Rewolucja mrówek

Tytuł oryginału:

LA REVOLUTION DES FOURMIS

Copyright © Editions Albin Michel S.A. – Paris 1996

Published by arrangement with Literary Agency “Agence de l’Est”

Copyright © 2008 for the Polish edition by Wydawnictwo Sonia Draga

Copyright © 2008 for the Polish translation by Wydawnictwo Sonia Draga

Projekt okładki: Mariusz Banachowicz

Redakcja: Marcin Grabski i Olga Rutkowska

Korekta: Barbara Meisner

Konsultacja merytoryczna: Paweł Zawidlak

ISBN: 978-83-7999-404-5

WYDAWNICTWO SONIA DRAGA Sp. z o. o.

Pl. Grunwaldzki 8-10, 40-127 Katowice

tel. 32 782 64 77, fax 32 253 77 28

e-mail:info@soniadraga.pl

www.soniadraga.pl

www.facebook.com/wydawnictwoSoniaDraga

E-wydanie 2015

Skład wersji elektronicznej:

Virtualo Sp. z o.o.

Dla Jonathana

1 + 1

(w każdym razie wierzę w to z całego serca)

Encyklopedia wiedzy względnej i absolutnej

EDMUND WELLS

Pierwsze rozdanie:KIER

1. KONIEC

Ręka otwiera książkę.

Oczy biegną od lewej do prawej strony, a potem, kiedy sięgną już końca linijki, schodzą niżej.

Oczy otwierają się szerzej.

Powoli słowa interpretowane przez mózg dają początek obrazowi, ogromnemu obrazowi.

W głębi czaszki włącza się wewnętrzny, gigantyczny panoramiczny ekran. To początek.

A pierwszy obraz przedstawia…

2. SPACER PO LESIE

…olbrzymi wszechświat, granatowy i lodowaty.

Przyjrzyjmy się bliżej temu obrazowi i zróbmy zbliżenie na obszar obsypany miriadami różnokolorowych galaktyk.

Na końcu ramienia jednej z tych galaktyk: stare połyskujące słońce.

Obraz wysuwa się jeszcze bardziej do przodu.

Wokół tego słońca: malutka i ciepła planeta pokryta żyłkami opalizujących obłoków.

Pod tymi chmurami fiołkowo-różowe oceany, obrębione kontynentami w kolorze ochry.

A na tych kontynentach: łańcuchy górskie, równiny i kłębiące się turkusowe lasy.

Pod konarami drzew: tysiące gatunków zwierząt. A pośród nich dwa, które osiągnęły wyjątkowy poziom ewolucji.

Słychać odgłos kroków.

Ktoś przeszedł przez wiosenny las.

Była to młoda istota ludzka płci żeńskiej. Miała długie gładkie i ciemne włosy. Ubrana była w czarny żakiet i długą spódnicę w takim samym kolorze. Na jasnoszarej tęczówce jej oczu wyrysowane były skomplikowane motywy o niemal wypukłym reliefie.

Tego marcowego poranka kobieta szła zdecydowanym krokiem. Raz po raz jej klatka piersiowa unosiła się z wysiłkiem.

Kilka kropli potu perliło się na czole i powyżej ust. Kiedy zsunęły się do warg, od razu je połknęła.

Ta młoda dziewczyna o jasnoszarych oczach nazywała się Julie i miała dziewiętnaście lat. Przemierzała las w towarzystwie swojego ojca, Gastona, i psa Achillesa, gdy nagle stanęła jak wryta. Przed nią wznosił się niczym palec ogromny głaz z piaskowca zawieszony nad wąwozem.

Podeszła tuż pod głaz.

Wydawało się jej, że w dole dostrzega prowadzącą do niecki drogę, z dala od ubitych ścieżek.

Uniosła dłonie do ust i krzyknęła:

– Hej, hej, tato! Chyba odkryłam nową drogę. Chodź za mną!

3. CIĄG DALSZY

Pędzi przed siebie. Zbiega po zboczu. Biegnie slalomem, starając się omijać młode pączki topoli, które wznoszą się wokół niej niczym purpurowe spadochrony.

Bicie skrzydeł. Motyle rozwijają swoje ozdobione galonami żagle i mielą powietrze, ścigając się.

Naraz piękny liść przyciąga jej uwagę. Tak, to ten wyśmienity gatunek, który sprawia, że zapomina się o wszystkim, co miało się zamiar zrobić. Przerywa swój bieg, podchodzi bliżej.

Wspaniały liść. Wystarczy pociąć go na małe kawałki, nieco rozetrzeć, a następnie pokryć warstwą śliny, aż zacznie fermentować, tworząc białą kulkę wypełnioną aromatyczną i słodką grzybnią. Jednym cięciem żuwaczki stara mrówka rudnica odcina łodyżkę u podstawy i unosi liść nad głową, niczym rozłożysty żagiel. Niestety, owad nie zdaje sobie zupełnie sprawy z zasad żeglowania. Mimo swoich twardych mięśni, stara mrówka jest zbyt lekka, by stanowić dla liścia przeciwwagę. Straciwszy równowagę, zatacza się. Ze wszystkich sił chwyta się gałęzi, lecz podmuch wiatru jest zbyt silny. Odrywa się od ziemi.

Zdąża jeszcze puścić swój łup, zanim ten uniesie się zbyt wysoko.

Liść miękko opada, zataczając kręgi w powietrzu.

Stara mrówka obserwuje go i stwierdza, że nic się nie stało. Są jeszcze inne, mniejsze.

Liść spada i spada, falując. Dużo czasu zajmuje mu wylądowanie na ziemi.

Ślimak również zwraca uwagę na ten przepiękny liść topoli. Zanosi się na pyszny podwieczorek!

Jaszczurka dostrzega ślimaka, szykuje się do połknięcia go, gdy także zauważa liść. Wygodniej będzie poczekać, aż ślimak go zje – będzie wtedy tłuściejszy. Czekając w bezpiecznej odległości, przygląda się posiłkowi ślimaka.

Łasica trafia na ślad jaszczurki i postanawia ją pożreć, gdy naraz zauważa, że ta zdaje się czekać, aż ślimak zje swój liść, zatem również postanawia się wstrzymać. Wśród gałęzi trzy istoty uzupełniające się w systemie ekologicznym czyhają jedna na drugą.

W pewnej chwili do ślimaka zbliża się drugi osobnik tego gatunku. A jeśli będzie chciał porwać jego skarb? Nie tracąc czasu, ślimak zabiera się do jedzenia smakowitego liścia i pochłania go aż do ostatniego włókna.

Ledwie ukończył swój posiłek, jaszczurka rzuca się na niego i połyka niczym nitkę makaronu. Nadszedł czas dla łasicy, żeby zapolować z kolei na jaszczurkę. Wyskakuje z ukrycia wśród korzeni, pędzi, lecz nagle uderza w coś miękkiego…

4. NOWA DROGA

Dziewczyna o jasnoszarych oczach nie zauważyła nadbiegającej łasicy. Wyskakując z zarośli, zwierzątko zderzyło się z jej nogami.

Podskoczyła z wrażenia, a jej stopa poślizgnęła się na skraju piaskowej skały. Z trudem łapiąc równowagę, spoglądała w dół, w głęboką przepaść. „Byle nie upaść”. Najważniejsze, żeby nie upaść.

Dziewczyna zamachała rękami, mieszając powietrze i próbując odzyskać równowagę. Niewiele brakowało. Czas jakby zwolnił swój bieg.

Spadnie? Nie spadnie?

Przez chwilę sądziła, że uda jej się z tego wyjść cało, lecz nagły powiew wiatru przemienił jej długie czarne włosy w potargany woal.

Wszystko sprzysięgło się, żeby upadła na złą stronę. Popchnął ją wiatr. Jej stopa znowu się poślizgnęła. Ziemia usunęła się spod stóp. Jej jasnoszare oczy otworzyły się szeroko. Źrenice się rozmyły. Rzęsy zatrzepotały.

Młoda dziewczyna bezwolnie zaczęła zsuwać się do jaru. Kiedy spadała, długie czarne włosy pokryły jej twarz tak, jakby chciały ją chronić. Próbowała się wczepić w nieliczne rośliny porastające zbocze, ale te wymykały się spomiędzy jej palców, pozostawiając jej ledwie swoje kwiaty i iluzje. Staczała się teraz po kamieniach.

Nierówności terenu były zbyt duże, aby była w stanie się podnieść. Poparzyła się o kurtynę pokrzyw, próbowała wczepić się w kępę jeżyn, a potem stoczyła się na dywan paproci, gdzie miała nadzieję, że wreszcie się zatrzyma. Niestety, gęste łodygi skrywały kolejny jar, o jeszcze bardziej stromych zboczach. Na kamieniach poobcierała sobie ręce. Kolejna kępa paproci okazała się równie zdradliwa jak poprzednia. Dziewczyna przebiła się przez nią i spadała dalej. Wszystkiego razem pokonała siedem ścian roślin, znowu otarła sobie skórę, tym razem wpadając w dzikie maliny, a nad nią, niczym obłok gwiazd, wznosiły się teraz kłęby kwiatów mniszka. Wciąż się zsuwała.

Uderzyła stopą o wielki i zaostrzony kamień, a po chwili poczuła przeszywający ból w pięcie. Na koniec wpadła do kałuży wypełnionej beżowym błotem, która powitała ją jak lepka przystań. Usiadła, wstała, wytarła się kiścią traw. Wszystko było beżowe. Ubranie, twarz, włosy, wszystko pokryte było błotnistą ziemią. Czuła ją także w ustach, a jej smak był gorzkawy. Młoda dziewczyna o jasnoszarych oczach rozmasowywała obolałą piętę. Jeszcze nie całkiem otrząsnęła się ze zdziwienia, kiedy poczuła jak coś zimnego i śliskiego przesuwa się po jej nadgarstku. Przeszedł ją dreszcz. Wąż. A raczej węże! Wpadła prosto do ich gniazda, a one teraz starały się do niej przylgnąć.

Krzyknęła z przerażenia.

Chociaż węże nie mają słuchu, to jednak niezwykle wrażliwy język pozwala im odbierać wibracje powietrza. Dla nich ten krzyk zabrzmiał jak detonacja. Teraz one z kolei były przerażone i uciekały we wszystkich kierunkach. Zaniepokojone wężowe matki przygarnęły do siebie małe wężyki, zwijając się nerwowo w kształt litery „S”.Dziewczyna przesunęła dłonią po twarzy, odsunęła kosmyk włosów, który zakrywał jej oczy, wypluła gorzką ziemię i spróbowała wspiąć się po zboczu. Było jednak zbyt stromo, a ból w pięcie był coraz silniejszy. Postanowiła jednak usiąść i zawołać.

– Na pomoc! Tato, na pomoc! Jestem tutaj, na samym dole. Pomóż mi! Na pomoc!

Krzyczała tak przez dłuższy czas. Daremnie. Była teraz sama, na dnie przepaści, a ojciec nie przybywał jej z pomocą. Czyżby i on się zgubił? W takim razie kto odnajdzie ją w tym gęstym lesie, daleko za masywami paproci?

Dziewczyna o jasnoszarych oczach oddychała głęboko, starając się uspokoić mocno bijące serce. „Jak wydostać się z tej pułapki?”. Otarła błoto, które przywarło jej do czoła, i popatrzyła wokół siebie. Po prawej stronie, na brzegu niecki, dostrzegła trochę ciemniejszy obszar przecinający wysokie trawy. Z trudem bo z trudem, ale ruszyła w tę właśnie stronę. Oset i cykoria maskowały wejście do czegoś w rodzaju tunelu wykopanego w ziemi. Zastanawiała się, jakież to zwierzę mogło zbudować tę ogromną norę. Za duże jak na zająca, lisa czy borsuka. A niedźwiedzi w tym lesie nie było. A może to kryjówka wilka?

W każdym razie było wystarczająco dużo miejsca, żeby osoba średniego wzrostu mogła wejść. Czuła się trochę nieswojo, decydując się tam zagłębić, ale liczyła na to, że przejściem tym uda się jej w końcu dokądś dotrzeć. Na czworaka ruszyła gliniastym korytarzem.

Poruszała się po omacku. Było tam coraz ciemniej i coraz bardziej zimno. Jakaś kulista forma pokryta kolcami wymknęła się spod jej dłoni. Bojaźliwy jeż zwinął się w kulkę na jej drodze, a po chwili pomknął w przeciwną stronę. Ona zaś posuwała się dalej, w całkowitych ciemnościach, słysząc wokół siebie trzepotanie.

Ze schyloną głową posuwała się do przodu, opierając się na łokciach i kolanach. Dość długo trwało, zanim jako dziecko najpierw nauczyła się stać prosto, a potem chodzić. Podczas gdy większość niemowląt zaczyna chodzić mając rok, jej zabrało to osiemnaście miesięcy. Pozycja pionowa wydawała się dla niej stanowczo zbyt niepewna. Na czterech łapkach było zdecydowanie bezpieczniej. Można było z bliska przyjrzeć się temu, co leżało na podłodze, a jeśli się spadało, to z mniejszej wysokości. Zresztą z chęcią pozostałą część swojej egzystencji spędziłaby na poziomie wykładziny, gdyby jej matka i opiekunki nie zmuszały jej do stania prosto.

Tunel wydawał się nie mieć końca… Żeby dodać sobie odwagi i podążać dalej, zmusiła samą siebie do podśpiewywania takiej oto wyliczanki:

Zieloną myszkę,

Która po trawie biegnie,

Złapmy za ogonek

I pokażmy tym panom.

A panowie ci rzekną:

Zanurzcie ją w oliwie,

Zanurzcie ją w wodzie,

A zrobi się z niej gorący ślimaczek!

Trzy czy cztery razy, za każdym razem coraz głośniej, powtarzała tę piosenkę. Jej nauczyciel śpiewu, profesor Yankélévitch, nauczył ją operować wibracjami głosu tak, aby tworzył on obronny kokon. Ale tutaj było naprawdę zbyt zimno, żeby wydzierać się na cały głos. Po pewnym czasie z wyliczanki pozostała jedynie para wydobywająca się z zimnych ust, która potem przemieniła się w rzężący oddech.

Niczym dziecko, które trwając w uporze, chce dobrnąć aż do samego kresu głupoty, ani przez chwilę nie pomyślała o tym, by zawrócić. Julie czołgała się pod naskórkiem planety.

Wydało się jej, że w oddali widzi jakieś światełko.

Wycieńczona pomyślała, że to halucynacja, gdy nagle światło rozpadło się na wiele drobnych migocących na żółto światełek; niektóre z nich pulsowały.

Dziewczyna o jasnoszarych oczach pomyślała przez chwilę, że podziemia te pełne są diamentów. Przysuwając się bliżej, rozpoznała świetliki, fosforyzujące insekty, które obsiadły idealny sześcian.

Sześcian?

Wyciągnęła palce i natychmiast świetliki zgasły i znikły. Julie nie mogła liczyć na swój wzrok w całkowitych ciemnościach. Dotknęła tego sześcianu, odwołując się do najbardziej odległych obszarów zmysłu dotyku. Był gładki. Twardy. Zimny. Nie był to ani kamień, ani też odłamek jakiegoś głazu. Rączka, zamek… Był to przedmiot wykonany ludzką ręką.

Malutka walizka w kształcie sześcianu.

Ledwie żywa ze zmęczenia, wydostała się wreszcie z tunelu. Na górze radosne szczekanie uzmysłowiło jej, że ojciec ją odnalazł. Stał tam razem z Achillesem, a swoim miękkim głosem krzyczał gdzieś z oddali:

– Julie, jesteś tam, moja córeczko? Odpowiedz, proszę, daj mi jakiś znak!

5. ZNAK

Głową wykonuje ruch po linii trójkąta. Liść topoli rozdziera się. Stara mrówka rudnica chwyta inny i kosztuje go, stojąc u podnóża drzewa, nie czekając, aż sfermentuje. Nawet jeśli posiłek nie jest zbyt smaczny, jest przynajmniej wzmacniający. Zresztą i tak nie przepada za liśćmi topoli, woli mięso, ale ponieważ nic jeszcze nie jadła od momentu ucieczki, nie może wybrzydzać.

Zjadłszy, nie zapomina o tym, by się umyć. Końcem pazura chwyta długi prawy czułek i przyciąga go ku przodowi, aż do pyszczka. Następnie przesuwa czułek pod żuwaczkami, kierując do otworu gębowego, i ssie, aby go oczyścić.

Pokrywszy oba czułki pianką ze śliny, wygładza je maleńką szczoteczką mieszczącą się poniżej piszczeli.

Stara rudnica przeciąga mocno stawy odwłoka, klatki piersiowej i szyi. Pazurkami oczyszcza także setki swoich siatkowych oczu. Mrówki nie mają powiek, które chroniłyby i nawilżały ich oczy – jeśli zaniedbają ciągłe przecieranie soczewek ocznych, po jakimś czasie są w stanie odróżniać jedynie niewyraźne kształty.

Im czystsze są oczy, tym lepiej widzą, co się przed nimi znajduje. No proszę, tu coś jest. Wielkie, wręcz olbrzymie, pokryte kolcami, rusza się.

Uwaga, niebezpieczeństwo: gigantyczny jeż wychodzi z jamy!

Trzeba uciekać, i to szybko. Jeż – ogromna kula składająca się z ostrych żądeł – szarżuje z otwartą paszczą.

6. SPOTKANIE Z KIMŚ ZADZIWIAJĄCYM

Była pogryziona na całym ciele. Instynktownie obmyła odrobiną śliny najgłębsze ukąszenia. Kuśtykając, zaniosła sześcienną walizeczkę do swojego pokoju. Na chwilę usiadła na łóżku. Powyżej na ścianie, od lewej do prawej strony, wisiały plakaty z Callas, Che Guevarą, Doorsami i Attylą Hunem.

Julie z trudem podniosła się, żeby pójść do łazienki. Wzięła gorący prysznic i nacierała się energicznie mydełkiem o zapachu lawendy. Potem owinęła się w wielki ręcznik, wsunęła stopy w gąbczaste papucie i zabrała się do oczyszczania czarnych ubrań z beżowej ziemi, którą były pokryte.

Nie było mowy o tym, żeby założyć z powrotem buty. Jej poraniona pięta powiększyła się dwukrotnie. W głębi szafki znalazła parę starych letnich sandałów, których rzemyki miały tę podwójną zaletę, że nie opierały się na pięcie, a duży palec pozostawał odsłonięty. Owszem, Julie miała małe, ale jednocześnie bardzo szerokie stopy. Tymczasem większość producentów butów proponowała obuwie wąskie i długie, co powodowało u niej nieprzyjemny skutek w postaci bolesnych nagniotków. Jeszcze raz rozmasowała piętę. Po raz pierwszy wydawało się jej, że odczuwa wszystko to, co znajduje się wewnątrz tej części stopy, jakby kości, muskuły i ścięgna czekały właśnie na ten moment, żeby dać o sobie znać. Teraz były obecne w całej okazałości na samym końcu nogi. Istniały. Manifestowały swoją obecność, wysyłając sygnały o ratunek.

Cichym głosem pozdrowiła ją: „Dzień dobry, moja pięto”. Rozbawiło ją witanie się z cząstką własnego ciała. Zainteresowała się piętą tylko dlatego, że była ona obolała. Ale gdy dobrze się nad tym zastanowić, to właściwie czyż nie zdarza jej się myśleć o zębach tylko wtedy, gdy pojawia się próchnica? Podobnie odkrywamy, że istnieje wyrostek robaczkowy dopiero wtedy, gdy następuje atak. W taki sam sposób musi istnieć w ciele cała masa różnych organów, których istnienia nie podejrzewała dlatego właśnie, że nie były one na tyle nieuprzejme, żeby wysyłać jej sygnał, że cierpią.

Jej wzrok znowu powędrował ku walizce. Była zafascynowana tym przedmiotem wydobytym z wnętrzności ziemi. Biorąc walizkę w ręce, potrząsnęła nią. Skrzyneczka była ciężka. Zestaw pięciu przycisków, każdy z kodem, strzegł zamknięcia.

Walizeczka wykonana była z grubego metalu. Potrzebny byłby młot pneumatyczny, żeby się przewiercić przez jej ściankę. Julie przyjrzała się dokładniej zamkowi. Na każdym z pięciu przycisków były wyryte cyfry i symbole. Manewrowała, zdając się na przypadek. Miała może jedną szansę na milion, żeby wpaść na właściwą kombinację.

Znowu potrząsnęła walizeczką. W środku coś było, jakiś pojedynczy przedmiot. Tajemnica coraz bardziej rozbudzała jej ciekawość.

Do pokoju wszedł ojciec: wysoki, rudy, silny facet z wąsami. W spodniach do gry w golfa wyglądał na szkockiego myśliwego.

– I jak, lepiej? – zapytał.

Kiwnęła głową.

– Wpadłaś na teren, na który można się dostać tylko przebijając się przez prawdziwą ścianę pokrzyw i ostu – wyjaśnił. – Coś jakby polanę, którą natura stara się ukryć przed ciekawskimi i spacerowiczami. Miejsce nie jest nawet zaznaczone na mapie. Całe szczęście, że Achilles wywąchał, że tam byłaś! Co byśmy zrobili bez psów?

Pogłaskał czule irlandzkiego setera, który wszedł wraz z nim do pokoju, a teraz, jakby w odpowiedzi, oślinił nogawkę jego spodni i zaszczekał radośnie.

– Ha, co za historia! – powiedział ojciec. – Dziwny ten zamek zabezpieczony kombinacją cyfr. Może to coś w rodzaju sejfu, którego nie udało się otworzyć włamywaczom?

Julie wstrząsnęła czarnymi włosami.

– Nie – odpowiedziała.

Ojciec zważył przedmiot w ręce.

– Gdyby w środku były jakieś monety albo sztabki, ważyłoby to znacznie więcej, a gdyby tam były zwoje banknotów, słyszelibyśmy, jak obijają się jedne o drugie. Może jakaś torba z narkotykami porzucona przez przemytników. A może… bomba.

Julie wzruszyła ramionami.

– A gdyby tak w środku była ludzka głowa?

– W takim razie najpierw łowcy z plemienia Jivaros musieliby ją zmniejszyć – odrzekł ojciec. – Twoja skrzyneczka nie jest na tyle duża, żeby zmieściła się w niej ludzka głowa normalnych rozmiarów.

Spojrzał na zegarek, przypomniał sobie o ważnym spotkaniu i wyszedł. Jego pies, zadowolony bez żadnych wyraźnych powodów, poszedł za nim, merdając ogonem i głośno posapując.

Julie raz jeszcze potrząsnęła walizką. Bez wątpienia było tam coś miękkiego, a jeśli była to głowa, to po takim obracaniu we wszystkie strony, z pewnością złamała jej już nos. Nagle walizka wzbudziła w niej odrazę i pomyślała sobie, że lepiej będzie się nią już nie zajmować. Za trzy miesiące zdawała maturę i nie chciała zimować czwarty rok w maturalnej klasie, czas więc najwyższy zająć się powtarzaniem materiału.

Julie wyciągnęła książkę do historii i zabrała się do czytania. Rok 1789. Rewolucja francuska. Zdobycie Bastylii. Chaos. Anarchia. Najważniejsze postaci: Marat, Danton, Robespierre, Saint-Just. Terror. Gilotyna…

Krew, krew i jeszcze raz krew. „Historia jest jedną wielką rzezią” – pomyślała, naklejając plaster na jednym ze skaleczeń, które się znowu otworzyło. Im dłużej czytała, tym większe narastało w niej obrzydzenie. Myśl o gilotynie przypomniała jej obraz odciętej głowy w walizce.

Pięć minut później, uzbrojona w gruby śrubokręt, zaatakowała zamek. Walizka opierała się jednak skutecznie. Julie wzięła młotek i uderzyła w śrubokręt, żeby zwiększyć jeszcze efekt dźwigni, ale rezultat był taki sam. Pomyślała więc: „Potrzebne byłoby imadło”, a zaraz potem: „Cholera, nie dam sobie z tym rady”.

Wróciła do książki i do rewolucji francuskiej. Trybunał ludowy. Konwencja. Hymn Rouget de Lisle’a. Flaga niebiesko-biało-czerwona. Wolność – Równość – Braterstwo. Wojna domowa. Mirabeau. Chénier. Proces króla. I wciąż gilotyna… Jak można interesować się taką masakrą? Słowa wchodziły jednym okiem, a wychodziły drugim.

Skrobanie w jednej z drewnianych belek przyciągnęło jej uwagę. Ten pracujący termit podsunął Julie pewną myśl.

Słuchać.

Przyłożyła ucho do zamka w walizce i powolutku przesunęła pierwszy przycisk. Wychwyciła coś jakby leciutkie stuknięcie zapadki. Zębaty trybik znalazł swój odpowiednik. Julie cztery razy powtórzyła tę operację. W końcu mechanizm zaskoczył, a zamek zazgrzytał. Bardziej zatem skuteczniejszy od gwałtownych działań z użyciem śrubokrętu i młotka okazał się jej wyostrzony słuch.

Oparty o framugę drzwi, ojciec zapytał ją ze zdziwieniem:

– Udało ci się to otworzyć? W jaki sposób?

Przyjrzał się zamkowi, na którym można było odczytać: „1 + 1 = 3”.

– Hm…, nic nie mów, już wiem. Zastanowiłaś się. Jest tak: szereg liczbowy, ciąg symboli, szereg liczbowy, ciąg symboli, szereg liczbowy, ciąg symboli, szereg liczbowy, ciąg symboli i wreszcie szereg liczbowy i ciąg symboli. Wydedukowałaś, że chodzi o równanie. A potem pomyślałaś, że ktoś, kto chciałby zachować tajemnicę, nie zastosuje logicznego równania w rodzaju dwa plus dwa równa się cztery. Spróbowałaś więc z jeden plus jeden równa się trzy. Takie równanie można często znaleźć w dawnych rytuałach. Oznacza ono, że dwa połączone talenty są czymś więcej niż prostym ich zsumowaniem i dodaniem do siebie.

Ojciec uniósł rude brwi i wygładził wąsy.

– Naprawdę tak się do tego zabrałaś?

Julie popatrzyła na niego z leciutką przekorą w jasnoszarych oczach. Ojciec nie lubił, kiedy się z niego żartowało, ale nic nie powiedział. Uśmiechnęła się.

– Nie.

Nacisnęła na guzik. Sprężyna w jednej chwili uniosła przykrywkę sześciennej walizki.

Ojciec i córka nachylili się.

Podrapane dłonie Julii chwyciły to, co było w środku, i położyły na biurku w świetle lampy.

Była to książka. Wielka i gruba księga, z której wysuwały się miejscami poprzyklejane kartki.

Na okładce wielkimi stylizowanymi literami wykaligrafowano:

ENCYKLOPEDIA WIEDZY WZGLĘDNEJ I ABSOLUTNEJ

PROFESORA EDMUNDA WELLSA

Gaston zaczął zrzędzić.

– Dziwny tytuł. Rzeczy są albo względne, albo absolutne. Nie mogą być jednocześnie i takie, i takie. Jest w tym antynomia.

Poniżej, mniejszymi literami, uwaga:

TOM III

A jeszcze niżej – rysunek: okrąg z wpisanym weń trójkątem, z wierzchołkiem u góry, a w nim jeszcze coś przypominającego literę „Y”. Gdy lepiej się temu przyjrzeć, ramionami „Y” były mrówki dotykające się nawzajem czułkami. Mrówka po lewej stronie była czarna, mrówka po prawej stronie – biała, a mrówka w środku, jako odwrócona podstawa litery „Y”, była w połowie biała i w połowie czarna.

Wreszcie pod trójkątem powtórzony był wzór pozwalający otworzyć zamek sześciennej walizeczki:

1 + 1 = 3

– Wygląda jak grymuar – mruknął ojciec.

Julie widząc, że okładka jest całkiem nowa, uznała z kolei, że wręcz odwrotnie. Pogładziła dłonią okładkę. Była śliska i miła w dotyku.

Dziewczyna o czarnych włosach i jasnoszarych oczach otworzyła księgę na pierwszej stronie i zaczęła czytać.

7. ENCYKLOPEDIA

Dzień dobry! Dzień dobry, nieznany czytelniku.

Dzień dobry ci po raz trzeci lub dzień dobry po raz pierwszy.

Tak naprawdę to, czy odkryjecie tę książkę na początku, czy na końcu, nie ma większego znaczenia.

Książka ta jest bronią, która ma zmienić świat.

Nie, nie śmiejcie się. To jest możliwe. Możecie to zrobić. Wystarczy tylko czegoś naprawdę chcieć i może się to stać. Bardzo mała przyczyna może wywołać bardzo duży skutek. Mówi się, że uderzenie skrzydeł motyla w Honolulu wystarczy, by wywołać tajfun w Kalifornii. A przecież wasz oddech wywołuje ruch silniejszy od tego, który wywołany jest uderzeniem skrzydeł motyla, nieprawdaż?

Ja jestem martwy. Przykro mi, gdyż będę mógł wam pomóc jedynie pośrednio, tylko przez tę książkę.

A proponuję przeprowadzić rewolucję. Albo może raczej, powinienem powiedzieć, „ewolucję”. Ponieważ nasz bunt wcale nie musi być naznaczony przemocą ani też nie musi być spektakularny jak rewolucje w przeszłości.

Widzę ją bardziej jako rewolucję duchową. Jako bunt mrówek. Dyskretnie i bez przemocy. Jako serię drobnych posunięć, które mogą wydawać się bez znaczenia, lecz które dodane jedne do drugich, ostatecznie pozwolą przenosić góry.

Myślę, że błędem dawnych rewolucji była niecierpliwość i nietolerancja. Utopiści myśleli jedynie o najbliższej przyszłości. Dlatego, że za wszelką cenę chcieli jeszcze za życia zobaczyć owoce swojej pracy. Trzeba zaś pogodzić się z tym, że chociaż to my sadzimy roślinę, to kto inny ją zerwie znacznie, znacznie później.

Rozmawiajmy o tym wspólnie. Tak długo, jak długo trwał będzie nasz dialog, od was zależy, czy będziecie mnie słuchać, czy nie. (Potrafiliście wsłuchać się już w zamek, a zatem jest to dowód na to, że potraficie słuchać, prawda?)

Możliwe też, że się mylę. Nie jestem mentorem ani guru, ani świętym. Jestem człowiekiem świadomym tego, że przygoda ludzka zaledwie się rozpoczyna. Jesteśmy jedynie prehistorycznymi ludźmi. Nasza niewiedza jest nieograniczona i wszystko należy dopiero wymyślić.

Tyle jest do zrobienia… A wy jesteście zdolni dokonać tak wielu cudów.

Jestem jedynie falą, która wchodzi w interferencję z waszą falą jako czytelnika. Interesujące jest właśnie to spotkanie-interferencja. I dlatego każdy czytelnik będzie odbierać tę książkę inaczej. Trochę tak, jakby była ona czymś żywym i jej sens zmieniałby się w zależności od wiedzy, wspomnień i wrażliwości konkretnego czytelnika.

A jak będę oddziaływał jako „książka”? Po prostu opowiadając wam proste historie o rewolucjach, utopiach, o zachowaniach ludzi i zwierząt. I to wy powinniście odkryć, co z tego wynika. To wy musicie wyobrazić sobie odpowiedzi, które pomogą wam podążać własną drogą. Ja osobiście bowiem nie mam wam żadnej prawdy do zaproponowania.

Jeśli będziecie tego chcieli, ta książka będzie czymś żywym. I mam nadzieję, że stanie się ona dla was przyjacielem; takim przyjacielem, który będzie mógł pomóc wam w waszej przemianie i w przeobrażaniu świata. A teraz, jeżeli jesteście gotowi i pragniecie tego, proponuję, abyśmy wspólnie wykonali, i to natychmiast, coś ważnego: przewróćmy kartkę.

Edmund Wells

Encyklopedia wiedzy względnej i absolutnej, tom III

8. ZARAZ NASTĄPI EKSPLOZJA

Kciuk i palec wskazujący prawej dłoni delikatnie musnęły róg strony, uchwyciły i już miały ją przewrócić, gdy z kuchni rozległ się głos.

– Do stołu! – krzyknęła matka.

To nie był już czas na czytanie.

Julie miała teraz dziewiętnaście lat, była szczupła. Jej czarne, błyszczące włosy, proste i jedwabiste, spadały niczym kurtyna aż do bioder. Jasna cera, prawie półprzezroczysta, pozwalała czasami dostrzec niebieskawe żyłki z trudem skrywające się na dłoniach i skroniach. Blade oczy Julie były mimo to żywe i gorące. Miały kształt migdałów i wydawały się zamykać w sobie życie pełne złości i ustawicznego ruchu, nadając jej wyraz małego i niespokojnego zwierzątka. Czasami zaś wpatrywały się w określonym kierunku tak, jakby przeszywający promień światła miał się wydobyć z tych oczu, aby zniszczyć to, co mogłoby się nie spodobać młodej dziewczynie. Julie oceniała samą siebie jako osobę bez wyrazu. Dlatego właśnie nigdy nie przeglądała się w lustrze.

Nigdy nie używała perfum. Żadnego makijażu. Żadnego lakieru do paznokci. A zresztą czemu miałoby to służyć, skoro wciąż te paznokcie obgryzała.

Nie podejmowała też żadnego wysiłku, gdy idzie o strój. Skrywała swoje ciało w obszernych i ciemnych ubraniach.

Jej edukacja przebiegała bardzo nierównomiernie. Aż do ostatniej klasy liceum była o rok młodsza od pozostałych uczniów, a jej nauczyciele chwalili ją za poziom intelektualny i dojrzały umysł. Ale od trzech lat nic jej się nie udawało. W wieku siedemnastu lat nie zdała matury. To samo się stało, gdy miała lat osiemnaście. W wieku dziewiętnastu lat przygotowywała się, żeby po raz trzeci zdawać ten egzamin, chociaż oceny miała teraz gorsze niż kiedykolwiek. Jej szkolne niepowodzenia zbiegły się w czasie z pewnym wydarzeniem, a mianowicie ze śmiercią nauczyciela śpiewu. Był to stary, głuchy i despotyczny człowiek, który nauczał za pomocą oryginalnych metod. Nazywał się Yankélévitch i był przekonany, że Julie ma talent i że powinna nad nim pracować.

Nauczył ją panować nad pracą brzucha i płuc, nad przeponą, a także nad pozycją szyi i ramion. Wszystko miało wpływ na jakość głosu.

Odnosiła czasami wrażenie, że w jego rękach jest jak kobza, którą nauczyciel muzyki chce uczynić doskonałą. Teraz potrafiła już zgrać bicie serca z oddychaniem. Yankélévitch nie zapomniał też i o pracy nad twarzą. Pokazał jej, jak zmieniać kształt twarzy i ust, żeby jeszcze bardziej udoskonalić instrument, jakim jest jej ciało.

Uczennica i mistrz wspaniale się uzupełniali. Wprawdzie był głuchy, jednak obserwując ruchy jej ust i kładąc jej rękę na brzuchu, ten siwy nauczyciel potrafił rozpoznać jakość dźwięków wydawanych przez dziewczynę. Wibracje jej głosu rezonowały we wszystkich jej kościach. „Jestem głuchy. I co z tego? Beethoven też był głuchy, a nie przeszkodziło mu to wykonać całkiem niezłą robotę” – zwykł mawiać przy niejednej okazji.

Nauczył Julie, że śpiew daje władzę wykraczającą znacznie poza samą tylko zdolność tworzenia słyszalnego piękna. Nauczył ją tak modulować emocje, aby poradzić sobie ze stresem i za pomocą samego tylko głosu pokonywać pojawiające się lęki. Nauczył ją też słuchania śpiewu ptaków po to, żeby i one wzięły udział w jej edukacji.

Kiedy Julie śpiewała, z jej ciała wypływała kolumna energii, a dla niej samej było to doznanie bliskie ekstazy.

Sam zaś profesor wciąż myślał o tym, jak pokonać swoją głuchotę. Na bieżąco śledził najnowsze metody leczenia. Któregoś dnia pewien nadzwyczaj zręczny młody chirurg wszczepił mu do mózgu elektroniczną protezę, co ostatecznie zlikwidowało jego inwalidztwo.

Od tej chwili stary nauczyciel śpiewu postrzegał dźwięki tego świata takimi, jakie były w rzeczywistości. Prawdziwe dźwięki. Prawdziwa muzyka. Yankélévitch usłyszał głosy ludzi i listę przebojów w radiu. Usłyszał klaksony samochodów i szczekanie psów, padający deszcz i szemrzący strumyk, odgłos kroków i skrzypiące drzwi. Usłyszał kichanie i śmiech, westchnienia i szloch. Wszędzie w mieście słyszał włączone bez przerwy telewizory. Dzień, w którym został wyleczony, miał być dniem szczęścia, lecz okazał się dniem przepełnionym rozpaczą. Stary nauczyciel śpiewu zorientował się, że prawdziwe dźwięki w niczym nie przypominają tych, które sobie wyobrażał. Wszystko było hałasem i kakofonią, wszystko było gwałtowne, krzykliwe, nieznośne. Świat nie był wypełniony muzyką, ale fałszywie brzmiącymi dźwiękami. Stary człowiek nie był w stanie znieść tak wielkiego rozczarowania. Wymyślił więc taki sposób zadania sobie śmierci, który byłby zgodny z jego ideałami. Wspiął się na dzwonnicę katedry Notre Dame w Paryżu. Głowę umieścił pod sercem dzwonu. Dokładnie w południe był już martwy, gdy uniosła go potężna energia dwunastu monumentalnych i muzycznie doskonałych wibracji.

Wraz z jego zniknięciem Julie nie tylko straciła przyjaciela, ale też i przewodnika, który pomagał jej rozwijać najważniejszy dla niej dar.

Owszem, znalazła innego nauczyciela śpiewu, ale był on jednym z tych, którzy zadowalają się ćwiczeniem gam przez swoich uczniów. Zmusił Julie, by poprowadziła swój głos aż do poziomu zbyt wysokich dla jej gardła rejestrów. Odczuwała bardzo silny ból.

Wkrótce potem laryngolog zdiagnozował guzki na strunach głosowych Julie. Nakazał jej przerwać lekcje. Przeszła operację i przez kilka tygodni, zanim nie zabliźniły się struny głosowe, nie odzywała się ani jednym słowem. Potem zaś rehabilitacja w celu przywrócenia zwykłej zdolności mówienia okazała się bardzo trudna.

Od tamtej pory stale poszukiwała prawdziwego nauczyciela śpiewu, który potrafiłby nią pokierować tak, jak czynił to Yankélévitch. Nie mogąc znaleźć nikogo takiego, stopniowo zamykała się coraz bardziej na świat.

Yankélévitch twierdził, że kiedy posiada się jakiś dar i nie wykorzystuje się go, to jest się jak królik, który nie dostaje czegoś twardego do gryzienia: stopniowo jego siekacze wydłużają się, wyginają, rosną bez końca, przebijają podniebienie, aż ostatecznie przeszywają mózg. Chcąc zobrazować to niebezpieczeństwo, nauczyciel trzymał u siebie czaszkę królika, z której siekacze wystawały niczym dwa rogi. Lubił czasami pokazywać krnąbrnym uczniom ten makabryczny obiekt, żeby zachęcić ich do pracy. Ba, posunął się tak daleko, że czerwonym atramentem napisał na przedzie czaszki królika:

Największym grzechem jest nierozwijanie naszego naturalnego talentu.

Pozbawiona możliwości kształcenia swojego daru, Julie po etapie wzmożonej agresji przeszła przez okres anoreksji. Po tym nastąpiła faza bulimii, kiedy to pochłaniała całe kilogramy ciastek, patrząc pustym wzrokiem, ze środkiem przeczyszczającym lub wywołującym wymioty pod ręką. Przestała się uczyć, przysypiała w klasie.

Jej stan coraz bardziej się pogarszał. Oddychała z trudem i, co nie poprawiało sytuacji, cierpiała od niedawna na ataki astmy. Wszystko, co śpiew przyniósł jej dobrego, teraz przeobrażało się w zło.

Matka Julie pierwsza zasiadła za stołem w jadalni.

– I gdzie byliście dzisiaj po południu? – zapytała.

– Poszliśmy się przejść po lesie – odpowiedział ojciec.

– I tam się tak strasznie podrapała?

– Julie wpadła do wąwozu – wyjaśnił ojciec. – Nic wielkiego jej się nie stało, ale zraniła się w piętę. Odkryła też dziwną książkę w tym parowie…

Ale matka interesowała się już tylko dymiącym daniem na talerzu.

– Opowiesz mi o tym później. Jedzmy szybko, bo pieczone przepiórki nie mogą czekać. Jak są ledwie ciepłe, tracą cały smak.

Matka Julie rzuciła się na jedzenie i pochłaniała z zapałem pieczone przepiórki pokryte korynckimi rodzynkami.

Jedno precyzyjne uderzenie widelcem sprawiło, że z przepiórki uszło powietrze, tak jakby była to wypełniona parą piłka do rugby. Wzięła upieczonego ptaszka, wyssała co się dało przez otwór w dziobie, końcami palców oderwała skrzydełka, które natychmiast wsunęła między wargi i wreszcie głośno zmiażdżyła trzonowymi zębami malutkie opierające się kosteczki.

– Nie jesz? Nie lubisz tego? – zapytała Julie.

Dziewczyna przyglądała się upieczonemu ptaszkowi, ściśniętemu cienkim sznurkiem, leżącemu sztywno na jej talerzu. Na głowie ptaszek miał rodzynek, z którym wyglądał jakby nosił cylinder. Puste oczodoły i na wpółotwarty dziób wydawały się wskazywać, że ptaszek został oderwany od swoich zajęć przez potworne wydarzenie, przez coś, co w jego skali mogło być niczym nagła erupcja wulkanu w Pompejach.

– Nie lubię mięsa… – rzuciła Julia.

– To nie jest mięso, tylko drób – ucięła dyskusję matka.

Po chwili jednak, już w bardziej pojednawczym tonie:

– Przecież nie zaczniesz na nowo z tą anoreksją. Musisz być zdrowa, żeby udało ci się zdać maturę i żebyś dostała się na wydział prawa. To dzięki temu, że twój ojciec skończył prawo, kieruje teraz wydziałem prawnym Zarządu Gospodarki Wodnej i Lasów i dlatego właśnie, że kieruje wydziałem prawnym Zarządu Gospodarki Wodnej i Lasów, udało się załatwić to, że liceum zgodziło się, żebyś po raz trzeci powtarzała maturalną klasę. A tobie pozostaje teraz studiować prawo.

– Olewam prawo – oświadczyła Julie.

– Ale musisz skończyć studia, żeby należeć do społeczeństwa.

– Olewam społeczeństwo.

– To co cię w takim razie interesuje? – zapytała matka.

– Nic.

– A na co poświęcasz czas? Zakochałaś się w kimś, co?

Julie mocniej oparła się na krześle.

– Olewam miłość.

– Olewam, olewam… Tylko to wciąż powtarzasz. Przecież coś musi cię interesować, coś albo ktoś – nalegała matka. – Jesteś taka ładna, pewnie nie możesz się opędzić od chłopców.

Julie zrobiła dziwny grymas. Jej jasnoszare spojrzenie zastygło.

– Nie mam żadnego narzeczonego i chcę cię przy tej okazji powiadomić, że wciąż jestem dziewicą.

Wyraz zdziwienia przemieszanego z oburzeniem pojawił się na twarzy matki. Po chwili wybuchła śmiechem.

– Tylko w książkach science fiction można znaleźć dziewiętnastoletnie dziewice.

– Nie mam zamiaru brać sobie kochanka ani wychodzić za mąż, ani mieć dzieci – ciągnęła dalej Julie. – A wiesz dlaczego? Bo się boję, że upodobniłabym się do ciebie.

Matka odnalazła nagle pewność siebie.

– Moja biedna córeczko, jesteś jednym wielkim problemem. Na szczęście umówiłam cię z psychoterapeutą! Wizyta w najbliższy czwartek.

Matka i córka przyzwyczaiły się już do tego rodzaju potyczek. Ta zaś trwała jeszcze przez jakąś godzinę, a z całej kolacji Julie zjadła tylko wisienkę w Grand Marnier, która zdobiła mus z białej czekolady.

Ojciec zaś, mimo licznych znaków dawanych przez córkę pod stołem, jak zawsze zachowywał kamienną twarz, pilnując się bacznie, żeby nie wtrącać się do rozmowy.

– No, Gaston powiedz coś – odezwała się właśnie jego żona.

– Julie, powinnaś słuchać matki – rzucił lakonicznie ojciec, składając serwetkę.

I wstając od stołu, oświadczył, że musi dzisiaj położyć się wcześnie, gdyż nazajutrz rano chce wyruszyć o świcie i pójść na długi spacer z psem.

– Mogę iść z tobą? – zapytała dziewczyna.

Ojciec pokręcił głową.

– Nie tym razem. Chcę się przyjrzeć z bliska temu wąwozowi, który odkryłaś, i poza tym chcę trochę pobyć sam. A do tego twoja matka ma rację. Zamiast chodzić po lesie, powinnaś wreszcie trochę się pouczyć.

Kiedy pochylił się nad nią, żeby ją pocałować i życzyć jej dobrej nocy, Julie szepnęła mu:

– Tato, nie zostawiaj mnie.

Zrobił minę, jakby nic nie usłyszał.

– Miłych snów – powiedział po prostu.

Wyszedł, ciągnąc na smyczy psa. Achilles, bardzo podekscytowany, chciał popędzić jak strzała, ale za długie i pozawijane pazury sprawiły, że zaczął się ślizgać po starannie wypastowanej podłodze.

Julie nie miała ochoty przedłużać rozmowy sam na sam ze swoją rodzicielką. Wymówiła się pilną potrzebą i pobiegła do łazienki.

Kiedy już starannie zamknęła za sobą drzwi, młoda dziewczyna o jasnoszarych oczach miała wrażenie, że wpadła w głęboką przepaść, znacznie głębszą niż ta w lesie. Tym razem nikt jej stąd nie wyciągnie.

Zgasiła światło, żeby być całkiem sama ze swoimi myślami. Żeby się odrobinę pokrzepić, zanuciła znowu „Zieloną myszkę, która po trawie biegnie…”, lecz wszystko w niej było teraz pustką. Czuła się zagubiona w świecie, który ją przerastał. Czuła się całkiem mała, malutka jak mrówka.

9. PROBLEMY Z NARZUCANIEM SWOJEGO ZDANIA

Mrówka gna ze wszystkich sił swoich sześciu nóżek, aż pęd wiatru wygina jej czułki do tyłu. Pyszczkiem trze po mchu i porostach.

Wielokrotnie skręca i zawraca wśród nagietków, bratków i kwiatów podobnych do jaskrów, lecz ścigający nie daje za wygraną. Jeż, niczym uzbrojony w długie kolce mastodont, podąża za nią uparcie, a ohydny zapach piżma zatruwa atmosferę. Ziemia drży pod jego krokami. Szczątki poprzednich ofiar jeszcze ciągle są przyczepione do kolców, a gdyby mrówka przyjrzała się dokładniej, dostrzegłaby chmarę szarych pcheł wspinających się i zsuwających wzdłuż szpikulców.

Stara mrówka rudnica zeskakuje z małego nasypu w nadziei zmylenia ścigającego. Jeż jednak nawet nie zwalnia. Kolce chronią go przed upadkiem i służą przy okazji za amortyzatory. Zwija się w kulę, wywija kozła, następnie staje z powrotem na czterech łapkach.

Stara ruda mrówka przyspiesza. Naraz dostrzega na wprost siebie jakiś gładki i biały tunel. Nie udaje jej się zidentyfikować obiektu. Wejście jest jednak wystarczająco szerokie, by mrówka mogła się przedostać do środka. Cóż to może być? To zbyt duże, by być norką szarańczy albo konika polnego. Być może jest to schronienie kreta albo pająka?

Ponieważ czułki ma zbyt mocno odgięte do tyłu, nie jest w stanie nic wyczuć. Mrówka musi zdać się na wzrok, który pozwala otrzymać dokładny obraz tylko z niewielkiej odległości. Teraz – gdy znajduje się już bardzo blisko – widzi. Ten biały tunel w żadnym razie nie jest bezpiecznym schronieniem. To szeroko otwarta paszcza… węża!

Z tyłu jeż, z przodu wąż. Ten świat zdecydowanie nie został stworzony dla małych samotnych istot.

Stara mrówka rudnica widzi tylko jedno rozwiązanie: gałązkę, na którą błyskawicznie się wspina. W ostatnim momencie, bo właśnie jeż o długim pyszczku zaklinowuje się w gardle gada.

Zdążył jeszcze się wycofać i ugryźć węża w szyję. Ten się natychmiast zwinął. Nie lubi, gdy ktoś zagląda mu do gardła.

Z wierzchołka swojej gałązki stara rudnica obserwuje, oszołomiona, walkę dwóch drapieżników.

Długa, zimna rura kontra gorąca i kłująca kula.

Żółte, czarno prążkowane oczy żmii nie wyrażają ani strachu, ani nienawiści, jedynie troskę o to, by okazać się skuteczną. Stara się odpowiednio ustawić swoją śmiercionośną paszczę. Jeż panikuje. Unosi się i próbuje zaatakować kolcami brzuch gada. Jest obdarzony niezwykłą zręcznością. Jego małe nóżki o ostrych pazurkach uderzają mocno w łuski, które stawiają opór kolcom. Lodowaty bicz zwija się i zaciska. Paszcza żmii otwiera się i wysuwa w mgnieniu oka rozdwojony haczyk z jadem, ociekający płynną śmiercią. Jeże są bardzo odporne na jadowite ugryzienia żmij, chyba że tym uda się trafić w delikatną okolicę na czubku pyszczka.

Zanim będzie jej dane poznać wynik bitwy, stara ruda mrówka czuje, że unosi się w górę. Ku jej wielkiemu zdumieniu gałązka, na którą się wdrapała, zaczyna się powoli poruszać. Jej pierwszą myślą było, że to wiatr, lecz gdy gałązka odrywa się od grubszego konara i rusza naprzód, mrówka jest całkowicie zdezorientowana. Gałązka przemieszcza się powoli, kołysząc się z lekka, i wspina się na inną gałąź. Po krótkim odpoczynku postanawia wspiąć się po pniu.

Stara mrówka, zaskoczona, daje się ponieść wędrującej gałązce. Patrzy w dół i wreszcie pojmuje. Gałązka ma oczy i nóżki. To nie cudowne drzewo. To nie gałązka, lecz patyczak.

Owady o wydłużonym i delikatnym ciele chronią się przed drapieżnikami, stosując mimetyzm, dzięki któremu przyjmują wygląd gałązek, gałęzi, liści lub łodyg, na których siadają. Temu patyczakowi kamuflaż udał się wyjątkowo, jego ciało jest pokryte śladami przypominającymi włókna drewna, brązowymi plamkami i szczelinami, jak gdyby został nadgryziony przez termita.

Jeszcze jedna zaleta patyczaka: jego wolny chód stanowi element mimetyzmu. Nikomu nie przychodzi do głowy atakowanie stworzenia tak powolnego, niemal nieruchomego. Stara mrówka miała już okazję być świadkiem zalotów patyczaków. Samiec, mniejszych rozmiarów, zbliżał się do samicy, robiąc jeden krok na dwadzieścia sekund. Samica nieco się oddaliła, a samiec był tak powolny, że nie był w stanie jej dogonić. Trudno! Zamiast wyczekiwać ślamazarnych samców, samice patyczaków w końcu się przystosowały. Niektóre gatunki znalazły oryginalny sposób na rozwiązanie problemu z rozmnażaniem się: partenogenezę. Nie ma potrzeby łączenia się w pary: patyczaki nie potrzebują partnera, by się rozmnażać, dzieci powstają ot tak, z samej chęci ich posiadania.

Gałązka, na której usadowiła się ruda mrówka, okazuje się samicą, gdyż oto zaczyna składać jajeczka. Jedno po drugim, oczywiście w bardzo wolnym tempie, wydaje na świat małe kuleczki, które odbijają się od liści niczym twarde krople deszczu. Sztuka kamuflażu patyczaków rozwinęła się do tego stopnia, że nawet ich jajeczka przypominają ziarenka.

Mrówka nadgryza leciutko gałązkę, żeby sprawdzić, czy jest jadalna. Lecz patyczaki oprócz mimetyzmu znają jeszcze inne sposoby obrony: potrafią udawać martwe. Tak więc, gdy tylko owad dostrzegł czubek żuwaczki, popadł w stan katalepsji i upadł na ziemię.

Mrówka nic na to nie może poradzić. Ponieważ wąż i jeż zdążyły już uciec, schodzi za patyczakiem na ziemię i zjada go. Żałosne zwierzę nie pozwala sobie nawet na ostatnie drgnięcie w agonii. W połowie zjedzony, pozostaje niewzruszony niczym prawdziwa gałązka. Zdradza go jednak jeden szczegół: drugi koniec gałązki nadal składa jajeczka-ziarenka.

Dość już emocji na dziś. Robi się chłodniej, zbliża się godzina codziennej hibernacji. Stara mrówka rudnica znajduje schronienie wśród mchu. Jutro ruszy dalej na poszukiwanie drogi do rodzinnego gniazda. Musi za wszelką cenę „je” przestrzec, zanim będzie zbyt późno.

Ze spokojem czyści czułki szczoteczkami znajdującymi się na piszczelach, by wyraźniej postrzegać otoczenie. Następnie zasłania kamyczkiem wejście do swojej małej kryjówki, żeby nikt już jej nie przeszkadzał.

10. ENCYKLOPEDIA

RÓŻNICA W POSTRZEGANIU: Ze świata postrzegamy jedynie to, do postrzegania czego zostaliśmy przygotowani. Na potrzeby eksperymentu z fizjologii, w małym pomieszczeniu wyłożonym pionowymi wzorami zamknięto koty, które dopiero co się urodziły. Kiedy minął już czas kształtowania się mózgu, koty zostały zabrane z tego pomieszczenia i umieszczono je w pudełkach wyłożonych wzorami przedstawiającymi linie poziome. Linie te wskazywały miejsca, gdzie znajdowało się pożywienie lub też drogi wyjścia, żaden jednak z kotów wychowanych w pomieszczeniach ozdobionych pionowymi wzorami nie potrafił ani znaleźć pożywienia, ani też nie umiał stamtąd wyjść. Sposób wychowania ograniczył ich percepcję do zdarzeń pionowych.

My również funkcjonujemy w takich samych granicach percepcji. Nie potrafimy pojąć niektórych wydarzeń, ponieważ zostaliśmy uwarunkowani tak, że umiemy postrzegać rzeczy tylko w pewien określony sposób.

Edmund Wells

Encyklopedia wiedzy względnej i absolutnej, tom III

11. POTĘGA SŁÓW

Ręka otworzyła się, po czym zamknęła nerwowo, zanim zacisnęła się na poduszce. Julie śniła. Śniła, że jest księżniczką w średniowieczu. Olbrzymi wąż złapał ją, żeby pożreć. Rzucił ją w bagniste i beżowe ruchome piaski wypełnione pełzającymi wężami, ona zaś coraz bardziej pogrążała się w gęstej melasie. Młody książę, osłonięty zbroją z zadrukowanego papieru, przybył na białym koniu i walczył z ogromnym wężem. Wyciągnął długi, czerwony, ostry miecz, błagając księżniczkę, żeby się nie poddawała. Przybywał jej z pomocą.

Lecz ogromny wąż posłużył się paszczą niczym miotaczem ognia. Papierowa zbroja rycerza nie przydała mu się na zbyt wiele. Jeden płomyk wystarczył, by zajęła się ogniem. Spętanych sznurkiem księcia i jego konia podano upieczonych na talerzu razem z bladosinym ziemniaczanym purée. Piękny książę stracił cały swój splendor: skórę miał brunatno-czarną, oczodoły puste, a jego głowę zdobił, niczym znak hańby, koryncki rodzynek. Olbrzymi wąż schwycił wówczas Julie jadowitymi zębami, uniósł ją ponad bagnem, żeby wrzucić do białej czekolady z Grand Marnier, która zamknęła się nad jej głową. Chciała krzyczeć, lecz mus z białej czekolady zalewał ją ze wszystkich stron; wdzierał się do jej ust, nie pozwalając, by wydobył się z nich jakikolwiek dźwięk. Dziewczyna obudziła się, podskakując nerwowo. Przerażenie było tak silne, że natychmiast postanowiła sprawdzić, czy nie straciła głosu.

– A-a-a-a, a-a-a-a! – wydobyło się z głębi jej gardła.

Koszmarny sen o utracie głosu pojawiał się coraz częściej. Czasami torturowano ją i obcinano język. Kiedy indziej wypełniano jej usta jedzeniem. Jeszcze innym razem przecinano jej struny głosowe nożyczkami. Czy podczas spania naprawdę koniecznie muszą pojawiać się sny? Miała nadzieję znowu zasnąć i o niczym nie śnić przez resztę nocy.

Przesunęła rozpaloną dłonią po wilgotnej krtani. Usiadła, oparłszy się o poduszkę, popatrzyła na budzik i stwierdziła, że jest szósta rano. Za oknem była jeszcze noc. Gwiazdy migotały za skrzyżowaniem. Usłyszała jakiś hałas na dole, kroki i szczekanie psa. Tak jak zapowiedział, ojciec wyruszał wczesnym rankiem na spacer do lasu ze swoim psem.

– Tato, tato…

Jedyną odpowiedzią był trzask zamykanych drzwi.

Julie wyciągnęła się na łóżku, daremnie oczekując na sen.

Co też mogło się kryć za pierwszą stroną Encyklopedii wiedzy względnej i absolutnej profesora Edmunda Wellsa?

Wzięła do rąk grubą księgę. Była tam mowa o mrówkach i rewolucji. Książka wyraźnie nakłaniała do buntu i pisano też o równoległej cywilizacji, która mogłaby jej w tym pomóc. Otworzyła szeroko oczy. Pośród krótkich tekstów napisanych nerwowym pismem, tu i tam, w samym środku słowa, pojawiała się duża litera albo rysunek.

Przeczytała wybrany na chybił trafił fragment:

Układ tego dzieła jest odwzorowaniem Świątyni Salomona. Pierwsza litera tytułu każdego rozdziału odpowiada jednemu z wymiarów Świątyni.

Zmarszczyła brwi: jaki też mógł istnieć związek między pismem a architekturą Świątyni?

Przewróciła kolejne strony.

Encyklopedia wiedzy względnej i absolutnej była olbrzymią graciarnią, w której piętrzyły się stosy informacji, rysunków i różnych zapisków. Zgodnie z tym, co sugerował tytuł, księga zawierała teksty dydaktyczne, lecz były tam także poematy, niezdarnie powycinane fragmenty broszur, przepisy kulinarne, wydruki z programów informatycznych, wycinki z czasopism, zdjęcia aktualnych wydarzeń lub erotyczne fotografie słynnych kobiet podobne do malowanych miniatur.

Były tam też kalendarze, w których podawano, w jakim okresie należy zasiać ziarno, posadzić takie czy inne warzywo lub owoc. Były też kolaże z płótna i rzadkich gatunków papieru, mapa nieba i plany metra w wielkich miastach, fragmenty osobistej korespondencji, matematyczne zagadki, zapożyczone z obrazów renesansu szkice przedstawiające perspektywę.

Niektóre obrazy były trudne do zniesienia, przedstawiały przemoc, śmierć albo katastrofy. Teksty napisane były czerwonym, niebieskim lub zapachowym atramentem. Niektóre ze stron wydawały się zapisane sympatycznym atramentem albo sokiem z cytryny. Na innych znowu tekst napisany był tak drobnymi literami, że aby go odszyfrować, konieczna była lupa.

Dostrzegła też plany wyobrażonych i nieistniejących miast, biografie postaci historycznych zapomnianych przez historię i porady, jak zbudować przedziwne urządzenia…

Bezużyteczny kram czy też skarb? Julie pomyślała, że potrzebowałaby co najmniej dwóch lat, żeby to wszystko przeczytać, kiedy jej wzrok zatrzymał się na niezwykłych portretach. Zawahała się w pierwszej chwili, ale nie, nie myliła się: chodziło rzeczywiście o głowy. Lecz nie głowy ludzkie, ale głowy mrówek przedstawione jak popiersia znamienitych postaci. Nie było tam dwóch identycznych mrówek. Rozmiar oczu, długość czułków, kształt głowy wyraźnie różniły się między sobą. Zresztą każda z nich miała nazwę składającą się z ciągu cyfr, przypisaną do portretu. Przerzuciła kolejną kartkę.

Wśród hologramów, kolaży, przepisów kulinarnych i map, temat mrówek powracał jak lejtmotyw.

Partytury Bacha, pozycje seksualne zalecane przez Kamasutrę, księga szyfrów wykorzystywana przez francuski ruch oporu podczas II wojny światowej… Cóż za eklektyczny i interdyscyplinarny umysł był w stanie to wszystko zgromadzić?

Dalej kartkowała tę mozaikę.

Biologia. Utopie. Przewodniki, vademecum, instrukcje obsługi. Anegdoty o różnych ludziach i ciekawostki z różnych dziedzin nauki. Techniki manipulowania tłumem. Heksametr I ching.

Przebiegła wzrokiem jedno ze zdań. I ching jest wyrocznią, która wbrew temu, co zwykło się sądzić, nie przepowiada przyszłości, lecz wyjaśnia czas teraźniejszy. A dalej natknęła się na strategie odwołujące się do Scypiona Afrykańskiego i do Clausewitza.

Przez chwilę zastanawiała się, czy nie jest to indoktrynacja, ale potem, na jednej ze stron, przeczytała taką oto radę:

Wystrzegajcie się wszelkich partii politycznych, sekt, korporacji czy religii. Nie oczekujcie od innych, że wskażą wam, co powinniście myśleć. Nauczcie się myśleć samodzielnie i bez poddawania się wpływom innych.

Jeszcze dalej zacytowano pieśniarza Georges’a Brassensa:

Zamiast chcieć zmieniać innych, spróbujcie zmienić samych siebie.

Jeszcze inny fragment przyciągnął jej wzrok:

Krótki traktat o pięciu wewnętrznych i pięciu zewnętrznych zmysłach. Istnieje pięć zmysłów fizycznych i pięć zmysłów psychicznych. Pięć zmysłów fizycznych to: wzrok, powonienie, dotyk, smak i słuch. Pięcioma zmysłami psychicznymi są: emocje, wyobraźnia, intuicja, powszechna świadomość, inspiracja. Jeśli się żyje, używając tylko pięciu fizycznych zmysłów, to tak, jakby się wykorzystywało jedynie pięć palców lewej ręki.

Cytaty łacińskie i greckie. Nowe przepisy kulinarne. Chińskie ideogramy. Jak wykonać koktajl Mołotowa. Zasuszone liście z drzew. Kalejdoskop obrazów. Mrówki i rewolucja. Rewolucja i mrówki.

Oczy zaczynały ją szczypać. Czuła się odurzona tym informacyjnym i wizualnym szaleństwem. Wpadła na kolejne zdanie:

Nie należy czytać tej książki po kolei, strona po stronie, ale raczej należy wykorzystać ją w następujący sposób: kiedy odczuwacie taką potrzebę, wybieracie jakąś stronę na zasadzie przypadku, czytacie i próbujecie się zorientować, czy wnosi ona interesującą informację dla problemu, który chcecie w tym momencie rozwikłać.

I jeszcze dalej:Trzeba bez wahania pomijać fragmenty, które wydają się wam zbyt długie. Książka nie jest świętością.

Julie zamknęła księgę i obiecała sobie, że korzystać z niej będzie tak, jak jej to uprzejmie doradzono. Poprawiła koc i tym razem jej oddech się uspokoił, temperatura lekko spadła i zasnęła łagodnie.

12. ENCYKLOPEDIA

SEN PARADOKSALNY: W czasie snu mamy do czynienia ze szczególną fazą, nazywaną „snem paradoksalnym”. Trwa ona od piętnastu do dwudziestu minut, aby powrócić na dłuższy czas po półtorej godzinie. Dlaczego tak nazwano ten fragment snu? Dlatego, że paradoksalne jest oddawanie się nerwowej i intensywnej działalności wtedy, gdy sen jest najgłębszy.

Jeżeli nocą niemowlęta są mocno pobudzone, to dlatego, że przechodzą przez tę właśnie fazę snu paradoksalnego (proporcje: jedna trzecia normalnego snu, jedna trzecia lekkiego snu, jedna trzecia snu paradoksalnego). Podczas tej fazy snu niemowlęta często mają dziwną mimikę, która sprawia, że robią miny dorosłych albo wręcz starców. Na ich fizjonomii rysuje się raz złość, kiedy indziej znowu radość, smutek, lęk, zdziwienie, chociaż nie zaznały jeszcze nigdy wcześniej takich emocji. Powiemy, że powtarzają sobie taki wyraz twarzy, który pokazywać będą później.

Potem, w dorosłym życiu, fazy snu paradoksalnego skracają się wraz z wiekiem, aż w końcu stanowią tylko jedną dziesiątą albo nawet jedną dwudziestą czasu snu.

Doświadczenie to jest przeżywane jako przyjemność i może wywoływać u mężczyzn erekcję.

Wydaje się, że każdej nocy otrzymujemy jakieś przesłanie. Przeprowadzono następujące doświadczenie: osobę dorosłą obudzono w samym środku snu paradoksalnego i poproszono ją, żeby opowiedziała, o czym w danej chwili śniła. Następnie pozwolono jej zasnąć ponownie, budząc ją podczas kolejnej fazy snu paradoksalnego. Stwierdzono w ten sposób, że nawet jeśli historie, jakie pojawiają się w tych dwóch snach, różnią się, to jednak mają one wspólny trzon. Wszystko dzieje się tak, jakby przerwany sen powracał w inny sposób, żeby przekazać jednak to samo przesłanie.

Ostatnio badacze sformułowali nową koncepcję. Sen miałby być sposobem na to, żeby zapomnieć o naciskach społecznych. Śniąc, odrzucamy wiedzę o tym, czego musieliśmy się nauczyć w ciągu dnia, a co pozostawało w głębokim konflikcie z naszymi najgłębszymi przekonaniami. Wszelkie uwarunkowania narzucane z zewnątrz są wymazywane. Tak długo, jak długo ludzie śnią, tak długo niemożliwe jest całkowite manipulowanie nimi. Sen jest naturalnym hamulcem dla totalitaryzmu.

Edmund Wells

Encyklopedia wiedzy względnej i absolutnej, tom III

13. SAMA WŚRÓD DRZEW

Nastał poranek. Jest jeszcze ciemno, lecz mimo to ciepło. To jeden z paradoksów marca.

Księżyc oświetla gałęzie niczym niebieskawa gwiazda. Poświata ta budzi mrówkę i daje jej energię konieczną do wyruszenia w dalszą drogę. Odkąd wędruje sama po tym olbrzymim lesie, nie zaznała zbyt wiele spokoju. Pająki, ptaki, trzyszcze, mrówkolwy, jaszczurki, jeże, a nawet patyczaki jednoczą się, żeby ją dręczyć.

Gdy mieszkała tam, w mieście, z innymi, nigdy nie miała do czynienia z tyloma problemami. Jej mózg łączył się w razie potrzeby z „umysłem kolektywu” i nie musiała nawet używać własnych sił, żeby się zastanawiać.

Lecz tutaj znajduje się z dala od gniazda i od swoich. Mózg zmuszony jest działać w trybie „indywidualnym”. Mrówki mają cudowną właściwość – dysponują dwoma trybami funkcjonowania: kolektywnym i indywidualnym.

Na razie tryb indywidualny jest jedyną opcją, a mrówka odczuwa już zmęczenie, musząc bez przerwy myśleć o sobie, żeby przeżyć. Myślenie o sobie, na dłuższą metę, powoduje strach przed śmiercią. Być może jest wręcz pierwszą mrówką, która z tego powodu zaczęła obawiać się o własne życie.

Jak nisko upadła!

Podąża w okolice wiązu. Brzęczenie brzuchatego chrząszcza zmusza ją do spojrzenia w górę.

Na nowo odkrywa, jak cudowny jest las. W świetle księżyca wszystkie rośliny stają się fioletowe lub białe. Unosi czułki i dostrzega fiołek leśny otoczony wesołymi motylami, które sondują jego serce. Nieco dalej gąsienice o pręgowanych grzbietach skubią liście bzu. Natura najwyraźniej stara się być jeszcze piękniejsza, by uświetnić jej powrót.

Potyka się na zasuszonych zwłokach. Cofa się i obserwuje. Stos martwych mrówek układa się przed nią w formę spirali. To czarne mrówki żniwiarki. Zna to zjawisko. Mrówki za bardzo oddaliły się od gniazda, a gdy opadła zimna nocna rosa, nie wiedząc, dokąd się udać, zbiły się w ciasny krąg i kręciły się, kręciły aż do końca. Gdy nie rozumie się otaczającego świata, egzystencja polega na kręceniu się w kółko aż po kres swoich dni.

Stara mrówka rudnica zbliża się, by czubkiem czułków lepiej przeanalizować tragedię. Mrówki znajdujące się po zewnętrznej stronie spirali zginęły pierwsze, dopiero później te ze środka.

Przez chwilę kontempluje tę przedziwną spiralę śmierci, podkreśloną jeszcze przez fioletowe światło księżyca. Pierwotna reakcja! Wystarczyło schronić się pod gałązką lub wykopać obozowisko w ziemi, by obronić się przed zimnem. Te niemądre czarne mrówki nie potrafiły wpaść na nic innego, jak tylko kręcić się w kółko, jak gdyby taniec mógł zażegnać niebezpieczeństwo.

Zdecydowanie mój lud musi się jeszcze wiele nauczyć – nadaje stara ruda mrówka.

Przechodząc pośród czarnych paproci, rozpoznaje zapachy dzieciństwa. Woń pyłków ją oszałamia.

Potrzeba było wiele czasu, by osiągnąć taki stopień perfekcji.

Na początku zielone morskie algi, przodkowie wszystkich roślin, pojawiły się na kontynencie. By się tam zaczepić, zmieniły się w porosty. Porosty opracowały następnie strategię wynagradzania ziemi, tworząc jednocześnie podłoże idealne dla wykarmienia kolejnego pokolenia roślin, które dzięki jeszcze głębszym korzeniom mogły wyrosnąć wyższe i odporniejsze.

Każda roślina ma od tej pory swoją strefę wpływów, istnieją jednak tereny konfliktów. Stara mrówka widzi duszącą lianę figowca, ruszającą dziarsko do ataku na nieporuszoną dziką wiśnię. W tym pojedynku biedna wiśnia nie ma żadnych szans. Z kolei inne duszące figowce, którym zdaje się, że są zdolne do pokonania szczawiu, marnieją, otrute toksycznym sokiem.

Nieco dalej jodła gubi igły, żeby zakwasić glebę, dzięki czemu wyginą wszystkie pasożytnicze trawy i małe, starające się z nią konkurować rośliny.

Każdy posiada swoją broń, każdy ma swój sposób obrony, swoje strategie pozwalające na utrzymanie się przy życiu. Świat roślin nie zna litości. W porównaniu ze światem zwierząt jedyną różnicę stanowi fakt, że morderstwa roślinne odbywają się w wolniejszym tempie, i przede wszystkim w ciszy.

Niektóre rośliny przedkładają białą broń nad truciznę. Są tutaj, by przypomnieć przechadzającej się mrówce o pazurach liści ostrokrzewu, o brzytwach ostu, haczykach męczennicy i kolcach akacji. Mrówka przemierza zagajnik przypominający korytarz wypełniony ostrymi żyletkami.

Stara mrówka czyści czułki, a następnie unosi je wysoko nad głową, by lepiej wyczuć wszystkie zapachy unoszące się w powietrzu. Szuka zapachu-śladu prowadzącego do jej rodzinnej krainy. Teraz liczy się każda sekunda. Musi za wszelką cenę ostrzec swoje miasto, zanim będzie za późno.

Opary zapachowych cząsteczek dostarczają przeróżnych informacji, dla niej bez żadnej wartości, na temat życia i zwyczajów okolicznych zwierząt.

Mimo to dostosowuje rytm swoich kroków, by nie utracić niczego z zapachów, które ją intrygują. Wślizguje się w prądy powietrza, żeby zidentyfikować nieznane zapachy. Nie udaje jej się to jednak, próbuje więc znaleźć jakąś metodę.

Pokonuje małe wzniesienie, wydostaje się na pniak sosny, prostuje i powoli zaczyna kręcić czułkami. W zależności od intensywności ruchów wyłapuje całą gamę zapachowych częstotliwości. Przy czterystu wibracjach na sekundę nie zauważa niczego istotnego. Zwiększa ruchy swojego węchowego radaru. Sześćset, tysiąc, dwa tysiące wibracji na sekundę. Nadal nic ciekawego. Rozpoznaje jedynie zapachy roślin i owadów niebędących mrówkami: kwiatów, sporów grzybów, chrząszczy, gnijącego drewna, liści dzikiej mięty…

Jeszcze bardziej nasila drżenie czułków. Dziesięć tysięcy drgań na sekundę. Kręcąc się, czułki tworzą prądy powietrza, które zasysają i przyciągają w jej kierunku wszystkie pyłki. Musi je oczyścić, zanim ponowi swoje wysiłki.

Dwanaście tysięcy wibracji na sekundę. Wreszcie udaje jej się wychwycić odległe cząsteczki świadczące o obecności jakiejś mrówki. Udało się. Kierunek na zachód – południowy zachód, dwunasty stopień kąta w stosunku do poświaty księżyca. Naprzód.

14. ENCYKLOPEDIA

O ZNACZENIU RÓŻNICY: Wszyscy jesteśmy zwycięzcami. Gdyż wszyscy pochodzimy od tego mistrzowskiego plemnika, który zwyciężył w rywalizacji z trzystoma milionami konkurentów.

Zdobył prawo do przekazania swojej serii chromosomów, które sprawiły, że jesteście tym, kim jesteście, a nie kimś innym.

Wasz plemnik był kimś naprawdę uzdolnionym. Nie zagrzebał się gdzieś w jakimś zakamarku. Potrafił znaleźć właściwą drogę. Może nawet zdobył się i na to, żeby zablokować drogę innym rywalizującym z nim plemnikom.

Przez długi czas sądzono, że to najszybszemu z plemników udaje się zapłodnić jajeczko. Nic z tych rzeczy. Kilkaset plemników dociera w tym samym czasie do jajeczka. Są tam i wyczekują, machając ogonkiem. Tylko jeden z nich będzie jednak tym wybrańcem.

A więc to jajeczko wybiera sobie zwycięskiego plemnika spośród całej masy plemników, które niczym petenci tłoczą się u drzwi. Ale według jakich kryteriów? Naukowcy długo się nad tym zastanawiali. Ostatnio znaleźli wreszcie rozwiązanie: jajeczko wybiera tego, „kogo charakteryzują najbardziej odmienne cechy genetyczne od tych, które samo posiada”. Kwestia przeżycia. Jajeczko nie wie, kim są dwaj partnerzy walczący ponad nim, więc stara się jedynie uniknąć problemów z pokrewieństwem. Natura chce, aby nasze chromosomy starały się wzbogacać tym, co jest odmienne, a nie tym, co podobne.

Edmund Wells

Encyklopedia wiedzy względnej i absolutnej, tom III

15. WIDAĆ JĄ Z DALEKA

Słychać kroki na ziemi. Była godzina siódma rano i gwiazdy wciąż jeszcze lśniły na firmamencie.

Idąc z psem po stromych ścieżkach, w samym sercu lasu Fontainebleau, na świeżym powietrzu, Gaston Pinson, spokojny, czuł się doskonale razem ze swoim psem. Wygładził rude wąsy. Wystarczyło, że dotarł do tego lasu, i od razu poczuł się wolnym człowiekiem.

Po lewej stronie wijąca się dróżka prowadziła do stosu kamieni. Na koniec wspinaczki dotarł do wieży Denecourt, na skraju skały Cassepot. Stamtąd rozciągał się przepyszny widok. W ten ciepły i rozgwieżdżony jeszcze świt światło olbrzymiego księżyca wystarczało, żeby przed nim rozpostarła się wspaniała panorama.

Usiadł na ziemi i polecił psu, żeby uczynił to samo. Pies jednak stał. Wspólnie kontemplowali niebo.

– Widzisz, Achillesie, niegdyś astronomowie sporządzali mapy nieba tak, jakby chodziło o płaskie sklepienie. Podzielili je na dwadzieścia osiem konstelacji, jak na dwadzieścia osiem departamentów stanowiących niebiańskie państwo. Dla mieszkańców półkuli północnej większość z nich nie jest dostrzegalna każdej nocy z wyjątkiem jednej: Wielkiej Niedźwiedzicy. Przypomina ona garnek, który składa się z kwadratu czterech gwiazd, przedłużonego o uchwyt złożony z trzech gwiazd. To Grecy nazwali ją Wielką Niedźwiedzicą w hołdzie dla księżniczki Kallisto, córki króla Arkadii. Była ona tak piękna, że Hera, żona Zeusa, z zazdrości przemieniła ją w wielką niedźwiedzicę. Tak, tak, Achillesie, takie właśnie są kobiety: wszystkie zazdrosne o siebie nawzajem.

Pies potrząsnął głową, wydając ciche i łagodne skomlenie.

– Ważne jest, żeby dostrzec tę konstelację, gdyż jeśli przedłużymy długość garnka pięciokrotnie, wtedy zauważymy, że nad nim unosi się popcorn, który też łatwo jest zauważyć: Gwiazda Polarna. Widzisz, Achillesie, w ten sposób wiemy dokładnie, gdzie znajduje się północ, co nie pozwoli nam się zgubić.

Pies niczego nie zrozumiał z tych wyjaśnień. Słyszał tylko „bedebedebe, Achilles, bedebedebedebe, Achilles”. Z całej ludzkiej mowy rozumiał jedynie tę właśnie zbitkę sylab, A-chil-les, która, jak wiedział, była jego imieniem. Zmęczony tym całym bełkotem, irlandzki seter postanowił położyć się między parą swoich uszu, przyjmując minę pełną współczucia. Jego pan jednak odczuwał zbyt silną potrzebę rozmowy, żeby na tym poprzestać.

– Druga z gwiazd, licząc od uchwytu garnka – ciągnął dalej – składa się nie z jednego, lecz z dwóch świateł. Kiedyś, dawno temu, arabscy wojownicy mierzyli ostrość wzroku zdolnością dostrzeżenia tych dwóch gwiazd, Alcor i Mizar.

Gaston zmrużył oczy, spoglądając w niebo, pies tymczasem ziewnął. Słońce zaczynało się przebijać, dyskretnie wygaszając gwiazdy, które stopniowo wycofywały się, by zrobić mu miejsce. Gaston wyciągnął z chlebaka kanapkę (szynka-ser-cebula-korniszon-pieprz), którą zjadł zamiast śniadania. Głęboko westchnął z zadowolenia. Nie było nic przyjemniejszego niż wstać właśnie tak wcześnie rano i wyruszyć do lasu, żeby popatrzeć na wschód słońca.

Przepiękna feeria barw. Słoneczna gwiazda zaczerwieniła się, potem zaróżowiła, przeszła w kolor pomarańczowy, później żółty i wreszcie stała się biała. Nie mogąc rywalizować z tak wielkim przepychem, księżyc wolał się wycofać.

Wzrok Gastona przesunął się z gwiazd na słońce, ze słońca na drzewa, z drzew zaś na panoramę doliny. Cały olbrzymi obszar dzikiego lasu ukazywał się teraz bardzo wyraźnie. Fontainebleau składało się z równin, pagórków; obszarów pokrytych piachem, piaskowcem, gliną i wapieniami. Była tam też cała masa strumyków, wąwozów i lasów brzozowych.

Pejzaż był zaskakująco różnorodny. Może nawet był to najbardziej zróżnicowany las w całej Francji. Zamieszkiwały go setki gatunków ptaków, gryzonie, gady, owady. Gaston już kilkakrotnie spotkał na swojej drodze warchlaki i dziki, a pewnego razu natknął się nawet na łanię ze swoim jelonkiem.

Zaledwie sześćdziesiąt kilometrów od Paryża można było tutaj nadal wierzyć, że cywilizacja ludzka niczego nie zniszczyła. Żadnych samochodów, klaksonów, zanieczyszczeń. Żadnych trosk. Tylko cisza, szelest liści pieszczonych przez wiatr, świergot kłócących się ptaków.

Gaston zamknął oczy, zachłannie wciągając ciepłe poranne powietrze. Dwadzieścia pięć tysięcy hektarów dzikiej przyrody przepełnione było zapachami, które nie zostały dotąd zinwentaryzowane przez producentów perfum. Nadmiar bogactwa. I to za darmo.

Dyrektor wydziału prawnego Zarządu Gospodarki Wodnej i Lasów chwycił za lornetkę i zmierzył cały otaczający go pejzaż. Znał w tym lesie każdy zakątek. Po prawej stronie przełom Apremont, skrzyżowanie Grand-Veneur, droga Cul-de-chaudron, potężny belweder, jaskinia złoczyńców. Na wprost przełom Franchard, stary Ermitaż, droga la Roche-qui-Pleure, belweder Druidów. Po lewej zaś polodowcowy kocioł Demoiselles, skrzyżowanie Soupirs, wzgórze Morillon.

Stąd można było dojrzeć wrzosowiska, teren skowronka borowego. Dalej nieco rozciągała się równina Chanfroy z jej dzięciołami zielonosiwymi. Gaston wyregulował lornetkę i skierował ją na drzewo Jupitera, wielki czterechsetletni dąb, wysoki na trzydzieści pięć metrów. „Jaki piękny jest las” – zachwycił się, odkładając lornetkę.

Mrówka właśnie zatrzymała się na futerale. Chciał ją stamtąd zrzucić, lecz przyczepiła się do jego ręki, a potem zaczęła wspinać się po swetrze.

Powiedział do psa:

– Te mrówki zaczynają mnie niepokoić. Do tej pory ich gniazda były oddalone od siebie. Ale teraz mrowiska łączą się z tajemniczych powodów. Zaczęły tworzyć federacje, a obecnie federacje te łączą się między sobą, żeby stworzyć imperia. Tak jakby mrówki starały się teraz dokonać tego, czego my, ludzie, nie byliśmy w stanie przeprowadzić do końca, a mianowicie stworzyć organizację społeczną wyższego rzędu.

Gaston przeczytał w gazetach, że ostatnio pojawiło się coraz więcej superkolonii mrowisk. We Francji, w Jurze, zaobserwowano skupiska od tysiąca do dwóch tysięcy mrowisk połączonych ze sobą podziemnymi korytarzami. Gaston był przekonany, że są one teraz na etapie tworzenia nowej formy społeczności, doprowadzając ją do najbardziej całościowej postaci.

Kiedy tak przyglądał się okolicy, nagle jego wzrok przykuł zastanawiający obraz. Zmarszczył brwi. W oddali, niedaleko skały z piaskowca i wąwozu, który odkryła jego córka, między drzewami połyskiwał jakiś trójkąt.

Błyszczący kształt był zamaskowany gałęziami, ale dzięki zbyt prostym liniom konstrukcja ta odcinała się od tła. Natura nie zna linii prostych. Musiał to więc być albo namiot rozbity przez kogoś, kto nie powinien był się tam znaleźć, albo jakieś odpady porzucone w środku lasu przez beztroskich i nie zważających na środowisko ludzi.

Poirytowany Gaston zbiegł ścieżką w kierunku trójkątnego światła. W jego umyśle pojawiały się kolejne hipotezy: a może to jakiś nowy model przyczepy? Samochód o metalizowanym lakierze? Jakaś szafa?

Zajęło mu godzinę, żeby przebijając się przez jeżyny i osty, dotrzeć wreszcie do tej tajemniczej formy. Był zmordowany.

Z bliska przedmiot ten był jeszcze bardziej intrygujący. Nie był to namiot, nie była to przyczepa ani szafa. Przed nim wznosiła się piramida wysoka na mniej więcej trzy metry, o ścianach w całości pokrytych lustrami. Sam zaś szczyt był półprzezroczysty jak kryształ.

– No, mój dzielny Achillesie, jak na niespodziankę to jest nieźle…

Pies przytaknął i zaszczekał. Warczał, wystawiając nadpsute kły i wydobywając swoją tajemną broń: cuchnący oddech, który niejednego kota zmusił do ucieczki z rynny.

Gaston obszedł wokoło konstrukcję. Na pierwszy rzut oka wysokie drzewa i gęste kłęby wysokich paproci dosyć skutecznie skrywały piramidę. Gdyby poranne słońce nie oświetliło jej jednym ze swoich promieni, Gaston nigdy by jej nie zauważył. Urzędnik przyjrzał się budowli nieco uważniej: żadnych drzwi i okien, żadnego komina, żadnej skrzynki na listy. Nie było nawet ścieżki, która by prowadziła do piramidy. Irlandzki seter wciąż warczał, wąchając ziemię.

– Myślisz to, co ja, Achillesie? Widziałem już takie rzeczy w telewizji. A może są to… przybysze z innej planety? Jednakże psy, zanim przyjmą jakąś hipotezę, muszą najpierw zgromadzić informacje. Zwłaszcza setery irlandzkie. – Achilles wydawał się zainteresowany lustrzaną ścianą. Gaston przystawił do niej ucho. – Coś takiego!

Wewnątrz słyszał jakieś dźwięki. Wydawało mu się nawet, że wychwycił ludzki głos. Zastukał w lustro:

– Jest tam ktoś w środku?

Bez odpowiedzi. Wewnątrz zapadła cisza. Ślad pary pozostawiony przez wypowiedziane słowa na lustrzanej ścianie rozmył się zupełnie. Z bliska piramida nie miała w sobie nic pozaziemskiego. Była zbudowana z betonu i pokryta płytkami szkła, które można znaleźć w pierwszym lepszym sklepie dla majsterkowiczów.

– Komu też mogło wpaść do głowy, żeby wznieść piramidę w samym środku lasu Fontainebleau, masz jakiś pomysł, Achillesie?

W odpowiedzi pies zaszczekał, ale ludzka istota nic z tego nie zrozumiała.

Za Gastonem rozległo się ledwie słyszalne brzęczenie.

Bzzz…

Gaston nie zwrócił na to uwagi. W lesie pełno było komarów i różnego rodzaju owadów. Brzęczenie przybierało na sile.

Bzzz… Bzzz…

Poczuł lekkie ukłucie w szyję. Już uniósł rękę, żeby przegonić natrętnego insekta, lecz jego gest nagle się zatrzymał. Otworzył szeroko usta i zakręcił się wokół własnej osi. Wypuścił smycz z ręki, oczy wyszły mu na wierzch, a po chwili upadł głową do przodu w sam środek porastających ziemię cyklamenów.

16. ENCYKLOPEDIA

HOROSKOP: W Ameryce Południowej, u Majów, uprawiano oficjalną i obowiązkową astrologię. W zależności od dnia urodzin przypisywano dziecku szczególny i prognostyczny kalendarz. Opisywano w nim całe przyszłe życie: podana była data, kiedy osoba ta znajdzie pracę, kiedy się ożeni lub wyjdzie za mąż, kiedy przydarzy jej się wypadek, kiedy umrze. Śpiewano o tym, kiedy dziecko było jeszcze w kołysce, ono zaś uczyło się swojej historii na pamięć i też podśpiewywało sobie tę pieśń, żeby wiedzieć dokładnie, na jakim jest etapie swojego życia.

System ten funkcjonował dosyć sprawnie, gdyż astrolodzy Majów starali się, żeby ich prognozy były ze sobą zgodne. Kiedy jakiś młody człowiek w słowach swojej pieśni miał powiedziane, że takiego a takiego dnia spotka taką a taką dziewczynę, spotkanie to dochodziło rzeczywiście do skutku, ponieważ dziewczyna miała w swojej własnej pieśni-horoskopie taką samą informację. Podobnie w interesach: jeżeli w pieśni powiedziane było, że tego a tego dnia kupimy dom, wówczas sprzedający miał w swojej pieśni zapis o obowiązku sprzedania domu w tym właśnie dniu. Jeżeli któregoś dnia miała się odbyć jakaś bijatyka, wszyscy jej uczestnicy byli o tym od dawna poinformowani.

Wszystko znakomicie funkcjonowało, a system umacniał się jakby samoistnie.

Wojny były zapowiedziane i opisane. Wiadomo było, kto będzie zwycięzcą, a astrolodzy podawali liczbę zabitych i rannych na polu walki. Gdy liczba zabitych nie pokrywała się z prognozami, należało poświęcić więźniów.

Jakże te wyśpiewywane horoskopy ułatwiały życie! Nic nie było pozostawione przypadkowi. Nikt też nie obawiał się tego, co stanie się następnego dnia. Astrolodzy rzucali światło na każde ludzkie życie, od początku do samego końca. Każdy wiedział, dokąd zmierza jego życie, a nawet dokąd doprowadzi ono innych ludzi.

Co więcej, Majowie przewidzieli też… koniec świata. Miał on nastąpić takiego a takiego dnia w dziesiątym wieku tego, co gdzie indziej nazywało się erą chrześcijańską. Astrolodzy Majów doszli do całkowitej zgody co do dokładnej godziny. W przeddzień wyznaczonego dnia i godziny, zamiast czekać na katastrofę, mężczyźni podpalili swoje miasta, zabili własnoręcznie członków swoich rodzin, a następnie popełnili samobójstwo. Nieliczni, którzy ocaleli i opuścili płonące miasta, błąkali się potem po równinach.

A przecież cywilizacja ta wcale nie była dziełem ludzi prostych i naiwnych. Majowie znali cyfrę zero, znali też koło (chociaż nie zrozumieli znaczenia tego odkrycia), zbudowali drogi. Ich kalendarz, z trzynastoma miesiącami, był dokładniejszy niż nasz.

Kiedy