Skrót historii architektury dla wszystkich

Ted Kwiatkowski

SKRÓTHISTORIIARCHITEKTURYdla wszystkich

Na okładce: Propylea

Fragment bramy wejściowej na Akropolu w Atenach, zbudowanej w latach 437-432 p.n.e. przez Mnesiklesa

Niniejsza książka powstała z artykułów przygotowanych do druku w miesięczniku społeczno-kulturalnym „Polonia Kalifornijska” w San Diego w roku 2000.

Do powstania tej książki przyczynili się:

Barbara Pytrus, Tadeusz Fryś, Krzysztof Olechnowicz, Janusz Dąbrowski, Wacław Kwiatkowski, Zofia Witt Dye, Jerzy Conradi.

Wydawnictwo wersji elektronicznej

United Kingdom 2016

eBook-ePUB

ISBN: 978-1-911283-10-2

Skład wersji elektronicznej: Marcin Kapusta

konwersja.virtualo.pl

Ted Kwiatkowski

Ted (Teofil) Kwiatkowski jest absolwentem Wydziału Architektury Politechniki Gdańskiej z 1952 roku. Był Głównym Architektem województwa Opolskiego w latach 1955-57. Wyjechał w 1958 roku z Wiednia do USA, gdzie pracował w różnych biurach projektowych. W 1965 roku otrzymał Kalifornijską licencję architekta i prowadził własną praktykę w Los Angeles, Lang Beach i t Springs. Mieszka teraz w San Diego, maluje portrety i pisze artykuły do pism polonijnych. Jest autorem książek między innymi „Moje Serendipity”.

Pamięci młodego architekta,

mojego brata – Jana

Autor

Wprowadzenie

Mieszkamy w czterech ścianach budynku, chodzimy do szkoły, kina, teatru. Idąc ulicami miasta mijamy szeregi domów. Zwykle nie zwracamy na nie uwagi. Interesuje nas tylko ich zawartość, przeznaczenie. Ktoś nam mówi, że ten budynek jest stylowy, tamten zabytkowy, a jeszcze inny jest dziełem architektury. Mówi się, że ten kościół jest gotycki a tamten barokowy, że ten pałac jest klasycystyczny a tamte kamienice są secesyjne, że to jest dobra architektura a tamta zła. Co to wszystko znaczy? Czym jest architektura? Przyglądając się bliżej zauważamy jak bardzo różnie wyglądają poszczególne budowle. Jedne są większe inne mniejsze, jedne szerokie inne wąskie, wysokie lub niskie. Jedne bardziej a drugie mniej ozdobne. Niektóre podobają się nam lub robią wrażenie, a inne są obojętne lub nawet brzydkie.

Poeta francuski, Paul Valery tak napisał: „Czyś nie zauważył przechadzając się po mieście, że pośród domów jedne są nieme, inne mówią, a jeszcze inne, najrzadsze, śpiewają?” Domy nieme to te smutne o niskich, szerokich oknach jak przymrużone oczy, czasem zdziwione lub zmartwione, nie zachwycają lecz budzą przykre uczucia. Większość z nich to czynszowe kamienice z końca XIX i początku XX wieku, często zaniedbane. Przechodzimy obok nich obojętnie, nie zauważając ich prawie. One nam nic nie mówią.

Jeśli jakiś budynek rzuci się nam w oczy lub zwrócimy na niego uwagę dla samego wyglądu a nie dla jego użytkowości, to znaczy, że on coś nam mówi. Może to być przyjemna w proporcjach bryła, czasem oryginalne, ciekawe zestawienie poszczególnych elementów budynku lub jakiś szczegół, na który z przyjemnością się patrzy. Te budynki mówią. To już jest architektura. Czasem mówią nieprawdę, kłamią. Dla przykładu, mieszkaniowiec dla ludzi z XX wieku o wystroju średniowiecznym będzie udawał np. zamczysko. Albo biurowiec otoczony kolumnadą i ozdobiony szeregiem rzeźb będzie udawał pałac. Albo wejście do sklepu spożywczego będzie takie jak wejście do kościoła. To też jest architektura ale zła, kłamliwa. W dobrej architekturze wygląd zewnętrzny budynku będzie szczerze mówił o jego przeznaczeniu użytkowym. Będzie wyraźnie informował z jakiego materiału został zbudowany, i czytelne będą jego części konstrukcyjne. To znaczy te, które całą budowlę utrzymują i nadają jej trwałość. Są to ściany, podpory, sklepienia itp. Mają one ściśle określone zadanie i zawsze pracują. Nie zmienią się do końca istnienia budowli. Natomiast części dekoracyjne o funkcji tylko zdobniczej nie mają żadnego wpływu na trwałość budynku i gdyby je usunąć budynek się nie zawali.

W nowoczesnej architekturze, konstrukcja budynku spełnia jednocześnie rolę dekoracyjną i robi to z powodzeniem. Są to budynki, które śpiewają. Reprezentują one ducha epoki, w której powstały i można je zaliczyć do dzieł architektury. Tak jak w okresach minionych wieków budowle były wznoszone w duchu tamtych czasów, z dostępnych wtedy materiałów i znaną ówcześnie techniką. Z biegiem czasu i postępem zmieniały się ich formy, które potem zostały nazwane stylami. Te, które powstały w starożytnej Grecji i Rzymie nazwano klasycznymi o trzech zasadniczych stylach, doryckim, jońskim i korynckim.

W średniowieczu formy romańskie od 1000 r. rozwinęły się w styl gotycki, który trwał z grubsza do 1500 r.(ostre łuki, strzeliste wieże). Następnie epoka Odrodzenia stworzyła styl renesansowy, który rozwinął się w barok i rokoko (przebogate zdobnictwo) trwające aż do 1770 r. kiedy zaczęto imitować formy klasyczne starożytnej Grecji i Rzymu. Ten nieszczery styl nazwano klasycystycznym i trwał on do 1850 r. Wtedy to dzięki nowym materiałom i sposobom budowania powstawały modne style jak modernizm, monumentalizm i funkcjonalizm prowadzące do architektury nowoczesnej, której styl nazwą dopiero następne pokolenia. Dziś wiemy, że architektura jest sztuką planowania i wznoszenia budowli, inaczej mówiąc, jest sztuką zamykania przestrzeni zgodnie z określoną funkcją społeczną jaką ma ta przestrzeń spełniać, i to w taki sposób aby powstałe dzieło budziło w nas wrażenie piękna i mogło być nazwane dobrą architekturą. Właśnie, w idealnym dostosowaniu budowli do celu jaki ma spełniać tkwi najważniejszy element piękna. Już w latach dwudziestych przed naszą erą, jeden z architektów starożytnego Rzymu, Witruwiusz w pierwszej książce o architekturze napisał, że „poszczególne części budowli winny być tak przemyślane i uporządkowane, aby tworzyły piękną dla oka całość. Wszystko musi być zharmonizowane, aby oddziaływać na wrodzony każdemu człowiekowi zmysł piękna”. Najwspanialsze z tych „śpiewających” budowli zalicza się do tzw. Siedmiu Cudów Świata.

W Starożytności były to: Wielkie piramidy egipskie w Gizeh, Wiszące ogrody i ściany Babilonu, Mauzoleum w Halikamasie, Świątynia Artemizy w Efezie, Kolosy w Rhodes, Statua Zeusa w Olimpii dłuta Fidiasza i Latarnia morska Pharos w Aleksandrii. Pozostały z nich tylko piramidy. Wszystkie inne są jedynie w opisach i rycinach.

W świecie nowożytnym do Siedmiu Cudów Świata kwalifikują się następujące dzieła architektury: Bazylika Sw. Piotra w Rzymie, Katedra Sw. Pawła w Londynie, Katedra Notre Damę w Paryżu, El Escorial koło Madrytu, Taj Mahai w Agra, w Indiach, Hagia Sophia w Konstantynopolu, Yilla Capra Rotonda Paladia w Vicenzie i jeszcze kilka dyskusyjnych.

A najwyższe obecnie budowle świata to: Sears Tower w Chicago 443 m wys. 110 pięter, World Trade Center w New Yorku 417 m wys. 110 pięter, Empire State Building w New Yorku 381 m wys. 102 piętra, Central Plaża w Hongkongu 374 m wys. 78 pięter, John Hancock w Chicago 344 m wys. 100 pięter i Chrysler Building w New Yorku 319 m wys. 77 pięter.

Wstęp

Już człowiek pierwotny chronił głowę w bezpiecznych jaskiniach i szałasach, które właściwy mu zmysł estetyczny kazał przyozdabiać. Świadczą o tym choćby rysunki naskalne. Najpierwsze, trwalsze budowle to: wielkie kamienne megality ustawiane w koliste Kromlechy, obeliski Menhiry i grobowce Dolmeny. Budowle te były jeszcze bezstylowe. Dopiero wiele tysięcy lat później starożytni Egipcjanie, Grecy i Rzymianie, oraz inne ludy w różnych częściach globu zaczęły wznosić budowle bardziej okazałe, dające schronienie żywym, świątynie dla bóstw i grobowce-pomniki zmarłym. Powstała sztuka budowania nazwana Architekturą, od greckiego słowa „architecton” czyli budowniczy. Jako drugi z na­jstarszych zawodów na świecie, Architektura została uznana za matkę wszystkich sztuk, gdyż jest to sztuka użytkowa potrzebna człowiekowi w jego działalności na co dzień. Wyróżnia się spośród innych sztuk tworzących kulturę, jak malarstwo, rzeźba, literatura, poezja i muzyka. Architektura jest najtrwalszym śladem osiągnięć człowieka dokonywanych od kilkunastu tysięcy lat zanotowanej działalności ludzkiej na ziemi. Jest też najtrwalszym sposobem przekazywania tych osiągnięć z pokolenia w pokolenie. Najpierw dla własnych potrzeb mieszkalnych budowano pałace. Dla celów obronnych przed wrogiem potężne zamki, a dla swych bóstw pełne przepychu świątynie. Używając dostępnych wtedy materiałów, narzędzi i znanej sobie technice, powstałe formy budowli tworzyły style architektoniczne, które zmieniały się z wiekami w zależności od rozwoju wiedzy i postępu technicznego. Zawsze jednak w oparciu o sześć podstawowych korzeni drzewa genealogicznego architektury, jakimi były i są: geologia, położenie geograficzne, klimat, wpływy religijne, socjalne i historyczne. Zamieszczone w tekście ilustracje stanowią przegląd głównych stylów architektonicznych naszej cywilizacji (Śródziemnomorskiej i Zachodniej). Omawiane w następnych rozdziałach tej książki, będą skrótem telegraficznym ogromnej dziedziny wiedzy, echa wieków, które chcą nam w ten sposób o sobie opowiedzieć, a nawet „wyśpiewać” swymi dziełami architektonicznymi.

Rozdział 1Historia i rozwój budowli świata starożytnego

EGIPT: od ok. 4 tys. lat p.n.e. do I wieku p.n.e.

Najstarsze