Strona główna » Literatura faktu, reportaże, biografie » Soft power we współczesnych stosunkach międzynarodowych

Soft power we współczesnych stosunkach międzynarodowych

5.00 / 5.00
  • ISBN:
  • 978-83-8088-465-6

Jeżeli nie widzisz powyżej porównywarki cenowej, oznacza to, że nie posiadamy informacji gdzie można zakupić tę publikację. Znalazłeś błąd w serwisie? Skontaktuj się z nami i przekaż swoje uwagi (zakładka kontakt).

Kilka słów o książce pt. “Soft power we współczesnych stosunkach międzynarodowych

Koncepcja soft power znakomicie oddaje charakter zmian, jakie zachodzą współcześnie w stosunkach międzynarodowych, gdy wobec nowych zagrożeń o charakterze niemilitarnym pojęcie bezpieczeństwa domaga się redefinicji. W XXI wieku siły nie można postrzegać już tylko jako domeny wojska czy potęgi ekonomicznej. O znaczeniu państwa na arenie międzynarodowej decyduje dziś kultura, wartości i normy oraz styl polityki zagranicznej.

 

Soft power nie jest zagadnieniem nowym w praktyce politycznej, jednak teoretycy stosunków międzynarodowych  nie poświęcali mu dotychczas wiele uwagi. Pojęcie to jest trudne do zdefiniowania. Może oznaczać miękką władzę bądź siłę, trzecie oblicze władzy, a wreszcie - potęgę. Autor publikacji wnikliwie analizuje to ważne zjawisko.

Polecane książki

Emil umarł. A przynajmniej tak mu się wydaje, gdy patrzy na swoje martwe ciało. Uciekając przed posłańcem z kosą, chłopak trafia w Zaświaty, gdzie na Sądzie Ostatecznym dowiaduje się, że został mianowany Strażnikiem Dusz. Dołącza do Obrońcy — Nicholasa oraz Oskarżyciela — Jeremy’ ego, z którym od po...
Maresi jest nowicjuszką w Czerwonym Klasztorze mieszczącym się na niewielkiej wyspie. Mieszkające w nim siostry wierzą w duchową opiekę Pramatki i siłę wiedzy. Pewnego dnia do klasztoru przybywa Jai. Maresi zaprzyjaźnia się z nią. Jai w domu rodzinnym przeżyła dramat, który powraca do niej co noc ...
W XIX-wiecznym Edo, świeżo przemianowanym na Tokio, mieszka sędziwy mistrz malarstwa tuszowego – Kano Indara, ostatni z rodu prominentnych artystów minionej epoki. Jego głównym zmartwieniem jest brak dziedzica i godnego spadkobiercy jego szkoły, lecz oto spotyka Tatsu, młodego geniusza pędzla. Jego ...
„Aktualności kadrowe” stawiają sobie za cel, aby z szumu informacji wyłowić tylko takie, które naprawdę w danym czasie mają znaczenie praktyczne dla pracodawcy, kadrowego czy specjalisty ds. HR oraz aby informacje te zapakować w krótką, zwięzłą formę. Stąd liczne wzory, przykłady i schematy, które u...
Brokerka Jasmine Nichols jest jedyną osobą, która może pomóc ojczymowi posądzonemu o sprzeniewierzenie rządowych pieniędzy. Jasmine musi dotrzeć do hiszpańskiego księcia Reyesa Navarre i wykraść traktat handlowy. Wykorzystując swój wdzięk, uwodzi księcia. Po jakimś czasie wy...
Prezentowane opracowanie to analiza instytucji powołania spadkobiercy w testamencie. Autor stara się odpowiedzieć na cztery pytania: kto może być spadkodawcą, kogo można ustanowić spadkobiercą, co może zostać przekazane w spadku oraz w jaki sposób spadkodawca może w testamencie ustanowić spadkobierc...

Poniżej prezentujemy fragment książki autorstwa Robert Łoś

Robert Łoś – Uniwersytet Łódzki, Wydział Studiów Międzynarodowych i Politologicznych Katedra Teorii Polityki Zagranicznej i Bezpieczeństwa, 90-131 Łódź, ul. Lindleya 3

RECENZENT

Lubomir Zyblikiewicz

REDAKTOR INICJUJĄCY

Agnieszka Kałowska

OPRACOWANIE REDAKCYJNE

Aleksandra Urzędowska

SKŁAD I ŁAMANIE

AGENT PR

KOREKTA TECHNICZNA

Leonora Wojciechowska

PROJEKT OKŁADKI

Katarzyna Turkowska

Zdjęcie wykorzystane na okładce: © Depositphotos.com/creisinger

Publikacja powstała w ramach grantu NCN UMO – 2011/01/B/HS5/00678

© Copyright by Robert Łoś, Łódź 2017

© Copyright for this edition by Uniwersytet Łódzki, Łódź 2017

Wydane przez Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego

Wydanie I. W.07364.16.0.M

Ark. wyd. 14,5; ark. druk. 20,25

ISBN 978-83-8088-464-9

e-ISBN 978-83-8088-465-6

Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego

90-131 Łódź, ul. Lindleya 8

www.wydawnictwo.uni.lodz.pl

e-mail: ksiegarnia@uni.lodz.pl

tel. (42) 665 58 63

Spis Treści

Wstęp

Rozdział I

Potęga i ład międzynarodowy

1.1. Współczesny ład międzynarodowy

1.2. Siła i potęga w ujęciu teoretycznym

1.3. Miary i wyznaczniki siły

Rozdział II

Zasoby i instrumenty miękkiej siły

2.1. Soft a hard power: zakres działania

2.1.1. Pojęcie soft power

2.1.2. Hard power a soft power

2.2. Zasoby soft power

2.2.1. Klasyfikacja zasobów

2.2.2. Normy i wartości

2.2.3. Kultura

2.2.4. Polityka zagraniczna

2.3. Nowe instrumenty soft power

2.3.1. Dyplomacja publiczna

2.3.2. Dyplomacja kulturalna

2.3.3. Branding narodowy

2.4. Instytucje państwa i społeczeństwo

2.4.1. Reżym polityczny państwa a soft power

2.4.2. Społeczne uwarunkowania wzmocnienia soft power

2.5. Instrumenty wsparcia

2.5.1. Media

2.5.2. Fundacje – think tanki

Podsumowanie

Rozdział III

Siła współczesnych państw a soft power

3.1. Wskaźniki twardej siły państwa

3.2.Wybrane rankingi soft power

3.2.1. Ranking Ernst&Young

3.2.2. Ranking Institute for Government

3.2.3. Index The Soft Power 30 Report

3.2.4. Ranking Elcano Global Presence Index

3.3. Autorski ranking soft power państw

3.3.1. Dyplomacja

3.3.2. Kategoria społeczno-polityczna

3.3.3. Kultura popularna i wysoka

3.3.4. Edukacja i nauka

3.3.5. Kategoria społeczno-gospodarcza

Rozdział IV

Soft power wybranych państw

4.1. Soft power Stanów Zjednoczonych

4.2. Soft power Chin

4.3. Soft power Rosji

Zakończenie

Bibliografia

Wstęp

Soft power nie jest zagadnieniem nowym w praktyce politycznej, ale w teorii stosunków międzynarodowych stanowi pewnego rodzaju novum, spopularyzowane dzięki J. S. Nye’owi. Pojęcie to jest trudne do zdefiniowania: równie dobrze może oznaczać miękką władzę bądź siłę, trzecie oblicze władzy bądź siły. Najlepiej soft power określić jako miękką siłę, ponieważ uniknie się niekonsekwencji terminologicznych, gdy adekwatnie hard power określimy jako twardą siłę.

Jedną z bolączek badaczy soft power jest brak możliwości przeprowadzenia pełnej i klarownej oceny oraz podziału na sfery hard i soft power. Trudno spotkać jedną definicję tego zjawiska, ale można przyjąć, że soft power jest zdolnością państwa do osiągania celu nie poprzez użycie siły militarnej czy nacisku ekonomicznego, ale poprzez atrakcyjność kultury, wartości i stylu polityki pozbawionej agresji i nacisku. Soft power czyni państwo atrakcyjnym dla innych, wzmacnia efekt oddziaływania i powoduje, że inne podmioty są gotowe zrobić to, co jest od nich oczekiwane.

Warto przy tym zauważyć, że koncepcja soft power oddaje charakter zmian, jakie zaczęły zachodzić w stosunkach międzynarodowych. Kształtowanie nowego ładu międzynarodowego oznaczało w tej koncepcji malejącą rolę czynnika militarnego przy jednoczesnym zwiększaniu roli zasobów miękkich. Jednocześnie uległo rozszerzeniu pojęcie bezpieczeństwa poprzez pojawienie się zagrożeń i wyzwań o charakterze niemilitarnym, co również wymusiło redefinicję pojęcia siły.

W zmieniającym się porządku światowym pojawiły się zagrożenia, którym państwa nie były w stanie sprostać w pojedynkę. Nowe zagrożenia i wyzwania wymagały i wymagają użycia innego niż do tej pory rodzaju instrumentów. Te zaś bardziej są identyfikowane z soft power, dzięki czemu udział wielkiej liczby podmiotów i środki realizacji działań zapewniały partnerski dialog i współpracę między państwami, które w rezultacie mogły przyczynić się do zwiększenia poczucia bezpieczeństwa. Wobec uznania, że rola soft power wzrosła, ważne jest wyjaśnienie, czy ten rodzaj siły jest w stanie budować i stabilizować porządek światowy.

Należy przyjąć, że wzrost znaczenia soft power nastąpił w momencie, gdy nastąpiło rozproszenie potęgi. Trudno jednak określić, czy efektem rozproszenia było wcześniejsze odziaływanie soft power czy odwrotnie – to znaczenie miękkiej siły wzrosło wskutek nowych tendencji w kształtowaniu porządku światowego.

Przypisując duże znaczenie soft power, należy określić skuteczność tej siły oraz w jakim stopniu jest ona uzależniona od typowych wyznaczników potęgi, jak wielkość terytorium czy potencjał demograficzny, czy jest raczej przypisana określonemu kręgowi kulturowemu. Jeżeli soft power działa w różnych obszarach cywilizacyjnych, to czy większe znaczenie przy wzroście soft power mają wartości uniwersalne, które są do zaakceptowania przez uczestników uznających różne wartości. Należy również określić, czy kultura homogeniczna odgrywa mniejszą rolę we wzroście soft power. Może się okazać, że jej znaczenie jest mimo wszystko duże, ponieważ chroni ona społeczeństwo i jego tożsamość przed wpływami innych narodów i państw. Wraz z tym pojawia się dylemat dotyczący skuteczności soft power, ponieważ może się okazać, że soft power jest skuteczniejsza, kiedy działa na obszarach podobnych kulturowo.

Ważne w pracy jest określenie, co stanowi element odróżniający hard od soft power. Czy decyduje o tym rodzaj zasobów, mechanizm działania czy zakres kontroli ze strony państwa. W przypadku hard power państwo jest w stanie kontrolować, do kogo ma zostać ona skierowana i w jakim zakresie. W tym znaczeniu siły zbrojne, a w znacznym stopniu także czynniki gospodarcze, przynależą do hard power. Soft power natomiast nie można podać całkowitej kontroli, co nie oznacza, że państwo nie jest w stanie ich wykorzystywać.

Kultura, będąc jednym z zasobów miękkiej siły, podlega w dzisiejszym świecie zasadom ekonomii rynkowej, ale mechanizm wytwarzania i dystrybucji dóbr kulturowych znajduje się poza bezpośrednią kontrolą rządów i znacznie trudniej nim zarządzać. Państwa, w których instytucje państwowe zaczynają całkowicie sterować zasobami soft power, mogą nie osiągnąć zakładanego celu jaki stawia się temu rodzajowi siły. Łatwo można narazić się na zarzut działań o charakterze propagandowym.

Obecnie nawet najpotężniejsze na świecie państwa nie mogą bagatelizować roli soft power. Nie można jednak oczywiście przeceniać możliwości tej siły i zakładać, że państwo czy narody gotowe są podążać za innym uczestnikiem stosunków międzynarodowych bezkrytycznie.

Należy jednak przyjąć, że kultura, normy i wartości są atrakcyjne dopiero wówczas, gdy widoczny jest sukces państwa i jego obywateli. Dlatego można zaryzykować tezę, że soft power może skutecznie oddziaływać, gdy ma wsparcie hard power w postaci siły militarnej i ekonomicznej. Możliwość oddziaływania soft power wzrasta, gdy stoi za nim sukces modelu gospodarczego, atrakcyjny styl życia, bogactwo społeczeństwa.

Ważnym zagadnieniem jest określenie, czy soft power działa na ład międzynarodowy w sposób doraźny, czy raczej ewolucyjnie, a tym samym czy jest skuteczna w rozwiązywaniu problemów globalnych np. migracji, czy zmian klimatycznych. Ważne jest także pytanie, czy podmioty międzynarodowe, dysponując niewielkimi możliwościami w zakresie soft power, są w stanie zrekompensować i wzmocnić swą siłę wykorzystując siłę militarną i ekonomiczną.

Soft power wpływa na inne państwa, a więc pośrednio na decydentów siły militarnej i ekonomicznej, ale trudno określić, w jakim stopniu jest wobec nich skuteczna. Skuteczność ta może się ograniczać jedynie do strefy miękkiego oddziaływania, a na płaszczyźnę hard power miękka siła może nie mieć żadnego wpływu.

Ważna jest również symetria rozwoju poszczególnych kategorii soft power, która pozwala najlepiej wykorzystać miękki potencjał zasobów. Asymetria rozwoju poszczególnych kategorii soft power rodzi chęć interwencji państwa w miękkie zasoby siły, aby słabsze kategorie soft power zwiększyć. To zaś może rodzić obawy innych państw, że soft power jest wzmacniany przez propagandę.

W tym kontekście ważne jest określenie poprzez analizę poszczególnych kategorii określających soft power, w jakim stopniu państwa ze zrównoważonymi czynnikami soft power są w stanie doprowadzić do wzrostu własnej potęgi. Skuteczność soft power może być zatem lepsza przy zachowaniu równowagi poszczególnych elementów miękkiej siły, będąc w efekcie procesem niezwykle dynamicznym, który trudno kontrolować.

W związku z powyższym należy założyć, że soft power oddziałuje w sposób aktywny (np. dyplomacja publiczna) i pasywny (z pominięciem instytucji). W obu przypadkach istnieje oddziaływanie, które w różny sposób wpływa na inne podmioty międzynarodowe. W aktywnym oddziaływaniu większą rolę pełnią instrumenty, natomiast w biernym jedynie zasoby.

Konstrukcja pracy zdeterminowana jest trudnościami w uchwyceniu zakresu soft power i miejsca tego rodzaju siły w ogólnej sile państwa. Dlatego pierwszy rozdział ma ukazać zarys zmian, jakie zaszły na przełomie XX i XXI wieku w porządku światowym, które spowodowały, że inaczej należy spojrzeć na zasoby siły, mechanizm jej tworzenia i środowisko, w jakim działa. Kolejna część rozdziału pracy określa, czym potęga jest w ujęciu przedstawicieli głównych nurtów stosunków międzynarodowych. Tematyka siły, potęgi i mocarstwowości jest jednak zbyt szeroka, dlatego podrozdział ten posłuży jedynie ukazaniu problemów najważniejszych, istotnych dla formułowania tez zasadniczych, dotyczących tych kategorii, które mogą być przydatne dla określenia miękkiej siły. Końcowy podrozdział wskazuje na funkcjonujące wskaźniki i modele określające siłę. Przytoczone przez autora wybrane definicje i wzory – mierniki siły, mają na celu określenie, jakie jest miejsce soft power w ogólnej potędze państwa.

Kolejny rozdział określa rolę i możliwości oddziaływania hard i soft power, wzajemne związki między ich zasobami i narzędziami oddziaływania. Zadaniem tej części pracy jest zdefiniowanie soft power, ukazanie jej granic i możliwości wytworzenia miękkiego wpływu przez zasoby przypisywane tradycyjnie hard power. Jest to niezwykle ważne, ponieważ w znacznym stopniu to pozwala określić jej rzeczywisty wymiar.

W dalszej kolejności istotna jest klasyfikacja zasobów soft power, począwszy od wartości, które służą określeniu wielu innych zachowań. Wartościami są nie tylko te, które określane są jako polityczne, ale również normy, które służą samookreśleniu i tworzeniu możliwości zaakceptowania innych norm i wartości na zasadzie kooptacji. Kolejnymi zasobami są kultura wysoka, popularna oraz edukacja. Elementy te w znacznej mierze chronią przed wpływami i mają realny aspekt przyciągania.

Do zasobów soft power przynależy także styl preferowanej polityki zagranicznej, używane środki i metody, w tym określenie możliwości jej działania w warunkach legitymizacji działań państwa przez społeczność międzynarodową. Tylko te działania polityki zagranicznej zyskują akceptację i mogą wytworzyć soft power.

Nie mniej ważne są zdolności służące budowaniu konsensusu. Z tym związane są nowe instrumenty tworzenia soft power poprzez dyplomację publiczną, kulturalną i branding narodowy. Trudno jednak określić i wyznaczyć granice między tymi kategoriami, ponieważ zwolennicy każdej z nich uważają, że właśnie ich metoda badania wpływów jest tą najwłaściwszą i nadrzędną.

W przypadku soft power należy uznać dyplomację publiczną za instrument strategii działania, który w dyplomacji kulturalnej ograniczony jest jedynie do zakresu kultury. Branding narodowy jest pojęciem związanym z budowaniem marki państwa, który wpływa na jego wizerunek.

W dalszej części rozważań nad istotą soft power ważne jest określenie, w jaki sposób mechanizmy ustrojowe związane z instytucjami państwa mogą wspierać lub hamować działania soft power. Dlatego tak ważne jest uwzględnienie i określenie sprawności funkcjonowania demokracji i rządów autorytarnych. Trudniejszy do ukazania jest mechanizm wsparcia dla soft power tworzonej przez społeczeństwo oraz samoidentyfikację wspólnoty, która może wzmacniać miękkie zasoby siły. Możliwości oddziaływania soft power związane są również ze sprawnym mechanizmem i umiejętnościami komunikacji oraz wykorzystania w tym procesie mediów. Określenie zakresu możliwości mediów i think tanków jako wsparcia soft power, jest ważne w kreowaniu miękkiej siły.

Jeśli dwa pierwsze rozdziały mają zadanie ukazanie mechanizmów tworzenia, funkcjonowania i oddziaływania siły, w tym soft power, to kolejny rozdział ma praktycznie przedstawić jej potencjał odnosząc się do wymiernych wskaźników, określających skalę uzyskiwanej potęgi. W pierwszym podrozdziale przedstawiono wskaźniki potrzebne do określenia siły państwa. Stąd wskaźniki związane z potencjałem demograficznym i terytorialnym, siłami zbrojnymi oraz ekonomią. Wskaźniki te nie w pełni mogą oddać siłę militarną i ekonomiczną państw, ale intencją autora nie jest pozycjonowanie państw z uwagi na hard power, lecz jedynie ukazanie możliwości grupy trzydziestu kolejnych państw.

Najważniejszą częścią trzeciego rozdziału jest autorski indeks oparty na kilku kategoriach oceny. Pierwszą z nich stanowi dyplomacja, która obejmuje wskaźniki z zakresu polityki zagranicznej, dyplomacji publicznej, kulturalnej i cyfrowej. W kategorii tej uwzględniono udział państwa w organizacjach międzynarodowych, ponieważ to one są w stanie określić zakres wpływu poprzez uczestnictwo i działanie na szerszej arenie. W nieco inny sposób mogą oddziaływać przedstawiciele państwa poprzez placówki dyplomatyczne czy zagraniczne ośrodki kultury. Oczywiście trudno określić jakościowo możliwości wpływu i wytwarzanie soft power przez centra kultury, ale już sama możliwość jej upowszechniania świadczy o sile i woli oddziaływania państwa i wspólnoty. W kategorii dyplomacja pewną nowością jest używanie jej z przymiotnikiem cyfrowa. Państwo, które chce wytworzyć znaczne zasoby soft power musi funkcjonować w sferze wirtualnej. Dlatego tak ważne jest pokazanie liczby użytkowników Internetu, co ukazuje wpływ poprzez sieć, mimo że rodzi to niebezpieczeństwo ulegania wpływom innych. Kolejne dwa czynniki w tej kategorii są określane poprzez liczby laureatów Pokojowej Nagrody Nobla oraz światowych liderów uważanych przez opiniotwórcze czasopisma za najbardziej wpływowe na świecie.

Kolejną kategorię stanowi zasób społeczno-polityczny. W kategorii tej wzięto pod uwagę ocenę zakresu funkcjonowania państwa, zarówno poprzez jego możliwości działania oraz realizacji określonych funkcji, transparentność reguł, swobody polityczne i wolności obywatelskie, sprawny rząd, skuteczne i sprawiedliwe regulacje prawne, stopień walki z korupcją, swobodny dostęp do mediów zarówno elektronicznych jak i tradycyjnych.

Te elementy w znacznym stopniu mają zadanie pokazać zakres możliwości zaangażowania państwa w proces tworzenia soft power, ale mogą być pomocne w określeniu zakresu swobody działania wspólnoty, która poprzez zaangażowanie może wspierać soft power. Kategoria społeczno-polityczna w dużej mierze określapolitykę wewnętrzną, ale zakres jej działania jest szerszy. Związane jest to z zasadą uwiarygodniającą politykę, dotyczącą zgodności jej profilu wewnętrznego z zewnętrznym. Nic bowiem nie działa tak skutecznie, jak przykład i czytelne reguły określające relacje instytucje–obywatel.

Kolejne dwie kategorie tworzy kultura popularna i kultura wysoka. W tych kategoriach kluczowe miejsce zajmuje język, który jest czynnikiem determinującym porozumienie. Sferę wysokiej kultury wspiera liczba laureatów Nagrody Nobla w zakresie literatury; liczba obiektów znajdujących się na prestiżowej liście UNESCO, które determinują zakres atrakcyjności państwa zarówno w sferze kultury (zabytki) jak i środowiska geograficznego. Czynnik ten może określić tę cześć zasobów, która czynni dziedzictwo narodowe danego kraju atrakcyjnym dla innych. Podobny charakter mają muzea, które świadczą zarówno o sile dziedzictwa narodowego, jak i determinują zainteresowanie krajem w wymiarze turystycznym.

Ważną sferą w kulturze popularnej jest zakres wpływu mierzony liczbą turystów. Może to świadczyć o oddziaływaniu masowym, ponieważ turyści stają się w dużej mierze ambasadorami kraju, który w mniejszym lub większym stopniu poznali. Pośrednio siłą przyciągającą są uroki krajobrazu i styl życia, który może wzmocnić atrakcyjność.

Równie ważne dla kształtowania soft power są imprezy masowe, a wśród nich wydarzenia sportowe. Tu należy uwzględnić tradycje sportowe państw, wolę rywalizacji, co przekłada się na ranking medalowy oraz wybór dyscypliny, która jest w stanie zgromadzić i zaangażować znaczną część społeczeństwa. Dlatego na czele rankingu znalazła się najbardziej prestiżowa dyscyplina sportowa – piłka nożna. Olimpiady i mistrzostwa świata w piłce nożnej budują wizerunek, ale też dają możliwości zademonstrowania sprawności działania państwa oraz woli współpracy zespołowej wspólnoty.

Kolejną grupą określającą wpływy kulturowe jest kino, które w rankingu kultura znajduje się w dwóch kategoriach. Są to z jednej strony filmy, które zyskują nagrody na najbardziej prestiżowych festiwalach filmowych i ich możliwości oddziaływania niekoniecznie przekładają się na wielkość widowni. Ten czynnik przypisany jest kulturze wysokiej. W kategorii popularnej mieszczą się filmy, których wpływ wynika z liczby obrazów wyprodukowanych przez kinematografię narodową oraz wielkości przychodów kasowych. Podobnie wyglądają dane z rynku muzycznego. Liczba sprzedanych płyt wpływa z pewnością na postrzeganie kultury państw czy kręgu kulturowego. W rankingu uwzględniono również eksport dóbr kultury, który dotyczy produktów opartych na wzornictwie artystycznym (np. biżuteria), ale również programów TV, opłat licencyjnych, produkcji płyt. Czynnik ten może być nieco problematyczny, ponieważ dobra kultury nie muszą być identyfikowane z krajem pochodzenia.

Kolejna kategorią, która służy wyznaczeniu soft power jest edukacja. Wpływ tego czynnika determinowany jest poprzez ranking szkół wyższych, oraz studiujących tam obcokrajowców. Oba te wyniki świadczą o sieci zależności, ale mogą również wpływać na zachowania liderów. Kształceni cudzoziemcy stają się w sposób bardzo trwały przedmiotem wpływu i stanowią poważną inwestycję na przyszłość, kiedy w swoim kraju ojczystym osiągną odpowiednią pozycję zawodową.

W kategorii edukacja zostały również umieszczone think tanki jako instytucje, których oddziaływanie może być bardzo ważne dla struktur państwowych. Ich powiązania międzynarodowe powodują, że w dużym stopniu zajmują się sferą nauki, ale tworzą też formę oddziaływania w dyplomacji publicznej. Duża część z nich ma jednak charakter badawczy, co powoduje, że warto uwzględnić je w sferze edukacyjnej.

W kategorii edukacji należy uwzględnić również światowy ranking skuteczności szkolnictwa podstawowego i średniego. Główną podstawą rankingu jest nie wielkość środków przeznaczonych na oświatę (publiczną i prywatną), ponieważ to nie przekłada się na rzeczywisty poziom kształcenia. Najważniejsze jest określenie skuteczności systemu edukacyjnego. Dopełnieniem rankingu są Laureaci Nagrody Nobla, w tym wypadku w kategoriach nauk ścisłych i medycyny.

Ostatnią kategorię czynników soft power stanowią te, które związane są w znacznej mierze z ekonomią, tutaj określone jako kategoria społeczno-gospodarcza. Ważnym czynnikiem określającym tę kategorię są wielkie przedsiębiorstwa, ponieważ to one są w stanie wpływać na bogactwo narodów, kumulują wielkie zyski, są w stanie wytworzyć marki rozpoznawalne w świecie, co może się przełożyć na budowę wizerunku państwa. Skala innowacyjności w znacznej mierze świadczy o atrakcyjności modelu gospodarowania. Ważnym czynnikiem jest zakres sprawiedliwości społecznej, która wzmacnia wymiar poczucia wspólnoty, wzrost identyfikacji z nią, a co najważniejsze skłania do podjęcia wspólnych działań w celu wzrostu znaczenia państwa.

Poziom niezadowolenia społecznego a więc również czynnik w dużej mierze generowany przez wskaźnik ekonomiczny, świadczy o poziomie rozwoju społecznego. Poziom ten, określany przez długie i dostatnie życie, może w znacznym stopniu przełożyć się na zainteresowanie wspólnoty (narodowej) w wytworzeniu siły państwa. Ostatnia w tej kategorii jest skala pomocy rozwojowej, która przyczynia się w znacznym stopniu do tworzenia sieci powiązań i wsparcia między państwami. Jest to z pewnością bardzo poważny mechanizm wpływu, determinowany w znacznej mierze przez czynniki ekonomiczne. Pomoc biedniejszym państwom może wzbudzić wdzięczność beneficjentów wobec darczyńcy.

Podstawowe kategorie i określone czynniki wpływu są uszeregowane proporcjonalnie do ich znaczenia, a ich suma jest ściśle określona. W każdej kategorii określono 30 najlepszych państw. W praktyce oznacza to, że intensyfikacja działań instytucji państwa i narodu w kierunku wzrostu określonego czynnika w danej kategorii może być monitorowana i powiązana ze wzrostem lub osłabieniem soft power. Może to pozwolić na podjęcie próby zmian, aby w systemowy sposób doprowadzić do wzrostu własnej pozycji poprzez soft power.

W takim układzie wskaźników mogą zaistnieć wątpliwości dotyczące wyboru wskaźników w poszczególnych kategoriach. Pewne jakościowe czynniki mogą nie przełożyć się na wpływy, pewne mają czysto subiektywny charakter i nie zostały uwzględnione w rankingu. Równie problematyczna jest olbrzymia liczba graczy w dyplomacji publicznej co utrudnia ustalenie, które elementy poszczególnych kategorii są decydujące.

Nawet jeżeli uznamy, że wybór nie budzi większych zastrzeżeń, to jasne jest, że pewne elementy soft power umykają ocenie. Są to elementy subiektywne, wobec których trudno rozstrzygnąć ich możliwości wpływu na sukces państwa. Zaprezentowany indeks państw z najwyższym wskaźnikiem miękkiego wpływu jest modelowym ujęciem, zawsze wymaga aktualizacji uwzględniając zmienne dane i konieczność interpretacji ich na przestrzeni czasu.

Czwarty rozdział pracy dotyczy soft power trzech wybranych państw, które różnią się w sposób zdecydowany charakterem miękkiej siły. Stąd wybór USA, Chin i Rosji. W każdym podrozdziale zaprezentowano zarys miękkiego oddziaływania z wyszczególnieniem kategorii tego rodzaju siły.

W pracy wykorzystano literaturę autorów europejskich i amerykańskich, ale też pochodzących z czołowych ośrodków azjatyckich. Literatura dotyczy teorii i praktyki polityki zagranicznej, dyplomacji publicznej, polityki kulturalnej dyplomacji cyfrowej, medioznawstwa, w tym komunikacji międzynarodowej i brandingu narodowego.

Znaczna część wykorzystanych publikacji stanowi kanon myśli o stosunkach międzynarodowych. Prace te zostały przywołane głównie w pierwszym rozdziale. Wśród nich należy wymienić H. Morgenthau, R. Keohane, J. Mearsheimer, K. Waltz, W. R. Meada, E. Carr, P. Kennedy, D. Baldwin, H. Lasswell, A. Kaplan, M.S. Singer, K. Knorr, R. Aron, N. Spykamn, A. de Grazia, T. H. Stevenson, S. L. Spiegel, Ray S. Cline, F. Fukuyama, A. Przeworski, M. Alvarez, P. Cammack, T. Fridmann, A. Gidens, H. Kissinger, R. Gilpin, S. Guzini, R. Rosenau, P. Colson, F. Berenskoetter, R. A. Dahl, P. Bachrach, M. Baratz, K. Boulding, Ch. B. Whitney, D. Shambaugh, I. Parmar, Cox S. Colin Gray, J. Arquilla, D. Ronfeldt, N. Stammers, E. J. Wilson III, T. Risse, S. Ropp, K. Sikkink, R. Foot, S. N. Macfarlane, M. Mastanduno oraz J. S. Nye, któremu zawdzięczamy spopularyzowanie pojęcia soft i hard power

Wykorzystano także prace autorów zajmujących się szeroko pojętą historią, polityką czy filozofią: N. Fergusson, R. Cooper, J. C. Ramo, J. Kurlantzick. M. Hardt i A. Negri, R. Kagan, F. Zakaria, J. Ikenberry, M. Cox, ale też dyplomacją publiczną czy kulturalną: G. Cowan, A. Arsenault, H. Mowlana, B. Hocking, B. Signitzer, T. Coombs, E. Gilboa, M. Leonard, S. Riordan, N. J. Cull, G. Szondi, H. Schreiber, G. Michałowska, D. Wrong, S. Riordan, D. Thussu. W pracy wykorzystno również znawców marki państwa: S. Anholt, W. Olins, M. Hereżniak.

W częśći szczegółowej podejmującej tematykę miękkiej siły USA, Rosji i Chin warto zwrócić uwagę na takich autorów jak: J. Joffe, C. P. Schneider, W. A. Rugh, F. S. Saunders, J. Hauzing, G. Scott-Smith, F. Martel, A. Cooper, R. Higgott, K. R. Nossal, K. Matthews, P. Rubin, L. Everest, V. Monroe, Mingjiang Li, S. Shirk, Cheng Xiaohe, Pang Zhongying, Zhang Weihong, Xiaoling Zhang, Jingying He, Cheng Guangjin, Chen Gang, Zohir Uddin, Chey Jocelyn, Wang Hongying, Zhang Weihong, Jian Wang, A. Brunet, J–P. Guichard.

Istnieje wiele think tanków, które realizują badania poświęcone m.in. problematyce siły. Wśród nich warto wymienić londyński Chatham House (Royal Institute of International Affairs), który należy do najważniejszych brytyjskich think tanków, amerykański Strategic Studies Institute będący częścią War College, holenderski Netherlandes Institute of Interantional Relations Clingedael, niezależny ośrodek z Singapuru Rajaratnam School of International Studies oraz indyjski Institute for Defence Studies and Analyses.

Istotną częścią bazy materiałowej były czasopisma w tym „Foreign Affairs”, „International Affairs”, „International Organization”, „International Relations”, „Survival”, „Asian Survey”.

W trzeciej części pracy wykorzystano szczególnie dużo internetowych baz danych. Dzięki nim uzyskano wiele cennych informacji pomocnych w określeniu rankingu pszczególnych państw. Wykorzystano bazy danych Organizacji Narodów Zjednoczonych, World Tourism Organisation, International Olympic Committee FIFA, OECD i UN Development Stastistics, Anholt GFK Nation Brand Index, UN Human Development Index, World Bank Good Governance Index, Freedom House Index, World Economic Forum, UNESCO Institute for Statistics, Monocle and IfG Expert Panel, Eurostat, WTO – International Trade Statistics, CIA World Factbook, Education at a Glance OECD, World University Rankings, Global Educations Digest UNESCO Statistics, Thomas Reuters Research Evaluation, United Nations HDI oraz Pew Global Database. Wiele innych, które zostały wykorzystane w publikacji, często jest efektem poszukiwań i konieczności żmudnych obliczeń.

W polskich badaniach nad problematyką soft power pojawia się literatura z różnych dziedzin. Wśród niej warto odwołać się do prac Z. Pietrasia, T. Łoś-Nowak, L. Zyblikiewicza, B. Ociepki, R. Kużniara, M. Sułka czy R. Zięby, a z autorów młodszego pokolenia A. Wójcik.

Zwolennikom miękkiej siły stawia się zarzut, że jest ona nieokreślona. Jest to pogląd zbyt powierzchowny. Należy pamiętać, że soft power jest zjawiskiem wielowymiarowym, posiada swoją dynamikę, stąd trudno zaobserwować, w jaki sposób wpływa na postawy i działania państw i społeczeństw. Bagatelizowanie soft power bazuje na jednopłaszczyznowym postrzeganiu siły oraz błędnym przekonaniu, jakoby przyciąganie innych i tworzenie u nich tendencji do naśladownictwa nie mieściło się w kategorii siły. Można postawić twierdzenie odwrotne: to użycie siły militarnej czy ekonomicznej presji jest słabością, a sukcesem jest osiągnięcie celu poprzez przyciągnięcie innych i przekonanie o słuszności własnych działań.

Nie wolno również soft power przeceniać kosztem hard power, ponieważ trudno sobie wyobrazić działanie państwa bez wszystkich elementów składowych siły. Soft power z pewnością jest ważnym wymiarem siły i jego nieuwzględnienie w planach państwa może powodować kłopoty w realizacji jego podstawowych celów.

Rozdział I

Potęga i ład międzynarodowy

1.1. Współczesny ład międzynarodowy

Wraz z zakończeniem ery zimnowojennej wydawało się, że nastąpią zdecydowane zmiany w stosunkach międzynarodowych, a nowy ład będzie oznaczał świat bez wojny1, zwycięstwo demokratycznego porządku i dominację USA. Było to ściśle związane z założeniem, w myśl którego pozimnowojenne stosunki międzynarodowe ma kształtować oświecony liberalizm. Dlatego też stanem optymalnym powinno być zbudowanie sprawnego systemu instytucjonalno-prawnego, dzięki któremu można by było zarządzać ładem globalnym2. W rzeczywistości powstało złudne przeświadczenie3, że na całym świecie rządzący, elity i opinia publiczna nie zaakceptują polityki siły jako sposobu budowania porządku światowego4.

Szybko okazało się, że wraz z upadkiem ZSRR świat nie stał się w oczekiwany sposób stabilny, a dobrobyt nie zaczął stale rosnąć. Wojny i autorytarne systemy okazały się bardziej trwałym zjawiskiem5, nawet jeżeli konflikty międzypaństwowe są stosunkowo nieliczne, a dyktatury skrywają się za fasadą demokracji.

Spełniły się natomiast oczekiwania dotyczące dominacji USA. Jednobiegunowość, która pojawiła się po upadku Związku Radzieckiego, była szansą dla Stanów Zjednoczonych, które miały możliwości zarządzania i utrzymania prawdziwie globalnej polityki zagranicznej6.

Istotną rolę w kształtowaniu współczesnego ładu światowego odegrał początek lat 90. XX wieku. Wówczas to uległo naruszeniu wiele sfer życia międzynarodowego, nastąpiła dezintegracja podstawowych idei, myśli i struktur, które ukształtowały ład po II wojnie światowej. Przywódcy, elity, a wręcz całe społeczeństwa uświadomiły sobie, że globalne zagrożenia dla ludzkości są tak wielkie i różnorodne, że państwom nie uda się osiągnąć swych podstawowych celów, działając w pojedynkę.

Przemianom świadomości towarzyszyło ugruntowanie się norm regulujących współżycie międzynarodowe, które spychały na plan dalszy mechanizmy zbrojeniowe i ideologiczne7.

Pojawiły się nowe państwa i nowi pozapaństwowi aktorzy8 stosunków międzynarodowych, nastąpiła zmiana struktury systemu poprzez modyfikacje różnorodnych sieci powiązań, łączących poszczególne podmioty, w tym zmiana funkcji pełnionych przez poszczególne elementy tego systemu – inne znaczenie zaczęły mieć organizacje międzynarodowe, pozostające w znacznym stopniu poza kontrolą państwa9.

W XXI wieku coraz bardziej widoczne były zjawiska utraty przez Zachód i Północ znaczenia na rzecz Wschodu i Południa10. Stawało się coraz bardziej widoczne, że głównym beneficjentem procesu globalizacji były państwa BRIC11. Postępowało za tym wyraźne zwiększenie roli i autonomii regionalnych potęg, co ukazało fragmentaryzację systemu międzynarodowego. Miało to cechę pozytywną, gdyż dzięki wzrostowi regionalnych mocarstw, system międzynarodowy stabilizował się poprzez zaangażowanie państw uchodzących za odpowiedzialne12. Wzrost gospodarczy spowodował również wzrost wydatków wschodzących mocarstw na cele zbrojeniowe i to w sytuacji, gdy kraje zachodnie redukowały swoje arsenały zbrojeniowe13. Wraz ze wzrostem regionalnych mocarstw, związanych z różnymi kręgami cywilizacyjnymi, wzrosło znaczenie uznanych przez nich wartości, często budowanych w opozycji do wartości Zachodu.

Taki rozwój wydarzeń pozwala przewidywać że świat nie zostanie zdominowany przez jednego lub dwóch, lecz przez wielu aktorów i odbędzie się to przy akceptacji Stanów Zjednoczonych, które obecnie nie są w stanie samodzielnie zarządzać porządkiem światowym. Dlatego tak ważne jest dla nich szukanie sojuszników, którzy stabilizowaliby ład międzynarodowy wobec postępującego rozproszenia siły14.

Wbrew oczekiwaniom współczesny porządek międzynarodowy jest kształtowany nadal z udziałem siły militarnej15. Dzieje się tak pomimo wzrostu społecznych i politycznych kosztów użycia potęgi militarnej16. To stwierdzenie jest aktualne, nawet jeżeli uwzględni się krótkoterminową agresję, gdyż na jej wygenerowanie zużywa się za dużo zasobów. Nawet jeżeli państwa mają środki dla rozwoju swoich sił militarnych, to polityczne koszty tego procesu w polityce zarówno wewnętrznej, jak i zewnętrznej mogą okazać się niewspółmierne do zamierzonego rezultatu17. Związane jest to z faktem, że korzystanie z siły militarnej musi być ugruntowane przez moralne usprawiedliwienie i dążenie do zdobycia akceptacji. Umiejętność zdobywania poparcia w celu uzyskania legitymizacji swych działań tak w sferze międzynarodowej, jak i wśród własnego społeczeństwa, jest ważnym elementem budowy wsparcia dla działań państwa i budowy własnej siły18.

Warto zwrócić uwagę, że w istniejącym porządku światowym zmieniła się nie tylko funkcja siły militarnej, ale też pojęcie bezpieczeństwa. Pojęcie to przestało być ograniczone jedynie do wymiaru militarnego, rozszerzając się o inne kategorie np. ekologiczne czy energetyczne19. Takie spojrzenie na koncepcje bezpieczeństwa zaprezentowała szkoła kopenhaska20, rozszerzając jego znaczenie i wprowadzając pojęcie sekurytyzacji (ang. securitization).

Oprócz środków militarnych i ekonomicznych w działaniach kształtujących ład międzynarodowy skuteczne stają się inne czynniki. Wspierają one zarządzanie globalne, ale i ograniczają samowolę mocarstw przy pomocy wolnych mediów, organizacji pozarządowych i demokratycznych procedur21. Dlatego tak ważna jest zasada współzależności, wspierająca procedury ułatwiające poszukiwanie konsensusu w ramach wielostronnych układów22, które służą przestrzeganiu prawa międzynarodowego23. W tego typu działaniach łatwiej budować wpływy poprzez subtelne oddziaływanie, przewagę ekonomiczną, atrakcyjność kulturową i technologiczną oraz korzystną współpracę. Pomimo budowy światowego porządku na nowych elementach, odwoływanie się do siły militarnej może jednak wracać w różnych formach, o czym świadczy polityka USA i Rosji24.

Na tak kształtowany ład międzynarodowy nie można patrzeć zatem czysto realistycznie, koncentrując się głównie na sferze militarnej. Należy patrzeć na zagadnienie na wszystkich poziomach w tym samym czasie, ponieważ stwarza to nadzieję na poznanie i zbadanie zjawiska potęgi i siły.

W nowym porządku światowym pojawiają się na wielką skalę, odgrywając coraz większą rolę, organizacje międzynarodowe. Państwa poprzez członkostwo w organizacjach międzynarodowych wchodzą obecnie w coraz większą liczbę powiązań, co w znacznej mierze warunkuje ich działania. Wzrost znaczenia roli organizacji międzynarodowych nastąpił w chwili, gdy państwa przestały traktować je jedynie jako instytucje służące do zwiększenia swojej siły czy też nową płaszczyznę do ochrony własnej racji stanu. W pewnym stopniu organizacje są wykorzystywane do rozwiązywania problemów wymagających negocjacji, umożliwiają budowanie konsensusu, koordynację polityki, wymianę wiedzy i ustalanie norm oraz dają możliwości uzyskania legitymizacji swych działań25.

Niemniej organizacje międzynarodowe mogą funkcjonować tylko w zakresie oraz formie akceptowanej przez państwa członkowskie. Taka zależność dotyczy organizacji ponadnarodowych, a państwa delegują swoje uprawnienia zarówno na niższe, jak i wyższe szczeble. Oczywiście poszczególne państwa mogą wykorzystywać instytucje ponadnarodowe oraz obowiązujące zasady do ograniczenia dążeń innych podmiotów bądź skanalizowania ich potrzeb i wymagań, bez konieczności korzystania z przymusu lub innych metod26. Dlatego kluczowa wydaje się kontrola nad siecią i mocarstwa chcąc kontrolować inne państwa powinny zająć centralną pozycję w sieci, tworząc władzę z ­innymi, a nie nad innymi27, by w ten sposób zyskać szansę tworzenia zrębów wielostronnych agend czy zinstytucjonalizowanych form współpracy28.

Ważnym zjawiskiem charakterystycznym dla przełomu XX i XXI wieku, choć nie nowym, ale istotnym z uwagi na skalę jego występowania, jest globalizacja29. Globalizacja oznacza proces rosnącej współzależności i wzajemnych powiązań we współczesnym świecie. Globalizacja to również uniwersalizacja, czyli rozchodzenie się rozmaitych zjawisk, wzorców czy doświadczeń we wszystkich zakątkach świata. Globalizacji może towarzyszyć również zjawisko deterytorializacji, która prowadzi do rozerwania związku między przestrzenią społeczną a terytorialnie określonymi miejscami, odległościami czy granicami. Miejsce geografii fizycznej czy politycznej zajmuje geografia społeczna, która odwołuje się do związków między ludźmi znajdującymi się w różnych punktach globu.

Trudno jednoznacznie stwierdzić, czy w wyłaniającym się świecie terytorium i granice tracą znaczenie dla organizowania władzy politycznej. Na jednym terytorium mogą działać konkurencyjne ośrodki władzy, nawet jeżeli mają one stosunkowo niewielki wpływ30. Tym samym w kształtowanym nowym ładzie na państwa oddziaływają pozapaństwowe podmioty, które starają się wywierać wpływ na ośrodek władzy.

Globalizacja jest zjawiskiem w znacznej mierze niekontrolowanym, dotyczy całego globu i ujawnia się głównie w gospodarce i kulturze. W pewnej mierze globalizacja powoduje obok zacierania granic, również wzrost liczby uczestników stosunków międzynarodowych31, ale też powiększenie katalogu ich rodzajów o podmioty pozapaństwowe i jednostki. Dochodzi do zacierania się różnic między tym, co wewnętrzne i zewnętrzne. Ograniczenie złych skutków procesu globalizacji wymaga podjęcia zarówno przez państwo, jak i społeczeństwo działań adaptacyjnych32.

Globalizacja ma również inne niepożądane skutki: powoduje ograniczenie roli struktur demokratycznych, co jest widoczne zarówno na szczeblach państwowych, jak i międzynarodowych. Wewnątrz państw dochodzi do kolizji interesów elektoratu i podmiotów zewnętrznych (rynek), co rodzi u obywateli przekonanie o ich słabnącym wpływie na decyzje i życie polityczne33. Powoduje też wzrost odczucia niepewności, atomizację życia jednostki i funkcjonowanie w rzeczywistości wirtualnej34. Na płaszczyźnie międzynarodowej regres demokracji polega na spychaniu małych i słabych państw na margines głównego nurtu rozwoju cywilizacyjnego.

W świecie globalnym musi pojawić się kwestia zarządzania przez globalny rząd oraz poddanie pewnym regułom procesów zachodzących we współczesnych stosunkach międzynarodowych. Tymczasem globalizacja rodzi sprzeczności między globalnym rynkiem a państwem, ponieważ ukształtowała się globalna gospodarka, ale nie ukształtował się światowy rząd35.

Brak rządu światowego oznacza brak regulacji w skali globalnej tych zjawisk, które w skali państwa regulują jego instytucje. Wszystkie wyzwania i zagrożenia o charakterze międzynarodowym nie są rozwiązywane przez centralny ośrodek decyzyjny, a jedynie spotykają się z odpowiedzią w postaci mobilizacji rządów i organizacji międzynarodowych tworzących tzw. reżymy międzynarodowe. Stanowią one sieć instytucji, agencji, norm, reguł i wzajemnych relacji. Reżymy zapewniają możliwość podejmowania efektywnej współpracy państw w warunkach wzajemnego oddziaływania na siebie procesów decyzyjnych. Ułatwiają zawieranie porozumień między państwami i umacniają pokojowy ład międzynarodowy36.

Globalizacja przyczynia się do zwiększenia możliwości komunikowania się ludzi między sobą, ułatwiając kontakty między nimi, tworząc podstawy do zbliżenia w dziedzinie politycznej i społecznej37. Ten proces jest niezmiernie ważny w tworzeniu soft power.

W aspekcie soft power ważne jest określenie wpływów globalizacji na kulturę i wartości. Dzięki satelitarnej telewizji i Internetowi informacje o nich mają szansę zaistnieć w globalnym świecie38. Może to doprowadzić do uniwersalizacji kultury, która powstaje w efekcie wzajemnego przenikania39 kultur narodowych. W ten sposób następuje unifikacja wzorców konsumpcji, stylu życia, technologii i kultury. W tym modelu coraz więcej ludzi na całym świecie ma zbliżony styl życia, podobne aspiracje zawodowe i konsumpcyjne, podobnie się odżywia i ubiera czy spędza wolny czas.

Druga możliwość to zwycięstwo dominującej kultury masowej czyli amerykańskiej, rozumianej w szerszym znaczeniu jako styl życia, kształtowanie gustów konsumpcyjnych poprzez działania w sferze mediów i informacji40.

Trzeci model oznacza możliwość przekształcenia kultury w globalny pluralizm kulturowy. Zakłada on utrzymanie regionalnych kultur, tradycji i zwyczajów. Pozwala też na łączenie elementów lokalnych z ogólnoświatowymi41.

W aspekcie soft power problemem jest określenie pozycji wartości i odniesienie ich do interesów. Interesy mogą być sprzeczne z wartościami, dlatego dla państwa ważne jest szukanie kompromisu między nimi. Konieczność pogodzenia tych wyznaczników jest ważna, ponieważ rosną koszty funkcjonowania państw, szczególnie tych najsilniejszych. Od mocarstw oczekuje się pomocy na rzecz słabszych i wyklucza przemoc nawet w zawoalowanej formie, nie mówiąc o zajmowaniu nowych przestrzeni w sensie geograficznym42.

W wielu częściach świata państwa nie zawsze radzą sobie ze współczesnymi zagrożeniami. Przed państwami stoi zatem zadanie lepszego wykorzystania globalizacji, aby te zagrożenia zlikwidować. Żadne pojedyncze państwo, ani nawet regionalne grupy państw, obojętnie jak silne, nie są w stanie poradzić sobie z tymi problemami samodzielnie. Zagrożeniom tym można przeciwdziałać jedynie w oparciu o współpracę pomiędzy wieloma partnerami. Ale i to współdziałanie może zakończyć się fiaskiem. Paradoksem globalizacji może być zatem wzrost, a nie spadek znaczenia państw43, w sytuacji, gdy organizacje międzynarodowe nie poradzą sobie z wyzwaniami.

Największe zagrożenia wynikają z faktu, że w środowisku międzynarodowym pojawiły się zagrożenia asymetryczne44. Zjawisko to nie jest nowe i odnosi się do sytuacji, kiedy słabsza strona konfliktu stosuje odmienne techniki i metody walki, nieprzystające do sposobu rywalizacji i prowadzenia walki przez silniejszego przeciwnika.

Równie grożne są zagrożenia o charakterze niemilitarnym w postaci nielegalnej imigracji, zorganizowanych grup przestępczych czy terrorystycznych. Inne zagrożenia związane są z proliferacją broni masowego rażenia, nacjonalizmem etnicznym, zmianami klimatycznymi, przestępczością zorganizowaną itp. Duże znaczenie mają zagrożenia ekonomiczne, co związane jest z relacjami między anarchiczną strukturą systemu międzynarodowego a ekonomiczną strukturą rynku.

Bez wątpienia, siła wojskowa oraz silna gospodarka odgrywa znaczną rolę w systemie międzynarodowym, jednakże jest to niewystarczające dla rozwiązania nowych problemów zaistniałych w światowej polityce. Ważna jest zdolność do efektownego komunikowania oraz korzystania z instytucji wielostronnych, zdolności do kompromisu i możliwości wykorzystania miękkich narzędzi wpływu45. Dlatego posiadanie silnych narzędzi z rodzaju hard power powinno współgrać z umiejętnym wykorzystaniem wpływów kulturowych, wartości, umiejętności koncyliacyjnych, które umożliwiają współpracę, zawiązywanie sojuszy oraz budowanie instytucji, które ugruntowują wpływ46. Przez to można uznać, że soft power odnajduje się w złożonej sytuacji i z pewnością wypełnia lukę, współtworząc złożoną rzeczywistość, co jednak nie umniejsza roli narzędzi militarnych i ekonomicznych we współczesnym świecie. To, że narzędzia te nie tracą na znaczeniu, potwierdzają wydarzenia połowy drugiej dekady XXI wieku, gdy państwa okazują się zbyt słabe, aby utrzymać porządek światowy, a organizacje międzynarodowe nie są w stanie sprostają wyzwaniom.

1.2. Siła i potęga w ujęciu teoretycznym

Nie ma jednej definicji potęgi i różnie jest ona rozumiana w wielu szkołach stosunków międzynarodowych. Ta różnorodność oznacza, że trudno porównywać jej zakres i sposób oddziaływania, co wręcz uniemożliwia opracowanie jednej uniwersalnej definicji47. Samo pojęcie power jest wieloznaczne i funkcjonuje wraz z określeniami siły (ang. force), energii (ang. energy), mocy (ang. strenght), wpływu (ang. influence), władzy (ang. authority)48.

Potęga określa również możliwości i skalę sprawowania przez państwo władzy nad terytorium czy środowiskiem w którym funkcjonuje. Siła rozumiana jest jako zdolność do faktycznego i skutecznego stosowania potęgi. Wpływ oznacza zdolność do osiągnięcia określonego efektu, w tym również zdolność do kontroli innych państw, niekoniecznie przy pomocy środków nacisku bezpośredniego lub groźby ich użycia. Energia to zdolność do uruchomienia potęgi, a moc jest synonimem określającym możliwość stosowania potęgi. Pojęcie władzy odnosi się do uprawnień decydenta, kierującego polityką państwa.

Kluczowymi sformułowaniami w definicji potęgi są zatem takie określenia jak zdolność czy możliwość, które podkreślają potencjał jako cechę charakterystyczną dla potęgi oraz wolę będącą czynnikiem psychologicznym49. Zasoby stanowią pojęcie pierwotne, opisujące wielkość/ilość elementów środowiska (np. zasoby naturalne – substancje znajdujące się w przyrodzie, w tym odnawialne i nieodnawialne, zasoby ludzkie, zasoby siły roboczej, zasoby wiedzy lub kompetencji, zasoby kapitałowe, zasoby ekonomiczne itd.). Czynniki te wyrażane są poprzez różnego rodzaju wskaźniki, które jednak nie pozwalają w sposób jednoznaczny określić potęgi.

Ważne jest określenie potencjału – będącego wykładnią możliwości, mocy, zdolności wytwórczej, sprawności, wydajności, możliwości państwa w jakiejś dziedzinie, np. gospodarczej czy wojskowej.

Konwersja potęgi jest to zdolność do przetworzenia potencjalnej siły, mierzonej posiadanymi zasobami, w rzeczywistą możliwość skutecznego oddziaływania, określaną przez zmianę zachowań innych państw50.

Szkoły stosunków miedzynarodowych w różny sposób interpretują poszczególne kategorie związane z potęgą51. Klasyk realizmu, Hans Morgenthau definiuje potęgę jako kontrolę, którą człowiek sprawuje nad umysłami i zachowaniem innych ludzi. Według Morgenthaua natura ludzka jest pluralistyczna i składa się z różnie motywowanych zachowań, w tym dążenia do władzy. Społeczeństwo wprowadza jednak wiele reguł i w konsekwencji większość ludzi nie jest w stanie zaspokoić swojego pragnienia osiągnięcia potęgi. Potęgę (power) według niego należy odróżnić od siły (force) rozumianej, jako działanie z użyciem przemocy fizycznej.

Morgenthau stosuje pojęcie materialnego rozumienia potęgi, na którą składają się niezmienne i zmienne komponenty. Najbardziej trwałe są elementy geograficzne, których znaczenie wraz z postępem komunikacji ulega jednak ograniczeniu; zasoby naturalne, wśród których najważniejsze to żywność i surowce; potencjał przemysłowy, przewaga militarna oraz czynniki demograficzne (liczba mieszkańców i trendy demograficzne). Do subiektywnych źródeł potęgi należy też charakter i morale narodu, zrozumienie stopnia i woli panowania, w tym poparcie dla działań rządu52.

Z kolei John Mearsheimer opisywał potęgę realizowaną przy pomocy zasobów, które są w posiadaniu państwa. Mearsheimer dzieli potęgę na potencjalną i realną, opartą na sile ekonomicznej i militarnej. Według Mearsheimera potęga militarna jest najważniejsza dla stworzenia hegemonii, dlatego dla państwa jest ważne wykreowanie takiej strategii, w której istotną rolę odgrywają możliwości realizacji osiągnięcia celu. Ważne jest również powstrzymanie wzrostu potęgi innych uczestników stosunków międzynarodowych53.

Twórca realizmu strukturalnego Kenneth Waltz54 w określeniu siły państwa skupiał się głównie na obliczeniu i porównaniu kumulacji takich wskaźników jak: wielkość populacji, wielkość terytorium, zasoby surowców naturalnych, wielkość gospodarki, siła militarna oraz stabilność polityczna i umiejętności (poziom edukacji i technologii).

W analizie Waltz wyróżnił trzy podstawowe poziomy, gdzie rozgrywa się polityka międzynarodowa: jednostki, państwa i system międzynarodowy. Dążenie do potęgi może być rozpatrywane na każdym z tych poziomów. Na poziomie jednostki człowiek dąży do potęgi i jego działania są wprost proporcjonalne do jego natury, siły charakteru. Na drugim poziomie analizie poddane są zachowania państwa i społeczeństwa. Decydujący dla określenia potegi państwa jest trzeci poziom jego funkcjonowania, czyli system międzynarodowy. System międzynarodowy zorganizowany jest anarchicznie w przeciwieństwie do hierarchicznej organizacji państwa, gdzie jest władza zwierzchnia55. Państwa w systemie międzynarodowym chcą maksymalizować swoją potęgę, ale są powiązane zależnościami z innymi uczestnikami stosunków międzynarodowych, co ogranicza ich dążenia.

Według Waltza potęga jest jedynie środkiem działania państw, a nie celem. Właściwym celem jest bezpieczeństwo osiągane poprzez posiadany potencjał militarny56. Założenie to rodzi wątpliwości, szczególnie wtedy, gdy dążenie do wzrostu własnej potęgi przejawia się wzrostem sił zbrojnych, powodując lęk u innych uczestników systemu międzynarodowego. Pojawia się wówczas tzw. dylemat bezpieczeństwa, który może być wynikiem błędnej oceny intencji drugiego państwa, jest źródłem wielu nieporozumień oraz możliwego konfliktu. Zatem wzrost potęgi, który miał zwiększyć bezpieczeństwo, przyczynia się do rywalizacji i stwarza przekonanie o konieczności zbrojeń w innych państwach.

Trudnością w rozumieniu potęgi dla Waltza jest określenie zmienności w strukturze systemu międzynarodowego. Problem ten usiłowali wyjaśnić Robert Jervis i Stephen Ever57, którzy doszli do wniosku, że państwa dążą do zapewnienia sobie bezpieczeństwa i zachowania swojej pozycji wtedy, gdy są usatysfakcjonowane własną potęgą. Zatem dążenie do potęgi i osiągnięcie poziomu bezpieczeństwa jest tym samym.

Do teorii Waltza odniósł się również Robert Gilpin, który zaproponował rozwiązania wyjaśniające zmiany w systemie. Sformułował on zasadę nierównego wzrostu, według której główną przyczyną wojen jest niezrównoważony wzrost potęgi pomiędzy państwami. Dystrybucja potęgi zmienia się na przestrzeni czasu, w wyniku czego wpływa ona na relacje między państwami, a niekiedy na samą podstawową strukturę systemu międzynarodowego58.

Potęga państwa zmienia się, ale ewolucji ulega też system. Gilpin wymieniał czynniki, których zmiana często prowadzi do przekształceń w systemie. Znaczenie mają czynniki środowiskowe, zmiany w możliwościach komunikacyjnych, postęp techniki i technologii militarnej oraz zmiany ekonomiczne. Na motywacje uczestników wpływają też zmiany na poziomie systemowym, dystrybucja potęgi ma bowiem olbrzymi wpływ na zachowanie systemu. Według Gilpina wynik ekonomiczny przesądza i prowadzi do zmiany potęgi.

Gilpin zwraca też uwagę na wewnętrzne źródła zmian. Charakterystyka społeczeństwa jest dla niego kluczem do zrozumienia tego, w jaki sposób państwo odpowie na szanse wyłaniające się dzięki zmianom środowiska oraz przesunięciom w międzynarodowej dystrybucji potęgi. Gdy rośnie potęga państwa, chce ono zwiększyć kontrole terytorialną, wpływy polityczne i skalę dominacji w gospodarce światowej, co z kolei doprowadza do dalszego wzrostu potęgi. Potęga nie może jednak rosnąć liniowo, ponieważ gdyby tak było, to w końcu doszłoby do ustanowienia imperium uniwersalnego. Tak się nie dzieje, ponieważ funkcjonują siły równoważące wzrost i państwo zaczyna coraz bardziej ponosić koszty wzrostu hegemonii.

Ciekawą koncepcję przedstawił Fareed Zakaria, który określił stopień wpływu potęgi na politykę zagraniczną. Według Zakarii rządzący nie muszą mieć dostępu do całości zasobów potęgi państw, którymi rządzą, ale ważne jest określenie, na ile są w stanie je wykorzystać. Zakaria uważa, że politykę zagraniczną prowadzi rząd, a tym samym tworzona potęga jest w dyspozycji państwa. Według Zakarii bogactwo jest głównym miernikiem potęgi i zgromadziwszy je, państwo chce osiągnąć stosowną pozycję w stosunkach międzynarodowych.

Potęga państwowa jest funkcją potęgi narodowej i siły wewnętrznej państwa. Im silniejsze wewnętrznie państwo, tym więcej potęgi narodowej może wykorzystać dla swoich celów. Siła wewnętrzna państwa ma wiele aspektów. Istotne jest, kto definiuje cele i jak są one szerokie: czy określa je aparat państwowy czy społeczeństwo. Istotny jest charakter centralnego aparatu politycznego państwa: jaki ma dostęp do zasobów materialnych narodu, jaka jest skala wpływu centralnie podjętych decyzji na wzrost potęgi oraz wpływu konkurencji między członkami administracji. Wreszcie czy jest to państwo spójne, autonomiczne czy też podzielone, przeniknięte antagonistycznymi interesami społecznymi59.

Nieco odmiennie widział funkcjonowanie potęgi nurt liberalny. Jego republikańska szkoła zwracała szczególnie uwagę na to, że państwa demokratyczne są bardziej pokojowe od autorytarnych, ponieważ ewentualna wojna musi być akceptowana przez społeczeństwo. W neoliberalizmie handlowym podkreśla się fakt, że państwa poprzez wymianę tworzą współzależność, która powoduje, iż wojna między nimi jest niemożliwa. Jednocześnie handel pozwala państwom zwiększyć swoją potęgę, poprzez rozwój gospodarczy a nie poprzez wojnę.

Neoliberalizm normatywny kładzie nacisk na wzorce regulujące zachowania państw w stosunku do siebie. Ten nurt neoliberalizmu wskazuje na celowe działania ludzi w celu uregulowania strefy stosunków międzynarodowych i zapewnienia pokoju60.

W podejściu do potęgi najciekawsze tezy proponuje neoliberalizm instytucjonalny. Przedstawiciele tego nurtu61 skupiają się na zagadnieniu w jaki sposób państwa mogą osiągać własne cele i jednocześnie nakładać ograniczenia na siłę poszczególnych państw. Jego najwybitniejszy przedstawiciel – Robert Keohane uważał, że podstawowym powodem konfliktu między państwami jest sposób posługiwania się zasobami potęgi. Podkreślał, że państwo najłatwiej jest w stanie wykorzystać siłę militarną i ekonomiczną. Interesy państw kształtują instytucje, które z kolei wpływają na ich opinie. Instytucje oferują nowe rozwiązania i korzyści a tym samym zmieniają postrzeganie interesu narodowego.

Reżymy międzynarodowe stanowią czynnik pośredniczący pomiędzy elementami struktury systemu międzynarodowego. System międzynarodowy staje się coraz bardziej złożony, ale wzrost zasobów nie musi prowadzić do wzrostu potęgi.

Państwa działają również poprzez instytucje, które oddziaływują na współpracę między państwami, a jednocześnie chronią przed ryzykiem, że aktorzy stosunków międzynarodowych zostaną oszukani.

Nye i Keohane proponują, wzorem realistów, stworzenie modelu kompleksowej współzależności. Według tego modelu istnieją różne kanały, w tym nieformalne, łączące społeczeństwo, rząd, organizacje międzynarodowe czy korporacje. Kanały te mogą mieć charakter tradycyjny (według realistów), ale także transnarodowy.

Nie ma niezmiennej hierarchii pomiędzy różnymi dziedzinami stosunków międzynarodowych. Zatem stosunki militarne i aspekty bezpieczeństwa niekoniecznie dominują, a siła militarna ma coraz mniejsze znaczenie dla osiągania celów politycznych. Choć przetrwanie dominuje w celach państwa, to jednak zakres bezpieczeństwa zdecydowanie się poszerzył, przez co państwa mogą koncentrować swoje wysiłki w innych obszarach polityki.

Dla neoliberałów ważne jest określenie zasobów, współzależności oraz współpracy w ramach organizacji międzynarodowych. Instytucje dostarczają państwom informacji, dotyczących oczekiwań innych podmiotów gotowych do współpracy. Ułatwiają one długoterminową współpracę i redukują znacznie niepewność. To przyczynia się w znacznym stopniu do zmniejszenia anarchii międzynarodowej62.

Neoliberałowie podjęli również zagadnienia zamienialności zasobów potęgi. Skupiono się w tej sferze na tym, w jaki sposób łączyć obszary i użycie zasobów jednego rodzaju do wywołania rezultatów na innym obszarze. Przedstawiciele nurtu przywiązują duże znaczenie do zasady niezamienialności zasobów potęgi. Jeżeli według realistów potęga wojskową zwiększa możliwości oddziaływania państwa i może w znacznej mierze zastąpić ekonomię i inne zasoby potęgi, to według liberałów jest to mało prawdopodobne63. Dla Keohana i Nye zamienność potęgi jest bardzo ograniczona. Państwa mające przewagę militarną rzadko i tylko przy dużych kosztach mogą ją wykorzystać, by zmusić inne państwa do zmiany polityki ekonomicznej. Przewaga gospodarcza daje niewielkie szanse na dokonanie zmian w innych sektorach rywalizacji przy pomocy zasobów ekonomicznych. Wynika to z tego, że zasoby użyte w innej sferze tracą część swojej efektywności.

Keohane i Nye uważają, że najważniejsza jest strategia wiązania64. Keohan i Nye zwrócili uwagę, że po II wojnie światowej traci na znaczeniu potęgą militarna. Zyskuje natomiast ten, kto jest w stanie kontrolować zasoby i zbudować strategie wiązania, w celu wywarcia wpływu i osiągnięcia zamierzonego celu. Ważne jest zatem osiągnięcie takiego zachowania, które wytworzy zdolności do wykorzystania strategii wiązania i z drugiej strony da możliwości obrony państw przed wpływami innych, co ma w epoce współzależności znaczenie dla budowania potęgi. Rywalizacja o potęgę w świecie kompleksowych współzależności w dużym stopniu polega na tworzeniu i zapobieganiu strategiom wiązania różnych elementów potęgi. Państwa starają się manipulować w dziedzinach, gdzie maja przewagę i starają się unikać bycia manipulowanym w dziedzinach, gdzie są relatywnie słabsze.

Aby uporządkować zjawisko dyfuzji potęgi Nye podzielił ją na trzy części. W pierwszej warstwie, militarnej, dominuje państwo; w drugiej sferze – ekonomii potęga jest rozproszona i w podejmowaniu decyzji należy się liczyć z innymi. Trzecią grupę stanowią stosunki transnarodowe, gdzie rozgrywki toczą się poza kontrolą rządów i potęga jest rozproszona. Główną przyczyną dyfuzji potęgi jest rewolucja informatyczna. Dzięki temu wielkie korporacje, ale też grupy terrorystyczne, wchodzą w posiadanie części potęgi dostępnej przez państwa. Mogą one mobilizować opinie społeczną do niechęci wobec własnego lub innych państw bądź działań przez niego prowadzanych. Państwo z trudem może to zrównoważyć, ponieważ w przypadku terrorystów odstraszanie nuklearne nie działa. Co gorsza, terroryści mogą stać się posiadaczami broni nuklearnej, a ponieważ funkcjonują poza regułami prawnymi, podjąć działania o trudnych do przewidzenia konsekwencjach.

Koncepcja Nye’a znalazła swe odbicie w pracy Waltera Russela Meada65, która do katalogu hard power i soft power, dołożył stick power (lepka siła). Według Meada potęga ekonomiczna jest lepka, ponieważ najpierw przyciąga inne państwa i daje im korzyści współpracy, a później uzależnia i czyni model zmiany gospodarowania niemożliwym do zmiany.

Zagadnienie związane z definicją potęgi podjął również Stefano Guzzini, który zaproponował rozdzielenie rozumienia potęgi na jej właściwą formę, która odnosi się do podmiotu działającego oraz tę, która dotyczyć ma efektów strukturalnych, niezwiązanych z podmiotem działającym. Pierwsze z pojęć odnosiło się do podmiotu działającego na arenie międzynarodowej i w tym wypadku dotyczyło power. Drugie określenie odnosiło się do funkcjonowania na poziomie systemowym, gdzie najbardziej właściwe jest użycie terminu governance (władztwo)66.

Władztwo można zdefiniować jako intersubiektywne (podzielane przez wiele podmiotów) zdolności do wytwarzania efektów. Obejmuje ono zarówno społeczne konstruowanie opcji politycznych, jak i zwyczajowe metody mobilizacji politycznej, wpływające na stosunki społeczne. Przywoływane przez niego praktyki obejmują nie tylko efekty interakcji między podmiotami, ale także rytuały i zwyczaje. Potęga rytuału jest w dużej mierze oparta na potencjale symboli i ich społecznym kontekście. Forma i emocjonalne zaangażowanie ludzi w rytuały polityczne jest kluczowym źródłem ich potęgi.

Według Guzziniego soft power nie dotyczy problem konwersji siły, z którym mamy do czynienia w przypadku siły militarnej lub ekonomicznej, gdyż mają one bardziej bezpośrednie przełożenie na procesy negocjacji politycznych i rzeczywiste wpływanie na osiąganie ostatecznych rezultatów. Ponadto siła ma różne formy i dlatego należy także brać pod uwagę problem zależności siły od danego miejsca i specyfiki problemu67.

Krytykę koncepcji Nye’a podjął James N. Rosenau68 podkreślając niewydolność podejścia do rozumienia zasobów. Rosenau dowodził, że posiadanie zasobów siły jest tylko jednym z jej aspektów i że siła, jaką posiada państwo, staje się przedmiotem znaczącej oceny tylko do tego stopnia, w jakim reagują na nią inni aktorzy sceny międzynarodowej.

Zgodził się z powyższym twierdzeniem D. A. Baldwin69, uznając, że zasoby siły posiadane przez państwo są ważne, ale równie istotne jest przekształcanie tych zasobów w rzeczywisty wpływ na rezultaty politycznych procesów negocjacyjnych. W trakcie procesu negocjacyjnego czynniki takie jak zdolności dyplomatyczne oraz siła komunikatywności przynoszą rezultaty, które stoją w sprzeczności z przewidywaniami opartymi tylko na tradycyjnych wyznacznikach siły. Dlatego, by zrozumieć rezultaty procesów politycznych należy więcej uwagi poświęcić procesowi w czasie, w którym zasoby siły są przekształcane w efektywny wpływ na te rezultaty. W ten sposób zasoby mogą być uważane za strukturalny aspekt relacji międzynarodowych, podczas gdy sama siła jest bardziej dynamiczna70.

Wielu naukowców podkreśla konfliktowy aspekt siły. Harold Lasswell i Abraham Kaplan definiują ją jako proces wpływania na politykę innych tak, aby była ona zgodna z oczekiwaniami71.

Marshall Singer dokonuje rozróżnienia pojęcia potęgi i siły, uznając za potęgę zdolność do działań wynikających z posiadanych zasobów materialnych i psychologicznych, lecz również z innych czynników. Siłę (force) rozumie on jako faktyczną zdolność do skutecznego stosowania potęgi, natomiast moc (strength) uznaje za synonim stosowania siły. Potęga jest więc tu stosowana jako pewien potencjał i zasób, natomiast siła jako stosowanie potęgi w praktyce72.

Problem rozróżnienia potęgi domniemanej od stosowanej zauważył wyraźnie Klaus Knorr. Uznał on, że jeżeli siłę traktuje się jako zdolność do wywierania wpływu na inne podmioty, to należy odróżnić dwa sposoby pojmowania tego pojęcia. Stosowane przez niego określenie „potęga zrealizowana”, uosabia widoczne zmiany w zachowaniu określonego uczestnika stosunków międzynarodowych. „Potęga domniemana” stanowi potencjalną zdolność wywierania wpływów i skłonienia innych podmiotów do zmiany zachowania73.

Ciekawą koncepcję dla zrozumienia istoty potęgi zaproponował Raymond Aron74, który odróżnia wyraźnie siłę (force) od potęgi (puissance). Siła dla Arona oznacza zasoby wojskowe, gospodarcze i moralne. Potęga odnosi się do uruchomienia tych sił w określonych warunkach i określonym celu. Ta sama siła daje inną potęgę w innych okolicznościach, w okresie wojny czy pokoju.

Według Arona można mierzyć siłę, ale bardzo trudno zrobić to z potęgą. Siła potencjalna oznacza całość materialnych, ludzkich i moralnych zasobów. Siła faktyczna to te zasoby, które zostały zmobilizowane. W czasie wojny siłą faktyczną jest wojsko, ale w czasie pokoju siły zbrojne nie są wyznacznikiem potęgi.

Aaron wyróżnia trzy składniki potęgi: zajmowaną przestrzeń, dostateczne zasoby i wiedza – pozwalająca przetworzyć zasoby w uzbrojenie lub inny środek nacisku czy perswazji, liczbę ludności i zdolność do uczynienia z nich żołnierzy. Ważna jest też zdolność do działań zbiorowych, w której zawiera się organizacja armii oraz dyscyplina uczestników walki, w tym dowództwa cywilnego i wojskowego; solidarność obywateli w chwili próby, zdolność do wywierania wpływu i nie uleganie naciskom oraz wpływom. Pojęcie potęgi nie może być zatem miarą absolutną, gdyż kształtuje się w relacjach do innych jednostek politycznych.

W nurcie radykalnym mieści się teoria systemu światowego, autorstwa Emmanuela Wallersteina. Według Wallersteina potęga skupiona jest w gestii imperium i służy jego interesom. Potęga państwa nie jest dla niego kluczowa, ponieważ państwa stanowią jedynie część systemu światowego, a ich suwerenność jest ograniczona miejscem zajmowanym w tymże systemie. Potęga w tym ujęciu jest na tyle klasyczna, że przysługuje państwom. Zdeterminowana jest ona tym, jakie miejsce zajmuje dane państwo w systemie. Państwa zamożne zajmują centralną pozycję, a ubogie marginalną.

Dla Wallersteina wszystkie państwa są podobnymi podmiotami i wszystkie są zaangażowane w podział i pogoń za zyskami. U Wallersteina zysk jednego państwa powoduje stratę innego. W konsekwencji każdy zysk oznacza wzrost potęgi. Potęga w systemie imperium światowego należy do centrum i służy m.in. w prowadzeniu polityki ekonomicznej. Model systemu globalnego pozwala dostrzec, że polityka międzynarodowa może być zrozumiana tylko w kontekście struktur globalnego kapitalizmu. Tą strukturą jest ukryty system światowy, zorganizowany zgodnie z zasadami globalnego kapitalizmu75.