Strona główna » Poradniki » Stałość czy zmienność autorytetów

Stałość czy zmienność autorytetów

5.00 / 5.00
  • ISBN:
  • 83-7308-278-6

Jeżeli nie widzisz powyżej porównywarki cenowej, oznacza to, że nie posiadamy informacji gdzie można zakupić tę publikację. Znalazłeś błąd w serwisie? Skontaktuj się z nami i przekaż swoje uwagi (zakładka kontakt).

Kilka słów o książce pt. “Stałość czy zmienność autorytetów

W książce zaprezentowano główne aspekty przemian społecznych, gospodarczych i politycznych oraz ich skutki, także w postaci zmiany lub degradacji dotychczasowych autorytetów. Współczesne wychowanie i nowe programy edukacyjne powinny uwzględniać szereg negatywnych zjawisk społecznych sprzyjających dezintegracji rodziny, zanikaniu ogólnoludzkich wartości i norm moralnych. Szczególną rolę mają osoby znaczące, obdarzone autorytetem, posiadające kompetencje i cieszące się społecznym uznaniem. Autorka stara się przybliżyć wyniki badań empirycznych trzech grup społecznych (dorosłych mieszkańców, przedstawicieli elit, studentów) dobranych celowo, aby ukazać mechanizmy i procesy wpływające na postrzeganie, trwanie i upadek autorytetów. Pozycja jest szczególnie przydatna dla studentów kierunków pedagogicznych, np. pedagogika opiekuńcza, pedagogika społeczna oraz studentów socjologii.

Polecane książki

Turcja – potęga demograficzna i gospodarcza, której znaczenie na scenie międzynarodowej stale rośnie – niewątpliwie należy obecnie do „krajów wschodzących”. Położona w miejscu, gdzie stykają się ze sobą trzy ważne obszary: wspólnotowa Europa, Środkowy Wsc...
Tajemnicza mądra opowieść  o piętnastolatku, który ucieka przed nieszczęśliwą miłością do starego, pełnego przedziwnych antyków domu babki.w czasie niezwykłych wakacji w Różach ma okazje zaprzyjaźnić się z ta starszą damą i rozwikłać sekrety swojej rodziny, a dzięki duchowi czarnej bestii i rodzinne...
Od 1 sierpnia 2019 r. obowiązuje nowe zwolnienie podatkowe w stosunku do przychodów pracowniczych i ze zlecenia dla osób, które nie ukończyły 26 lat. Nową preferencją podatkową są objęte nie tylko wypłaty pieniężne, ale też świadczenia nieodpłatne oraz w naturze. Warunkiem jest to, aby pocho...
  "Niemiecki. Repetytorium leksykalne" należy do znanej serii repetytoriów językowych Lingo. Przeznaczone jest dla uczniów gimnazjów i szkół średnich, a także studentów i osób przygotowujących się do egzaminów językowych. Zróżnicowany stopień trudności tekstów i bogata tematyka sprawia, że każdy, uc...
Renato mieszka w miasteczku w pobliżu Neapolu. Każdego dnia po pracy oddaje się swemu ulubionemu zajęciu – strzela piłką do konturu bramki wymalowanego na murze. Po latach treningu osiągnął prawdziwe mistrzostwo – trafia piłką z każdej pozycji w dowolny punkt bramki. Renato byłby doskonałym piłk...
Wprowadzanie metodologii LM do zakładów przemysłowych opiera się na doświadczeniach specjalistów, którzy brali udział w praktycznym wdrażaniu tych technik w zakładach pracy. W tej publikacji prześledzisz całokształt zagadnień związanych z praktycznym wdrożeniem technik LM w przedsiębiorstwie, na prz...

Poniżej prezentujemy fragment książki autorstwa Iwona Wagner

IWONA
WAGNER

STAŁOŚĆ
CZY ZMIENNOŚĆ AUTORYTETÓW

pedagogiczno-społeczne studium
funkcjonowania i degradacji autorytetu w zmieniającym się
społeczeństwie

Oficyna Wydawnicza „Impuls” Kraków
2005

© Copyright by Oficyna Wydawnicza „Impuls”,
Kraków 2005

Recenzenci: prof. dr hab. Marian Śnieżyński
prof. UŚ dr hab. Ewa Syrek

Redakcja wydawnicza: Katarzyna
Kolowca-Chmura

Korekta: Daria Loska

Projekt okładki: Ewa Tatiana Beniak

Publikacja dofinansowana przez Instytut
Pedagogiki Akademii im. Jana Długosza w Częstochowie

ISBN
83-7308-278-6

Oficyna Wydawnicza „Impuls” 30-619 Kraków,
ul. Turniejowa 59/5 tel. (0-12) 422-41-80, fax: (0-12) 422-59-47
www.impulsoficyna.com.pl,
e-mail:impuls@impulsoficyna.com.pl
Wydanie I, Kraków 2005

Konwersja do formatu EPUB: Virtualo Sp. z o.o.

WSTĘP

Zmiany zachodzące w Polsce we wszystkich
dziedzinach życia implikują, oprócz skutków pozytywnych,
niebezpieczne tendencje wzrostu postaw konsumpcyjnych i
egoistycznych, narastanie fali przestępstw i patologii, prowadząc
do degradacji moralnej społeczeństwa i zanikania tradycyjnych
autorytetów.

W ostatnich latach obserwujemy zjawisko
pogarszania się statusu materialnego wielu polskich rodzin, a także
proces marginalizacji zarówno bezrobotnej młodzieży, jak i
spauperyzowanych rencistów i emerytów1. Równocześnie
wzrasta tempo dehumanizacji stosunków międzyludzkich, postępuje
brutalizacja życia społecznego, zwłaszcza w środowisku
młodzieży.

Współczesne wychowanie i programy edukacyjne
powinny uwzględniać problemy zanikania więzi rodzinnych, fascynacji
młodzieży siecią internetową oraz przemocy, wszechobecnej w życiu
codziennym i środkach masowego przekazu, aby przywrócić należne
miejsce systemowi wartości i moralnym autorytetom. Niezbędne jest
także podmiotowe traktowanie wychowanka w celu przygotowania go do
aktywnego uczestnictwa w zmieniających się immanentnie realiach
współczesności. Przeprowadzone analizy procesów edukacyjnych
potwierdzają przecież, że we wszystkich obszarach obecnej
rzeczywistości twórczość człowieka jest zasadniczym czynnikiem
akomodacji społecznej i zawodowej2.

W tym zakresie szczególną rolę odegrać
mogąosoby
znaczące, obdarzone autorytetem,reprezentujące uznany porządek, reguły i normy, posiadające
kompetencje, wiedzę i cieszące się społecznym uznaniem. Autorytet
jest bowiem egzemplifikacją norm i wartości uznanych przez
społeczeństwo. W nowoczesnych społeczeństwach ważne jest nie tylko
zdobycie wiedzy i umiejętności, ale przede wszystkim ich stosowanie
w sytuacjach innowacyjnych, wymagających oceny i podjęcia ryzyka.
Ważne jest także zrozumienie znaczenia norm i wartości we własnym
życiu, świadomość konsekwencji własnych działań oraz umiejętność
rozstrzygania dylematów moralnych, powszechnych w czasach
przesilenia, które obecnie przeżywamy. W tym aspekcie pojawia się
pytanie:czy
rzeczywiście mamy do czynienia z kryzysem autorytetu, czy raczej z
utratą zaufania względem pewnych jego form i niektórych
osób?Czy autorytet jest uznawany
bezwzględnie, czy też poddawany społecznej kontroli i krytyce? A
może sama idea regulacyjnej i wzorcotwórczej roli autorytetów w ich
tradycyjnej formie ulega na naszych oczach dewaluacji? Uzyskanie
odpowiedzi na te pytania stało się celem podjętych badań
empirycznych i jednym z założeń hipotetycznych.

W wielu publikacjach poddanych krytycznej
analizie pojawia się teza, iż „współczesna rzeczywistość w coraz
większym stopniu zależy od zwiększającej się liczby ludzi lepiej
wykształconych intelektualnie oraz moralnie i dużo lepiej
przygotowanych do wypełniania trudnych
zadań”3.

Proces edukacji i kształcenia musi
inspirować działania twórcze i mieć charakter zadaniowy, gdyż
należy przygotować młodzież do wymagań realiów życia, które często
są nieznane i nieprzewidywalne, ze względu na niezwykłą dynamikę i
szybkość przemian. Właśnie sytuacja młodzieży najmocniej
odzwierciedla syndrom chaosu i dramatu wartości, traumy społecznej
i postaw o charakterze anomii. Z niepokojem można obserwować
załamanie się wielu tradycyjnych form i wzorów postępowania, a
świat wielkiej polityki i brutalnego życia naznaczonego korupcją
pozostaje obojętny, sam prezentując przemijanie i destrukcję
dotychczas trwałych, uniwersalnych wartości, stylów i sposobów
życia, etosu i wzorów osobowych. W istniejącym chaosie zasad
społeczno-moralnych, wynikającym z ostrej konkurencji między
poszczególnymi orientacjami, zaciera się jasność postrzegania
rzeczywistości. Jak twierdzi Zygmunt Bauman, „świat pozbawiony
klarowności” jest niebezpieczny. Niekiedy pod postacią atrakcyjnych
haseł głosi się poglądy nacechowane nietolerancją wobec innych,
propaguje kult siły czy ideały życia „wolnego” od wartości kultury
i cywilizacji. W tym aspekcie wciąż aktualna jest myśl Heleny
Radlińskiej, iż „najistotniejszą cechę wychowania jako gałęzi
twórczości kulturalnej stanowi wartościowanie i uczenie
wyboru”4. Jest to droga powrotu do dziedzictwa,do wielkich
autorytetów i dzieł.Aktywny i twórczy
kontakt z uniwersalnymi prawdami odnawia i buduje tożsamość
człowieka. W takim ujęciu nie ma miejsca na pustkę intelektualną,
która rzekomo otacza współczesnego człowieka. Pedagogika społeczna
zarówno w teorii, jak i praktyce dostrzega cechy „społeczeństwa
przejściowego” i ich rozwojowe znaczenie; są to między innymi: mało
widoczne lub ukryte pozostałości poprzedniego okresu (formalne i
nieformalne, materialne i organizacyjne, instytucjonalne i
personalne), niski poziom lub brak kwalifikacji w dziedzinie
administracji i organizacji państwa, duże rozproszenie orientacji i
preferencji politycznych, postawy niewiary, cynizmu czy nihilizmu
wobec możliwości współpracy na rzecz budowania społeczeństwa
autonomicznego.

Mimo tych wszystkich negatywnych zmian
ludzie poszukują punktów odniesienia, autorytetów – przykładów,
sposobów internalizacji nowych wartości adekwatnych do
rzeczywistości. Czasem pozytywnym tego przejawem jestsięganie po
autorytety powszechnie uznane(szanowani
politycy, aktorzy, nobliści itp.), zwłaszcza gdy jest odczuwana
potrzeba moralnej stabilizacji życiowej. Jest to niezbędne także w
procesie nowoczesnej edukacji, dzięki której ludzie ukształtowani
przez kompetentne autorytety (wzory osobowe) będą umieli kierować
swoją dalszą drogą życiową, karierą zawodową i zarazem procesami
rozwoju współczesnej cywilizacji, mając świadomość potrzeby poprawy
warunków życia.

Przekształcanie sytuacji i zjawisk
niekorzystnych w wychowawczo pożądane to ważne przedsięwzięcie
edukacyjne; to także paradygmat pedagogiki społecznej, gdyż
kompensacja stanowi w niej podstawowe działanie zmierzające do
wyrównywania braków środowiskowych utrudniających właściwy rozwój
jednostki (kompensacji mogą podlegać: sytuacja materialna, stany
psychiczne, środowisko fizyczne). Pedagogika społeczna występuje w
tym wypadku w roli pośrednika i przewodnika, łączy uniwersalne i
historyczne wartości z realiami współczesnych środowisk
wychowawczych, w których często dostrzega destrukcję i załamanie
tradycyjnych wartości.

Współczesne kształcenie i wychowanie są
pojmowane jako procesy intencjonalne, zamierzone i ukierunkowane.
Jest to wzajemne oddziaływanie dwóch lub więcej stron, obejmujące
m.in.: udzielanie wsparcia, współpracę, wymianę doświadczeń i
określoną dozę zaufania. Warto w tym kontekście przywołać
stanowisko Stanisława Kunowskiego, który „w edukacji ery
informacyjnej dostrzega istnienie elementów prakseologicznych,
ewolucyjnych, sytuacyjnych i adaptacyjnych”2.

Wielu autorów uznaje, że we współczesnej
edukacji priorytetem powinny być wartości humanistyczne, że należy
przywrócić właściwe miejsce nor-mom utraconym, a nierzadko
świadomie niszczonym. Można sądzić, że proces ten odnosi się także
do autorytetów, gdyż skuteczność wychowania zależy w znacznej
mierze od postaw i funkcji wypełnianych przez rodziców,
wychowawców, kadrę pedagogiczną, a zwłaszcza wychowawców klasowych
i nauczycieli akademickich. Okazywanie młodzieży zaufania i
szacunku pozwala na zawiązywanie się partnerskich stosunków,
serdeczności i odwzajemnionego szacunku. Wiele dotychczasowych
badań potwierdza tezę Carla Rogersa, iż „w procesie zbliżania
szkoły do funkcjonującej rzeczywistości -wychowawcy pełnić muszą rolę
wzorca osobowościowego[autorytetu;
przypis – I. W.]godnego do naśladowania przez
uczniów”6.

Wychowawcy bowiem odzwierciedlają świat
ludzi dorosłych – zarówno ich zagubienie, dylematy moralne i
trudności egzystencjalne, jak również przekazywane z
pokolenia na pokolenie społecznie uznane wartości.

* * *

Aktualności tematyki autorytetu nie da się
podważyć, zwłaszcza obecnie, gdy w wyniku niebywałego tempa
przemian technicznych i cywilizacyjnych nasilają się procesy
globalizacyjne, a wraz z nimi pojawiają się negatywne skutki
rozwojowe, których rozmiary i mechanizmy człowiek przestaje
rozumieć. Zmiany wymykające się spod jego kontroli wprowadzają w
dotychczas względnie stabilną hierarchię wartości zamęt i chaos, co
pozbawia jednostkę płaszczyzny aksjologicznych odniesień
ukierunkowujących jego indywidualną aktywność. Człowiek współczesny
nie potrafi trafnie identyfikować i aktualizować wartości, ponieważ
żyje w świecie pustki aksjologicznej i ma problemy z własną
tożsamością. Zapobieganie tendencjom wpływającym destrukcyjnie na
ład aksjologiczny i w efekcie osłabiającym kondycję człowieka
wymaga z jednej strony ustalenia, na jakich wartościach opierał się
dotychczasowy porządek etyczny, które z nich okazały się względne,
a które mimo zmian dziejowych zachowują swoją aktualność i
prawomocność, z drugiej natomiast – wyjaśnienia, co decyduje o
zmienności ich urzeczywistnień w indywidualnej i społecznej
egzystencji. Na podstawie dotychczasowych badań można stwierdzić,
że w czasie zmieniają się nie tylko normy, wartości i autorytety,
lecz także ludzka wrażliwość na nie7. W czasach
cywilizacyjnych i społecznych rewolucji bardziej niż kiedykolwiek
są potrzebni mądrzy przewodnicy potrafiący objaśniać rzeczywistość,
czynić ją bardziej zrozumiałą i możliwą do
zaakceptowania.

* * *

Autorytet jest ważnym atrybutem w sferze
funkcjonowania jednostki w społecznościach, zwłaszcza w przypadku
osoby publicznej.

Współcześnie coraz częściej są stawiane
pytania o sens, tożsamość i funkcje autorytetu w społeczeństwach i
państwach, a także w społecznościach lokalnych oraz w poszukiwaniu
własnej tożsamości i sensu życia. Jednocześnie bardzo silnie jest
artykułowana potrzeba posiadania autorytetu w okresach przełomów,
jakich doświadczamy obecnie.

W dobie globalnych przekształceń w obszarze
komunikacji społecznej, rozwoju elektroniki i Internetu, głębokich
przemian świadomości społecznej, zachowań, kultury i potrzeb coraz
częściej są formułowane pytania:Czy potrzebny jest jeszcze
autorytet?Czy młodzi ludzie nadal
potrzebują w życiu przewodnika? Czy aby autorytet nie przeszkadza w
osiąganiu sukcesu za wszelką cenę? Wreszcie, wyostrzając problem,
należy postawić kolejne kwestie: Czy młodemu człowiekowi,
studentowi, autorytet jest niezbędny i czy można w życiu osiągnąć
swój cel i swoje miejsce bez wzorców? Czy uczelnia i relacje
„mistrz – student” stanowią płaszczyznę do naśladowania
autorytetów? Czy ludzie piastujący ważne funkcje państwowe,
społeczne i inne mają autorytet? Jakie cechy budują, a jakie burzą
autorytet człowieka?

Celem podjętych badań i analiz były zatem
poznanie i egzemplifikacja opinii dobranych kontrastowo grup
społecznych na temat funkcjonowania autorytetu jako mechanizmu
regulującego zachowania społeczne i środowiskowe.

Metodologiczne problemy badań omówiono w
rozdziale III. Ogółem przeprowadzono badania terenowe w
400-osobowej grupie respondentów wybranych spośród:

1. dorosłej populacji mieszkańców
Częstochowy – 140 respondentów;

2. osób zajmujących opiniotwórcze i
kierownicze stanowiska społeczno-zawodowe – 50
respondentów;

3. studentów Wyższej Szkoły
Pedagogicznej i Politechniki Częstochowskiej – 210
respondentów.

W założonym obszarze badawczym było
niezbędne zdefiniowanie kluczowego pojęcia autorytetu, stanowiącego
punkt odniesienia do oceny zaprezentowanych przez wybrane grupy
respondentów opinii, sądów, przekonań i preferowanych systemów
wartości.

Powstawanie nowych nauk
interdyscyplinarnych, a także adekwatnych do nich pojęć i
paradygmatów utrudnia precyzyjne, a zarazem jasne sformułowanie ich
zakresu. Na takie właśnie problemy trafiamy podczas analizy
pojęciaautorytet (wzór osobowy),występującego w tytule niniejszego opracowania.

Według Talcotta Parsonsa, „autorytet jest
instytucjonalnie uznawanym prawem wpływania na działanie innych
osób bez względu na ich osobisty stosunek do tego wpływu. Wywiera
go osoba sprawująca urząd lub zajmująca inny społecznie określony
status, np. rodzice, lekarz, prorok”3.

Autorytet zatem został umieszczony w
normatywnym porządku rzeczywistości społecznej. Parsons z jednej
strony w systemie normatywnym przypisał autorytet do roli, z
drugiej zaś w systemie faktycznym określa on położenie jednostki w
ogólnej hierarchii wartości, co oczywiście może być związane z
pełnioną przez nią rolą, ale nie musi. Autorytet jest formą wpływu,
a ponieważ każde działanie zawiera w sobie możliwość wpływania na
zachowanie innych,autorytet jest koniecznym składnikiem stosunków
międzyludzkich.

Parsons twierdzi, że gdy ów wpływ
„przybierze formę zinstytucjonalizowanego oczekiwania związanego z
rolą, staje się podstawą autorytetu”, autorytet jest bowiem
instytucjonalnie uznanym prawem wpływania na działanie innych
osób4.

Wybitny polski socjolog Jan Szczepański
uznaje, że autorytet jest koniecznym warunkiem każdego przywództwa.
Natomiast według Romualda Holly’ego, autorytet może mieć związek
wyłącznie z określonym rodzajem przywództwa. Autor wyróżnił dwa
jego rodzaje:

1. przywództwo nieformalne – należy do
osoby, która dzięki cechom osobowości zajmuje w grupie centralną
pozycję pod względem sympatii, prestiżu itp.;

2. przywództwo formalne – można je
„otrzymać” z zewnątrz, niezależnie od cech osobowości postrzeganych
przez członków grupy.

W ustaleniach terminologicznych Holly
przyjął, że autorytet jest przejawem przywództwa
nieformalnego5.

Relacje między autorytetem a przywództwem
można określić następująco: autorytet może, ale nie musi być
atrybutem przywódcy. Osoba zajmująca w grupie centralną pozycję
może więc cieszyć się autorytetem, natomiast osoba uznana za
autorytet nie musi być przywódcą. W procesie wychowania za pożądaną
należy uznać sytuację, w której nauczyciel jako formalny przywódca
uczniów jest dla nich jednocześnie autorytetem.

Interesujące nas pojęcie z punktu widzenia
pedagogiki trafnie definiuje J. Pieter: „autorytet to zespół wielu
różnorodnych właściwości nauczyciela, dzięki którym uczeń bez
wyraźnych nakazów i strachu przed karą ulega wychowawczemu wpływowi
nauczyciela, a w szczególności chętnie uczy się stosować do jego
wymagań”6.

W słowniku łacińsko-polskim podano trzy
znaczenia słowa auctoritas:

1. poręczenie, poręka,
uwierzytelnienie;

2. wzór, przykład, powaga,
znaczenie, wpływ, godność;

3. rola, uchwała, orzeczenie,
wola^.

W źródłach naukowych przyjmuje się
najczęściej drugie z wymienionych znaczeń.

Przywołując różnorodne definicje i
interpretacje pojęcia autorytetu, można stwierdzić, że mamy do
czynienia z wielością przekonań, perspektyw badawczych, aspektów
rozważań i języków – wielością, która nie ułatwia bynajmniej
dokonywania porównań. Trudności dodatkowo potęguje fakt, że termin
ten wydaje się należeć do równie nieuchwytnych i nieostrych, jak:
wolność, sprawiedliwość, równość, dobroć, zło i wiele innych,
wprawdzie doskonale wyczuwalnych intuicyjnie, ale przecież
nierozumianych jednoznacznie i nieustalonych precyzyjnie.
Jednocześnie w większości teorii nauk społecznych, bez względu na
różnorodne stanowiska autorów,autorytet uchodzi za jeden z
najważniejszych czynników kształtowania wszelkich
zbiorowości(koncepcje E. Durkheima, V.
Pareto, M. Webera, G. Simmla, T. Parsonsa i wielu
innych).

Podobnie rzecz ma się z interpretacją
rodzaju i funkcji autorytetów. Wśród wielu stanowisk można jednak
dostrzec zgodność co do tezy, iżstabilizacja,podporządkowanie i integracja to jego
najważniejsze rolei3.

Według E. Badury, złożoność autorytetu
polega na tym, że można w nim wyróżnić dwie strony:

1. reprezentującą pewne wartości (formy
myślenia, zachowania, wartościowania, ustosunkowania);

2. wyrażającą uznanie i
podporządkowanie stronie reprezentującej określone
wartości”.

Autorytety stanowią zatem właściwości
„istoty”, jakopodmioty miarodajnościsą
potrzebne ludziom, aby mogli z nich brać przykład, uzyskiwać od
nich porady lub wskazówki, otrzymywać rozstrzygnięcia dotyczące
właściwego postępowania.Autorytet jest żywym wzorem kompetencjiw sprawach mających znaczenie dla starań o
urządzenie się w środowisku społecznym czy zachowanie
tożsamości.

Właśnie funkcjonowanie autorytetów w
świadomości społeczności lokalnych pozostawało głównym problemem
poznawczym, dzięki któremu starano się ukazać mechanizmy i procesy
socjologiczne, intelektualne i emocjonalne postrzegania, trwania i
upadku autorytetów osobowych, moralnych i
instytucjonalnych.

* * *

Ponieważ pragnęłam zaspokoić możliwie
szeroką gamę oczekiwań i zainteresowań czytelniczych, w procedurze
badawczej wykorzystałam ilościowo-jakościowe metody badań, które są
szczególnie przydatne w pedagogice praktycznej i szeroko pojętej
prakseologii. Dało to możliwość lepszego zrozumienia badanych
zjawisk, dotarcia do ich istoty, odkrycia właściwego sensu, a w
rezultacie – szansę sformułowania rekomendacji i wskazówek w celu
usprawnienia (doskonalenia) praktyki wychowawczej.

Zatem w badaniach skoncentrowałam się na
trzech celach, szczegółowo opisanych w rozdziale metodologicznym, a
mianowicie na celu opisowo-po-znawczym,
interpretacyjno-wyjaśniającym i utylitarnym. Posłużyłam sięperspektywą
fenomenologiczną,uznaną za szczególnie
przydatną w badaniach obszaru wartości i fenomenu
autorytetu.

Ogólny zarys tematyki pracy przedstawiłam we
wstępie. W rozdziale I starałam się zarysować problemy
transformacji wartości i anomii jako czynników sprzyjających
zmienności i upadkowi autorytetów, z perspektywy pedagogiki
społecznej. Rozdział II omawia specyfikę i wieloznaczność pojęcia
autorytetu. W rozdziale III przedstawiłam metodologiczne problemy
podjętych badań i analiz. Z kolei rozdział IV stanowi opis i
egzemplifikację badań własnych dotyczących rozumienia pojęcia
autorytetu w świadomości i opiniach wybranych kontrastowo grup
społecznych. Ponadto przedstawiłam w nim podobieństwa i różnice w
prezentowanych opiniach oraz wnioski z przeprowadzonych
badań.

***

Pragnę serdecznie podziękować wszystkim,
którzy w istotny sposób przyczynili się do powstania niniejszej
książki.

Przede wszystkim wyrazy wdzięczności należą
się respondentom, którzy zechcieli wziąć udział w dyskusjach i
badaniach, tj. grupie elit oraz studentom Politechniki
Częstochowskiej i Wyższej Szkoły Pedagogicznej. Mam też nadzieję,
że prezentowane problemy i spostrzeżenia, a także oceny zawarte w
książce znajdą życzliwe przyjęcie w środowisku akademickim, wśród
rodziców, młodzieży i nauczycieli.

Szczególne podziękowania składam Panu
Profesorowi dr. hab. Marianowi Śnieżyńskiemu i Pani Profesor
Uniwersytetu Śląskiego dr hab. Ewie Syrek za wskazówki merytoryczne
i cenne uwagi krytyczne.

Problematyka podjętych przeze mnie badań nad
funkcjonowaniem, obecnością i zmiennością autorytetu w warunkach
zmiany społecznej może, w moim przekonaniu, być asumptem do
dalszych poszukiwań o charakterze naukowo-poznawczym.

1 Zob. szerzej: A.
Radziewicz-Winnicki, Emeryci i renciści wobec sytuacji społecznego
ubóstwa, „Śląsk”, Katowice
1995.

2S. Kunowski, Podstawy
współczesnej pedagogiki, Wydawnictwo
Salezjańskie, Warszawa 1993, s. 172.

3 T.
Parsons, The
System of Modern Societes, Englewood
Cliffs, Nowy Jork 1971, s. 84-85.

4 T.
Parsons, Szkicez teorii socjologicznej,
PWN, Warszawa 1972, s. 83-84.

5 Za: I.
Jazukiewicz, Autorytet nauczyciela, „Impuls”,
Kraków 1999, s. 17-18.

6 J. Pieter, Poznawanie
środowiska wychowawczego, „Ossolineum”,
Wrocław I960.

Rozdział I

TRANSFORMACJA WARTOŚCI I ANOMIA JAKO
CZYNNIKI SPRZYJAJĄCE ZMIENNOŚCI I UPADKOWI AUTORYTETÓW

1. Próba bilansu zmian społecznych
w Polsce z perspektywy

pedagogiki społecznej

Dokonujące się w Polsce zmiany nie mają
żadnych historycznych precedensów stanowiących modele i wzory do
naśladowania. W wielu dziedzinach procesy te są kształtowane na
podstawie doświadczeń innych krajów, często niedających się odnieść
do polskich realiów. Jak twierdzi Anita Miszalska, „obok postępu
dostrzegamy także katastrofy i liczne załamania w otaczającej nasze
ludzkie individuum rzeczywistości. Fałsz, bezprawie, apragmatyzm,
czy też postęp są ze sobą jakże ściśle powiązane
[…j”1.

W społeczeństwie polskim można dostrzec
efekty pomieszania i dyfuzji wpływów rodem z krajów europejskich, a
także Stanów Zjednoczonych i innych państw. W wielu dziedzinach
zmiany odbywają się w procesie destrukcji i tworzenia systemu
całkowicie odmiennego od dotychczasowego, z diametralnie innymi
mechanizmami sterowania produkcją, polityką, a także podejmowania
decyzji politycznych i kontroli ich wykonania.