Polska wzdłuż i wszerz 1. Wybrzeże Bałtyku i pojezierza

Bur­da NG Pol­ska Sp. z o.o. Spółka Ko­man­dy­to­wa

Li­cen­cjo­bior­ca Na­tio­nal Geo­gra­phic So­cie­ty

ul. Ma­ry­nar­ska 15, 02-674 War­sza­wa

Dział han­dlo­wy tel. 22 360 38 42

Sprze­daż wysyłkowa tel. 22 360 37 77

Tekst i zdjęcia © 2014 Da­riusz Jędrze­jew­ski

Re­dak­cja Anna Ma­ria Thor

Ko­rek­ta erte

Okładka, pro­jekt gra­ficz­ny, skład i łama­nie Ma­ciej Szy­ma­no­wicz

Re­dak­tor pro­wadzący Małgo­rza­ta Ze­msta

Re­dak­tor tech­nicz­ny Ma­riusz Te­ler

Co­py­ri­ght for Po­lish edi­tion © 2014 Na­tio­nal Geo­gra­phic So­cie­ty.

All ri­ghts re­se­rved.

Na­tio­nal Geo­gra­phic i żółta ram­ka są za­re­je­stro­wa­ny­mi zna­ka­mi to­wa­ro­wy­mi Na­tio­nal Geo­gra­phic So­cie­ty.

ISBN 978-83-7596-484-4

Wszel­kie pra­wa za­strze­zo­ne. Re­pro­du­ko­wa­nie, ko­pio­wa­nie w urządze­niach prze­twa­rza­nia da­nych, od­twa­rza­nie w ja­kiej­kol­wiek for­mie oraz wy­ko­rzy­sty­wa­nie w wystąpie­niach pu­blicz­nych – równiez częścio­we – tyl­ko za wyłącznym ze­zwo­le­niem właści­cie­la praw au­tor­skich.

Od wy­daw­cy

Z uwa­gi na ogrom­ne tem­po zmian, przed wy­jaz­dem ra­dzi­my oso­biście spraw­dzić ak­tu­al­ność niektórych in­for­ma­cji po­da­nych w prze­wod­ni­ku, ta­kich jak: daty, go­dzi­ny otwar­cia, nu­me­ry te­le­fonów oraz ceny. Wszyst­kie dane zo­stały uwa­znie spraw­dzo­ne. Nie po­no­si­my jed­nak od­po­wie­dzial­ności za ich zgod­ność z rze­czy­wi­stością i kom­plet­ność.

www.na­tio­nal-geo­gra­phic.pl

www.bur­dak­siaz­ki.pl

Skład wersji elektronicznej:

Virtualo Sp. z o.o.

Kra­ina ujścia OdryKu­ror­ty na wy­spach

Świ­no­ujście

Świ­no­ujście to por­to­we mia­sto i uzdro­wi­sko u ujścia Świny do Za­to­ki Po­mor­skiej. Pra­wa miej­skie uzy­skało w XVIII w., choć jego hi­sto­ria sięga śre­dnio­wie­cza. W la­tach 20. XIX w. Świ­no­ujście roz­poczęło ka­rierę nad­mor­skie­go uzdro­wi­ska. W dru­giej połowie XIX w. od­kry­to tam źródła lecz­ni­czej so­lan­ki. W paździer­ni­ku 1945 r. kon­trolę nad znisz­czo­nym i ogra­bio­nym mia­stem przejęła pol­ska ad­mi­ni­stra­cja. Do lat 90. XX w. znaczną część Świ­no­ujścia zaj­mo­wały jed­nost­ki Ar­mii Czer­wo­nej.

Kościół Chry­stu­sa Króla na pla­cu Kościel­nym jest naj­star­szym za­byt­kiem Świ­no­ujścia. Wznie­sio­no go pod ko­niec XVIII w. na miej­scu kościoła go­tyc­kie­go. Cha­rak­te­ry­stycz­nym ele­men­tem wy­stro­ju nie­gdyś ewan­ge­lic­kiej świątyni są dwu­kon­dy­gna­cyj­ne em­po­ry. Za­cho­wały się również go­tyc­kie rzeźby po­chodzące ze star­szej świątyni. Kościół im­po­nu­je wy­bu­do­waną w 1881 r. wy­soką wieżą. Kościół NMP Stel­la Ma­ris (Gwiaz­dy Mo­rza) przy uli­cy Pia­stow­skiej zo­stał zbu­do­wa­ny pod ko­niec XIX w. dla miej­sco­wych i przy­jezd­nych ka­to­lików.

Ciąg ulic Kon­sty­tu­cji 3 Maja i Woj­ska Pol­skie­go (od ron­da przy pl. Kościel­nym) pro­wa­dzi z cen­trum Świ­no­ujścia do gra­ni­cy pol­sko-nie­miec­kiej. Ro­we­rem (ścieżka ro­we­ro­wa) lub na pie­chotę można od­wie­dzić Ahl­beck po prze­ciw­nej stro­nie gra­ni­cy. Wzdłuż uli­cy Woj­ska Pol­skie­go od­bu­do­wa­no także linię ko­le­jową do gra­ni­cy, więc wy­ciecz­ki do Ahl­beck i in­nych miej­sco­wości na wy­spie Uznam, a na­wet da­lej, można od 2008 r. od­by­wać pociągiem.

Dziel­ni­ca Nad­mor­ska, najład­niej­sza część Świ­no­ujścia, łączy się z cen­trum mia­sta ulicą, Piłsud­skie­go, której południo­wy od­ci­nek od pla­cu Wol­ności należy do pie­szo-ro­we­ro­wej stre­fy mia­sta. To pas za­bu­do­wy od­dzie­lo­ny od plaży i brze­gu Bałtyku nad­mor­skim par­kiem z pro­me­nadą. Re­gu­larną sieć ulic wypełnia in­te­re­sujący zespół daw­nej i współcze­snej za­bu­do­wy wcza­so­wo-sa­na­to­ryj­nej. Uwagę zwra­cają sta­re wil­le przy­po­mi­nające ar­chi­tek­turą za­mecz­ki i pałacy­ki. W kil­ku z nich znaj­dują się sa­na­to­ria Uzdro­wi­ska Świ­no­ujście S.A.: Bałtyk z zakładem przy­ro­do­lecz­ni­czym, Swa­rożyc, Bursz­tyn i Ad­mi­rał. We wschod­niej części dziel­ni­cy uzdro­wi­sko­wej za­pla­no­wa­na zo­stała bu­do­wa molo spa­ce­ro­we­go połączo­ne­go z ma­riną i no­wo­cze­snym ze­społem ho­te­lo­wo-usługo­wym.

Z dziel­nicą uzdro­wi­skową sąsia­du­je roz­legły 40-hek­ta­ro­wy park Zdro­jo­wy. Pro­jek­tan­tem par­ku urządzo­ne­go w 1. połowie XIX w. był dy­rek­tor ogrodów królew­skich w Ber­li­nie Pe­ter Jo­seph Len­ne. Wśród zie­le­ni za­cho­wały się cen­ne oka­zy nie­mal dwu­stu­let­nich drzew.

Cen­trum Świ­no­ujścia –> Cen­trum mia­sta leży w sąsiedz­twie na­brzeży por­to­wych. Tu­taj przy zbie­gu ulic Wy­brzeże Władysława IV, Chro­bre­go i Ar­mii Kra­jo­wej znaj­du­je się przy­stań, z której pro­my wypływają do War­szo­wa. Sto metrów na zachód od przy­sta­ni w sąsiedz­twie Na­brzeża Po­sto­jo­we­go znaj­du­je się plac Ry­ba­ka, gdzie w kla­sy­cy­stycz­nym ra­tu­szu zbu­do­wa­nym w 1809 r. mieści się Mu­zeum Rybołówstwa Mor­skie­go. Ser­ce cen­trum tworzą sty­kające się ze sobą pla­ce: Słowiański, Wol­ności i Kościel­ny. Po re­wi­ta­li­za­cji i wyłącze­niu z ru­chu plac Wol­ności jest te­raz re­kre­acyj­nym za­ple­czem cen­trum z fon­tanną, sztucz­nym kanałem, ławecz­ka­mi, szczególnie ob­le­ga­nym w cza­sie let­nich upałów przez dzie­ci. Uli­ce Mon­te Cas­si­no i Bo­ha­terów Września to główny pie­szy ciąg han­dlo­wy w cen­trum mia­sta, a przy tym je­den z ład­niej­szych zakątków mia­sta, szczególnie po re­mon­tach se­ce­syj­nych ka­mie­nic z początku XX w., których ciągi zaj­mują pie­rze­je obu ulic. Ze względu na duże znisz­cze­nia wo­jen­ne dzi­siej­sza za­bu­do­wa cen­trum jest mo­zaiką sta­rej i współcze­snej ar­chi­tek­tu­ry. Ma­low­ni­cze ze­społy sta­rej za­bu­do­wy spo­tkać można w kil­ku in­nych punk­tach, jak choćby na uli­cy Hołdu Pru­skie­go (pomiędzy ul. Mon­te Cas­si­no i Piłsud­skie­go).

Sta­re for­ty­fi­ka­cje

Fort Anioła i Za­chod­ni Fort Ar­ty­le­ryj­ski to dwa obiek­ty daw­nych for­ty­fi­ka­cji nad Świną. Znaj­dują się przy brze­gu na skra­ju par­ku Zdro­jo­we­go. W tym dru­gim obiek­cie znaj­du­je się Mu­zeum Hi­sto­rii Twier­dzy oraz re­stau­ra­cja.

Obok For­tu Za­chod­nie­go roz­ciąga się mała ma­ri­na klu­bu żeglar­skie­go Czte­ry Wia­try.

Fort Ger­har­da, wschod­nia li­nia obro­ny ujścia Świny, wzno­si się w War­szo­wie, prze­mysłowym osie­dlu Świ­no­ujścia. Po re­mon­cie urządziło tu swoją sie­dzibę Mu­zeum Obro­ny Wy­brzeża.

Świ­no­ujście z lotu pta­ka

Na te­re­nie mia­sta są dwa miej­sca, z których możemy spoj­rzeć na oko­licę z wy­so­ka. Pierw­szym z nich jest neo­go­tyc­ka wieża po­zo­stała po znisz­czo­nym pod ko­niec II woj­ny świa­to­wej koście­le lu­te­rańskim na skrzyżowa­niu ulic Piłsud­skie­go i Pa­de­rew­skie­go; na jej par­te­rze mieści się ka­wiar­nia. Dru­gim jest wy­bu­do­wa­na w 1857 r. la­tar­nia mor­ska w War­szo­wie, naj­wyższa na pol­skim wy­brzeżu z ga­le­rią wi­do­kową na wy­so­kości 60 m (czyn­na co­dzien­nie VI-IX w godz. 10.00-18.00).

Sze­ro­ka świ­no­uj­ska plaża należy do najład­niej­szych w Pol­sce, cho­ciaż la­tem bywa zatłoczo­na. Wzdłuż plaży na pew­nym od­cin­ku ko­ro­ny wydm bie­gnie po­most spa­ce­ro­wy z ład­ny­mi wi­do­ka­mi na wy­brzeże. Plaża w kie­run­ku za­chod­nim roz­ciąga się da­le­ko za gra­nicę pol­sko-nie­miecką. Wschod­nią gra­nicę sta­no­wi sze­ro­kie ujście Świny za­mknięte długim fa­lo­chro­nem z cha­rak­te­ry­stycz­nym zna­kiem na­wi­ga­cyj­nym przy­po­mi­nającym wia­trak – to tak zwa­na Sta­wa Młyny.

Stat­ki wy­ciecz­ko­we Świ­no­ujście-Ban­sin-He­rings­dorf-Ahl­beck (czte­ry razy dzien­nie IV-IX), rej­sy po por­cie Świ­no­ujście (V-VIII), rej­sy na Rugię, rej­sy po Od­rze, www.ad­ler-schif­fe.de.

Wo­do­lo­ty Świ­no­ujście-Szcze­cin-Wały Chro­bre­go (dwa razy dzien­nie VII-VIII: codzien­nie, IV: śr.-nd., V-VI: wt.-nd., czas lotu: 75 min), www.ad­ler-schif­fe.de.

To się przy­da

In­for­ma­cja tu­ry­stycz­na Świ­no­ujście, pl. Słowiański 6/1, tel. 91 322 49 99, 327 16 30, www.swi­no­uj­scie.pl

Uzdro­wi­sko Świ­no­ujście SA Biu­ro In­for­ma­cji i Obsługi Klien­ta Świ­no­ujście, ul. E. Gier­czak 1, tel. 91 321 44 52, 321 29 21, www.uzdro­wi­sko.pl

Ko­mu­ni­ka­cja Au­to­bu­so­wa Świ­no­ujście (http://ka.swi­no­uj­scie.pl) li­nie w obrębie mia­sta oraz na tra­sie Świ­no­ujście-Międzyz­dro­je

Prze­pra­wy pro­mo­we przez Świnę: Warszów (prze­pra­wa pasażer­ska bez ogra­ni­czeń oraz sa­mo­cho­do­wa tyl­ko dla miesz­kańców i sa­mo­chodów z ze­zwo­le­niem), Kar­sibór (prze­pra­wa pasażer­ska i sa­mo­cho­do­wa bez ogra­ni­czeń); dro­go­wska­zy od szo­sy nr 93 z Międzyz­drojów

Miej­ski Dom Kul­tu­ry am­fi­te­atr, musz­la kon­cer­to­wa, sale te­atral­ne: wiel­ka i ka­me­ral­na, ga­le­ria i in., Świ­no­ujście, ul. Woj­ska Pol­skie­go 1/1, tel. 91 321 59 49, www.mdk.swi­no­uj­scie.pl

Mu­zeum Rybołówstwa Mor­skie­go Świ­no­ujście, pl. Ry­ba­ka 1, tel. 91 321 24 26, www.mu­zeum-swi­no­uj­scie.pl

Międzyz­dro­je

Międzyz­dro­je to po­pu­lar­na tu­ry­stycz­na miej­sco­wość nad­mor­ska położona w za­chod­niej części wy­spy Wo­lin u podnóża mo­re­no­wych wzgórz opa­dających do mo­rza wy­so­ki­mi kli­fa­mi. Miej­sco­wość ominęły działania I i II woj­ny świa­to­wej, cho­ciaż w 1914 r. w oba­wie przed ro­syj­skim de­san­tem wy­sa­dzo­no drew­nia­ne molo. W 1947 r., już pod polską ad­mi­ni­stracją, miej­sco­wość otrzy­mała pra­wa miej­skie.

Naj­większą atrakcją tu­ry­styczną Międzyz­drojów jest395-me­tro­we be­to­no­we molo, którego kra­niec pełni również funkcję przy­sta­ni. W se­zo­nie przy­bi­jają tu stat­ki pasażer­skie i wy­ciecz­ko­we. Z molo można po­dzi­wiać kli­fy i kul­mi­na­cje wzgórz: Kaw­czej Góry (68 m n.p.m.), Białej Góry oraz naj­wyższej, sąsia­dującej bez­pośred­nio z mo­rzem góry Gosań (95 m n.p.m.).

W Międzyz­dro­jach za­cho­wała się ory­gi­nal­na, za­byt­ko­wa za­bu­do­wa przed­wo­jen­ne­go ku­ror­tu. Można tu po­dzi­wiać po­nad trzy­dzieści wil­li i pen­sjo­natów z przełomu XIX i XX w. U podnóża Wzgórz Pia­stow­skich, jak na­zy­wa­ne jest pa­smo wznie­sień w sąsiedz­twie cen­trum, za­cho­wał się daw­ny ewan­ge­lic­ki kościół św. Pio­tra wy­bu­do­wa­ny w la­tach 1860-1862; w cen­trum przy uli­cy Krótkiej znaj­du­je się ka­pli­ca Stel­la Ma­tu­ti­na (Gwiaz­da Za­ran­na) z 1902 r.

Naj­bar­dziej re­pre­zen­ta­cyj­na część mia­sta, w której wznoszą się piękne sta­re pen­sjo­na­ty i nowe ho­te­le, leży w sąsiedz­twie nad­mor­skiej pro­me­na­dy ciągnącej się ko­roną wydm Mie­rzei Przy­tor­skiej. Tu znaj­du­je się wejście na molo oraz Ale­ja Gwiazd, gdzie od 1996 r. zna­ni i lu­bia­ni ze sce­ny i ekra­nu odsłaniają ta­bli­ce z od­ci­ska­mi swych dłoni. Przy ozdob­nej bra­mie otwie­rającej aleję stoi rzeźba ka­sia­rza Hen­ry­ka Kwin­ty, nie­za­po­mnia­nej po­sta­ci z fil­mu Va­bank gra­nej przez Jana Ma­chul­skie­go. Można tu także przy­siąść na ławecz­ce obok Gu­sta­wa Ho­lo­ub­ka i przy sto­licz­ku z Krzysz­to­fem Kol­ber­ge­rem. To miej­sce, gdzie co roku od­by­wa się Fe­sti­wal Gwiazd (http://fe­sti­wal­gwiazd.com), im­pre­za, na której miłośnicy kina mają okazję spo­tkać zna­nych pol­skich ak­torów i reżyserów. Gośćmi ho­no­ro­wy­mi są co roku artyści uczest­niczący w ce­re­mo­nii sym­bo­licz­ne­go odciśnięcia dłoni na Alei Gwiazd. W 2011 r. fe­sti­wal powrócił do swo­jej pier­wot­nej na­zwy.

Na pro­me­na­dzie pomiędzy Aleją Gwiazd a wejściem na molo znaj­du­je się kul­tu­ral­ne za­ple­cze Międzyz­drojów: am­fi­te­atr i daw­ny Dom Zdro­jo­wy, sie­dzi­ba Między­na­ro­do­we­go Domu Kul­tu­ry oraz Ga­bi­ne­tu Fi­gur Wo­sko­wych. Pomiędzy pro­me­nadą a cen­trum mia­sta leży park Zdro­jo­wy im. Fry­de­ry­ka Cho­pi­na. Par­kiem można przejść znad mo­rza do uli­cy Świa­to­wi­da, dep­ta­ka i han­dlo­we­go cen­trum Międzyz­drojów. Nie­da­le­ko w roz­wi­dle­niu uli­cy Nie­pod­ległości znaj­du­je się główny plac Międzyz­drojów z po­mni­kiem ra­dziec­kie­go ma­ry­na­rza i cha­rak­te­ry­stycz­nym Do­mem Tu­ry­sty PTTK. To także główny węzeł ko­mu­ni­ka­cyj­ny, gdzie krzyżują się daw­ne główne dro­gi do Wo­li­na, Świ­no­ujścia i Dziw­no­wa oraz uli­ca biegnąca w kie­run­ku dwor­ca ko­le­jo­we­go. W sąsiedz­twie pla­cu na Wzgórzu Fi­la­retów mieści się sie­dzi­ba Mu­zeum Przy­rod­ni­cze­go Wolińskie­go Par­ku Na­ro­do­we­go, no­wo­cze­snej i cie­ka­wie za­aranżowa­nej mul­ti­me­dial­nej eks­po­zy­cji pre­zen­tującej przy­rodę par­ku.

To się przy­da

In­for­ma­cja Tu­ry­stycz­na w Międzyz­dro­jach Międzyz­dro­je, ul. Bo­ha­terów War­sza­wy 20, tel. 91 328 27 78, www.mie­dzyz­dro­je.pl

Rej­sy pasażer­skie po Za­to­ce Po­mor­skiej do Ahl­beck, He­rings­dorf i Ban­sin IV-IX, 4-5 razy w ty­go­dniu, www.ad­ler-schif­fe.de

Między­na­ro­do­wy Dom Kul­tu­ry w Międzyz­dro­jach Międzyz­dro­je, ul. Bo­ha­terów War­sza­wy 20, tel. 91 328 26 00, www.mdk­mie­dzyz­dro­je.com

Mu­zeum Przy­rod­ni­cze Wolińskie­go Par­ku Na­ro­do­we­go Międzyz­dro­je, ul. Nie­pod­ległości 3a, tel. 91 328 07 27, www.wo­linpn.pl

Ga­bi­net Fi­gur Wo­sko­wych Międzyz­dro­je, ul. Bo­ha­terów War­sza­wy 19, tel. 91 328 25 70, www.wo­sko­we.pl

ATRAK­CJE MIĘDZYZ­DROJÓW

Mu­zeum Fi­gur Wo­sko­wych pre­zen­tu­je między in­ny­mi wi­ze­run­ki Jana Pawła II, Al­ber­ta Ein­ste­ina, Char­lie­go Cha­pli­na, Jana Ma­tej­ki, a także osób o dziw­nych ce­chach, na przykład ko­bie­ty o najdłuższej szyi na świe­cie czy mężczy­zny z nad­zwy­czaj dużymi sto­pa­mi, oraz po­sta­cie z filmów.

Za­gro­da Po­ka­zo­wa Żubrów to frag­ment 28-hek­ta­ro­we­go ogro­dzo­ne­go frag­mentu Wolińskie­go Par­ku Na­ro­do­we­go, gdzie zwie­dzający mogą podglądać życie króla pol­skich puszcz. Znaj­du­je się około 2 km od cen­trum Międzyz­drojów; dojście zie­lo­nym szla­kiem pie­szym PTTK od uli­cy Leśnej.

Międzyz­dro­je Express to do­bry sposób na szyb­kie zwie­dza­nie Międzyz­drojów, szczególnie z dziećmi. Od­cho­dzi w se­zo­nie co 40 min z Pro­me­na­dy Gwiazd obok Oce­ana­rium; czas prze­jaz­du około 30 min. W maju, czerw­cu i wrześniu w określone dni, a w wa­ka­cje co­dzien­nie dwa razy dzien­nie odjeżdża z tego sa­me­go miej­sca ko­lej­ka, którą można od­wie­dzić leżące w sąsiedz­twie Międzyz­drojów wsie: Za­le­sie, Wic­ko, Wap­ni­ca i Lu­bin; wy­ciecz­ka trwa 3 godz. In­for­ma­cje: www.cy­rus-to­urs.pl.

W po­bliżu mia­sta leży wie­le atrak­cyj­nych wsi let­ni­sko­wych ofe­rujących roz­ma­ite roz­ryw­ki.

W Kołcze­wie jest klub gol­fo­wy z dwo­ma roz­ległymi ob­sza­ra­mi gry: pole osiem­na­sto­dołkowe z pew­nością za­do­wo­li pro­fe­sjo­na­listów, ośmio­dołkowe przy­pad­nie do gu­stu no­wi­cju­szom (in­for­ma­cje: www.abgc.pl). W Wic­ku znaj­du­je się po­zo­stałość po nie­miec­kiej ba­zie doświad­czal­nej bro­ni V3 (wejście płatne, otwar­te V-IX, www.bun­kie­rv3.pl). W Wap­ni­cy nad je­zio­rem Wic­ko Wiel­kie, za­toką Za­le­wu Szcze­cińskie­go, znaj­du­je się ma­low­ni­cze Je­zio­ro Tur­ku­so­we w wy­ro­bi­sku nie­czyn­nej ko­pal­ni kre­dy. Lu­bin ma dwa punk­ty wi­do­ko­we: je­den na Górze Le­lo­wej (90 m n.p.m.), naj­wyższym wznie­sie­niu tej części wy­spy, a dru­gi na górze Zie­lon­ka (81 m n.p.m.).

Woliński Park Na­ro­do­wy

Woliński Park Na­ro­do­wy zo­stał utwo­rzo­ny w 1960 r.; zaj­mu­je on ob­szar naj­bar­dziej zróżni­co­wa­nej kra­jo­bra­zo­wo i naj­cen­niej­szej przy­rod­ni­czo części wy­spy Wo­lin, ar­chi­pe­la­gu ujścia Świny i Za­le­wu Szcze­cińskie­go. Jego te­ren po­dzie­lo­ny przez za­miesz­ka­ny ob­szar wsi nad brze­ga­mi je­zior Wic­ko Małe i Wiel­kie to dwa różne śro­do­wi­ska przy­rod­ni­cze: wod­ne oraz leśne.

Śro­do­wi­sko wod­ne obej­mu­je kli­fo­wy brzeg i pas przy­brzeżny Za­to­ki Po­mor­skiej oraz ob­szar wstecz­nej del­ty Świny. Ar­chi­pe­lag wysp ujścia Świny to śro­do­wi­sko występo­wa­nia rzad­kich w Pol­sce roślin słono­lub­nych, ta­kich jak mu­cho­trzew czy świb­ka nad­mor­ska, a także re­jon żero­wa­nia i gniaz­do­wa­nia licz­nych ga­tunków ptaków wod­nych i związa­nych z wodą. Jest lęgo­wi­skiem tak rzad­kich ga­tunków jak wod­nicz­ka, ka­nia ruda i sowa błotna.

Leśna część par­ku obej­mu­je naj­wyżej wznie­sio­ny uroz­ma­ico­ny licz­ny­mi wzgórza­mi mo­re­no­wy­mi pas prze­bie­gający w środ­ko­wej części od Za­le­wu Szcze­cińskie­go po nad­mor­skie kli­fy; na jej te­re­nie roz­ciąga się również przy­brzeżny pas Mo­rza Bałtyc­kie­go. Położony na naj­większej wy­so­kości ob­szar Wo­li­na mieści się pomiędzy Międzyz­dro­ja­mi a Wisełką. Znacz­na jego część znaj­du­je się na wy­so­kości prze­kra­czającej 100 m n.p.m., a naj­wyżej sięgają góra Grzy­wacz (115 m n.p.m.) oraz Wy­so­czy­zna (102 m n.p.m.); szko­da tyl­ko, że poza dojściem od dro­gi nr 102 na punkt wi­do­ko­wy na kli­fie na górze Gosań w re­jo­nie tym nie wy­ty­czo­no żad­nych szlaków.

Lasy Wolińskie­go Par­ku Na­ro­do­we­go obej­mują różne typy sie­dlisk: bory so­sno­we w re­jo­nie klifów, bu­czynę po­morską i dąbrowę. Naj­cen­niej­sze ze­społy przy­rod­ni­cze tworzą ob­sza­ry ochro­ny ścisłej (OOŚ). Do naj­cie­kaw­szych należy OOŚ im. Wo­dzicz­ki położony nad wy­so­ki­mi brze­ga­mi Za­le­wu Szcze­cińskie­go pomiędzy wsia­mi Kar­no­ci­ce i Lu­bin, gdzie na eks­po­no­wa­nych kli­fo­wych brze­gach występują licz­ne rośliny kse­ro­ter­micz­ne (przy­sto­so­wa­ne do dużego nasłonecz­nie­nia). Ob­sza­ry ochro­ny ścisłej Czu­bińskie­go, Sza­fe­ra i Dyakowskie­go obej­mują lasy bu­ko­we z rzad­ki­mi rośli­na­mi w po­szy­ciu, w tym stor­czy­ka­mi i perłówką jed­no­kwia­tową. W par­ku pośród ssaków króluje żubr, a między pta­ka­mi – orzeł bie­lik, występujący też w her­bie par­ku. W oko­li­cy wsi War­no­wo i Do­mysłów leżą je­zio­ra wolińskie­go po­je­zie­rza: Czaj­cze, War­no­wo, Do­mysłowskie i Łunie­wo. Naj­większe z nich, Je­zio­ro Czaj­cze (pow. 80 ha, głęb. 6 m), kształtem przy­po­mi­na ro­ga­lik. Na półwy­spie wrzy­nającym się w jego wody znaj­du­je się gro­dzi­sko z X-XII w. z za­cho­wa­ny­mi wałami, a tuż przy jego brze­gu leży Wy­drzy Głaz o ob­wo­dzie 7 m, po­zo­sta­wio­ny przez ustępujący lo­do­wiec. Za­ra­stające je­zio­ro Łunie­wo to je­den ob­szarów ochro­ny ścisłej par­ku na­ro­do­we­go; jest sie­dli­skiem rzad­kich ga­tunków roślin.

Nad Za­le­wem Szcze­cińskim i Dziwną

Za­lew Szcze­ciński

To daw­na za­to­ka Mo­rza Bałtyc­kie­go, „śródlądowe mo­rze”, do którego ucho­dzi Odra. Jest akwe­nem dosyć płyt­kim o śred­niej głębokości nie­prze­kra­czającej 4 m, z licz­ny­mi mie­li­zna­mi i płyci­zna­mi. Najgłębszy jego ob­szar to sztucz­nie pogłębio­ny tor wod­ny Szcze­cin-Świ­no­ujście o głębokości około 10 m. Za­lew Szcze­ciński wraz z cieśni­na­mi Pianą, Świną i Dziwną to po je­zio­rach ma­zur­skich naj­bar­dziej atrak­cyj­ny re­gion żeglar­ski w Pol­sce. Jest także równie atrak­cyj­ny tu­ry­stycz­nie, a tu­tej­sze plaże przy­po­mi­nają te położone nad sa­mym Bałty­kiem. Uroz­ma­ico­na li­nia brze­go­wa Za­lewu Szcze­cińskie­go i możliwość do­tar­cia do wie­lu in­te­re­sujących miejsc, do których nie ma in­nych dróg, to wa­bik przy­ciągający tu co roku wie­lu spra­gnio­nych żeglar­skich wrażeń. Z wód Za­lewu Szcze­cińskie­go można dopłynąć po­przez ujścio­wy od­ci­nek Odry na je­zio­ro Dąbie, do Szcze­cina czy na­wet da­lej na południe w do­linę dol­nej Odry. Na północ można popłynąć Świną do Świ­no­ujścia lub Dziwną na Za­lew Ka­mieński i do Dziw­no­wa. War­to także od­wie­dzić miej­sca po nie­miec­kiej stro­nie gra­ni­cy: Al­twarp, Uec­ker­mun­de czy Wol­gast nad Pianą. Z myślą o żegla­rzach po­wstał Za­chod­nio­po­mor­ski Szlak Żeglar­ski. W ra­mach tego przed­sięwzięcia zbu­do­wa­no lub wy­re­mon­to­wa­no małe por­ty jach­to­we, na przykład w Wap­ni­cy, oraz duże w Świ­no­ujściu czy Ka­mieniu Po­mor­skim. In­for­ma­cje: Za­chod­nio­po­mor­ski Szlak Żeglar­ski, Za­chod­nio­po­mor­ska Re­gio­nal­na Or­ga­ni­za­cja Tu­ry­stycz­na, ul. Par­ty­zantów 1, 70-222 Szcze­cin, tel. 91 433 41 26, http://zrot.pl/szlak.

Wo­lin

Wo­lin, mia­sto położone na południo­wo-wschod­nim krańcu wy­spy przy ujściu Dziw­ny z Za­le­wu Szcze­cińskie­go, to hi­sto­rycz­na sto­li­ca i daw­ny ośro­dek han­dlo­wy i kul­to­wy słowiańskich Wo­linian. Wo­lin jest także utożsa­mia­ny z mia­sta­mi Vi­ne­ta, Jum­ne i Joms­borg, których lo­ka­li­za­cja u ujścia Odry do Bałtyku jed­no­znacz­nie nie zo­stała po­twier­dzo­na, ale wspo­mi­na­ne są w śre­dnio­wiecz­nych tek­stach. Według jed­nej z hi­po­tez opar­tych na is­landz­kich sa­gach, spi­sa­nych do­pie­ro w XIII w., Wo­lin to Joms­borg, sie­dzi­ba Jómswi­kingów, gdzie miał do­ko­nać żywo­ta duński król Ha­rald Si­nozęby. Wy­ko­pa­li­ska pro­wa­dzo­ne na te­re­nie mia­sta i jego oko­li­cy po­twier­dzają fakt, że Wo­lin zo­stał za­sie­dlo­ny na przełomie VII i VIII w., a w później­szych stu­le­ciach był ważnym ośrod­kiem go­spo­dar­czym utrzy­mującym ożywio­ne kon­tak­ty han­dlo­we z Eu­ropą. W 2. połowie X w., kie­dy włączył go do wczesnopiastowskie­go państwa książę Miesz­ko I, był kwitnącym ośrod­kiem han­dlo­wym. Naj­cen­niej­szy za­by­tek Wo­lina to go­tyc­ki kościół św. Mikołaja z XIII w. W znisz­czo­nym w 1945 r. mieście znaj­dują się też nie­licz­ne XIX-wiecz­ne za­byt­ki: ra­tusz, pocz­ta i kil­ka ka­mie­nic. W sąsiedz­twie neo­go­tyc­kie­go ra­tu­sza wzno­si się bu­dy­nek Mu­zeum Re­gio­nal­ne­go im. An­drze­ja Kau­be­go. Na eks­po­zycję składają się mie­dzy in­ny­mi przed­mio­ty zna­le­zio­ne w cza­sie wy­ko­pa­lisk (np. fi­gur­ka Święto­wi­da). Można zo­ba­czyć również re­kon­strukcję śre­dnio­wiecz­ne­go Wo­li­na. Nad brze­gu Dziw­nej w miej­scu daw­ne­go por­tu han­dlo­we­go stoją za­byt­ko­we ma­ga­zy­ny zbożowe z początku XX w. Za­go­spo­da­ro­wa­ny miej­ski brzeg to na­brzeże, do którego przy­bi­jają łodzie i jach­ty, oraz pro­me­na­da.

Fe­sti­wal Słowian i Wi­kingów –> To jed­na z naj­po­pu­lar­niej­szych w Pol­sce im­prez hi­sto­rycz­nych. Or­ga­ni­zo­wa­na jest w Wo­li­nie od 1999 r. Or­ga­ni­za­to­rem, a jed­no­cześnie ini­cja­to­rem po­wsta­nia skan­se­nu hi­sto­rycz­ne­go w Wo­li­nie jest Sto­wa­rzy­sze­nie Cen­trum Słowian i Wi­kingów „Wo­lin-Joms­borg-Vi­ne­ta”. Do atrak­cji należy in­sce­ni­za­cja bi­twy pomiędzy wi­kin­ga­mi a Słowia­na­mi, a także przypływające z wi­zytą re­kon­struk­cje śre­dnio­wiecz­nych łodzi i okrętów. In­for­ma­cje: Sto­wa­rzy­sze­nie Cen­trum Słowian i Wi­kingów „Wo­lin-Joms­borg-Vi­ne­ta”, Wo­lin, ul. Gra­nicz­na 2, tel. 693 391 543, www.joms­borg-vi­ne­ta.com.

Cen­trum Słowian i Wi­kingów zlo­ka­li­zo­wa­ne na wy­spie Ostrów leżącej przy pra­wym brze­gu Dziw­ny to najmłod­sza atrak­cja Wo­li­na, choć przy­wołująca wy­da­rze­nia sprzed z górą tysiąca lat. To swo­bod­na re­kon­struk­cja wcze­snośre­dnio­wiecz­nej osa­dy, która łączy hi­sto­rię i le­gen­dy o tym miej­scu. W zre­kon­stru­owa­nych cha­tach i na za­in­sce­ni­zo­wa­nych warsz­ta­tach można zo­ba­czyć pracę śre­dnio­wiecz­nych rze­mieślników. Na Dziw­nie przy pomoście kołyszą się dwie re­pli­ki daw­nych łodzi żaglo­wych.

Ka­mień Po­mor­ski

To jed­no z naj­star­szych miast Po­mo­rza Za­chod­nie­go. Tu­taj w la­tach 11761545 re­zy­do­wa­li bi­sku­pi ka­mieńscy. Po od­kry­ciu źródeł so­lan­ko­wych Ka­mień Po­mor­ski zo­stał uzdro­wi­skiem. Mia­sto leży na wy­so­kim półwy­spie nad Za­le­wem Ka­mieńskim, roz­le­wi­skiem Dziw­ny. W ryn­ku zo­ba­czy­my XVIII-wiecz­ny ry­glo­wy dom Pod Mu­za­mi oraz go­tyc­ki ra­tusz z 1300 r. Naj­oka­zal­szym re­pre­zen­tan­tem śre­dnio­wiecz­nych murów jest Bra­ma Wolińska w za­chod­niej części hi­sto­rycz­ne­go cen­trum, za­adap­to­wa­na na po­trze­by Mu­zeum Ka­mie­ni. Po prze­ciw­nej stro­nie ryn­ku leży zespół ka­te­dral­ny, je­den z naj­cen­niej­szych śre­dnio­wiecz­nych ze­społów ar­chi­tek­to­nicz­nych Po­mo­rza Za­chod­nie­go. W jego skład wchodzą ka­te­dra NMP i św. Jana Chrzci­cie­la zbu­do­wa­na w la­tach 1176-1250, wi­ry­darz i krużgan­ki z XIV w. oraz za­bu­do­wa­nia ku­rii ka­te­dral­nej z XV-XVII w. Wzdłuż miej­skich brzegów Za­le­wu Ka­mieńskie­go ciągnie się pro­me­na­da, do której atrak­cji należą molo, przy­stań jach­to­wa oraz am­fi­te­atr na opa­dającym od ryn­ku w stronę za­le­wu sto­ku. W se­zo­nie let­nim z przy­stani przy molo od­chodzą stat­ki wy­ciecz­ko­we do Dziw­no­wa położone­go u ujścia Dziw­ny do Bałtyku.

Mia­sto roz­rosło się poza owal daw­nych murów i wzgórze, na którym je założono. Ni­ski mu­rek i po­zo­sta­wio­ny pas zie­le­ni przy­po­mi­nają o nie­gdy­siej­szych umoc­nie­niach. W now­szej części mia­sta, położonej na południe od cen­trum, roz­ciąga się dziel­ni­ca uzdro­wi­sko­wa z zakładem przy­ro­do­lecz­ni­czym, sa­na­to­ria­mi i pięknym par­kiem Zdro­jo­wym.

Wy­spa Chrząszczew­ska o po­wierzch­ni 10 km2 połączo­na jest z Ka­mie­niem Po­mor­skim mo­stem. Na wy­spie leżą trzy wsie: Chrząszcze­wo, Chrząszczew­ko i Bu­nie­wi­ce. Przy północ­nym brze­gu wy­spy (na północ od za­bu­do­wań Bu­nie­wic) z wód Za­le­wu Ka­mieńskie­go wy­sta­je potężny głaz na­rzu­to­wy o ob­wo­dzie 20 m na­zy­wa­ny Głazem Królew­skim. Od nie­go ma po­cho­dzić na­zwa Ka­mień Po­mor­ski, a sama na­zwa for­ma­cji ma ponoć związek z królem Bo­lesławem Krzy­wo­ustym, który po­dob­no z ka­mie­nia po­dzi­wiał pa­radę po­mor­skich okrętów.

Między­wo­dzie

To ka­me­ral­ne, choć w se­zo­nie dosyć tłoczne kąpie­li­sko na porośniętym nad­mor­skim la­sem Półwy­spie Między­wodz­kim, od­dzie­lającym Za­lew Ka­mieński od Mo­rza Bałtyc­kie­go. Nad za­le­wem znaj­du­je się nowa przy­stań jach­to­wa, jed­na z ostat­nio wy­bu­do­wa­nych na Za­chod­nio­po­mor­skim Szla­ku Żeglar­skim. Poza plażowa­niem to do­bre miej­sce na wy­ciecz­ki ro­we­ro­we. Z od­da­lo­nym o 4 km Dziw­no­wem łączy Między­wo­dzie bru­ko­wa­ny trakt ro­we­ro­wo-pie­szy.

Dziwnów i Dziwnówek

Dziwnów i Dziwnówek to dwie po­pu­lar­ne miej­sco­wości wcza­so­we położone na Mie­rzei Dziw­now­skiej, wydłużonym półwy­spie od­dzie­lającym ujście Dziw­ny i Za­tokę Wrzo­sowską, północ­no-wschod­nią część Za­le­wu Ka­mieńskie­go, od Mo­rza Bałtyc­kie­go.

Dziwnów ka­rierę tu­ry­styczną roz­począł na początku XX w., o czym świadczą za­cho­wa­ne sta­re pen­sjo­na­ty w cen­trum. Sze­roką plażę od­gra­dza od mia­sta pas wydm porośniętych la­sem. Wzdłuż południo­we­go brze­gu półwy­spu ciągną się na­brzeża por­tu nad Dziwną. Przy uli­cy Rey­mon­ta obok hali spor­to­wej Miej­skie­go Ośrod­ka Kul­tu­ry i Spor­tu bie­gnie Ale­ja Gwiazd Spor­tu z re­pli­ka­mi me­da­li zdo­by­tych przez pol­skich spor­towców na za­wo­dach naj­wyższej ran­gi: mi­strzo­stwach świa­ta i Eu­ro­py oraz olim­pia­dach. Cie­ka­wostką dla wiel­bi­cie­li tech­ni­ki jest most zwo­dzo­ny spi­nający brze­gi Dziw­nej. W le­wo­brzeżnej części Dziw­no­wa przy uli­cy Dziw­nej znaj­du­je się ory­gi­nal­ny Nad­mor­ski Park Mi­nia­tur i Ko­le­jek, gdzie można zo­ba­czyć mo­de­le pol­skich la­tar­ni mor­skich oraz ple­ne­rową linię mi­nia­tu­ro­wej ko­lej­ki, po której kur­sują składy małych pociągów.

Rej­sy z Dziw­no­wa –> Z na­brzeża nad Dziwną or­ga­ni­zo­wa­ne są rej­sy po Za­le­wie Ka­mieńskim i do Ka­mienia Po­mor­skie­go, a także krótkie wy­pra­wy po wo­dach przy­brzeżnych Mo­rza Bałtyc­kie­go. Tu­rystów za­pra­szają na pokład sty­li­zo­wa­ne na żaglow­ce stat­ki wy­ciecz­ko­we: Kor­sarz, Roza We­ne­da i Vic­to­ria I.

Dziwnówek od­da­lo­ny jest o 2 km na wschód od Dziw­no­wa. To ka­me­ral­ne let­ni­sko nad Bałty­kiem i fi­lia uzdro­wi­ska w Ka­mie­niu Po­mor­skim.

Nie­wy­ko­rzy­sta­nym bo­gac­twem Dziwnówka są wy­so­ko zmi­ne­ra­li­zo­wa­ne wody. Domy pry­wat­ne, pen­sjo­na­ty, ho­te­le i ośrod­ki wy­po­czyn­ko­we tworzą zwar­ty kom­pleks za­bu­do­wy wśród nad­mor­skiej zie­le­ni. Wzdłuż sze­ro­kiej plaży pa­sem nad­mor­skich wydm pro­wa­dzi spa­ce­ro­wa pro­me­na­da łącząca wyjścia na plaże. Cha­rak­te­ry­stycz­nym ele­men­tem kra­jo­bra­zu Dziwnówka są czte­ry dzie­sięcio­piętro­we ho­te­le wi­docz­ne w równin­nym kra­jo­bra­zie z da­le­ka. W ar­chi­tek­tu­rze let­ni­ska do­mi­nu­je bu­dy­nek w kształcie la­tar­ni mor­skiej. W se­zo­nie w Dziwnówku działa również lu­na­park.

Spor­ty wod­ne

Za­to­ka Wrzo­sow­ska o przej­rzy­stych wo­dach, przy­jem­nym drob­nym pia­sku dna i z da­le­ki­mi płyci­zna­mi sięgającymi 400 m od brze­gu stwa­rza do­sko­nałe wa­run­ki do na­uki i upra­wia­nia wind- i ki­te­sur­fin­gu. W Dziwnówku za kościołem nad brze­giem znaj­du­je się przy­stań z wypożyczal­nią sprzętu wod­ne­go (ka­ja­ki, ro­we­ry wod­ne) a także szkoła kite- i wind­sur­fin­gu.

To się przy­da

Punkt In­for­ma­cji Tu­ry­stycz­nej Ka­mień Po­mor­ski, pl. Ka­te­dral­ny 5, tel. 607 873 203, www.ka­mien­po­mor­ski.pl

Uzdro­wi­sko Ka­mień Po­mor­ski Ka­mień Po­mor­ski, ul. Szpi­tal­na 13, tel. 91 382 11 49, www.uzdro­wi­sko-ka­mien­po­mor­ski.pl

Naj­większy­mi fir­ma­mi ko­mu­ni­ka­cji au­to­bu­so­wej są: PKS Ka­mień Po­mor­ski, Ka­mień Po­mor­ski, ul. Szcze­cińska 76, www.pkska­mien­pom.pl, i Emil­bus, biu­ro: Ka­mień Po­mor­ski, ul. Dwor­co­wa 1, tel. 91 321 31 00, http://emil­bus.com.pl

Cen­trum In­for­ma­cji Tu­ry­stycz­nej Dziwnów, ul. Szo­so­wa 5, tel. 91 327 51 90, www.dziw­now.pl

Szcze­cin

Szcze­cin to je­den z naj­większych portów w re­jo­nie Bałtyku, cho­ciaż od mo­rza dzie­li mia­sto dy­stans po­nad 70 km. Położona nad Odrą sto­li­ca wo­jewództwa za­chod­nio­po­mor­skie­go jest dużym ośrod­kiem prze­mysłowym, kul­tu­ral­nym i aka­de­mic­kim.

Mia­sto zaj­mu­je roz­ległe te­re­ny o bar­dzo zróżni­co­wa­nym kra­jo­bra­zie. Ota­czają je dzi­kie roz­le­wi­ska dol­nej Odry, Wznie­sie­nia Szcze­cińskie i Wzgórza Bu­ko­we. Wokół szu­mią trzy duże kom­plek­sy lasów: Pusz­cza Wkrzańska, Bu­ko­wa i Go­le­niow­ska, a w ad­mi­ni­stra­cyj­nych gra­ni­cach mia­sta leży je­zio­ro Dąbie, czwar­te pod względem wiel­kości w Pol­sce. Kanały i od­no­gi Odry umożli­wiają żegla­rzom wypłynięcie na wody Za­le­wu Szcze­cińskie­go. To wspa­niałe te­re­ny re­kre­acyj­ne, na których od­po­czy­wają szcze­ci­nia­nie, a co­raz częściej także turyści.

Sta­re Mia­sto i Wały Chro­bre­go

Szcze­cin, sto­li­ca wo­jewództwa za­chod­nio­po­mor­skie­go, zaczął pełnić funk­cje stołecz­ne już w 1478 r., kie­dy książę po­mor­ski Bo­gusław X z rodu Gry­fitów zjed­no­czył Po­mo­rze Za­chod­nie. Już wcześniej Szcze­cin był sil­nym go­spo­dar­czo ośrod­kiem han­dlo­wym i por­tem, co po­twier­dziło przystąpie­nie w 1278 r. do Han­zy. Śmierć ostat­nie­go księcia z dy­na­stii Gry­fitów w 1638 r. przy­padła na okres woj­ny trzy­dzie­sto­let­niej i w wy­ni­ku trak­tatów po­ko­jo­wych kończących kon­flikt w 1648 r. Szcze­cin wraz z zie­mia­mi Po­mo­rza Przed­nie­go zna­lazł się pod rządami Szwe­cji (tzw. Po­mo­rze Szwedz­kie). Od 1721 r. był częścią Prus, a następnie Nie­miec; 224 lata później w lip­cu 1945 r. mia­sto zo­stało prze­ka­za­ne pod polską ad­mi­ni­strację.

Za­byt­ko­wy zespół urba­ni­stycz­ny śródmieścia Szcze­ci­na pod­czas II woj­ny świa­to­wej zo­stał znisz­czo­ny w 70 pro­cen­tach. Do dzi­siaj w miej­scach ka­mie­nic, ze­społów bu­dynków i gmachów użytecz­ności pu­blicz­nej, których nie od­bu­do­wa­no, znaj­dują się zie­leńce, skwe­ry i sze­ro­kie ale­je.

Sta­re Mia­sto, naj­star­sza dziel­ni­ca, położona na wy­so­kim brze­gu Odry, roz­ciąga się w sąsiedz­twie Zam­ku Książąt Po­mor­skich. Szcze­cińska re­zy­den­cja książęca, od­bu­do­wa­na i od­re­stau­ro­wa­na w sty­lu nawiązującym do re­ne­san­so­we­go pier­wo­wzo­ru, jest sie­dzibą wie­lu in­sty­tu­cji kul­tu­ral­nych, między in­ny­mi mu­zeum, te­atru i kina. Tu­taj też znaj­du­je się Cen­trum In­for­ma­cji Kul­tu­ral­nej i Tu­ry­stycz­nej. Nad kom­plek­sem zam­ko­wym do­mi­nują trzy wieże: Więzien­na, Ze­ga­ro­wa i Dzwonów. Na hełmie Wieży Dzwonów na wy­so­kości 34 m mieści się punkt wi­do­ko­wy. Można stąd zo­ba­czyć całe cen­trum mia­sta z jego naj­bar­dziej cha­rak­te­ry­stycz­ny­mi punk­ta­mi. W sąsiedz­twie u stóp wy­so­kie­go brze­gu Odry przy roz­jaz­dach Tra­sy Zam­ko­wej, głównej ar­te­rii ko­mu­ni­ka­cyj­nej Śródmieścia, za­cho­wała się Basz­ta Sied­miu Płasz­czy (Pa­nieńska), nie­gdyś je­den z ele­mentów XIV-wiecz­nych murów miej­skich.

Sta­ry (Sien­ny) i Nowy Ry­nek szcze­ciński leżą na południe od zam­ku. Do naj­cie­kaw­szych za­bytków należy sta­ro­miej­ski ra­tusz, który w cza­sie po­wo­jen­nej od­bu­do­wy pod­da­no częścio­wej re­go­ty­za­cji. W stronę Sta­re­go Ryn­ku zwrócony jest fa­sadą z pod­cie­niem i ba­ro­ko­wym szczy­tem wo­lu­to­wym, a do No­we­go Ryn­ku ele­wacją go­tycką, którą ozda­bia cha­rak­te­ry­stycz­ny ażuro­wy szczyt. W ra­tuszu ma swoją sie­dzibę Mu­zeum Hi­sto­rii Szcze­ci­na, od­dział Mu­zeum Na­ro­do­we­go. Można tu zo­ba­czyć między in­ny­mi wi­ze­run­ki daw­ne­go mia­sta utrwa­lo­ne przez ma­la­rzy i fo­to­grafów. W ze­spo­le za­bu­do­wy świec­kiej rynków i ich oko­li­cy wyróżnia się ka­mie­ni­ca Lo­itzów z XVI w., obec­nie szkoła pla­stycz­na, jak również kil­ka od­re­stau­ro­wa­nych ma­nie­ry­stycz­nych i ba­ro­ko­wych ka­mie­nic.

Ar­chi­tek­turę sa­kralną naj­star­szej części re­pre­zen­tują dwie go­tyc­kie świąty­nie: kościół św. Jana Ewan­ge­li­sty i ka­te­dra św. Ja­ku­ba. Kościół św. Jana Ewan­ge­li­sty wzno­si się ma­low­ni­czo po­nad Na­brzeżem Wie­lec­kim nad Odrą, od­dzie­lo­ny od Sta­re­go Mia­sta sze­roką aleją Kar­dy­nała Ste­fa­na Wy­szyńskie­go; w śre­dnio­wie­czu był to południo­wo-za­chod­ni narożnik murów obron­nych mia­sta, co dzi­siaj trud­no so­bie wy­obra­zić. Świąty­nia zbu­do­wa­na w XIV w. sta­no­wiła część klasz­to­ru Fran­cisz­kanów. Kościół szczęśli­wie prze­trwał II wojnę świa­tową, choć po­ci­ski i bom­by roz­biły w proch sąsia­dującą z bu­dyn­kiem gęstą za­bu­dowę. W go­tyc­kim wnętrzu za­cho­wały się cen­ne po­li­chro­mie z XV i XVI w. oraz śre­dnio­wiecz­ne de­ta­le ar­chi­tek­to­nicz­ne. Nie­da­le­ko, na zachód od kościoła, leży plac To­bruc­ki oto­czo­ny mo­nu­men­tal­ny­mi gma­cha­mi użytecz­ności pu­blicz­nej. W dol­nej części plac za­my­ka neo­go­tyc­ki bu­dy­nek pocz­ty. W górnej części wznoszą się dwa gma­chy prze­zna­czo­ne nie­gdyś na daw­ne urzędy szcze­cińskie­go ma­gi­stra­tu. Czer­wo­ny Ra­tusz zbu­do­wa­ny w sty­lu neo­go­tyc­kim w 1879 r., dzi­siaj Urząd Mor­ski, i bu­dy­nek ma­gi­stra­tu wznie­sio­ny w sty­lu neo­re­ne­san­so­wym w 1902 r. i ozdo­bio­ny cha­rak­te­ry­styczną smukłą 70-me­trową wieżą to obec­nie sie­dzi­ba Po­mor­skiej Aka­de­mii Me­dycz­nej. Roz­legły plac To­bruc­ki przy­po­mi­na park z alej­ka­mi i fon­tanną wy­bu­do­waną pod ko­niec XIX w.

Z mo­stu Długie­go wspa­nia­le pre­zen­tu­je się wy­niosła bryła ka­te­dry św. Ja­ku­ba. Mo­nu­men­tal­ny trójna­wo­wy kościół po­cho­dzi z XIV w. Zo­stał od­bu­do­wa­ny po II woj­nie świa­to­wej. Cie­ka­wostką jego kon­struk­cji jest często sto­so­wa­ne na Po­mo­rzu umiesz­cze­nie przypór we wnętrzu, a nie na zewnętrznych ścia­nach. Była to cha­rak­te­ry­stycz­na ce­cha bu­dow­li wzno­szo­nych przez działającego na tym te­re­nie ar­chi­tek­ta i bu­dow­ni­cze­go He­in­ri­cha Bruns­ber­ga. Pomiędzy przy­po­ra­mi wewnątrz kor­pu­su kościoła umieścił on wie­niec ka­plic przy­le­gających do naw bocz­nych. Potężna czwo­ro­bocz­na wieża z hełmem mie­rzy 110 m, do­mi­nując nad za­bu­dową mia­sta. Wy­po­sażenie wnętrza, po­chodzące z mniej­szych, często znisz­czo­nych działania­mi wo­jen­ny­mi kościołów w oko­li­cach Szcze­ci­na, to swo­isty zbiór sztu­ki sa­kral­nej. Zgro­ma­dzo­no tu w ka­plicach między in­ny­mi cen­ne tryp­ty­ki go­tyc­kie z kościołów w Choj­nie, No­wym Ob­je­zie­rzu i Ciećmie­rzu, zbiór XVII – i XVIII-wiecz­nych epi­ta­fiów, a po­nad­to fi­gu­ry i ob­ra­zy. Na wieży ka­te­dry znaj­du­je się punkt wi­do­ko­wy, który po­zwa­la spoj­rzeć na Szcze­cin nie­ja­ko od środ­ka. Widać stąd do­sko­na­le całe Śródmieście. Po północ­nej stro­nie ka­te­dry roz­ciąga się plac Orła Białego i uli­ca Sta­romłyńska z cu­dem w tej części mia­sta oca­lałą za­bu­dową. Przy pla­cu za­cho­wał się zespół miej­skich bu­dow­li z XIX w. Naj­cen­niej­sze są pałace: Pod Glo­bu­sem, Joński i Kla­sy­cy­stycz­ny oraz ele­men­ty małej ar­chi­tek­tu­ry: rzeźba Flo­ry i fon­tan­na Orła Białego. Ulicę Sta­romłyńską ozda­biają mo­nu­men­tal­ne gma­chy pałacu Sej­mu Stanów Po­mor­skich i pałacu Pod Głowa­mi.

Prze­trwał też położony na Wałach Chro­bre­go na północ od Zam­ku Książąt Po­mor­skich cen­ny zespół re­pre­zen­ta­cyj­nej za­bu­do­wy z przełomu XIX i XX w. Tworzą go mo­nu­men­tal­ne bu­dyn­ki: Wyższej Szkoły Mor­skiej, Mu­zeum Na­ro­do­we­go i Urzędu Wo­jewódzkie­go. Wznie­sio­no je na wy­so­kim brze­gu Odry na miej­scu ro­ze­bra­nych XVIII-wiecz­nych umoc­nień. Za­bu­dowę ota­czają piękne ale­je i pro­me­na­da z ta­ra­sa­mi wi­do­ko­wy­mi na Odrę oraz te­re­ny zie­lo­ne połączo­ne z par­kiem Ste­fa­na Żerom­skie­go, dru­gim co do wiel­kości par­kiem miej­skim Szcze­ci­na. Przed fron­to­nem Mu­zeum Na­ro­do­we­go w środ­ko­wej części kom­plek­su znaj­du­je się rzeźba Her­ku­le­sa walczącego z cen­tau­rem. W zbio­rach mu­zeum zgro­ma­dzo­no ma­lar­stwo, rzeźbę i rze­miosło ar­ty­stycz­ne pol­skie i obce. Do naj­cen­niej­szych należą: zespół klej­notów i strojów książąt po­mor­skich oraz Niedźwia­dek Szczęścia – bursz­ty­no­wa neo­li­tycz­na fi­gur­ka od­na­le­zio­na w pokładach tor­fu nie­opo­dal Słupska w XIX w.

Przy Tra­sie Zam­ko­wej pomiędzy kom­plek­sem bu­dynków na Wałach Chro­bre­go a Zam­kiem Książąt Po­mor­skich wzno­si się go­tyc­ki sa­lo­wy kościół św. św. Pio­tra i Pawła z XV w. zbu­do­wa­ny przez He­in­ri­cha Bruns­ber­ga w cha­rak­te­ry­stycz­nym dla nie­go sty­lu. We wnętrzu po­dzi­wiać można re­ne­san­so­we po­li­chro­mie ścian i ba­ro­ko­we stro­py oraz go­tyc­ki tryp­tyk. Na­prze­ciw­ko kościoła, po południo­wej stro­nie Tra­sy Zam­ko­wej znaj­du­je się plac Ma­riac­ki, na którym za­cho­wały się dom­ki pro­fe­sor­skie z XV w., po­chodzące z oto­cze­nia ko­le­gia­ty NMP, opusz­czo­nej i ro­ze­bra­nej w 1. połowie XIX w. Po za­chod­niej stro­nie pla­cu So­li­dar­ności znaj­du­je się ba­ro­ko­wa XVIII-wiecz­na Bra­ma Królew­ska (Hołdu Pru­skie­go), jed­na z dwóch bram miej­skich za­cho­wa­nych z daw­nych for­ty­fi­ka­cji ota­czających mia­sto. W 1990 r. w jej sąsiedz­twie, na pa­sie zie­le­ni od­dzie­lającym jezd­nie Tra­sy Zam­ko­wej, usta­wio­no masz­ty zde­mon­to­wa­ne ze stat­ku SS Ka­pi­tan K. Ma­cie­je­wicz. Przed wojną w tym miej­scu wzno­sił się Te­atr Miej­ski.

Gwiaździ­ste Nowe Mia­sto

W 2. połowie XIX w. Szcze­cin zaczął się roz­ra­stać poza linię do­tych­cza­so­wych murów i for­ty­fi­ka­cji, które stop­nio­wo li­kwi­do­wa­no, za­mie­niając na par­ki i re­pre­zen­ta­cyj­ne miej­skie trak­ty. Re­lik­tem daw­nych for­ty­fi­ka­cji jest, oprócz wspo­mnia­nej już Bra­my Królew­skiej, także ba­ro­ko­wa Bra­ma Por­to­wa w miej­scu gdzie ale­ja Nie­pod­ległości sty­ka się z aleją 3 Maja. Po jej północ­no-za­chod­niej stro­nie leży roz­legły plac Zwy­cięstwa, należący już do za­bu­do­wy XIX-wiecz­ne­go Szcze­ci­na. Pośród zie­le­ni i za­cho­wa­nych eklek­tycz­nych ka­mie­nic wznoszą się tu dwa kościoły: Najświętsze­go Ser­ca Je­zu­sa i gar­ni­zo­no­wy św. Jana Chrzci­cie­la, zbu­do­wa­ne według całkiem od­mien­nych kon­cep­cji ar­chi­tek­to­nicz­nych na początku XX w. W ka­mie­ni­cy przy wy­lo­cie alei Woj­ska Pol­skie­go z pla­cu Zwy­cięstwa znaj­du­je się naj­star­sze w Pol­sce kino Pio­nier, uru­cho­mio­ne w 1909 r.

Od pla­cu roz­chodzą się pro­mie­niście uli­ce No­we­go Mia­sta, które za­pro­jek­to­wa­no według urba­ni­stycz­nej kon­cep­cji gwiaździ­ste­go układu ulic. Roz­legły plac Grun­waldz­ki o śred­ni­cy 150 m, położony na północ­ny zachód od Sta­re­go Mia­sta, to główny punkt szcze­cińskie­go No­we­go Mia­sta. Praw­do­po­dob­nie in­spi­racją do jego wy­ty­cze­nia był pa­ry­ski plac Gwiaz­dy, cho­ciaż w nie­co mniej­szej ska­li, gdyż na szcze­cińskim pla­cu zbie­ga się osiem ulic, a nie dwa­naście jak w Paryżu. Na zachód leżą dwa ko­lej­ne duże pla­ce: Od­ro­dze­nia i Sza­rych Sze­regów (daw­niej Sprzy­mie­rzo­nych), od których roz­chodzą się pro­mie­niście ko­lej­ne uli­ce. Ta­kich placów o pro­mie­niście roz­chodzących się uli­cach jest sie­dem na No­wym Mieście. Nie­zwykłe jest po­do­bieństwo roz­miesz­cze­nia trzech głównych placów: Grun­waldz­kie­go, Od­ro­dze­nia i Sza­rych Sze­regów na osi wschód-zachód, do gwiazd w pa­sie Orio­na. Czy był to świa­do­my za­mysł urba­nistów, trud­no dzi­siaj stwier­dzić. Główne ciągi ko­mu­ni­ka­cyj­ne No­we­go Mia­sta to sze­ro­kie uli­ce z pa­sa­mi zie­le­ni roz­dzie­lającymi jezd­nie oraz szpa­le­ra­mi drzew. Część tego ze­społu miej­skie­go nie­ste­ty zo­stała znisz­czo­na w cza­sie II woj­ny świa­to­wej. Re­mon­ty ka­mie­nic i ulic stop­nio­wo przy­wra­cają blask tej części Szcze­ci­na. Jed­nym z od­re­stau­ro­wa­nych zakątków jest dep­tak na uli­cy Bo­gusława X z nową na­wierzch­nią i ele­men­ta­mi małej ar­chi­tek­tu­ry. Naj­piękniej­sza na No­wym Mieście jest ale­ja Jana Pawła II, re­pre­zen­ta­cyj­ne miej­skie bul­wa­ry, które łączą plac Żołnie­rza Pol­skie­go w północ­no-wschod­nim narożniku Sta­re­go Mia­sta z od­da­lo­nym 1,5 km da­lej ze­społem bu­dynków Urzędu Mia­sta; na swo­im bie­gu prze­ci­na dwa pla­ce: Lot­ników i Grun­waldz­ki. Kom­pleks za­bu­do­wy Urzędu Mia­sta przy­le­ga do roz­ległych te­renów par­ko­wych, które tworzą zie­lo­ny ko­ry­tarz pro­wadzący do leżącej na północ od mia­sta Pusz­czy Wkrzańskiej. Roz­po­czy­nają go Ja­sne Błonia – roz­legły plac o cha­rak­te­rze par­ku oto­czo­ny szpa­le­ra­mi stu­let­nich pla­tanów. Plac nosi imię Jana Pawła II na pamiątkę pon­ty­fi­ka­tu i mszy, która odbyła się tu­taj pod­czas pa­pie­skiej piel­grzym­ki do oj­czy­zny w 1987 r. Na otwar­tej tra­wia­stej prze­strze­ni Ja­snych Błoni nie­da­le­ko bu­dynków ma­gi­stra­tu wzno­si się po­mnik pa­pieża.

SZCZE­CIN Z IN­NEJ PER­SPEK­TY­WY

Wy­ciecz­ka kanałami por­to­wy­mi w od­no­gach Odry. Można pod­czas niej po­dzi­wiać za­bu­dowę Sta­re­go Mia­sta i Wałów Chro­bre­go z wody i zaj­rzeć w za­ka­mar­ki por­to­we, na na­brzeża i wy­spy na Od­rze. Te­re­ny te poza por­tem są jesz­cze za­nie­dba­ne, ale pla­nu­je się ich re­wi­ta­li­zację i stwo­rze­nie „szcze­cińskiej We­ne­cji”. Żeglu­ga Szcze­cińska, Szcze­cin, ul. Jana z Kol­na 7, tel. 91 434 55 61, www.ze­glu­ga.szn.pl.

Zwie­dza­nie daw­nych szcze­cińskich schronów prze­ciw­lot­ni­czych znaj­dujących się w kom­plek­sie dwor­ca ko­le­jo­we­go Szcze­cin Główny możliwe jest dzięki Szcze­cińskim Pod­ziem­nym Tra­som Tu­ry­stycz­nym (www.schron.szcze­cin.pl).

Zwie­dza­nie Szcze­ci­na za­byt­ko­wym tram­wa­jem tak zwaną Tram­wa­jową Linią Tu­ry­styczną w wa­ka­cyj­ne nie­dzie­le z przy­stan­ku przy Dwor­cu Głównym. In­for­ma­cje w se­zo­nie let­nim: www.szcze­cin.eu lub ZDiTM, tel. 91 480 04 24, www.zditm.szcze­cin.pl.

Da­lej roz­ciąga się park Ka­spro­wi­cza, na którego skra­ju w sąsiedz­twie Ja­snych Błoni wzno­si się mo­nu­men­tal­ny po­mnik Czy­nu Po­laków. Park Ka­spro­wi­cza po­wstał na sto­kach Do­li­ny Nie­mie­rzyńskiej, przez co ma bar­dzo uroz­ma­iconą rzeźbę te­re­nu. W jego dol­nej części znaj­dują się sta­wy; nad Rusałką, większym z nich, znaj­duje się am­fi­te­atr – miej­sce kon­certów i im­prez mu­zycz­nych. Park sąsia­du­je z te­re­na­mi daw­ne­go cmen­ta­rza prze­kształco­ne­go w Ogród Den­dro­lo­gicz­ny im. Ste­fa­na Kow­na­sa. W par­ku Ka­spro­wi­cza od kil­ku lat zno­wu cie­szy oko prze­piękny Ogród Różany. Od­two­rzo­no jego wygląd z lat 30. XX w., a jego główną atrakcją poza rośli­na­mi jest Pta­sia Fon­tan­na. W ogro­dzie nie tyl­ko można po­dzi­wiać kil­ka­dzie­siąt ga­tunków róż, które kwitną w różnych mie­siącach se­zo­nu let­nie­go, ale też roz­ma­ite ga­tunki krzewów i drzew.

Inne dziel­ni­ce Szcze­ci­na

Szcze­cin to roz­ległe mia­sto, w którego wie­lu dziel­ni­cach i osie­dlach z dala od cen­trum za­cho­wała się daw­na za­bu­do­wa i cen­ne za­byt­ki.

Jed­nym z ta­kich miejsc jest Szcze­cin-Dąbie położony na pra­wym brze­gu roz­le­wisk Odry u południo­wych brzegów je­zio­ra Dąbie. Było to kie­dyś osob­ne mia­sto i za­cho­wał się tam daw­ny miej­ski układ ulic oraz XIII-wiecz­ny mur obron­ny. Większość za­bu­do­wy to współcze­sne blo­ki, ale w cen­trum Dąbia wzno­si się mo­nu­men­tal­ny kościół Wnie­bo­wzięcia NMP z XV w., z wy­soką 75-me­trową wieżą z 2. połowy XIX w. Wzdłuż uli­cy Prze­strzen­nej nad brze­ga­mi je­zio­ra Dąbie leżą ośrod­ki żeglar­skie, ho­te­le i kem­ping. Naj­większą ma­riną dys­po­nu­je Międzysz­kol­ny Ośro­dek Spor­to­wy Cen­trum Edu­ka­cji Wod­nej i Żeglar­skiej. Dru­gie cen­trum re­kre­acyj­ne nad je­zio­rem Dąbie leży za Przylądkiem Płońskim na północ od hi­sto­rycz­ne­go cen­trum Dąbia. Znaj­du­je się tu­taj przy­stań Har­cer­skie­go Ośrod­ka Mor­skie­go, a na zachód od niej za­dba­na miej­ska plaża. W Szcze­ci­nie-Gocławiu na Wzgórzach War­szew­skich nad Odrą wzno­si się pośród drzew ka­mien­na, przy­sa­dzi­sta Wieża Bi­smarc­ka z 1912 r. Była to nie­gdyś wieża wi­do­ko­wa, dzi­siaj po­pa­da w ruinę. W większości osie­dli położonych na obrzeżach mia­sta za­cho­wały się za­byt­ko­we kościoły. Naj­cie­kaw­sze, XV-wiecz­ne, wy­ko­na­ne z ciosów ka­mien­nych wznoszą się w Szcze­ci­nie-Bez­rze­czu i Szcze­ci­nie-Po­mo­rza­nach. W Szcze­ci­nie-Płoni, osie­dlu leżącym na po­gra­ni­czu Pusz­czy Bu­ko­wej i Go­le­niow­skiej, można po­dzi­wiać kościół o kon­struk­cji ry­glo­wej z połowy XIX w. (ul. Klo­no­wa).

Zie­lo­ne płuca Szcze­ci­na

Miej­skie lasy to dla miesz­kańców Szcze­ci­na po­pu­lar­ne ośrod­ki week­en­do­we­go wy­po­czyn­ku. Te­re­ny leśne ota­czają mia­sto ze wszyst­kich stron. W północ­nej części mia­sta leżą Las Arkoński i las Głębo­kie, w północ­no-wschod­niej park leśny Mścięcino, na pra­wym brze­gu do­li­ny Odry (Pra­wo­brzeże) na południu par­ki Leśne Zdro­je i Klęsko­wo oraz na północy park leśny Dąbie. To re­kre­acyj­ne za­ple­cze Szcze­ci­na, dokąd można do­je­chać miej­skim au­to­bu­sem lub tram­wa­jem. Przy końco­wych przy­stan­kach znaj­dują się węzły i początki szlaków tu­ry­stycz­nych.

Lasy Arkoński iGłębo­kie leżą na te­re­nie Wznie­sień Szcze­cińskich. Część tej mo­re­no­wej wy­so­czy­zny w gra­ni­cach Szcze­cina nosi nazwę Wzgórz War­szew­skich. To przed­sio­nek Pusz­czy Wkrzańskiej roz­ciągającej się da­lej na północ w kie­run­ku Za­le­wu Szcze­cińskie­go. Znaj­dują się tu za­go­spo­da­ro­wa­ne miej­sca do or­ga­ni­za­cji pik­ników i im­prez ma­so­wych. W Le­sie Arkońskim trwa prze­bu­do­wa po­pu­lar­ne­go kąpie­li­ska Ar­kon­ka, które w 2014 r. praw­do­po­dob­nie zo­sta­nie od­da­ne do użytku. We wschod­niej części lasu znaj­du­je się kom­pleks Szcze­cin-Gubałówka, gdzie zimą wyciągi obsługują dwie tra­sy nar­ciar­skie i stok snow­bo­ar­do­wy; cze­ka tu także tor sa­necz­ko­wy i lo­do­wi­sko.

Wznie­sie­nia Szcze­cińskie, na których leżą oba par­ki leśne, uroz­ma­icają licz­ne je­zio­ra i po­tocz­ki. Naj­większym jest ryn­no­we Je­zio­ro Głębo­kie, nad którego wschod­nim brze­giem rozłożyło się osie­dle o tej sa­mej na­zwie. Je­zio­ro ota­cza 6-ki­lo­me­tro­wy trakt spa­ce­ro­wy, który da się po­ko­nać pie­szo lub na ro­we­rze. Nad je­zio­rem znaj­du­je się jed­no ze szcze­cińskich kąpie­lisk z wypożyczal­nią sprzętu pływającego oraz wyciągiem do nart wod­nych. Dzięki szla­kom tu­ry­stycz­nym z węzłami przy pętlach tram­wa­jo­wych można odbyć krótsze i dłuższe wy­ciecz­ki po Wznie­sie­niach Szcze­cińskich i wchodzących w ich skład Wzgórzach War­szew­skich. Z licz­nych punktów wi­do­ko­wych widać Szcze­cin, do­linę dol­nej Odry, Puszczę Wkrzańską oraz położoną na pra­wym brze­gu Odry Równinę Go­le­niowską.

Park leśny Zdro­je leży przy południo­wo-za­chod­niej gra­ni­cy Szcze­ci­na na te­re­nie dziel­ni­cy Pra­wo­brzeże na pra­wym brze­gu do­li­ny dol­nej Odry. Park jest naj­da­lej na północ wy­su­niętą częścią Pusz­czy Bu­ko­wej. Ważnym punk­tem na jego te­re­nie jest Je­zio­ro Szma­rag­do­we – zbior­nik wod­ny w wy­ro­bi­sku ko­pal­ni kre­dy. Z węzła tu­ry­stycz­ne­go nad Je­zio­rem Szma­rag­do­wym pro­wadzą szla­ki już poza gra­ni­ce mia­sta do Pusz­czy Bu­ko­wej.

Park leśny Dąbie położony na Pra­wo­brzeżu to południo­wo-za­chod­ni kra­niec Pusz­czy Go­le­niow­skiej. Od­dzie­la go od zwar­te­go kom­plek­su pusz­czy dro­ga szyb­kie­go ru­chu S3. To bar­dziej dzi­ki i po­zba­wio­ny zna­ko­wa­nych tras ob­szar leśny, ale nie mniej uro­kli­wy. Może być początkiem wy­cie­czek ze Szcze­ci­na w kie­run­ku pusz­czańskich ostępów leśnych oraz do położone­go da­lej na północ Go­le­nio­wa.

To się przy­da

Ofi­cjal­na in­ter­ne­to­wa stro­na Szcze­ci­na w sie­ci: www.szcze­cin.eu

Cen­trum In­for­ma­cji Kul­tu­ral­nej i Tu­ry­stycz­nej Za­mek Książąt Po­mor­skich, Szcze­cin, ul. Kor­sa­rzy 34, tel. 91 489 16 30, www.za­mek.szcze­cin.pl/ci­kit

Cen­trum In­for­ma­cji Tu­ry­stycz­nej i Agro­tu­ry­stycz­nej Szcze­cin, al. Nie­pod­ległości 1a, tel. 91 434 04 40

Sieć li­nii au­to­bu­so­wych i tram­wa­jo­wych za­pew­nia ko­mu­ni­kację na te­re­nie Szcze­ci­na i jego oko­li­cy. In­for­ma­cje o li­niach, ta­ry­fach i zmia­nach kur­so­wa­nia: Zarząd Dróg i Trans­por­tu Miej­skie­go w Szcze­ci­nie, www.zditm.szcze­cin.pl.

Gra­ni­ca pol­sko-nie­miec­ka znaj­du­je się tuż za mia­stem. Można ją prze­kro­czyć ciągiem wie­lu dróg kra­jo­wych, wo­jewódzkich, a na­wet lo­kal­nych: Do­biesz­czyn-Hin­ter­see (dro­ga nr 115), Buk-Blan­ken­see (dro­ga lo­kal­na), Lu­bie­szyn-Bi­smark (dro­ga nr 10), War­nik-La­den­thin (dro­ga lo­kal­na), Kołba­sko­wo-Nad­ren­see (au­to­stra­da A6, E28), Rosówek-Ro­sow (dro­ga nr 13), Gry­fi­no-Me­sche­rin (dro­ga nr 120).

Te­atr Pol­ski Szcze­cin, ul. Swa­rożyca 5, tel. 91 433 00 90, www.te­atr­pol­ski.szcze­cin.pl

Te­atr Współcze­sny Szcze­cin, Wały Chro­bre­go 3, tel. 91 434 24 67, www.wspol­cze­sny.szcze­cin.pl

Te­atr La­lek „Ple­ciu­ga” Szcze­cin, pl. Te­atral­ny 1, tel. 91 445 51 01, www.ple­ciu­ga.pl

Te­atr „Kana” Szcze­cin, pl. Św. Pio­tra i Pawła 4/5, tel. 91 433 03 88, www.kana.art.pl

Fil­har­mo­nia Szcze­cińska Szcze­cin, pl. Ar­mii Kra­jo­wej 1, tel. 91 422 12 52, www.fil­har­mo­nia.szcze­cin.pl

Ope­ra na Zam­ku tel. 91 488 83 33, www.ope­ra.szcze­cin.pl

Mu­zeum Zam­ku Książąt Po­mor­skich, tel. 91 489 16 30, www.za­mek.szcze­cin.pl

Mu­zeum Na­ro­do­we w Szcze­ci­nie Szcze­cin, ul. Sta­romłyńska 27, tel. 91 431 52 00, www.mu­zeum.szcze­cin.pl

Mu­zeum Tech­ni­ki i Ko­mu­ni­ka­cji – Za­jezd­nia Sztu­ki w Szcze­ci­nie Szcze­cin, ul. Nie­mie­rzyńska 18a, tel. 91 459 92 00, http://mu­zeum­tech­ni­ki.eu

Oko­li­ce Szcze­ci­na

Równi­ny i pa­sma wzgórz na­ob­sza­rze sąsia­dującym od za­cho­du z do­liną dol­nej Odry, na północy z pa­sem wy­brzeży, a na południu i wscho­dzie z pa­sem po­je­zie­rzy to­te­ren wy­cie­czek miesz­kańców Szcze­ci­na. Mia­sto jest również do­brym punk­tem wy­pa­do­wym do położonych i łatwo dostępnych ko­mu­ni­ka­cyj­nie oko­licz­nych miej­sco­wości, ta­kich jak Star­gard Szcze­ciński, Py­rzy­ce, Gry­fi­no i Go­le­niów.

Równi­na Wkrzańska

Równi­na Wkrzańska leży pomiędzy gra­nicą z Niem­ca­mi, aglo­me­racją Szcze­ci­na i do­liną Odry oraz Za­le­wem Szcze­cińskim. Znacz­ne jej ob­sza­ry zaj­mu­je Pusz­cza Wkrzańska. To te­re­ny nie­mal od­lud­ne, należące do ulu­bio­nych miejsc week­en­do­wych wy­padów miesz­kańców Szcze­ci­na. Wy­dmo­wy, równin­ny ob­szar po­ra­stają głównie lasy so­sno­we z do­mieszką buka i dębu. Na te­re­nach pod­mokłych występuje ol­cha i brzo­za. Tor­fo­wi­ska uroz­ma­icają brzo­zy omszo­ne. Naj­cen­niej­szym przy­rod­ni­czo ob­szarem jest re­zer­wat Świ­dwie obej­mujący około 900 ha pod­mokłego lasu i łąk; to osto­ja ptac­twa wod­ne­go i błotne­go.

Trze­bież to wieś ry­bac­ka i ośro­dek let­ni­sko­wy na za­chod­nim brze­gu Za­le­wu Szcze­cińskie­go. Plaże nad Za­le­wem Szcze­cińskim są nie­co po­dob­ne do zlo­ka­li­zo­wa­nych na wy­brzeżu Bałtyku. Trze­bież za­bu­dową przy­po­mi­na mia­stecz­ko. Miej­ski cha­rak­ter mają licz­ne ma­syw­ne gma­chy użytecz­ności publicz­nej z przełomu XIX i XX w. Wśród sta­rej za­bu­dowy miesz­kal­nej spo­tkać można XIX-wiecz­ne bu­dyn­ki ry­glo­we. Nad całością do­mi­nu­je wieża XVIII-wiecz­nego kościoła. Znaj­du­je się tu Cen­tral­ny Ośro­dek Żeglar­stwa (Trze­bież, Ry­bac­ka 26, tel. 91 312 82 41, www.coz.com.pl).

Nowe Warp­no to ka­me­ral­ne mia­sto na krańcu Pol­ski, którym jest wydłużony półwy­sep wrzy­nający się w wody Je­zio­ra No­wo­war­pieńskie­go. W mieście uwagę zwra­cają: za­byt­ko­wa za­bu­do­wa ryn­ku i oko­licz­nych uli­czek, wy­bu­do­wa­ny pod ko­niec XVII w. ra­tusz ry­glo­wy z wieżyczką i go­tyc­ki mu­ro­wa­ny kościół Wnie­bo­wzięcia NMP z XV w.

Pusz­cza Bu­ko­wa

Pusz­cza Bu­ko­wa to dru­gi z re­kre­acyj­nych te­renów Szcze­ci­na. Ma­low­ni­czo położony kom­pleks lasów bu­ko­wych na wy­nie­sio­nym po­nad oko­licę paśmie wy­so­kich wzgórz pocięty jest dro­ga­mi i ścieżkami ułatwiającymi spa­ce­ry oraz prze­jażdżki ro­we­ro­we. Pla­no­wa­nie tra­sy umożli­wia gęsta sieć szlaków tu­ry­stycz­nych. Te­ren Pusz­czy Bu­ko­wej należy do Szcze­cińskie­go Par­ku Kra­jo­bra­zo­we­go. Do Pusz­czy Bu­ko­wej można dojść z par­ku leśnego Zdro­je oraz osie­dli: Żydow­ce, Pod­ju­chy, Bu­ko­we, Ki­je­wo, Płonie i Śmierd­ni­ca. Szla­ki na te­renie Pusz­czy Bu­ko­wej nie są re­mon­to­wa­ne, więc na znacz­nych od­cin­kach bra­ku­je ozna­ko­wa­nia, co utrud­nia wy­ciecz­ki. Oso­by, które wy­bie­rają się na eska­padę, po­win­ny kupić tu­ry­styczną mapę Szcze­cińskie­go Par­ku Kra­jo­bra­zo­we­go (dostępna w punk­tach in­for­ma­cji tu­ry­stycznej na zam­ku i w Bra­mie Por­to­wej oraz w wy­bra­nych księgar­niach w Szcze­cinie).

Bi­no­wo to wieś, w której wzno­si się ka­mien­ny kościół z XIV w.; nad Je­zio­rem Bi­now­skim jest kąpie­li­sko, a na skra­ju Pusz­czy Bu­ko­wej pole gol­fo­we.

Chle­bo­wo war­to od­wie­dzić, by uj­rzeć kościół z XIII w.

Kart­no ma cie­ka­wy romański kościół z ka­mien­nych ciosów z XIII w.

Żelisławiec przy­ciąga dzięki również romańskiej świątyni z ka­mien­nych ciosów z XIII w.

Równi­na Wełtyńska

To pofałdo­wa­na po­lo­dow­co­wa kra­ina położona na południe od Pusz­czy Bu­ko­wej i na wschód od do­li­ny dol­nej Odry. To ob­szar ty­po­wo rol­ni­czy, uroz­ma­ico­ny po­lo­dow­co­wy­mi je­zio­ra­mi, nie­wiel­ki­mi rze­ka­mi (naj­większa to Tywa, dopływ Odry), a w za­chod­niej części kom­plek­sa­mi leśnymi. Głównym ośrod­kiem miej­skim jest tu Gry­fi­no, a re­kre­acyj­nym Je­zio­ro Wełtyńskie. Do atrak­cyj­nych miejsc należą Sarb­skie Górki – zespół wzgórz mo­re­no­wych w południo­wo-za­chod­niej części równi­ny w bez­pośred­nim sąsiedz­twie obniżenia do­li­ny dol­nej Odry. Naj­wyżej wzno­si się Słowiańska Góra mająca 72,6 m n.p.m. Wzgórza są do­god­ny­mi punk­ta­mi wi­do­ko­wy­mi.

Gry­fi­no leży na pra­wym brze­gu Odry Wschod­niej w sąsiedz­twie gra­ni­cy. W cen­trum wzno­si się ka­mien­no-ce­gla­ny kościół Na­ro­dze­nia NMP z połowy XIII w.; ma on hełm ba­ro­ko­wy z XVII w. Przy wyjeździe w południo­wej części cen­trum znaj­du­je się go­tyc­ka Bra­ma Bańska z frag­men­ta­mi murów obron­nych. Dro­ga nr 120 z cen­trum mia­sta przez mo­sty na Wschod­niej i Za­chod­niej Od­rze ma połącze­nie z Niem­ca­mi i prze­bie­gającą nie­da­le­ko au­to­stradą 11 do Ber­li­na.

W Gry­fi­nie jest park wod­ny i nowa przy­stań z wypożyczal­nią sprzętu wod­ne­go.

Krzy­wy Las w Zdu­no­wie na południe od Gry­fi­na to za­gaj­nik w sąsiedz­twie elek­trow­ni Dol­na Odra. Rośnie tu kil­ka­dzie­siąt so­sen z pnia­mi fan­ta­zyj­nie wygiętymi w łuk na wy­so­kości kil­ku­dzie­sięciu cen­ty­metrów od zie­mi. Wygięcie po­wstało praw­do­po­dob­nie w wy­ni­ku prze­myśla­nych za­biegów hodowla­nych, dzięki którym uzy­ski­wa­no drew­no do pro­duk­cji me­bli, łodzi lub in­nych przed­miotów.

Równi­na Py­rzyc­ka

Ty­po­wo rol­ni­czy re­gion w pa­sie za­chod­nio­po­mor­skich równin pomiędzy Równiną Wełtyńską a po­je­zie­rza­mi Ińskim i Chosz­czeńskim. Uroz­ma­ica go obniżenie rze­ki Płoni z leżącymi na jej bie­gu dużymi je­zio­ra­mi Mie­dwie i Płoń. Na Równi­nie Py­rzyc­kiej leżą: Star­gard Szcze­ciński i Py­rzy­ce.

Star­gard Szcze­ciński to naj­większe mia­sto (trze­cie na te­re­nie woj. za­chod­nio­po­mor­skie­go) Równi­ny Py­rzyc­kiej położone na jej północ­nym krańcu w sąsiedz­twie Równi­ny Go­le­niow­skiej. W wy­ni­ku tra­gicz­ne­go w skut­kach bez­sen­sow­ne­go ostrzału so­wiec­kie­go znisz­cze­niu uległo po­nad 90% hi­sto­rycz­nej za­bu­do­wy. Częścio­wo od­bu­do­wa­no frag­ment Ryn­ku Sta­ro­miej­skie­go w południo­wo-wschod­niej części Sta­re­go Mia­sta. Zdo­bi go naj­większy na Po­mo­rzu Za­chod­nim ra­tusz z cha­rak­te­ry­stycz­nym go­tyc­ko-re­ne­san­so­wym szczy­tem. Obok wznoszą się zre­kon­stru­owa­ne ka­mie­nicz­ki, w których swą sie­dzibę ma Mu­zeum w Star­gar­dzie (Ry­nek Sta­ro­miej­ski 2-4, www.mu­zeum-star­gard.pl). Nad ryn­kiem nie­po­dziel­nie pa­nu­je wy­so­ka i ma­syw­na wieża mo­nu­men­tal­ne­go go­tyc­kie­go kościoła NMP Królo­wej Światła. Po prze­ciw­ległej stro­nie cen­trum wzno­si się go­tyc­ki kościół św. Jana Chrzci­cie­la. Oca­lała większa część śre­dnio­wiecz­nych murów obron­nych, wzdłuż których można odbyć cie­kawą wy­cieczkę. Za­czy­nając od Ar­se­nału położone­go za pre­zbi­te­rium kościoła NMP, idzie­my naj­pierw uli­ca­mi Basz­tową i Strażniczą. Mi­ja­my po ko­lei Basztę Jeńców, Basztę Lo­dową i ba­steję. Da­lej wzdłuż za­chod­nie­go i północ­ne­go od­cin­ka murów znaj­dują się po ko­lei: Bra­ma Py­rzyc­ka, Basz­ta Mo­rze Czer­wo­ne, XIX-wiecz­na wieża ciśnień, znacz­ny frag­ment murów obron­nych oraz Bra­ma Młyńska nad od­nogą Iny i spi­chlerz.

Py­rzy­ce to mia­sto po­wia­to­we położone w południo­wej części Równi­ny Py­rzyc­kiej pośród pól i sadów. Po­mi­mo ogrom­nych znisz­czeń w cza­sie II woj­ny świa­to­wej za­cho­wał się tu je­den z naj­cie­kaw­szych na Po­mo­rzu Za­chod­nim ze­społów śre­dnio­wiecz­nych murów obron­nych. Obej­mu­je on pełen obwód murów (2 km długości) wznoszących się miej­sca­mi do 9 m, sie­dem baszt (So­wia, Lo­do­wa, Pro­cho­wa, Mni­sza, Śpiącej Królew­ny, Pi­jac­ka, Szcze­cińska) oraz zespół Bra­my Bańskiej. Naj­le­piej roz­począć wy­cieczkę wokół murów od położone­go przy ich północ­nej części pla­cu Wol­ności. Na te­re­nie hi­sto­rycz­ne­go cen­trum za­cho­wała się cen­na go­tyc­ka fara Wnie­bo­wzięcia NMP przy pla­cu Ra­tu­szo­wym, daw­nym ryn­ku.

Kołbacz to wieś położona na zachód od je­zio­ra Mie­dwie, gdzie za­cho­wały się frag­men­ty ze­społu klasz­to­ru cy­ster­skie­go. Cy­stersów spro­wa­dził do Kołba­cza książę po­mor­ski War­cisław II w XII w. Kościół ozdo­bio­ny wspa­niałą ma­swer­kową ro­zetą w fa­sa­dzie zbu­do­wa­no w sty­lu romańsko-go­tyc­kim w XIII i XIV w. We wnętrzu za­cho­wał się między in­ny­mi późno­go­tyc­ki ołtarz. Obok kościoła znaj­du­je się frag­ment skrzydła klasz­to­ru, dom opa­ta, bra­ma, ru­iny po­zo­stałych bu­dynków oraz reszt­ki for­ty­fi­ka­cji. Po sąsiedz­ku leży zespół pałaco­wo-par­ko­wy oraz za­bu­do­wa­nia daw­ne­go fol­war­ku.

Prze­le­wi­ce to duża gmin­na wieś na południu Równi­ny Py­rzyc­kiej, która słynie z ze­społu pałaco­wo-par­ko­we­go z urządzo­nym na te­re­nie par­ku roz­ległym 30-hek­ta­ro­wym ogro­dem bo­ta­nicz­nym za­li­cza­nym do naj­cie­kaw­szych w Pol­sce. Na uroz­ma­ico­nym te­re­nie par­ku zgro­ma­dzo­nych jest około 1200 ga­tunków i od­mian roślin z całego świa­ta. Ogród Den­dro­lo­gicz­ny, Prze­le­wi­ce, tel. 91 564 30 80, www.ogrod­prze­le­wi­ce.pl.

Równi­na Go­le­niow­ska

Równi­na ta roz­ciąga się na wschód od je­zio­ra Dąbie i Za­le­wu Szcze­cińskie­go. Po­kry­wają ją po­zo­stałości daw­nej Pusz­czy Go­le­niow­skiej prze­chodzącej w oko­li­cach wy­brzeża za­le­wu i je­zio­ra w pa­smo pod­mokłych łąk. Lasy prze­ci­na wstęga me­an­drującej rze­ki Iny płynącej w sze­ro­kiej pod­mokłej do­li­nie. Równinę ce­chu­je nie­wiel­kie za­lud­nie­nie sku­pio­ne na obrzeżach lasów oraz w mieście Go­le­nio­wie. Re­kre­acyj­nym cen­trum równi­ny są wsie Step­ni­ca nad brze­giem Za­le­wu Szcze­cińskie­go i Lub­czy­na nad je­zio­rem Dąbie.

Go­le­niów to po­wia­to­we mia­sto położone nad rzeką Iną w ser­cu Pusz­czy Go­le­niow­skiej. Jest lot­niczą bramą Szcze­ci­na ze względu na lo­ka­li­zację między­na­ro­do­we­go por­tu lot­niczego im. NSZZ So­li­dar­ność. Mia­sto od za­cho­du omi­ja dro­ga szyb­kie­go ru­chu S3, ułatwiająca ko­mu­ni­kację ze Szcze­ci­nem. Położone nad Iną cen­trum Go­le­nio­wa zo­stało nie­mal doszczętnie znisz­czo­ne w 1945 r. Za­cho­wały się frag­men­ty murów, miej­sca­mi sięgające 8 m, ośmio­bocz­na Basz­ta Men­ni­cza, owal­na Basz­ta Pro­cho­wa oraz zespół Bra­my Wolińskiej z frag­men­tem murów i cza­tow­nią. Daw­ny prze­jazd w bra­mie zaj­mu­je dzi­siaj in­for­ma­cja tu­ry­stycz­na i biu­ro PTTK (In­for­ma­cja Tu­ry­stycz­na, tel. 91 418 26 88, www.go­le­niow.pl). W zdo­mi­no­wa­nym przez współcze­sne bu­dow­nic­two cen­trum za­cho­wał się go­tyc­ki kościół św. Ka­ta­rzy­ny, nie­ste­ty ze współcze­snym wy­po­sażeniem. Bli­sko mo­stu nad Iną, nie­opo­dal kościoła zo­ba­czyć można od­re­stau­ro­wa­ny XVIII-wiecz­ny spi­chlerz. Za­go­spo­da­ro­wa­ny­mi brze­ga­mi Iny war­to udać się na spa­cer pro­me­nadą.

Step­ni­ca to za­dba­na, ma­low­ni­czo położona nad Roz­toką Od­rzańską wieś let­ni­sko­wa; sąsia­dująca z ujściem Odry Roz­toka Od­rzańska to południo­wy kra­niec Za­le­wu Szcze­cińskie­go. We wsi znaj­dują się por­ty: ry­bac­ki i jach­to­wy, oraz kąpie­li­sko z sze­roką piasz­czystą plażą i molo spa­ce­ro­wym. W sąsiedz­twie kąpie­li­ska wzno­si się za­byt­ko­wa karcz­ma. Na południe od Step­ni­cy roz­ciąga się pas pod­mokłych łąk i ba­gien­nych lasów objętych ochroną re­zer­watów Ol­szan­ka i Uro­czy­sko Święta. To jed­no z naj­większych w Pol­sce sie­dlisk orła bie­li­ka. Na północ od Step­ni­cy leżą małe wsie let­ni­sko­we nad Za­le­wem Szcze­cińskim: Gąsie­rzy­no, Ko­pi­ce i Czar­no­cin.

Za­chod­nio­po­mor­ska ri­wie­ra

Wy­brzeże Trze­bia­tow­skie to 60-ki­lo­me­tro­wy pas wy­brzeża Bałtyku od Dziw­no­wa po re­jon ujścia Parsęty w Kołobrze­gu. Brzeg mor­ski uroz­ma­icają tu kli­fy, wy­so­kie wy­dmy porośnięte la­sem, a także płyt­kie nadmor­skie je­zio­ra, daw­ne mor­skie za­to­ki. Re­gion objęty jest pro­gra­mem ochro­ny przy­ro­dy Na­tu­ra 2000.

Jed­nym z naj­cie­kaw­szych frag­mentów wy­brzeża jest wy­so­ki kli­fo­wy brzeg roz­ciągający się między Trzęsa­czem a Nie­cho­rzem. Równie cie­ka­wy, choć nie tak spek­ta­ku­lar­ny, jest 12-ki­lo­me­tro­wy pas wydm nad­mor­skich o wy­so­kości do­chodzącej do 40 m n.p.m. pomiędzy Po­go­rze­licą a Mrzeżynem. Wy­brzeże Trze­bia­tow­skie uroz­ma­icają też je­zio­ra: Li­wia Łuża i Ko­na­rze­wo w Nie­cho­rzu i Po­go­rze­licy oraz Re­sko Przy­mor­skie w Dźwi­rzy­nie.

Kołobrzeg

Kołobrzeg leży u ujścia Parsęty do Mo­rza Bałtyc­kie­go. W 1000 r. zo­stał pierwszą sie­dzibą bi­skup­stwa po­mor­skie­go, prze­nie­sio­ne­go następnie do Wo­li­na, a po­tem w XII w. do Ka­mie­nia Po­mor­skie­go. Cie­ka­wostką jest fakt, że ko­lebką Kołobrze­gu był gród położony nad Parsętą 3 km od brze­gu Mo­rza Bałtyc­kie­go. To właśnie ten gród opa­no­wał książę Miesz­ko I i przyłączył do państwa pia­stow­skie­go. W 1000 r. jego następca książę Bo­lesław Chro­bry, później pierw­szy król Pol­ski, do­pro­wa­dził do utwo­rze­nia tu pierw­szej die­ce­zji po­mor­skiej. W miej­scu tego gro­du i pierw­szej po­mor­skiej ka­te­dry leży dzi­siaj pod­kołobrze­ska wieś Bu­dzi­sto­wo. Znaj­du­je się tu­taj nie­wiel­ki ce­gla­ny kościół św. Jana z 1. połowy XIII w., wie­lo­krot­nie nisz­czo­ny i od­bu­do­wy­wa­ny.

W połowie XIII w. książęta po­mor­scy do­ko­na­li re­lo­ka­cji Kołobrze­gu w po­bliże ujścia Parsęty do Bałtyku. Kołobrzeg był ważnym ośrod­kiem han­dlo­wym i por­tem Księstwa Po­mor­skie­go. Bo­gac­two za­wdzięczał też pro­duk­cji soli po­zy­ski­wa­nej ze źródeł so­lan­ko­wych już od VIII w. Dzięki so­lan­kom i złożom bo­ro­wi­ny mia­sto roz­poczęło tu­ry­styczną ka­rierę jako uzdro­wi­sko. Okres roz­wo­ju mia­sta, por­tu i uzdro­wi­ska prze­rwały obie woj­ny świa­to­we. Naj­tra­gicz­niej­szy dla mia­sta był ko­niec II woj­ny świa­to­wej, kie­dy znisz­czo­no 90% bu­dynków, a licz­ba lud­ności zmniej­szyła się piętna­sto­krot­nie. Mia­sto i uzdro­wi­sko zaczęły się po­now­nie roz­wi­jać do­pie­ro w la­tach 60. XX w.

Cen­trum znisz­czo­ne w cza­sie ofen­sy­wy w 1945 r. dzi­siaj jest wi­zytówką mia­sta. W la­tach 90. XX w. na fun­da­men­tach znisz­czo­nych ka­mie­nic po­wstała nowa za­bu­do­wa. To „nowe Sta­re Mia­sto” jest han­dlo­wym i ga­stro­no­micz­nym cen­trum Kołobrze­gu. Wśród no­wej, sty­li­zo­wa­nej za­bu­do­wy wznoszą się oca­lałe za­byt­ki ar­chi­tek­tu­ry: ba­zy­li­ka Wnie­bo­wzięcia NMP, Basz­ta Pro­cho­wa, ra­tusz, zespół za­bu­do­wy uli­cy Du­bo­is, pałac Braun­schwe­igów (Brunsz­wic­kich).

Ba­zy­li­ka kon­ka­te­dral­na Wnie­bo­wzięcia NMP to naj­cen­niej­szy za­by­tek Kołobrze­gu. Pięcio­na­wo­wy, mo­nu­men­tal­ny kościół należy do naj­większych w Pol­sce. Bu­do­wa­na eta­pa­mi od XIV w. do początku XVI w. świąty­nia za­cho­wała częścio­wo swe wy­po­sażenie. W ob­szer­nym wnętrzu zwra­cają uwagę potężne bo­ga­to rzeźbio­ne go­tyc­kie świecz­ni­ki: Ko­ro­na Holków i Ko­ro­na Schlif­fenów, ufun­do­wa­nych przez bo­ga­te kołobrze­skie rody ku­piec­kie. W koście­le zo­ba­czyć można także trzy ołta­rze go­tyc­kie, bo­ga­to zdobio­ne stal­le z XIV i XV w., wspa­niałą brązową chrzciel­nicę z połowy XIV w.

Molo o długości 220 m zakończo­ne przy­sta­nią dla małych statków wy­ciecz­ko­wych jest naj­większą nad­morską atrakcją Kołobrze­gu. Od­ci­nek wy­brzeża pomiędzy molo a ujściem Parsęty to w se­zo­nie tłoczny przy­le­gający do plaży nad­morski bul­war. Znaj­du­je się tu nie­co za­po­mnia­ny po­mnik Zaślu­bin Pol­ski z Mo­rzem, odsłonięty w 1963 r. na pamiątkę uro­czy­stości, jaka odbyła się na kołobrze­skiej plaży 18 mar­ca 1945. Bul­wa­ry kończy u wejścia do por­tu la­tar­nia mor­ska zbu­do­wa­na na ko­ro­nie for­tu. Ga­le­ria la­tar­ni na wy­so­kości 27 m jest chętnie od­wie­dza­nym punk­tem wi­do­ko­wym. Na na­brzeżu wzdłuż Parsęty cu­mują stat­ki wy­ciecz­ko­we. Dziel­ni­ca por­to­wa to współcze­sna wi­zytówka kołobrze­skie­go roz­ległego por­tu. Kwar­tał no­wej za­bu­do­wy han­dlo­wo-miesz­kal­nej zajął miej­sce domów zbu­rzo­nych pod­czas woj­ny. Pełno tu re­stau­ra­cji, ta­wern i ka­wiar­ni. Na sty­ku por­to­wej, uzdro­wi­sko­wej i miej­skiej części Kołobrze­gu wzno­si się fu­tu­ry­stycz­ny obiekt roz­ryw­ko­wo-wy­sta­wien­ni­czy, sie­dzi­ba Re­gio­nal­ne­go Cen­trum Kul­tu­ry. Ta zasłużona dla kul­tu­ry mia­sta in­sty­tu­cja jest ini­cja­to­rem i or­ga­ni­za­to­rem większości im­prez. W sali wi­do­wi­sko­wej RCK od­by­wają się przed­sta­wie­nia te­atral­ne i kon­cer­ty.

Plaża kołobrze­ska na pra­wym brze­gu ujścia Parsęty ma obec­nie po li­ftin­gu do 80 m sze­ro­kości, co być może zmniej­szy tłok, jaki w se­zo­nie tu pa­no­wał. Wy­bu­do­wa­ne umoc­nie­nia brze­go­we mają za­po­bie­gać wypłuki­wa­niu pia­chu i eks­pan­sji Bałtyku w kie­run­ku lądu. Za­pra­szają też sze­ro­kie plaże w za­chod­niej części mia­sta, które ciągną się przez Grzy­bo­wo aż do Dźwi­rzy­na. To do­sko­nały pre­tekst do wy­ciecz­ki ścieżką ro­we­rową.

Basz­ta Pro­cho­wa (ul. Du­bo­is) to je­dy­ny w całości za­cho­wa­ny ele­ment XV-wiecz­nych murów obron­nych. Przy uli­cy Wąskiej jest jesz­cze nie­wiel­ki frag­ment ścia­ny daw­nej Basz­ty Więzien­nej.

Ra­tusz (pl. Ra­tu­szo­wy) za­pro­jek­to­wał Karl Frie­drich Schin­kel, wy­bit­ny nie­miec­ki ar­chi­tekt, w sty­lu go­ty­ku ro­man­tycz­ne­go.

Zespół ka­mie­nic przy uli­cy Du­bo­is to oca­lały ciąg za­bu­do­wy cen­trum przed­wo­jen­ne­go Kołobrze­gu, na­zy­wa­ny przez miesz­kańców „złotą uliczką”.

Pałac Brunsz­wic­kich (ul. Ar­mii Kra­jo­wej) zbu­do­wa­ny na początku XIX w. jest obec­nie sie­dzibą Mu­zeum Oręża Pol­skie­go. We wnętrzach znaj­du­je się eks­po­zy­cja pre­zen­tująca hi­sto­rię Kołobrze­gu.

Par­ki, skwe­ry i zie­leńce zaj­mują nie­mal połowę po­wierzch­ni Kołobrze­gu. Strefę za­bu­do­wy uzdro­wi­sko­wej od­dzie­la od brze­gu park im. Ste­fa­na Żerom­skie­go. Sąsia­du­je on po wschod­niej stro­nie z par­kiem im. Alek­san­dra Fre­dry. Po za­chod­niej stro­nie ujścia Parsęty za nad­morską strefą jed­nost­ki woj­sko­wej za­bu­dowę mia­sta od brze­gu od­dzie­la park Jed­ności Na­ro­do­wej. Park 18 Mar­ca z ko­lei to jed­na ze stref zie­le­ni w sa­mym cen­trum mia­sta. W miej­scach tych zna­leźć można nie­zwy­kle cen­ne sta­re i rzad­kie oka­zy drzew, jak choćby cy­pryśnik błotny, jodła ka­li­for­nij­ska czy kor­ko­wiec amur­ski. Do cen­niej­szych należy zespół po­nad 70 pla­tanów, których szpa­ler ocie­nia ulicę Łopu­skie­go.

Kołobrzeg jest naj­większym uzdro­wi­skiem nad­mor­skim w Pol­sce. Stre­fa uzdro­wi­sko­wa obej­mu­je kil­ku­set­me­tro­wej sze­ro­kości pas wy­brzeża, na którym stwier­dzo­no występo­wa­nie źródeł so­lan­ki oraz od­działywa­nie mor­skiej bry­zy za­wie­rającej jod. Wzdłuż stre­fy uzdro­wi­sko­wej roz­ciąga się park nad­mor­ski i bie­gnie nad­mor­ska pro­me­na­da. W kołobrze­skich sa­na­to­riach le­czy się scho­rze­nia górnych dróg od­de­cho­wych, cu­krzycę, cho­ro­by reu­ma­tycz­ne, cho­ro­by za­wo­do­we, cho­ro­by układu krążenia, aler­gicz­ne scho­rze­nia skóry. W zakładach przy­ro­do­lecz­ni­czych i sa­na­to­riach pa­cjen­ci mają do dys­po­zy­cji kąpie­le so­lan­ko­we, in­ha­la­cje, za­bie­gi bo­ro­wi­no­we (kąpie­le, okłady, fa­so­ny), za­bie­gi wo­do­lecz­ni­cze w po­sta­ci na­trysków, masaży pod­wod­nych i wi­bra­cyj­nych i wie­le in­nych ro­dzajów te­ra­pii.

Twier­dza kołobrze­ska

Kołobrzeg w XVIII w. stał się ważną pruską twierdzą nad Bałty­kiem, a następnie także bazą ma­ry­nar­ki. W 1807 r. bez­sku­tecz­nie była ona ob­le­ga­na przez woj­ska na­po­leońskie (w tym pol­ski pułk Le­gii Po­znańskiej). Naj­bar­dziej oka­załym obiek­tem daw­nych pru­skich for­ty­fi­ka­cji jest fort Ujście z 2. połowy XVIII w. przy ujściu Parsęty do Bałtyku. Na jego ko­ro­nie zbu­do­wa­na zo­stała w 1945 r. la­tar­nia mor­ska w sty­lu nawiązującym do ar­chi­tek­tu­ry for­ty­fi­ka­cji. Ga­le­ria wi­do­ko­wa na jej szczy­cie jest obo­wiązko­wym punk­tem pro­gra­mu zwie­dza­nia mia­sta. Na Wy­spie Sol­nej położonej pomiędzy nur­tem Parsęty a Kanałem Drzew­nym znaj­du­je się re­du­ta Mo­rast lub in­a­czej Re­du­ta Schil­la za­adap­to­wa­na na sie­dzibę klu­bu Mor­skie­go Por­tu Jach­to­we­go. Nad Kanałem Drzew­nym wzno­si się re­du­ta Sol­na. Park im. Hen­ry­ka Dąbrow­skie­go położony w re­jo­nie ulic Ka­mien­nej i Bo­gusława X utwo­rzo­ny zo­stał na te­re­nie daw­nych murów ba­stio­no­wych, wałów i fos ota­czających mia­sto, cze­mu za­wdzięcza swo­je in­te­re­sujące ukształto­wa­nie te­re­nu. Wy­spa na sta­wie, daw­nej fo­sie, to pozo­stałość po lu­ne­cie Lębork. Położony w sąsiedz­twie te­ren nad Parsętą był sil­nie umoc­nio­nym ele­men­tem obro­ny mia­sta. Na pra­wym brze­gu rze­ki znaj­do­wał się ba­stion Mag­de­burg, zni­we­lo­wa­ny i za­mie­nio­ny obec­nie na par­king. Po­bli­ski most nad Parsętą wznie­sio­no na po­zo­stałościach po daw­nym moście obron­nym, tak zwa­nym Ba­tar­de­au, należącym także do sys­te­mu spiętrza­nia rze­ki, po którym po­zo­stał bu­dy­nek daw­nej elek­trow­ni oraz ele­men­ty węzła wod­ne­go przy nie­ist­niejącym już ba­stio­nie Cle­ve na Wy­spie Sol­nej (ul. Basz­to­wa). W stre­fie uzdro­wi­sko­wej w par­ku im. Alek­san­dra Fre­dry znaj­du­je się słynny kołobrze­ski am­fi­te­atr, który zbu­do­wa­no na miej­scu Wil­cze­go Szańca. U wy­lo­tu uli­cy Fre­dry przy plaży we wschod­niej części stre­fy uzdro­wi­sko­wej na mu­rach Szańca We­iden­fel­sa (dzi­siaj Ka­mien­ne­go Szańca) znaj­du­je się lo­kal ga­stro­no­micz­ny. Na te­re­nach woj­sko­wych po za­chod­niej stro­nie ujścia Parsęty też nad sa­mym mo­rzem znaj­du­je się Sza­niec Kle­ista. Wszyst­kie ele­men­ty sys­te­mu obro­ny blo­ko­wały dostęp do mia­sta pod­czas walk o Kołobrzeg w mar­cu 1945 r.

MI­LI­TA­RIA

Zre­kon­stru­owa­na ka­mie­ni­ca ku­piec­ka Schlief­fenów z XV w. jest od­działem Mu­zeum Oręża Pol­skie­go. Eks­po­zy­cja mi­li­ta­riów znaj­du­je się na wy­sta­wie Dzie­je Oręża Pol­skie­go mieszczącej się na dzie­dzińcu nad Parsętą. Na ple­ne­ro­wej eks­po­zy­cji zgro­ma­dzo­no tu po­jaz­dy różnego prze­zna­cze­nia, sa­mo­lo­ty i in­ne­go ro­dza­ju sprzęt woj­sko­wy.

Do atrak­cji Kołobrze­gu należy Cen­trum Atrak­cji Woj­sko­wych „Ba­stion” (www.ba­stion-pan­zer.com.pl). Pry­wat­ny po­li­gon wy­po­sażony jest w sa­mo­cho­dy woj­sko­we i sprzęt pan­cer­ny. Można tu pojeździć czołgiem, trans­por­te­rem opan­ce­rzo­nym lub in­nym woj­sko­wym po­jaz­dem. Znaj­du­je się tu również duży sklep z mi­li­ta­ria­mi. CAW Ba­stion jest or­ga­ni­za­to­rem po­pu­lar­nej im­pre­zy ma­so­wej Kołobrze­ski Pik­nik Woj­sko­wy, od­by­wającej się rok­rocz­nie w lip­cu. U ujścia Parsęty przy na­brzeżu u wy­lo­tu uli­cy To­wa­ro­wej za­ko­twi­czo­ny jest okręt pa­tro­lo­wy ORP Fala, który po zakończe­niu służby za­mie­nio­no na mu­zeum mor­skie, od­dział Mu­zeum Oręża Pol­skie­go.

To się przy­da

Cen­trum Pro­mo­cji i In­for­ma­cji Tu­ry­stycz­nej w Kołobrze­gu Kołobrzeg, pl. Ra­tu­szo­wy 2/1, tel. 94 355 13 20, www.kli­ma­tycz­ny­ko­lo­brzeg.pl

Uzdro­wi­sko Kołobrzeg Kołobrzeg, ul. Ście­gien­ne­go 1, tel. 94 354 88 25, www.uzdro­wi­sko.ko­lo­brzeg.pl

Ko­mu­ni­ka­cja miej­ska w Kołobrze­gu to 9 li­nii au­to­bu­so­wych; okrężna li­nia nr 8 łączy strefę uzdro­wi­skową z cen­trum mia­sta. In­for­ma­cje www.km.ko­lo­brzeg.pl

Zwie­dza­nie Kołobrze­gu sa­mo­cho­da­mi elek­trycz­ny­mi różnymi tra­sa­mi obej­mującymi port, Sta­re Mia­sto i strefę uzdro­wi­ska; tel. 519 052 987, www.sum­mer­car.pl

Re­gio­nal­ne Cen­trum Kul­tu­ry im. Zbi­gnie­wa Her­ber­ta Kołobrzeg, ul. Sol­na 1, tel. 94 352 49 94, www.rck.ko­lo­brzeg.eu

Mu­zeum Oręża Pol­skie­go Kołobrzeg, ul. Ar­mii Kra­jo­wej 13, tel. 94 352 52 53, www.mu­zeum.ko­lo­brzeg.pl

Kino Wy­brzeże Kołobrzeg, ul. Łopu­skie­go 24, tel. 94 352 36 32, www.ki­no­wy­brze­ze.pl

Miej­ski Ośro­dek Spor­tu i Re­kre­acji Park Wod­ny Mil­le­nium, hala lo­do­wa, Kołobrzeg, ul. Łopu­skie­go 38, tel. 94 35 51 400, www.sport.ko­lo­brzeg.pl

Park Wod­ny „Mor­ska Ody­se­ja” Kołobrzeg, ul. Ma­rii Ro­dzie­wiczówny 1, tel. 94 355 34 12, www.mor­ska­ody­se­ja.pl

Rej­sy –>Z kołobrze­skie­go por­tu or­ga­ni­zo­wa­ne są mor­skie rej­sy wy­ciecz­ko­we i wędkar­skie, rej­sy po Parsęcie i por­cie. Na wy­cieczkę w mo­rze można wypłynąć ga­le­onem, stat­kiem wi­kingów, daw­nym woj­sko­wym trałowcem lub in­ne­go typu jed­nostką. Z Kołobrze­gu odpływają też re­gu­lar­nie od kwiet­nia do paździer­ni­ka stat­ki pasażer­skie na Born­holm. Rejs na tra­sie Kołobrzeg-Nexø trwa 4,5 godz. Jed­no­dniową wy­cieczkę na duńską wyspę można odbyć, wy­ru­szając o 7.00, a wra­cając o 22.00, ma się wte­dy 6 godz. na zwie­dza­nie Born­holmu. Rej­sy obsługu­je Kołobrze­ska Żeglu­ga Pasażer­ska, Kołobrzeg, ul. Mor­ska 7, tel. 94 352 43 01, www.kzp.ko­lo­brzeg.pl.

Wokół Kołobrze­gu

Ustro­nie Mor­skie

Duża wieś gmin­na i wy­po­czyn­ko­wa two­rzy z sąsied­nią mniejszą wsią let­ni­skową Sia­nożęty kom­pleks tu­ry­stycz­ny. W cen­trum Ustro­nia Mor­skie­go wzno­si się kościół neo­go­tyc­ki z 2. połowy XIX w. Obok współcze­snej za­bu­do­wy ośrodków wy­po­czyn­ko­wych i ho­te­li spo­tkać tu można za­cho­wa­ne pen­sjo­na­ty i domy ry­bac­kie z początku XX w. Na plaży jest nie­wiel­kie molo i przy­stań ry­bac­ka; można kupić ryby pro­sto z ku­tra po noc­nych połowach. Jedną z atrak­cji wsi jest Skan­sen Chle­ba znaj­dujący się w nie­wiel­kim bu­dyn­ku kry­tym strzechą, sty­li­zo­wa­nym na wiejską chałupę, przy głównej dro­dze nr 11. Można tu­taj zo­ba­czyć cały pro­ces tra­dy­cyj­ne­go wy­pie­ku i skosz­to­wać różnych ga­tunków pie­czy­wa (www.pie­kar­nia-bra­vo.pl).

Przy GO­SiR w cen­trum Ustro­nia Mor­skie­go znaj­du­je się duże Cen­trum Spor­to­wo-Re­kre­acyj­ne „He­lios”, w którego skład wchodzą bo­iska, kor­ty, park wod­ny z ze­społem ba­senów kry­tych i odkry­tych.

GO­SiR Ustro­nie Mor­skie, ul. Po­lna 3, tel. 94 351 50 95, http://go­sir-ustro­nie-mor­skie.pl

W Ma­le­cho­wie od­da­lo­nym o 2,5 km na południe od Ustro­nia Mor­skie­go znaj­du­je się duży ośro­dek jeździec­ki Era­nia dys­po­nujący krytą ujeżdżalnią, dwo­ma par­ku­ra­mi oraz 50-hek­ta­ro­wym te­re­nem do jaz­dy kon­nej.

Dźwi­rzy­no

Po­pu­lar­ne let­ni­sko i ośro­dek sportów wod­nych na zachód od Kołobrze­gu położone na mie­rzei roz­dzie­lającej brzeg Bałtyku i je­zio­ro Re­sko Przy­mor­skie. Tu­rystów przy­ciąga tu piękna bałtyc­ka plaża, która roz­ciąga się od ujścia Sta­rej Regi po ujście Parsęty w Kołobrze­gu z jed­nej stro­ny, a po ujście Regi w Mrzeżynie z dru­giej. Prze­miesz­cza­nie się w obu kie­run­kach ułatwia most nad końco­wym frag­men­tem rze­ki. Ka­me­ral­ne nad­mor­skie let­ni­sko umożli­wia wy­po­czy­nek zarówno na kem­pin­gach czy w kwa­te­rach pry­wat­nych, jak i w luk­su­so­wych czte­ro – i pięcio­gwiazd­ko­wych ho­te­lach typu SPA & wel­l­ness.

W ka­me­ral­nym por­cie u ujścia Sta­rej Regi cu­mują jach­ty pełno­mor­skie, ku­try i łodzie ry­bac­kie. Po połowach można tu kupić rybę wprost z ku­tra. W sąsiedz­twie na­brzeży w se­zo­nie uru­cha­mia­ny jest także lu­na­park. Nie­zwykłą atrakcją jest pry­wat­na Ga­le­ria Rzeźby Lu­do­wej położona przy uli­cy Ci­chej.

Płyt­kie je­zio­ro Re­sko Przy­mor­skie do­ce­niają miłośnicy wind- i ki­te­sur­fin­gu. Do­sko­na­le na­da­je się ono również do szko­le­nia żeglar­skie­go i wind­sur­fin­go­we­go. Duży port jach­to­wy w Dźwi­rzy­nie nad je­zio­rem to miej­sce spo­tkań no­wi­cju­szy i wilków mor­skich. Jest tu­taj także wypożyczal­nia sprzętu wod­ne­go, w tym ka­jaków i ro­werów wod­nych. Przy ba­se­nie jach­to­wym na­po­tka­my nie­zwykły ośro­dek wod­niac­ki, przy­po­mi­nający małe mia­stecz­ko kem­pin­go­we na wo­dzie; dom­ki kem­pin­go­we są ulo­ko­wa­ne nad kanałami i każdy z nich ma bez­pośred­nie połącze­nie z wo­da­mi je­zio­ra (www.sta­ni­ca-wod­na.pl).

W cen­trum Dźwi­rzy­na znaj­du­je się no­wo­cze­sne gmin­ne cen­trum re­kre­acji dys­po­nujące bo­iska­mi, kor­ta­mi i halą spor­tową. Miej­sco­wość jest bar­dzo do­brym punk­tem wy­pa­do­wym na wy­ciecz­ki ro­we­ro­we po oko­li­cy, które ułatwiają gmin­ne szla­ki ko­lar­skie.

Mrzeżyno