Praca z dzieckiem z ADHD

Redakcja

Autor:

Sylwia Walerych – psycholog, psychoterapeuta poznawczo-behawioralny, pracuje z dziećmi i młodzieżą oraz osobami dorosłymi, prowadzi szkolenia i warsztaty, współprowadzi Fundację Centrum Wspierania Rozwoju „Semafor”.

Redaktor:

Marta Jaszczuk

Menedżer produktu:

Paulina Krzyżanowska

Kierownik marketingui sprzedaży:

Julita Lewandowska-Tomasiuk

Projekt graficzny okładki:

Piotr Fedorczyk

Korekta:

Zespół

Koordynator produkcji:

Magdalena Huta

Druk:

Miller

Skład i łamanie:

Raster studio

ISBN: 978-83-269-6033-8

Copyrightby Wydawnictwo Wiedza i Praktyka sp. z o.o.

Warszawa2017

Wydawnictwo Wiedza i Praktyka sp. z o.o.

ul. Łotewska 9a, 03-918 Warszawa,

tel. 22 518 29 29, faks 22 617 60 10, e-mail: cok@wip.pl

NIP: 526-19-92-256, KRS: 0000098264 – Sąd Rejonowy dla m.st. Warszawyw Warszawie,

XIII Wydział Gospodarczy Krajowego Rejestru Sądowego.

Wysokość kapitału zakładowego 200.000 zł.

Publikacja „Praca z dzieckiemz ADHD” została przygotowanaz zachowaniem najwyższej staranności i wykorzystaniem wysokich kwalifikacji, wiedzy oraz doświadczenia jej twórców. Zaproponowane w niej wskazówki, porady i interpretacje dotyczą sytuacji typowych. Ich zastosowanie w konkretnym przypadku może wymagać dodatkowych, pogłębionych konsultacji. Opublikowane rozwiązania nie mogą być traktowane jako oficjalne stanowisko organów i urzędów państwowych. W związku z powyższym autorzy, konsultanci oraz redakcja nie mogą ponosić odpowiedzialności prawnej za zastosowanie zawartych w publikacji „Praca z dzieckiemz ADHD” wskazówek, przykładów, informacji itp. do konkretnych przypadków.

Wstęp

Zespół nadpobudliwości psychoruchowej (ADHD) rozpoznawany jest pomiędzy 6. a 9. rokiem życia, jednak jedynie 20% dzieci dotkniętych tym zaburzeniem trafia pod opiekę specjalistów. ADHD jest jednym z najczęstszych zaburzeń u dzieci w wieku szkolnym. Jego rozpowszechnienie oceniane jest na 5–7% populacji. W praktyce oznacza to, że ucznia bądź uczennicę z taką diagnozą można spotkać w każdej klasie. W publikacji zamieszczono listę objawów, których występowanie może wskazywać na ADHD. Omówiono także przyczyny problemów wychowawczych i skuteczne modele leczenia.

Warto pamiętać, że rozpoznanie u dziecka ADHD nie powinno stać się dla niego „wymówką” usprawiedliwiającą jego każde trudne zachowanie. Dzięki wskazówką zawartym w publikacji możliwe będzie odróżnienie celowych, niepożądanych zachowań dziecka od objawów zaburzenia, na które nie ma ono wpływu.

W książce omówiono także typowe problemy szkolne spowodowane objawami ADHD. Zaprezentowano wskazówki, w jaki sposób zorganizować pomoc psychologiczno-pedagogiczną oraz jakich zasad przestrzegać, by pomóc takiemu dziecku.

Życzymy pożytecznej lektury.

Rozdział 1. Co to jest ADHD – podstawowe informacje

1.1. ADHD/zespół nadpobudliwości psychoruchowej – terminologia

W obliczu swoistej „mody na ADHD”, która wiąże się z tendencją do opisywania każdego niespokojnego czy sprawiającego trudności wychowawcze dziecka jako nadpobudliwego, warto zastanowić się, kiedy tak naprawdę mamy do czynienia z rozpoznaniem ADHD. Zespół nadpobudliwości psychoruchowej jest polską historyczną nazwą tego zaburzenia. Powszechnie używany skrót ADHD pochodzi od nazwy zawartej w klasyfikacji Amerykańskiego Towarzystwa Psychiatrycznego – Attention Deficit Hyperactivity Disorder, której polskim odpowiednikiem jest określenie „zespół nadpobudliwości psychoruchowej z zaburzeniami koncentracji uwagi”. W Polsce aktualnie obowiązuje Międzynarodowa Statystyczna Klasyfikacja Chorób i Problemów ZdrowotnychICD-10, w której używa się określenia Hyperkinetic Disorder, czyli „zespół hiperkinetyczny”.

ADHD zostało po raz pierwszy opisane w 1902 roku przez Georga Stilla, jednak opisy dzieci nadpobudliwych można znaleźć już w Talmudzie. Pomimo że jest ono jednym z najbardziej rozpowszechnionych zaburzeń behawioralnych okresu dzieciństwa, stosunkowo niedawno zainteresowano się utrzymywaniem objawów ADHD u osób dorosłych. Dalej przedstawiono listę objawów, których występowanie konieczne jest do postawienia diagnozy zaburzeń hiperkinetycznych.

Kryteria ADHD wg ICD-10 Badawcze Kryteria Diagnostyczne

Rozpoznanie zaburzeń hiperkinetycznych wymaga wyraźnego stwierdzenia ewidentnie nieprawidłowego nasilenia zaburzeń uwagi, nadmiernej aktywności i niepokoju, które występują w różnych sytuacjach i utrzymują się w czasie, a które nie są spowodowane przez inne zaburzenia, takie jak autyzm lub zaburzenia afektywne.

G1. BRAK UWAGI

Co najmniej sześć z następujących objawów braku uwagi utrzymywało się przez co najmniej sześć miesięcy w stopniu prowadzącym do nieprzystosowania lub niezgodnym z poziomem rozwoju dziecka:

1) częste niezwracanie bliższej uwagi na szczegóły lub częste beztroskie błędy w pracy szkolnej, pracy lub w innych okolicznościach,

2) częste niepowodzenia w utrzymaniu uwagi na zadaniach lub czynnościach związanych z zabawą,

3) często wydaje się nie słyszeć, co zostało do niego (do niej) powiedziane,

4) częste niepowodzenia w postępowaniu według instrukcji albo w kończeniu pracy szkolnej, pomocy w domu lub obowiązków w miejscu pracy (ale nie z powodu zachowania opozycyjnego ani niezrozumienia poleceń),

5) często upośledzona umiejętność organizowania zadań i aktywności,

6) częste unikanie lub silna niechęć do takich zadań, jak praca domowa wymagająca wytrwałego wysiłku umysłowego,

7) częste gubienie rzeczy niezbędnych do niektórych zadań lub czynności, jak wyposażenie szkolne, ołówki, książki, zabawki lub narzędzia,

8) często łatwa odwracalność uwagi przez bodźce zewnętrzne,

9) częste zapominanie w toku codziennej aktywności.

G2. NADMIERNA AKTYWNOŚĆ

Co najmniej trzy z następujących objawów nadmiernej aktywności utrzymywały się przez co najmniej sześć miesięcy w stopniu prowadzącym do nieprzystosowania lub niezgodnym z poziomem rozwoju dziecka:

1) często niespokojnie porusza rękoma lub stopami albo wierci się na krześle,

2) opuszcza siedzenie w klasie lub w innych sytuacjach, w których oczekiwane jest utrzymanie pozycji siedzącej,

3) często nadmierne rozbieganie lub wtrącanie się w sytuacjach, w których jest to niewłaściwe (w wieku młodzieńczym lub u dorosłych może występować jedynie poczucie niepokoju),

4) często przesadna hałaśliwość w zabawie lub trudność zachowania spokoju w czasie wypoczynku,

5) przejawia utrwalony wzorzec nadmiernej aktywności ruchowej, praktycznie niemodyfikowany przez społeczny kontekst i oczekiwania.

G3. IMPULSYWNOŚĆ

Co najmniej jeden z następujących objawów impulsywności utrzymywał się

przez co najmniej sześć miesięcy w stopniu prowadzącym do nieprzystosowania lub niezgodnym z poziomem rozwoju dziecka:

1) często udziela odpowiedzi, zanim pytanie jest dokończone,

2) często nie umie czekać w kolejce lub doczekać się swej rundy w grach lub innych sytuacjach grupowych,

3) często przerywa lub przeszkadza innym (np. wtrąca się do rozmów lub gier innych osób),

4) często wypowiada się nadmiernie, bez uwzględniania społecznych ograniczeń.

G4. POCZĄTEK ZABURZENIA NIE PÓŹNIEJ NIŻ W WIEKU 7 LAT.

G5. CAŁOŚCIOWOŚĆ

Kryteria są spełnione w więcej niż jednej sytuacji, np. połączenie braku uwagi i nadaktywność występujące i w szkole, i w domu lub zarówno w szkole, jak i w innych okolicznościach, gdzie dzieci są obserwowane, takich jak klinika (potwierdzenie takiej sytuacyjnej rozpiętości zwykle będzie wymagało informacji z więcej niż jednego źródła, relacje rodziców na temat zachowania w klasie mogą okazać się niewystarczające).

G6. OBJAWY G1–G3 POWODUJĄ ISTOTNE KLINICZNIE CIERPIENIE LUB UPOŚLEDZENIE W ZAKRESIE FUNKCJONOWANIA SPOŁECZNEGO, SZKOLNEGO LUB ZAWODOWEGO.

G7. ZABURZENIE NIE SPEŁNIA KRYTERIÓW CAŁOŚCIOWYCH ZABURZEŃ ROZWOJOWYCH, EPIZODU MANIAKALNEGO, EPIZODU DEPRESYJNEGO ANI ZABURZEŃ LĘKOWYCH.

Na podstawie: Klasyfikacja zaburzeń psychicznychi zaburzeń zachowaniaw ICD-10: badawcze kryteria diagnostyczne, tłum. J. Wciórka, Uniwersyteckie Wydawnictwo Medyczne „Vesalius”/Instytut Psychiatrii i Neurologii, Kraków-Warszawa 1998.

W klasyfikacji Amerykańskiego Towarzystwa Psychiatrycznego (Diagnostic and Statistical Manual of Mental Disorder – DSM-5) ADHD zostało umieszczone w grupie zaburzeń neurorozwojowych, czyli takich, które ujawniają się w okresie kształtowania osobowości, kiedy dokonuje się rozwój układu nerwowego. Amerykańska klasyfikacja, którą pomocniczo posługują się również lekarze i psycholodzy w Polsce, określa ADHD jako zaburzenie z deficytem uwagi/nadpobudliwością, którego objawy zaczynają się przed 12. rokiem życia.

Kryteria ADHD wg DSM 5

A. U osoby badanej występuje trwały wzór zaburzeń uwagi i/lub nadruchliwości – impulsywności, który zakłóca funkcjonowanie i rozwój, a charakteryzuje się (1) i/lub (2):

(1) Nieuwaga:

Sześć (lub więcej) z następujących objawów musi się utrzymywać przez co najmniej sześć miesięcy w stopniu, który jest niezgodny z poziomem rozwoju oraz bezpośrednio negatywnie wpływa na życie społeczne i szkolne/zawodowe.

Uwaga: