: czerwony – niebieski – czerwony.
Czas trwania: 6 godz.
Początek i koniec wycieczki: Rynek w Dusznikach-Zdroju.
Wycieczka prowadzi Wzgórzami Lewińskimi, pasmem górskim spinającym Góry Orlickie z Górami Stołowymi. Po drodze liczne piękne punkty widokowe i zabytkowe miasteczko Lewin Kłodzki.
Przebieg trasy: Rynek – Krucza (662 m n.p.m.) – Gomoła i zamek Homole – Grodziec – Lewińska Przełęcz – Lewin Kłodzki – przełęcz Polskie Wrota (660 m n.p.m.) – Gomoła – Rynek.
Do spokojniejszych atrakcji należy linia kolejowa z Kłodzka do Kudowy-Zdroju, a szczególnie jej ostatni odcinek z Dusznik. Przebiegający odkrytymi stokami z liczny – mi pętlami, tunelem i wiaduktami dostarcza wielu wrażeń. Szkoda tylko, że na razie zawieszono ruch na całej trasie.
Miejsca warte odwiedzenia
Kłodzko – miasto z piękną zabytkową zabudową z XVII-XIX w. Warto tu zobaczyć ratusz z 1890 r., gotycki kościół Wniebowzięcia NMP, gotycki most z barokowymi figurami, barokowy klasztor Franciszkanów z kościołem Matki Bożej Różańcowej, system korytarzy pod miastem (udostępniony zwiedzającym) i Twierdzą Kłodzką z XVIII w.
Kudowa-Zdrój – największe i najpopularniejsze uzdrowisko w polskich Sudetach. Park Zdrojowy założono tu w XVIII w. Najstarszym budynkiem uzdrowiska jest „Zameczek” wybudowany w 1795 r. – to dawny dom gościnny dla kuracjuszy. Obok znajdują się Stare i Nowe Łazienki z XIX w. oraz monumentalny Dom Zdrojowy Polonia z 1905 r. Warto odwiedzić Muzeum Żaby i Muzeum Zabawek, a w Czermnej zespół kościoła św. Bartłomieja z dzwonnicą z początku XVII w. i słynną barokową Kaplicę Czaszek z 1776 r., której wnętrze wyłożone jest mniej więcej trzema tysiącami czaszek i piszczeli ludzi zmarłych podczas zarazy i w trakcie wojen w XVII i XVIII w. Tutejszą ruchomą szopkę wykonał w latach 30. XX w. Frantisek Stepan. W Pstrążnej, osiedlu Kudowy położonym na terenie Gór Stołowych, warto odwiedzić Muzeum Kultury Ludowej Pogórza Sudeckiego stworzone na podstawie zabudowy wsi (zob. s. 94-101).
Lewin Kłodzki – dawne miasto powstałe przy szlaku handlowym po zachodniej stronie przełęczy Polskie Wrota. Zabytkowy miejski układ urbanistyczny z rynkiem otaczaj ą barokowe kamieniczki. Na wzgórzu ponad centrum wznosi się kościół św. Michała Archanioła z XVII w. Ponad drogą nr 8 w dolinie Bystrej biegnie 27-metrowy wiadukt kolejowy z początku XX w. na linii kolejowej z Kłodzka do Kudowy.
Radków – miasto u stóp Gór Stołowych. Trzeba tu zobaczyć kościół parafialny św. Doroty z XVI w., przebudowany w XVIII w.; Rynek otoczony zabytkowymi kamienicami z XVII-XIX w., wielokrotnie przebudowywany ratusz z zachowanymi renesansowymi portalami. Kolumna z figurą Matki Boskiej Szkaplerznej z 1608 r. również warta jest uwagi.
Polanica-Zdrój – malowniczo położone uzdrowisko nad Bystrzycą Dusznicką w Kotlinie Kłodzkiej u stóp Gór Stołowych i Bystrzyckich. Zabudowa sanatoryjna pochodzi głównie z końca XIX i początku XX w. Do najciekawszych budynków należą: Zakład Przyrodoleczniczy „Wielka Pieniawa”, dawny Dom Zdrojowy oraz Pijalnia Wód Mineralnych wznoszące się w zabytkowym parku Zdrojowym. W centrum na wzgórzu neobarokowy Kościół Wniebowzięcia NMP z 1912 r. W parku Leśnym figurka niedźwiedzia polarnego, wyznaczającego granicę zlodowacenia w plejstocenie. Na pograniczu Polanicy-Zdrój i Szczytnej znajduje się przełom Bystrzycy Dusznickiej nazywany Piekielną Doliną.
Wambierzyce