Trzy godziny ciszy

Copyright © Patrycja Gryciuk, 2017

Copyright © Wydawnictwo Poznańskie sp. z o.o., 2017

Redaktor prowadzący: Patryk Mierzwa

Redakcja: Kinga Gąska

Korekta: Agnieszka Czapczyk / panbook.pl

Projekt okładki: Katarzyna Borkowska

Fotografia na okładce: © Elle Moss/Trevillion Images

ISBN 978-83-7976-647-5

CZWARTA STRONAGrupa Wydawnictwa Poznańskiego sp. z o.o.

ul. Fre­dry 8, 61-701 Po­znań

tel.: 61 853-99-10

fax: 61 853-80-75

redakcja@czwartastrona.pl

www.czwartastrona.pl

Moim Rodzicom.

Najwspanialszym Rodzicom na świecie.

Kochają mnie bardzo, więc jest szansa, że wybaczą mi tę książkę.

Ludzie tacy jak my, wierzący w fizykę,

wiedzą, że różnica między przeszłością,

teraźniejszością a przyszłością

jest tylko uparcie obecną iluzją.

Albert Einstein

Cała literatura o miłości to, jak dotąd, tylko wspaniałe gówno. Cóż to ma wspólnego z miłością. Boże mój drogi. Chciałbym cokolwiek przeczytać o sobie i o swoich uczuciach, kiedy leżę dwudziestą noc bez snu i patrzę w sufit. Wszystko, co na ten temat napisano, jest mdłe jak miedź przy słońcu.

Marek Hłasko, Ósmy dzień tygodnia

Jeśli pisać o miejscu, to o tym autentycznym.

Jeśli pisać o domu, to o tym prawdziwym.

Jeśli pisać o miłości, to o tej, co trwa wiecznie.

CZĘŚĆ I

PRZEDTEM

1

Są rzeczy i wydarzenia, których nie pamiętam. Wiem jednak, że w brzuchu mamy było nas dwoje.

Ona chciała dać mi na imię Remigiusz, ale kiedy okazało się, że jestem dziewczynką, nazwała mnie Patrycją. W domu wszyscy wołali na mnie Pati. Wychowałam się częściowo w Legnicy, w wielodzietnej rodzinie, a częściowo we Francji, w Gourdon, u mojej ciotki. Polskę opuściłam dla miłości jako młoda dziewczyna i nigdy nie wróciłam do kraju. Z zawodu jestem nauczycielką, ale piszę też książki. Od dłuższego czasu zastanawiam się, czy mogę napisać kolejną powieść z narracją w pierwszej osobie. Czy mogę stworzyć bohaterkę, przez której papierowe życie wyrzucę z siebie wszystko to, co tkwi we mnie, pod skórą, w zepsutym wnętrzu? Czy jestem w stanie po raz kolejny stanąć w świetle reflektorów, zakrywając się kilkoma słowami, a potem z nich się tłumaczyć? Czy w ogóle mam na to ochotę? Bo wolno mi jeszcze być sobą pod przykrywką fikcyjnej postaci. Mną w rzeczywistości i mną w tych zdaniach, które znajduję, żeby opisać to, co mnie spotkało i wciąż dotyka. Ale czy da się to rozdzielić na prawdę i fałsz? Na fikcję i rzeczywistość? Nie. Nie da się, bo wszystko się miesza, wzajemnie przenika, traci wyrazistość.

Kiedy ktoś pyta mnie o wiek, potrzebuję chwili na zastanowienie. Wcześniej wiedziałam od razu, teraz mam z tym kłopot. Liczę. Lata lecą za szybko. Gubię się w rachunku. Mam wrażenie, że zatrzymałam się w pewnym wieku i utknęłam w tamtym czasie. Ale gdy patrzę w lustro, nie poznaję siebie. To nie ja. Bardzo nie ja. Chcę mieć dwadzieścia sześć lat, a urodziłam się przecież w 1978 roku. Tak przynajmniej twierdzi mój paszport.

Myślałam o tym długo, bo i tęskniłam za nim długo. Za tym mężczyzną, często nieobecnym, ale tak bardzo mnie kochającym. Za jedynym. Aż wreszcie stwierdziłam, że skoro wszyscy opisują teraz tylko prawdziwe historie albo przynajmniej fabularyzowane, ale oparte na faktach, to i ja powinnam. Odszukałam go wczoraj w czeluściach internetu i wkroczyłam powoli, ale pewnie, w jego teraźniejszość. Otworzyłam rozdział, który dawno temu oboje uznaliśmy za zamknięty. Marnix. Chcę być jego przyszłością. Albo przynajmniej chwilą, skoro przyszłość ma się jednak ku końcowi. Sceną zamykającą fabułę, jak na filmie tuż przed końcowymi napisami. Żałosne, wiem. Ale czasami wszechświat stara się nam coś powiedzieć. Albo to my, przekornie, chcemy na siłę odpowiedzieć na dręczące nas pytania wbrew wszelkiej logice.

Marnix i ja urodziliśmy się tego samego dnia, miesiąca i roku, o tej samej godzinie. No, prawie o tej samej. Marnix zgrabnie opuścił łono matki o dwudziestej trzeciej dwadzieścia, a ja zapierałam się i musieli mnie wyciągnąć kleszczami sześć minut później, po wyjęciu Roberta – mojego brata bliźniaka. Zaistnieliśmy daleko od siebie, w innych krajach, róż­nych kulturach i językach. Jednak po siedmiu latach spotkaliśmy się. Ale o tym potem.

Dziś, po upływie trzydziestu ośmiu wiosen, postawiłam wszystko na jedną kartę. Wyłącznie do niego mogłam wysłać tę wiadomość, bo tylko on mógł ją zrozumieć. Albo przynajmniej nie uznać mnie za wariatkę po jej lekturze. Wiedziałam, że będzie czytał kilka­krotnie. Być może nawet na głos. Brzmiała tak:

Tacy po prostu są ludzie. Taka jestem ja – i się nie zmienię. Nie ma na to szans. Czasu nie ma. Możesz o mnie myśleć, co chcesz, mówić, co chcesz. Już się nie zmienię, już mi nie przejdzie. Przecież mnie znasz. Może być jedynie gorzej.

Trzeba było częściej trzaskać mi drzwiami przed nosem. Trzeba było mniej mnie słuchać. Trzeba było wybrać jego.

Znienawidzisz mnie przez te słowa, jeżeli już nie znienawidziłeś przez wszystkie wcześniejsze. Miało być odkupienie win, a jest ostatni gwóźdź do trumny. Wszystko jedno. Możesz odpuścić. I mnie. I sobie. Bo czasu nie ma.

Spotkaj się ze mną. Daj mi trzy dni. Proszę.

Notatka wyszła niczym wyrwany z kontekstu fragment słabo napisanego listu, choć ważyłam każde słowo. Długo zastanawiałam się, czy powtórzyć „już się nie zmienię”. Czy odczyta to jako błąd wynikający z pośpiechu, czy jako zamierzony zabieg mający wzmocnić to stwierdzenie? W końcu Marnix jest inteligentny. Wie, że nie rzucam słów na wiatr i każdy wyraz ma znaczenie, bo kocham pisać. Są nawet tacy, którzy nazywają mnie mistrzynią słów! Zostawiłam więc. Potem chciałam jeszcze trochę zredagować, żeby uniknąć wielokrotnego powtórzenia czasownika „być”, bo pewnych rzeczy autorce już trzeciej książki nie wypada, ale nie znalazłam ani sił, ani czasu. Przecież to nie idzie do druku. Następnie przystąpiłam do realizacji mojego planu.

Przypomniałam sobie lądowanie na plaży, kiedy maszyna kołuje wśród niebieskich fal, a gorące powietrze bucha prosto w twarz zaraz po wyjściu z kołnierza. Teraz jadę wynajętym autem z lotniska w Nicei. Droga zajmuje mi dwie godziny. Nie spieszę się. Jadę powoli, aż w końcu docieram do celu. Zatrzymuję się zaraz za pierwszą bramą, a właściwie za miejscem, w którym wcześniej była. Pozostały po niej dwa kamienne murki po bokach szerokiej ścieżki. Ani śladu po żeliwnej furtce. Silnik gaśnie i cichnie. Nie puszczam kierownicy i przez chwilę gapię się przed siebie. Odpalam papierosa. Wysiadam, dalej idę pieszo. Zaraz za zakrętem widzę dwa znajome domy: mój i jego. Tak, dom jest teraz mój, już od lat, ale nie miałam wcześniej odwagi tu przyjechać.

Wróciłam do Gourdon, malowniczo zawieszonego na skale Lazurowego Wybrzeża, dokąd w dzieciństwie przyjeżdżałam co roku. Do dużego domu z kamienia, którego nierówne ściany zawsze pozostają zimne, nawet w lecie, kiedy panują upały. Tak naprawdę chata nie znajduje się w samym miasteczku, ale niecałe dwa kilometry od niego. Na posesję jedzie się krętą nieutwardzoną drogą, prosto w rzadki las świerków i cykające w nim głośno bataliony świerszczy. Kiedyś dom wydawał mi się ogromny. Teraz jest po prostu normalny, a w środku nawet mały. Jakby się skurczył. Dachówki, których czerwień już dawno wyblakła od słońca, w cudowny sposób nadal trzymają upał na zewnątrz. Wnętrze wita przyjemnym chłodem. Zawsze lubiłam to miejsce, ale teraz, po latach, wydało mi się przez chwilę obce. Biorę głęboki oddech i popycham skrzypiące drzwi mojego dawnego pokoju. Promienie słońca przebijają się przez szpary w drewnianych okiennicach, tworząc migotliwą grę światła. Dokładnie tak, jak wtedy, podczas magicznych trzech godzin. Staję w progu i patrzę na ścianę.

Jedyną rzeczą, jaką zabrałam z domu Malwiny po jej śmierci, jest obraz o świątecznej tematyce, namalowany niewprawną ręką kogoś z rodziny Claude’a. Widać na nim przebraną za śnieżynkę młodą damę zawieszającą girlandę na bożonarodzeniowej choince. Paradoks polega na tym, że z ciemnych kolorów na płótnie bije jasne światło. Nie znam się na malarstwie, ale ten efekt robi na mnie wielkie wrażenie. Proporcje są zachwiane, a szczegóły malarz potraktował niedbale. Jednak gdy patrzę na tę scenkę, widzę szczęśliwie spędzone w tym domu wieczory. Podobno nikt nie lubił tego obrazu, dlatego trafił do piwnicy. Kiedy go znalazłam, zapytałam, czy może zawisnąć w moim pokoju. Ciotka Malwina zgodziła się i tak to wątpliwe dzieło sztuki przez lata miałam przed oczami. Teraz pozostało po nim wyblakłe miejsce na tapecie. Bezmyślnie zostawiłam płótno w Nowym Jorku. Wielka szkoda.

Klucz ciąży mi w kieszeni. Wyjmuję go, żeby w końcu nie przepadł. Najpierw ląduje na stole, potem na lodówce, ale tak natrętnie rzuca się tam w oczy, że mam ochotę schować go z powrotem do kieszeni spodni. Kluczyk jak z bajki: w górnej części zaokrąglony, jest smukły i elegancko zakończony u dołu. Wygląda, jakby strzegł jakiejś baśniowej tajemnicy albo odkrywał przez lata zatajaną prawdę. Dostałam go od Marnixa w dniu naszych siódmych urodzin. Nie powiedział, skąd ma ten klucz ani do czego służy. Potem twierdził, że znalazł. Ale okazało się, że zwinął go mojej ciotce. Otwiera skrzynię stojącą w piwnicy, gdzie Malwina trzymała pamiątki z Polski. Na szczęście miała zapasowy.

Dziś po przyjeździe od razu idę na dół i wkładam klucz do zamka, do którego pasuje, ale w ostatniej chwili cofam rękę. Zamkniętą skrzynię taszczę na górę i stawiam w centralnym miejscu salonu. Wpatruję się w nią. Nie mam odwagi jej otworzyć, więc moje patrzenie pewnie trochę się przedłuży.

Samotne spanie w domu w lesie, który zawsze był pełen ludzi, też okazuje się wyzwaniem. Słuch mi się wyostrzył. Słyszę tupanie mrówek i pająków. Rozbudzona wyobraźnia nie pozwala mi zasnąć. Każe warować z ­szeroko otwartymi oczami. Czuwam więc. Nie śpię wcale.

2

Ciotka Malwina, poprzednia właścicielka domu i siostra mojego ojca, wyjechała do Francji kilka dni przed stanem wojennym i już nie wróciła do Polski. Wyszła za mąż za Francuza, Claude’a, z którym całe życie pracowała w polu, zrywając płatki wonnych kwiatów. Jakkolwiek by to romantycznie brzmiało, praca ta nie należała do lekkich. W ich życiu nie brakowało jednak niczego oprócz dzieci, które razem z rodzeństwem w pewnym stopniu im zastępowałam.

Wcześniej, w przedpokoju tego domu, w starej szafie z ciemnego drewna Claude i Malwina przechowywali pomidory. Dwie szerokie szuflady, starannie wyściełane gazetami, wysuwano z namaszczeniem. Tam pękate bulwy z ogrodu nabierały kolorów. Różowiały powoli w chłodzie i spokoju, wypełniając świeżym zapachem całe wejście. Najpierw czarowały dojrzewaniem, potem zachwycały słodyczą. Dziś przedpokój cuchnie pleśnią i starością, a w szufladach fruwają skrawki starych gazet. I nic nikogo nie zachwyca.

Na doprowadzenie domu do stanu używalności mam trzy tygodnie. Ale od przyjazdu snuję się bez celu i nie potrafię zrobić nic pożytecznego. Na pewno niczego tu nie zmienię. Chcę trochę posprzątać, poukładać. Na razie chodzę i oglądam. Macam kryształowe okrągłe klamki pomalowanych na biało drzwi, które od początku kojarzą mi się z zamkowym wnętrzem. Często natykam się na zapomniane przedmioty, które niespodziewanie wywołują zdziwienie jak niebieska, robiona na szydełku chusta. Znalazłam ją pod łóżkiem w sypialni ciotki i wujka. Przyłożyłam do twarzy, żeby sprawdzić, czy pozostał na niej zapach Malwiny, jednak tylko woń ­kurzu zaświdrowała mi w nosie. Inne rzeczy wydają mi się zupełnie obce i zastanawiam się, czy aby na pewno ­należały do ­kogoś z rodziny. Do pokoju Roberta nie wchodzę wcale.

*

Czasami budzę się w środku nocy i chce mi się płakać z samotności.

Odpowiedź Marnixa na wiadomość wysłaną po dziewięciu latach niekontaktowania się brzmiała tak:

Nawet nie wiem, od czego zacząć.

Pomijając pytania, co u Ciebie i skąd masz mój adres e-mailowy, napiszę wprost:

o co chodzi?

Rozpoczęliśmy zatem mailowe negocjacje, które miały na celu sprowadzenie go do Gourdon na aż trzy dni. Te ostatnie trzy dni, które nam zostały. Wiedziałam, że nie będzie łatwo. Marnix ma rodzinę: żonę i dwójkę małych dzieci. Ma też poważną pracę, albo taką, która wygląda na poważną. W dodatku całe to jego cudowne życie toczy się teraz w Amsterdamie. Jakim argumentem miałabym go niby przekonać, żeby z dnia na dzień rzucił wszystko i przyleciał do Francji? Nie licząc cyrku na pogrzebie Malwiny, ostatni raz widzieliśmy się dziewięć lat temu i nie rozstaliśmy się w najmilszych okolicznościach. Nie utrzymywaliśmy kontaktu. Nigdy nie odpowiedział na żaden z moich dwustu czternastu listów. Szanse były więc niewielkie, żeby nie powiedzieć znikome. I choć „zerowe” wydaje się tu najodpowiedniejszym słowem, podjęłam tę próbę. Odważyłam się, nie myśląc o tym, co będzie dalej. Po prostu nie mam ochoty pluć sobie w twarz, że tego nie zrobiłam czy przynajmniej nie próbowałam. Argument sam się niespodziewanie pojawił. Nieoczekiwany. Nieproszony. Nie wiadomo skąd, ale kolosalny. TEN argument. Nic innego tak nie motywuje, jak TO. Zaczęłam więc działać. Natychmiast. Bo czasu coraz mniej. Bo na każde „witaj” przypada ­jedno „żegnaj”. Teraz wreszcie szykuję się na jego przyjazd.

Są chwile, gdy wolałabym martwym widzieć Cię.

Nie musiałabym się Tobą dzielić, nie, nie1.

Przez początkowe lata mojego życia nic specjalnego się nie działo. Nie pamiętam pierwszego dnia przedszkola. Nie pamiętam białych podkolanówek ze zdjęcia ani pierwszych kłótni z moimi braćmi, a domyślam się, że kłóciliśmy się sporo. W ogóle mało pamiętam z wczesnego dzieciństwa, bo staram się nie spoglądać wstecz. W pamięci utkwiły mi jakieś drobiazgi. Na przykład kolor taksówki, którą mama wróciła z porodówki na Jaworzyńskiej z najmłodszym bratem, Krzysiem, zwanym Chudym. Ja i Robert mieliśmy wtedy cztery lata, a Jan był ośmiolatkiem. W trójkę staliśmy w oknie i czekaliśmy na nich, patrząc na padający za szybą śnieg. Podjechali pod dom żółtym samochodem właśnie wtedy, kiedy jeszcze przez ostatnie cztery minuty miałam nadzieję, że wracają z siostrą. Od tego momentu kolor żółty kojarzy mi się z wielkim rozczarowaniem. I aż dziw bierze, że te duże koperty z wynikami badań ze szpitala nie są żółte. Pamiętam też, jak pierwszy raz jadłam śmietankowe lody z budki koło parku. Inne zdarzenia, oficjalnie ważne, raczej rzadko zostawały w mojej pamięci. Jednak bez problemu przypominam sobie dzień, w którym poznałam Marnixa.

Pierwsze wakacje w Gourdon spędziłam w 1985 roku. Ach, co to była za wyprawa! Wyjazd za granicę napełnił nas radosnym oczekiwaniem. Ale najpierw było kombinowanie, żeby załatwić paszporty w komunistycznym kraju. Następnie trochę nadludzkich umiejętności, by zmieścić nas wszystkich do szpanerskiego poloneza caro. Na początku udawało się to raz w roku, potem częściej. Gdy wyjeżdżałam jako sześciolatka, nie wiedziałam, co mnie czeka. Spodziewałam się chyba wszystkiego, ale to, co zobaczyłam na miejscu, przerosło moje najśmielsze oczekiwania. Francuzi mieli gumy balonowe, lalki Barbie i spódnice na tiulach. Oficjalnie, normalnie w sklepach. I jeszcze do tego palmy rosnące wzdłuż szerokich, oblanych słońcem bulwarów. Nie chciałam stamtąd wyjeżdżać.

Szóstego lipca 1985 roku w ogrodzie Malwiny pojawił się czekoladowy placek z bitą śmietaną, malinami i świeczkami urodzinowymi. Byliśmy ubrani na biało i mój ojciec utrwalił tę chwilę, robiąc nam pamiątkowe zdjęcie. Na pierwszym planie stolik z tortem, tuż za nim Robert i ja. Drugi plan to moja mama z Chudym na rękach, ciocia Malwina z mężem, obok roześmiany Janek. Dalej widać zerkającą w naszym kierunku parę. Pierwszy raz na zdjęciu urodzinowym nikt nie patrzy na tort. Moja twarz, na fotografii z profilu, jest ­poważna. Nieruchome, otwarte usta potwierdzają zdziwienie, jakie maluje się w moich oczach. Patrzę na niego. Robert też. On stoi o krok dalej i z osłupieniem wpatruje się w nas. Niepokój i napięcie emanują z naszych dziecięcych twarzy. Patrycja, Robert i Marnix. Tak się poznaliśmy. Rodzice postanowili wyprawić nam wspólne urodziny, oczywiście nie pytając nas o zdanie. Nie dość, że na co dzień wiodłam nader konfliktowe życie z trzema braćmi i dzieliłam urodziny z bliźniakiem, to jeszcze teraz dochodził wakacyjny sąsiad. Tego dnia nastąpił więc swego rodzaju koniec świata, co doskonale zostało utrwalone na tej, bardzo dla mnie teraz cennej, fotografii.

3

Pan Mitrieti, który przechowywał dla mnie drugi klucz i zaglądał tu od czasu do czasu przez ostatnie lata, uprzedził mnie, że od sześciu miesięcy dom Marnixa ma nowego właściciela. Trudno mi to sobie wyobrazić. Ze zdziwienia o nic nie zapytałam i on też, chyba z przejęcia, nic więcej nie powiedział. Wiem, że Marnix mieszka w Amsterdamie, a w jego domu żyje teraz ktoś inny, jednak jadąc tu, to jego właśnie spodziewałam się zobaczyć siedzącego na schodach przy wejściu. Głupia ja.

W domu ciotki nadal natykam się na różne rzeczy. Myślałam, że większość z nich zabrano. No ale niby kto i kiedy? Okazuje się, że jest ich tutaj ciągle pełno. Nie cierpię znajdować zapomnianych przedmiotów. Nie lubię niechcianych wspomnień i zastanawiania się, co by było gdyby. Zdjęcie utrwalające mój pierwszy koniec świata, na którym widać, że wszyscy oprócz trójki zatrwożonych solenizantów doskonale się bawią, i które wisiało długo na ścianie w kuchni w Gourdon, stanowi wyjątek. Kiedy przyjeżdżaliśmy tu co roku, pierwsze kroki zawsze niosły mnie w jego kierunku. Sprawdzałam, czy tu jest. Po naszym rozstaniu zostało zachowane, najprawdopodobniej przez ciotkę, w jednym z wielu albumów i przeleżało tam dłuższy czas. Wpadło mi w ręce sześć lat temu, po jej śmierci, kiedy w końcu znaleźliśmy z braćmi odwagę na dzielenie się rzeczami pozostałymi po niej i wujku. Schowałam je wtedy do innego kartonu i tak przeleżało w piwnicy aż do maja tego roku, czyli do momentu, kiedy duża biała koperta wpadła mi w ręce. Teraz nie wiem, co z nim zrobić, więc wraca tam, gdzie zawsze wisiało: na kuchenną ścianę.

Całe życie jesteśmy sami i robimy wszystko, żeby to zmienić. Ciągle szukamy kogoś do pary. Nigdy nie chciałam być sama. Może dlatego, że przez większą część życia byłam właśnie z nim. Marnix, wiele z nim przeszłam. Czasami biegłam, potykając się. Pełzłam też, czołgałam się i niekiedy cofałam nawet. Różnie bywało, ale starałam się dotrzymać mu kroku. Był moim pierwszym kompanem do zabawy. Wolałam jego niż braci. Był pierwszym przyjacielem, pierwszym wrogiem, chłopakiem, partnerem w zbrodni, kochankiem i wszystkim innym też. Pierwsze pamiętne wspólne lato minęło nam na oswajaniu się. W sumie nie powinnam pisać „pierwsze pamiętne wspólne lato”, bo dziś wiem, że każde lato było z nim pamiętne i że oswajanie się zajęło nam więcej niż rok. Tak więc cofam te słowa.

Rodzina Marnixa Lanteri mieszkała w Gourdon od dawna. Ich dom, mniejszy, mieścił się obok domu ciotki od strony miasteczka i dzielił z nim podwórko i drogę dojazdową. Ojciec Francuz, matka Holenderka. Stąd niderlandzkie imię: Marnix. Mieli go późno, po czterdziestce. Stanowił dla nich wyczekany, wymodlony i tak bardzo upragniony prezent. Był cudem. Jego dziadkowie zajmowali się destylacją lawendy. Rodzice otworzyli fabrykę olejków eterycznych z roślin uprawianych wokół Gourdon, na terenach należących od pokoleń do rodziny ojca. My staraliśmy się tu przyjeżdżać dwa razy w roku, co było nie lada wyczynem jak na tamte czasy. Ciotka Malwina przyjaźniła się z jego rodzicami. Nas było czworo, on był jeden. U nich się nie przelewało, u Malwiny starczało na wszystko. U nas wrzaski, u nich cisza. Lubiłam ich dom, on wolał nasz. Szybko się dogadywaliśmy, choć na początku bywało ciężko, a jedynym wspólnym językiem była piłka. Później doszła zabawa w chowanego. Potem trzeba było już rozmawiać.

Marnix miał ciekawy głos. Taki, którego chce się słuchać.

Jednak żadne z nas nie znało języka drugiego. Siedmio­letni Lanteri mówił po francusku i po holendersku, ja mówiłam po polsku. Wychodziły z tego rozmaite rzeczy. Ogólnie rzecz biorąc, polubiliśmy się bardzo i szybko, bo to był jedyny chłopak na świecie, który mnie wysłuchiwał do końca i wykonywał nawet moje rozkazy. Często monologowałam, a on z rzadka wydawał z siebie dźwięki. Zawsze gdy stawałam się uciążliwa. Słyszałam wtedy wiązankę melodyjnych słów z dużą ilością chrypiącego „r”. Krótkie zdania. A może długie słowa? Nie wiem. Nie rozumiałam. W dodatku mówił dosyć cicho jak na chłopca. Ja musiałam zawsze przekrzykiwać rodzeństwo, więc się darłam. Nawet jak mnie wydobywali z brzucha matki, tak się wydzierałam, że ojciec słyszał mnie pod szpitalem. Robertowi trzeba było dać podobno klapsa, żeby zabuczał. Marnix pewnie od razu ­śpiewał, ale nikt nie jest w stanie sobie tego przypomnieć.

Francuz kiwał przecząco głową, kiedy czegoś nie chciał. Albo gdy chciał się ode mnie uwolnić i uciec do domu. Mimo że ciągle za mną chodził, kiwał często. Potem mieszaliśmy polski i francuski. Pierwsze słowa, jakie zrozumiałam i jakich się nauczyłam od niego, to je ne peux pas, czyli „nie mogę”. „Nie mogę” nie dotyczyło niczego ze świata zabaw. „Nie mogę” było wypowiadane w porach jedzenia. Rzadko coś z nami jadł i nawet wtedy na jego talerzu lądowały tylko niektóre potrawy ze wspólnego posiłku. Nie jadł nawet naszego tortu urodzinowego. Nie mogę czekoladowego ciasta. Nie mogę bitej śmietany. Nie mogę tego. Nie mogę tamtego. Dziwactwo. Zastanawiałam się wtedy, czy jest z nim coś nie tak, czy się odchudza, czy po prostu się zgrywa, chwaląc nadludzką siłą woli, bo nie mógł nawet największych przysmaków świata. Rodzice chuchali na niego, jakby był z chińskiej porcelany. Po tym jak obserwując mnie, gdy wcinam tort, w bardzo powolnym tempie zjadł kilka malin, stwierdziłam, że jest moim bohaterem. Ja bym tak nie potrafiła. Później były też pierwsze holenderskie słowa: jij bent leuk, których znaczenia domyślałam się przez długie lata. Chciałam, żeby to oznaczało, że mu się podobam. Nie sprawdziłam ich w słowniku. Dziś już nie muszę. Doskonale rozumiem ich sens i wymiar.

Gourdon: nigdy nie lubiłam stąd wyjeżdżać. Od początku źle znosiłam powroty do Polski. A potem był Czarnobyl2 i oboje z Robertem zastanawialiśmy się, czy jemu w szkole też dali do picia to gorzkie lekarstwo. Już wtedy się o niego zamartwialiśmy.

Ale teraz dziwnie wracać tu po tak długim czasie. I nie wiem, czy jestem na to wszystko gotowa. Choć na coś takiego pewnie w ogóle nie można się przygotować. Na TO też nie. Próbuję zaplanować każdy szczegół. Do perfekcji. Nie chcę być zaskoczona. Muszę mieć wszystko pod kontrolą. Trzy tygodnie. Niby dużo czasu, ale w całym tym szaleństwie nie wiem, kiedy dwa dni już mi umknęły. Muszę się ogarnąć. Miałam żyć wiecznie, a się kończę. Po trzydziestu ośmiu latach, bez sensu i zapowiedzi. Zupełnie bez znaczenia. Leżę i wymyślam niekończącą się listę rzeczy, których nie zdążyłam zrobić. Chyba nie ma bardziej przygnębiającego zajęcia.

*

Dom Marnixa nie wygląda na zamieszkany. Od przyjazdu nie widziałam nikogo ani w środku, ani na zewnątrz. Światła są pogaszone. W pierwszy dzień zapukałam do tych samych drzwi, które otwierałam tysiące razy bez pukania i które czasami zamykały się z hukiem przed moim nosem. Nikt mi nie otworzył. Nacisnęłam klamkę, ale zaparła się i nie odpuściła. Ganek i taras wyglądają jednak na zadbane. Igły świerków są zmiecione, a żarówka nad wejściem wydaje się nowa. Ogród z tyłu jest teraz otoczony siatką, przez co nie da się obejść domu dookoła. Nie mogę więc tam wejść i z najbardziej wysuniętego punktu oglądać pierwszych pól kwiatowych Claude’a. Ode mnie ich nie widać. Nie lubiłam porannego zrywania kwiatów. A po południu było bardzo gorąco. Malwina nie pozwalała nam wychodzić wtedy na dwór i musieliśmy czekać do wieczora. Jednak Marnix zakradał się do mojego pokoju i wymykaliśmy się razem do naszej kryjówki, Perfumowanego Źródła3: pola lawendy w środku lasu. W dzień skwarzyło tam jak na patelni.

Gourdon, mimo swego atrakcyjnego położenia i zamku, nigdy nie należało do miasteczek luksusowych. Lu­dzie żyją tu zwyczajnie, głównie z uprawy kwiatów i przyjmowania turystów. Wytwarzają esencje do perfum, mydła, kremy i oliwę z oliwek. Mój najstarszy brat twierdził, że to nudne życie. W domu wakacyjnym nie mieliśmy wielu zabawek. Najczęściej bawiliśmy się na dworze. Marnix nudził się tuż obok, więc spędzaliśmy razem całe dnie. W 1988 roku na nasze wspólne urodziny wujek kupił nam wszystkim rowery. Rozpoczęła się nowa era: czas świętej trójcy.

4

Perfumowane Źródło. Jestem tu teraz codziennie. Słońce, kwiaty, pszczoły i motyle. Gdyby nie ta cała sytuacja, gdyby nie TO, mogłabym napisać, że przychodzę tu po wenę, bo to przepiękne miejsce. Ale przecież nie po to tu przychodzę. Przyciąga mnie, więc jestem. Siadam na ziemi wśród krzewów lawendy. Wącham. Myślę. Wspominam. Podziwiam widoki. Zastanawiam się. Ostatnio nawet zasnęłam.

Codziennie jeżdżę też po okolicy. Wypuszczam się coraz dalej krętymi drogami w górę i w dół. W stronę wybrzeża albo Gréolières des Neiges, gdzie jedyny raz w życiu jeździłam z Marnixem na nartach biegówkach. Gdzie się spociliśmy i w słońcu piliśmy zimne piwo na śniegu. Przejeżdżam koło wodospadu Cascade des Courmes, gdzie wepchnęłam go zimą w ubraniu do lodowatej wody, tej samej, w której moczyliśmy się latem dla ochłody. Spoglądam w górę na Plateau de Cavillore. Płaskowyż królujący nad Gourdon, na który sto lat temu matki i córki wspinały się po zebraniu kwiatów i z którego spuszczały w koszach na linie ich świeże płatki dziesięć kilometrów w dół, do Grasse. Gdzie słońce odbierało im rozum i skąd zgrzane, plącząc nogi w brudnych falbanach sukni i śmiejąc się na całe gardło, zbiegały wieczorem po kamieniach, do wioski. Do biegających po ulicach kur i owiec. Do czekających na nie ojców, mężów i synów. Ja nie biegam ani po łąkach, ani po górach i nikt na mnie tu nie czeka.

Przez wyższe położenie terenu w Gourdon kwiaty zawsze rozkwitają trzy tygodnie później niż na oddalonym o kilkadziesiąt kilometrów wybrzeżu. Dzięki intesywnemu nasłonecznieniu niektóre drzewa kwitną dwa razy w roku. Ale pełen kolorów region się zmienił. Jest mniej upraw niż kiedyś. Mimo to udaje mi się dostrzec pola mimozy, lawendy, róży, jaśminu i tuberozy. Wokół Grasse i Gourdon utrzymuje się już niewielu perfumeryjnych kwiaciarzy. Wyjątek stanowi ten największy. Jego jaśmin i róża majowa do Piątki4 wciąż wygrywają konkurencję kwiatową z Indiami. Tylko ta ziemia i słońce potrafią stworzyć tak niepowtarzalną woń. Pamiętam jedyne w moim życiu majowe zbieranie róży o świcie. Wśród chłodu szarofioletowego poranka ciepły oddech Marnixa na moim policzku i płatki kwiatów, którymi obsypywał mnie pełnymi garściami, wplatał i wcierał we włosy. Wspomnień niestety mam sporo.

Nie mam za to światła na tarasie. Wczoraj wieczorem siedziałam przy świeczce, ale nie starczyło jej już na dziś. Poszłam więc do mojego nieobecnego sąsiada. Zapukałam dla pewności, ale odpowiedziała mi głucha cisza. Wykręciłam jego nową żarówkę z lampy na ganku i wkręciłam do mojej starej nad drzwiami na tarasie. Teraz jej światło rozświetla część ogrodu. Czuję się mniej samotna, choć dalej tęsknię za gwarem, który wcześniej wypełniał ten dom. Żarówkę odkupię jutro w mieście.

Kto pamięta dzieciństwo w Polsce w latach osiemdziesiątych? Ja. Byłam szczęśliwa. Wychowywałam się z trójką braci i chwilami zachowywałam się jak chłopak, żeby to przetrwać i wyjść z dzieciństwa cało. Nikt nie traktował mnie jak księżniczki i musiałam sobie radzić. To mnie zahartowało. Nawet Chudy wydawał się większym chuchrem ode mnie, ale on w dodatku przezwisko miał słabe. Z jego wątłą sylwetką i brakiem jakiejkolwiek odwagi nie mógł jednak liczyć na więcej. „Chudy” i tak stanowiło dla niego najlepszą z ksyw. Z Robertem byłam najbliżej, bo to moja chłopięca wersja – dosłownie i w przenośni. I nigdy nie myślałam, że coś lub ktoś nas poróżni. Robert był połową mnie i wiedział, co myślę. Wiedział to bez wysiłku. Tak po prostu.

Kiedy mieliśmy po osiem lat, kazał mi się rozebrać i pokazać mu dokładnie, co mam między nogami. Wy­konałam rozkaz bez szemrania, bo obiecał mi, że zrobi to samo. Wyglądał na zdziwionego, ale nie przyglądał się długo. Jednak kiedy przyszła jego kolej, sytuacja się skomplikowała. Zanim rozpiął rozporek, zaczął mi tłumaczyć, że penis może zmieniać wielkość: pęcznieć, rosnąć, chować się i kurczyć, to znów wynurzać się niczym potwór z Loch Ness. Wystraszyłam się i odechciało mi się tego oglądania. Nigdy nie przyszłoby mi do głowy, żeby robić takie rzeczy z którymś z moich pozostałych braci. No, ale Robert to Robert. W końcu bliźniak. Jak to o nas mówił: znamy się już z jąder ojca. Kiedy coś wspólnie zbroiliśmy, karę też ponosiliśmy rezem. Nie miałam taryfy ulgowej.

Robert miał głupi zwyczaj robienia mi wątpliwych niespodzianek. Jego ulubionym żartem było zakradanie się do mojego pokoju, by poprzestawiać w nim sprzęty i pochować najcenniejsze przedmioty. Nieraz wracałam do sypialni, gdzie biurko stało na środku, a szafa drzwiami do ściany. Nawet nie wiem, jak to robił, jak sam dawał radę? Krzesło najczęściej leżało na ziemi, a na półkach biblioteczki zamiast książek były buty. Bardzo śmieszne. Szło mu szybko. Nie mnie. Szukanie pamiętnika czy ulubionej kasety zajmowało czasami pół dnia, aż w końcu pokazywał mi, gdzie je schował, gdy groziłam, że powiem tacie o jego wybrykach. Bawił się przy tym doskonale. Ja mniej. Z biegiem lat opanowałam jednak jego technikę schowków i znalezienie wszystkiego zabierało mi zaledwie kilka minut. Zgrywus musiał trochę pogłówkować, żeby mnie przechytrzyć, ale i tak mu się udawało. Często robił mi na złość, choć przecież nie zmuszałam go do słuchania Roxette. Chudy ze mną słuchał. On był gotowy na wszystko, żeby się komukolwiek przypodobać.

Pewnego razu nie widziałam Roberta przez trzy dni, bo leżał chory w szpitalu w Grasse: w tym mieście, do którego jeżdżę czasem na zakupy. Bardzo za nim tęskniłam i chciałam, żeby wrócili z mamą do domu. Nie pamiętam, na co był chory. Pewnie nic groźnego, bo już nigdy się nie powtórzyło. Pierwsza rozłąka z bliźniakiem. Pierwsze uczucie pustki w moim życiu, jakby czegoś brakowało. Teraz tęsknię za obojgiem, za mamą i za nim. Wreszcie wchodzę do jego pokoju, gdzie jest jedyne okno w domu, z którego w bezchmurny dzień można dostrzec morze. Siadam w fotelu. Staram się nie oglądać ścian wytapetowanych plakatami Depeche Mode ani pustych mebli znikających pod tonami kurzu. Jednak po chwili na wszystko spoglądam. Tak bardzo go tu nie ma…

U Malwiny, w przeciwieństwie do naszego polskiego mieszkania, każde z nas miało swój pokój. Oprócz Chudego, który i tak spał wyłącznie z mamą. Posiadanie własnego pokoju kojarzy mi się z wolnością absolutną, dlatego ten dom zawsze jest i był dla mnie symbolem swobody i niezależności. Mimo wszystko. Teraz nie czuję się wolna, bo TO trzyma mnie w swoich szponach. Choć gdy przebywam w tym pomieszczeniu, na chwilę zapominam o dławiącym mnie uścisku. Kiedyś pokój Roberta był ringiem. Areną, na środku której zawodnicy regularnie ćwiczyli swe umiejętności. Gdzie doskonalili się dzień po dniu w najróżniejszych stylach walki. Zapasy, karate i kung-fu. Dominował jednak styl wolny, czyli taki, w którym wszystkie chwyty były dozwolone. Szamotali się pośrodku i po kątach. Znali ustawienie sprzętów i mebli na tyle dobrze, by szarpać się nawet z zamkniętymi oczami. Nigdy z tego nie wyrośli… Teraz nikt tu nie walczy. Ja też nie, bo nie mam siły, bo nie potrafię. Bo nie widzę przeciwnika. Co nie znaczy, że go nie ma.

Notuję coś w zeszycie i nagle ten cały stereotyppisarza składającego słowa w zdania, patrzącego na morze, staje się prawdziwy. Uzmysławiam sobie, że tego chciałam i że jest mi tu dobrze. Dlaczego więc dopiero teraz na to się odważyłam? Dlaczego nie przyjechałam tu wcześniej? Dlaczego musiało stać się TO, żebym w końcu znalazła się w Gourdon? Najwidoczniej każda rzecz w życiu ma swój czas. Wszechświat zaprogramował mnie właśnie tu i teraz. Szkoda, że tak późno.

5

Dzisiaj pojechałam do Châteauneuf na rynek. Z jednej strony placu targowego są nowe budynki. Reszta pozostała niezmieniona. Restauracja, bistro, apteka, warzywniak i rzeźnik. Dalej, w kierunku Grasse, jest piekarnia, bar, a po drugiej stronie ta mała księgarnia, w której często kupowałam książki formatu poche5. Weszłam do środka, ale moich nie mieli. Normalne, kto chciałby tu kupować powieści po polsku. Spacerowałam, zaglądając w znane mi miejsca, rozmawiając z napotkanymi ludźmi. Chodniki są tu tak wąskie, że nie ma jak się wyminąć. Najczęściej to ja ustępuję miejsca innym.

Trochę chyba zatraciłam płynność mówienia w języku, który z biegiem lat stał się moim. Teraz czasami brakuje mi słów, choć twierdzę, że jestem dwujęzyczna. Raczej byłam. Na targu kupiłam dwa rodzaje oliwek, ser kozi, warzywa i duży bochenek chleba, jakby było nas co najmniej dwie. Zrobiło mi się słabo i musiałam usiąść na gorącym chodniku. Ktoś podał mi szklankę zimnej wody. Spociłam się jak szczur i zupełnie opadłam z sił. Resztę popołudnia spędziłam w barze na rogu. Z ludźmi, którzy tak jak ja, w pocie czoła, tym dosłownym i przenośnym, od rana oczekują najważniejszego momentu dnia: l’apéro6, czyli powszechnego przyzwolenia na picie. Nalewka, piwo, pastis, wino, szampan. Kto co lubi albo może. Dziewiętnasta trzydzieści to najfajniejsza godzina. Ulubienica Francji. Stać mnie jeszcze na Pastis Ricard, więc na dobry początek wybrałam ukochaną anyżówkę. Potem zjadłam kanapkę z szynką i małymi korniszonami, wypiłam pół butelki białego wina i na przekór wszystkiemu postanowiłam wrócić do domu pieszo. To była zła decyzja. Przejście dziewięciu kilometrów, które kiedyś pokonywaliśmy w dwie godziny, zajęło mi teraz cztery. Zapomniałam o żarówce, a wypożyczone auto zostawiłam w mieście.

Na polanie przy wjeździe do miasteczka musiałam zrobić dłuższą przerwę. Dokładnie w miejscu, gdzie prawie trzydzieści lat temu pojawił się chłopak o imieniu Yannik. Gdzie, z dwoma innymi kolegami, szedł dumnie w naszym kierunku z zadartą głową, niosąc nowiutką, lśniącą jeszcze piłkę do nogi. Yannik Legrand, w wieku Janka, był jednym z tych popularnych dzieci w miasteczku. Takim, za którymi inne łażą i których polecenia wykonuje się bez gadania, na co sobie wątpliwie zasłużył tym, że jego ojciec był miejscowym policjantem. Marnix, Jan i Robert poderwali się i patrzyli na nadchodzących. Nie wiem, czy bardziej lustrowali nową piłkę, czy jej właściciela, jednak ich zaaferowanie nie ulegało wątpliwości. Podniosłam się, a Chudy ­niepewnie zrobił to samo. Niczym leśny zwierz, poruszając przy tym czubkiem nosa, Yannik wybadał sytuację i przerzucając piłkę w rękach, rzucił niby od niechcenia:

– Gracie?

– Jasne! – odpowiedzieli jednocześnie.

Naiwnie uśmiechnęłam się na myśl o wspólnej grze. Uwielbiałam grać w piłkę nożną z chłopcami i żaden ich mecz nigdy mnie nie ominął. Na widok nowej piłki Chudy z przejęcia też się uśmiechnął.

– Ty, ty i ty. A reszta do domu. – Padło pewnie z ust decydującego, kiedy jego palec wskazujący wyznaczał trzech chłopców stojących obok mnie.

– Pati, czemu ja nie gram? – zapytał Krzysio, uwieszając się na mojej ręce i szykując się do płaczu.

Prosząco spojrzałam na Janka. Ten powiedział opanowanym tonem:

– Patrycja jest dobra w nogę, może być z wami, a Chudy będzie w naszej drużynie. Wtedy będzie równo: czterech na czterech.

Słowa mojego brata rozśmieszyły Yannika, a za nim zarżeli jego kolesie. Po chwili rechotu dryblas rzucił już całkiem poważnie, patrząc Jankowi w oczy:

– Nie będę grał w nogę z dziewczyną!

Salwy samczego śmiechu znów zahuczały na boisku.

– Albo gramy wszyscy, albo wcale.

– Ewentualnie ten mały może, ale ona nie.

Z rezygnacją puściłam rękę Chudego i już miałam usiąść na trawie, kiedy usłyszałam Marnixa:

– Albo gramy wszyscy, albo zabieraj swoją nową piłkę i wracaj z nią do domu.

Nastała cisza i wszyscy spojrzeli na mojego ulubionego sąsiada, który oparł ręce na kościstych biodrach i zrobił znudzoną minę. Czekałam na werdykt.

– Nigdy nie zagram w nogę z dziewczyną! A tym bardziej z pedałami – odparł chłopak i splunął za siebie.

Jego kompanom zrzedła mina, ale żaden nie ośmielił się zabrać głosu. Jan pierwszy odwrócił się i wziąwszy Chudego na barana, ruszył w kierunku domu. Ode­szli­śmy bez słowa i wróciliśmy do siebie. Marnix i Ro­bert wymienili niezadowolone spojrzenia. Nie wiedziałam wtedy, co oznacza słowo „pedał”, ale sądząc po minie tych, którzy najlepiej z nas mówili po francusku, musiało to być coś bardzo obraźliwego. Po tym zdarzeniu uznałam, że jeszcze bardziej lubię Marnixa, nawet jeżeli miałby być „pedałem”.

*

Denerwuje mnie, że dom obok należy do kogoś obcego. Chciałabym tam wejść. Zobaczyć, jak teraz wygląda pokój Francuza. Sprawdzić, czy coś tam po nim zostało. Kto sprzedał dom? Pan Mitrieti poinformował mnie o śmierci ojca Marnixa i wyjeździe matki. Pewnie wróciła w swoje strony, do Holandii. Może mieszkają teraz z synem i jego rodziną w Amsterdamie? Dowiem się wszystkiego za kilka dni. Zapytam o to, jak tu ­przyjedzie.

Myślałam, że pójdzie mi łatwiej. Tymczasem po uporządkowaniu pierwszej kuchennej szafki okazuje się, że nie mam na to siły. No, ale skąd miałabym ją niby mieć? Może powinnam zacząć brać leki, które przepisał mi lekarz? Boli mnie głowa, boli mnie kręgosłup. Chwilami boli mnie wszystko. Robię przerwy w tym, co odważnie nazywam sprzątaniem, i siadam na tarasie w jedynym miejscu, w którym zawsze jest cień. Napełniam dużą szklankę lodem i zalewam schłodzonym różowym winem: rosé piscine7. Smakuje pysznie, ale w ten upał zwala z nóg. Lubię to uczucie, lecz pozwalam sobie na nie tylko dwa razy dziennie. Je suis raisonnable8. Staram się czytać francuskie gazety. Wszystko jak leci, żeby przypomnieć sobie język, żeby być na bieżąco, ale do tej pory jeszcze żaden artykuł nie zdołał mnie ­zainteresować. Nieistotne, nudne bzdury. Nic prawdziwego, nic ważnego. Książek nawet nie ruszam, bo nie mogę się skupić. Leki czy wino? Oto jest pytanie. Na razie wybieram wino.

6

Nie było lepszych momentów mojego dzieciństwa niż te spędzone z Marnixem i Robertem w Gourdon. Go­dzinami biegaliśmy po lesie i ciągle wymyślaliśmy nowe zabawy. Tropiliśmy nieistniejące stwory z bajek, udawaliśmy, że zastawiamy pułapki na zwierzęta. I podglądaliśmy sąsiadów babci Marnixa, którzy opalali się nago na tarasie. Tarzaliśmy się ze śmiechu i kryliśmy nawzajem, kiedy któreś coś zbroiło. Malwina zawsze chowała nas wtedy u siebie i przyrządzała nam jedzenie według diety Marnixa. Tego nie dało się jeść, ale że byliśmy dobrze wychowani… Dość wcześnie zrozumiałam, że Marnix jest uczulony na pszenicę, dokładniej na gluten, ale wtedy nie stosowaliśmy tej nazwy. I jak piszę „uczulony”, to nie mam na myśli kilku krosteczek pojawiających się na policzkach po zjedzeniu czegoś ze zbożem. Mówię raczej o dwudniowej biegunce, gorączce, ostrych wymiotach, bólu brzucha i wysypce na całym ciele. Oprócz tego nie jadł nic, co zawierało krowie mleko. Jadłospis miał więc bardzo ograniczony. To dlatego nigdy nie spróbował ciasta, nie jadł chleba ani większości tego, co my. Było mi go żal, ale on nic sobie z tego nie robił. Przyzwyczaił się. Nigdy nie próbował tortu, więc nie mógł wiedzieć, jak bosko smakuje.

Malwina