Zanim zrozumiem

 

 

 

 

Copyright © Małgorzata Mroczkowska, 2016

Copyright © Wydawnictwo Poznańskie sp. z o.o., 2016

 

 

Redaktor prowadząca: Monika Długa

Redakcja: Karolina Borowiec

Korekta: Anna Wawrzyniak-Kędziorek / panbook.pl

Projekt okładki: Izabella Marcinowska

Projekt typograficzny, skład i łamanie: Stanisław Tuchołka / panbook.pl

Fotografia na okładce: © CoffeeAndMilk/Getty Images

Konwersja publikacji do wersji elektronicznej: Dariusz Nowacki

 

 

Wydanie elektroniczne 2016

 

eISBN 978-83-7976-376-4

 

 

CZWARTA STRONA

Grupa Wydawnictwa Poznańskiego sp. z o.o.

ul. Fredry 8, 61-701 Poznań

tel.: 61 853-99-10

fax: 61 853-80-75

redakcja@czwartastrona.pl

www.czwartastrona.pl

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Noc była upalna, prawdziwie czerwcowa. Jechali główną ulicą miasta; witryny zamkniętych o tej porze sklepów patrzyły na nich oczami manekinów ubranych w najmodniejsze kreacje. Przez uchylone okno słyszeli muzykę graną w klubie, który właśnie mijali. Była sobota, ludzie bawili się, odreagowując ciężki tydzień pracy.

Jechali w milczeniu.

Piotr prowadził pewnie, ale spokojnie.

– Przez cały wieczór nic nie wypiłeś – powiedziała, wystawiając rękę za okno. – Nie szkoda ci było? Przecież mogliśmy wziąć taksówkę.

– Wypiliśmy z ojcem tylko pół lampki wina. Nie miałem ochoty na alkohol – odpowiedział, ruszając na światłach. – Przecież wiesz, że nie muszę pić, żeby dobrze się bawić.

– Wino, które twój ojciec przywiózł z Grecji, było naprawdę wyśmienite.

– Cieszę się, że ci smakowało.

– Musisz kupić nam takie samo. I koniecznie zapytaj ojca, czy nie przywiózł jeszcze jednej butelki.

– Dobrze, zapytam.

Bawiła się nocnym wiatrem, który przelatywał jej między palcami.

– Nie wszyscy mężczyźni potrafią odpowiednio dobrać rodzaj wina do kolacji – stwierdziła. – Ale twój ojciec ma pod tym względem u mnie ogromnego plusa. Jest doskonały w wybieraniu najlepszych gatunków.

Przyznał jej rację.

Skręcili w Belwederską, która łagodnym łukiem biegła wzdłuż południowej części Łazienek. Minęli majestatyczny pałac ambasady rosyjskiej. Jasno oświetlony, nocą wydawał się jeszcze większy niż za dnia.

– Chciałem ci podziękować, kochanie – powiedział, kładąc dłoń na jej udzie.

Pod palcami czuł satynową gładkość jej sukienki w kolorze butelkowej zieleni, którą kupili razem w zeszłym tygodniu specjalnie na tę okazję.

– Za co chcesz mi podziękować? – Dotknęła jego dłoni.

– Za cały wieczór.

– To raczej zasługa twojej mamy, to ona wszystko przygotowała, ja tylko pomogłam jej przenieść sałatkę do ogrodu.

– Cieszę się, że tak dobrze się dogadujecie, Joanno.

– Nie widzę w tym nic dziwnego. Mówisz tak, jakby twoja mama była jakimś potworem, a to przecież taka wspaniała, wykształcona kobieta.

– Wiesz jak to bywa między synowymi i teściowymi. – Uśmiechnął się pod nosem. – Cieszę się, że ty jesteś inna.

– Nie przesadzaj.

– Nie przesadzam.

 

 

 

 

Oparła się wygodnie i przymknęła powieki. W głowie słyszała słowa matki Piotra, która w pewnym momencie poprosiła Joannę do kuchni, by ta pomogła jej przelać poncz do dzbanka.

– Dzisiaj już nikt nie podaje ponczu… – zauważyła, otwierając przed Joanną drzwi. – Ale ja uwielbiam te nasze rodzinne tradycje. A poncz jest jedną z nich. Przypomina mi nasze najlepsze lata. Byliśmy wtedy młodzi i poncz piło się na każdym kulturalnym przyjęciu.

Joanna nie wiedziała, co odpowiedzieć. Nie miała pojęcia o trunkach, które podawano na spotkaniach w latach osiemdziesiątych, bo jej rodzice raczej na takowe nie chodzili. Jedyne wyjścia rodzinne, jakie pamiętała, ograniczały się do wizyt imieninowych u ciotek i dalekich wujków, na których piło się wyłącznie dobrze schłodzoną wódkę. Dzieciom podawano w tym czasie wiśniowy kompot w wysokich szklankach. Raz nawet Joanna niechcący jedną stłukła. Matka spojrzała na nią karcąco, ale ciotka powiedziała, że w takim dniu rozbite szkło może tylko przynieść szczęście.

– Nie masz pojęcia, ile dla mnie znaczy to, że jesteście z Piotrem tak dobrani – powiedziała teściowa Joanny, zapalając papierosa. – Dzisiaj tak trudno odnaleźć swoją drugą połówkę, a wy wyglądacie na takich szczęśliwych.

– Wciąż nie mogę uwierzyć, że jesteśmy małżeństwem.

– No tak, w końcu od waszego ślubu minęło zaledwie pół roku. – Strzepnęła popiół z papierosa do okrągłej szklanej popielniczki. – I jak się w tym wszystkim odnajdujesz, moja droga?

Joanna wyjęła z koszyka bochenek chleba i zaczęła go ostrożnie kroić na równe kromki.

– Dobrze – odpowiedziała z uśmiechem. – Właśnie tak to sobie wyobrażałam.

– Pamiętam, że kiedy ja brałam ślub z ojcem Piotra, nie mieliśmy nawet własnego samochodu, którym można by było pojechać do kościoła. Mieszkanie dostaliśmy dopiero po siedmiu latach małżeństwa. Nie mieliśmy nic, tylko, puste półki w sklepach i śpioszki po dzieciach znajomych. Straszne czasy, ale kochaliśmy się bardzo i dlatego przetrwaliśmy. Dzisiaj jest inaczej, ludzie mają wszystkiego w bród już na samym starcie, a mimo to rozwodzą się częściej niż kiedyś. Nic z tego nie rozumiem.

– To prawda, mamo. – Joanna odłożyła nóż, a równo pokrojone kromki zaczęła układać na talerzu wyłożonym lnianą serwetką. – Wszyscy wokół się rozwodzą.

– No, właśnie! To chyba jakaś moda.

– My z Piotrem też mamy lepsze i gorsze dni.

– Jak każde małżeństwo, moja droga!

– Wy jesteście dla nas absolutnym wzorem – wyznała Joanna, wycierając serwetką brzeg szklanego dzbanka. – Jesteście ze sobą od trzydziestu pięciu lat. Jeżeli chciałabym osiągnąć w życiu jakikolwiek rekord, to właśnie taki, mamo. Tylko to dałoby mi prawdziwe szczęście i satysfakcję.

Teściowa spojrzała na nią wzrokiem pełnym ciepła i akceptacji, której młodsza z kobiet tak bardzo potrzebowała.

– Jestem pewna, że wam się to uda – powiedziała, głaszcząc Joannę po ramieniu. – Trzeba sobie wybaczać. I słuchać siebie nawzajem.

– Wydaje się to takie proste. W teorii wszystko wygląda dobrze.

– Oczywiście, ale czy przezwyciężanie kryzysów nie daje najwięcej satysfakcji?

– To prawda… Nie ma nic piękniejszego niż godzenie się po kłótni.

Drzwi do kuchni, do tej pory uchylone, nagle się otworzyły. Stanęła w nich Agata, siostra Piotra.

– To wy się w ogóle kłócicie?! Ciekawe… – mruknęła.

Obok zlewu postawiła puste talerzyki po torcie urodzinowym, które przyniosła z ogrodu. Miała na sobie szary kostium z delikatnej bawełny, najmodniejszy w tym sezonie, o czym można było przeczytać w każdym babskim magazynie. Mimo to Joannie nie przypadł do gustu.

– Owszem, kłócimy się, jak każde małżeństwo – odpowiedziała spokojnie.

– A mnie się wydaje, że mój szanowny braciszek nie potrafi ci się postawić.

– Agata!

– Dobrze, mamo, już mnie nie ma. – Uniosła ręce w obronnym geście. – Wpadłam tylko odnieść talerzyki, nie przeszkadzam w pogawędce między synową a teściową.

– Nie przeszkadzasz – zaprzeczyła Joanna, bardziej z obowiązku, niż by zachęcić szwagierkę do pozostania. – Możesz się przecież przyłączyć.

– Wolę napić się wina w męskim towarzystwie.

– Agata, nie powinnaś pić alkoholu…

– A ty, mamo, nie powinnaś palić.

Wybiegła z kuchni, głośno zanosząc się od kaszlu, który był zbyt teatralny, by choć sprawiać wrażenie prawdziwego.

– Boże, ta dziewczyna chyba nigdy nie wydorośleje! – podsumowała dopiero po dłuższej chwili teściowa. – Zachowuje się jak nastolatka, a przecież w zeszłym roku przekroczyła trzydziestkę. Przepraszam cię za to wszystko. – Zdusiła resztkę papierosa na szklanym dnie popielniczki i uśmiechnęła się zakłopotana.

– W porządku, mamo. Zdążyłam się już przyzwyczaić do Agaty – skłamała Joanna. – I do jej specyficznego podejścia do życia.

Nie chciała szczegółowo omawiać tego tematu z teściową. W końcu nie należało zapominać, że była matką Agaty. Tak naprawdę obie kobiety nie umiały znaleźć wspólnego języka, Joanna czuła, że Agata nią gardzi, ale czy trzeba było od razu mówić o tym głośno? Zresztą, co by to zmieniło?

Matka Piotra przeszła przez kuchnię wolnym, ciężkim krokiem. Otworzyła szafkę pod zlewem i przechyliła popielniczkę nad śmietnikiem; popiół miękko opadł na dno świeżo opróżnionego kosza.

– Ta dziewczyna ma charakter, ale ma też rację. – Westchnęła. – Powinnam przestać palić.

Joanna nie skomentowała, tylko w milczeniu zaczęła ostrożnie układać brudne talerzyki na półkach zmywarki.

– Masz ochotę na sok?

– Nie, dziękuję.

– A ja sobie naleję. To wino było dla mnie trochę za ciężkie.

Matka Piotra otworzyła lodówkę i postawiła karton z sokiem na blacie dębowego stołu.

– Musisz jej wybaczyć, Joanno – powiedziała ze smutkiem. – Sama wiesz, przez co ona teraz przechodzi.

Joanna spojrzała w wąskie, szare oczy kobiety. Dopiero teraz dostrzegła zielonkawy cień, którym matka Piotra musnęła powieki. Pasował do jej cery, pięknie podkreślał oprawę oczu. Zastanawiała się, dlaczego teściowa tak rzadko się malowała, przecież nie była jeszcze na to za stara.

– Nadal nic? – zapytała Joanna prawie szeptem.

– Niestety. – Teściowa zdjęła kuchenny fartuszek, który założyła, by nie poplamić jedwabnej sukienki. – Ona tak bardzo pragnie tego dziecka. Niestety, zdaje się, że jej organizm ma w tej kwestii odmienne zdanie.

Spuściła wzrok na szklankę, ledwo udawało jej się opanować emocje, które nią targały. Było widać, że i ona tęskni za małą istotką, którą mogłaby bezkarnie rozpieszczać.

– To się zdarza – zauważyła łagodnie Joanna. – Moi znajomi starali się przez wiele lat i dopiero kiedy się poddali, bo lekarz powiedział im, że nie mają na to najmniejszych szans, dopiero wtedy udało im się zajść w ciążę.

– Też słyszałam o takich przypadkach. Ponoć wszystko przez nerwy.

– Los pisze własne scenariusze, wbrew temu, co mówią lekarze.

– A wiesz, że Henryk też tak mówi?

– Naprawdę?

– Uważa, że ludzie za bardzo słuchają lekarzy, a za mało wsłuchują się we własne ciało, które także daje nam różne sygnały.

– Mam nadzieję, że Agacie uda się zajść w ciążę jak najszybciej. – Joanna postanowiła uciąć ten niezbyt wesoły temat. – W każdym razie życzymy jej tego z Piotrem z całego serca.

Nie lubiła swojej szwagierki, nie rozumiała jej agresywnego podejścia do życia, ale w gruncie rzeczy nie życzyła jej źle. To, że bardzo się od siebie różniły, nie przekreślało możliwości przebywania w tym samym pokoju czy w tej samej rodzinie.

– A wy? – spytała matka niespodziewanie. – Nie myślałaś o dziecku, Joanno?

– Myślałam – odpowiedziała niemal bez zastanowienia. – I powiem mamie, że bardzo bym chciała, ale Piotr ma teraz tak strasznie dużo pracy, w końcu jego kariera jest najważniejsza, prawda?

– A w czym to przeszkadza?

– Chciałabym, żeby inicjatywa wyszła od niego. Nie chcę mu niczego narzucać, mamo.

– Oczywiście. Oczywiście, moje dziecko. To wasza sprawa, nie chciałam się wtrącać, tak tylko zapytałam… – Urwała nagle w połowie zdania. – No, chyba już czas najwyższy podać mój poncz. Weź tę sałatkę i wracajmy do naszych mężów.

 

 

 

 

W ogrodzie pachniało bzem, który rósł pod płotem, odkąd Piotr sięgał pamięcią. W dzieciństwie uwielbiał wspinać się po gałęziach, bo krzew nie był jakoś przerażająco wysoki. Za którymś razem konar bzu wygiął się jednak porządnie i Piotr spadł na ziemię. Potłukł sobie wtedy plecy, o czym nikogo nie poinformował. Choć bolały go przez następny tydzień, ani słowem nie pisnął o wypadku.

Teraz stał przy stole. W dłoni trzymał butelkę czerwonego wina, którą ojciec przywiózł z Grecji. Otworzył ją i nalał płynu do dwóch wysokich kieliszków. Jeden z nich podał ojcu, który siedział w fotelu ogrodowym.

– Twoje zdrowie, tato!

– Ależ twoje, synu! Zdrowie, najważniejsze zdrowie!

Piotr usiadł obok niego. Ojciec miał na sobie niebieską koszulę, nonszalancko rozpiętą pod szyją. Ciemne niegdyś włosy pokrywała teraz siwizna, połyskująca srebrnym blaskiem w świetle ogrodowej lampy. Miał opaloną skórę i wyglądał na wypoczętego.

Wieczór był gorący i spokojny.

– Widzę, że konferencja w Grecji się udała. Świetnie wyglądasz.

– O, zapewniam cię, że to zasługa wyłącznie tamtejszego klimatu.

– Było aż tak nudno?

Starszy z mężczyzn w zamyśleniu położył dłonie na oparciach fotela i zaczął gładzić ich powierzchnię.

– Nudno nie – odparł po chwili. – Ale trochę bez sensu. To nie był zjazd chirurgów, jak wiesz, ale praktyków państwowej służby zdrowia z kilku krajów Europy. Rozmawialiśmy o zdrowiu. Nie śmiej się, błagam.

Piotr w milczeniu podał mu talerz z sałatką z tuńczyka.

– My, lekarze, czasem musimy porozmawiać o podstawie naszego zawodu, żeby wrócić do korzeni – stwierdził ojciec, nakładając sobie sporą porcję na talerz. – Rozmawialiśmy o potrzebie uświadamiania ludzi, jak ważne jest dbanie o siebie, odpowiednie odżywianie, ruch, gimnastyka i takie tam.

– I to było takie nudne?

– Czułem się jak bohater Żeromskiego. Wierz mi lub nie, ale niewiele się od tamtego czasu zmieniło.

– Nie przesadzasz? – Piotr nie krył zdziwienia. – Z tego, co pamiętam, doktor Judym leczył suchotników, a przeciętny pacjent miał sporą niedowagę, żeby nie powiedzieć, że był chodzącym szkieletem…

– Masz rację. Suchoty wyleczyliśmy, a jeśli chodzi o niedożywienie, to mamy teraz odwrotny kłopot. Społeczeństwo Europy, bez względu na kraj, tyje w zastraszającym tempie. I to jest niemały problem. Wyobraź sobie, że jesteśmy zmuszeni operować wątroby i żołądki przypominające wielkością piłki do gry w kosza. A zanim się do nich dostaniemy skalpelem, musimy się jeszcze przedrzeć przez grubą jak kołdra warstwę tłuszczu, którą taki osobnik wyhodował sobie na własne życzenie.

Piotr sięgnął po krakersa.

– Wystarczyło sto lat, by głód, na który cierpiał cały świat, zmienić w obżarstwo.

Starszy mężczyzna zmarszczył czoło i pokręcił głową, jakby wciąż nie dowierzając.

– Wyobraź sobie, synu, że obecnie w Wielkiej Brytanii co drugi pacjent kierowany na jakikolwiek zabieg operacyjny musi zostać najpierw wysłany przez lekarza pierwszego kontaktu na dietę odchudzającą.

– Czytałem o tym…

– Rozumiesz, co to oznacza, prawda? Że zamiast operować pacjenta, poprawić mu jakość życia, najpierw należy go porządnie odchudzić, żeby po prostu nie zszedł podczas zabiegu! Świat się kończy i mówię ci to nie tylko jako ojciec, ale przede wszystkim jako lekarz praktykujący od prawie czterdziestu lat.

– Oj, tato. – Piotr się uśmiechnął. – Judym pewnie też tak mawiał i, jak widzisz, świat pędzi dalej i w nosie ma nasze obawy.

– Judymowi zapewne nie śniło się, że ludzie oszaleją i zamiast o siebie dbać, będą pędzić w stronę śmierci. Jak można doprowadzać się do takiej wagi?

– Nie wiem. Ale jestem pewny, że dodatkowych kilogramów nie jest łatwo się pozbyć.

Ojciec w duchu przyznał mu rację. Cieszył się, że jego dzieci zachowały w życiu zdrowy umiar.

– Miałem ostatnio pacjentkę, która płakała od samego wejścia do gabinetu – podjął po chwili, stawiając na stole pusty kieliszek.

– Dlaczego?

– Wbrew pozorom nie z powodu bólu ręki, z którym się do mnie zgłosiła. Była zrozpaczona faktem, że musi mi się pokazać, wejść do gabinetu i zdjąć bluzkę. – Ojciec posłał Piotrowi wymowne spojrzenie. – Ledwo zmieściła się w drzwiach. Chorobliwa otyłość. Zgłosiła się do mnie z pękniętym stawem łokciowym. Oprócz tego miała oczywiście cukrzycę typu drugiego, chorą wątrobę i nadciśnienie. Łokieć wydawał się w tym wszystkim najmniejszym problemem. „Ja kocham jeść, panie doktorze, i się tego wstydzę”, powiedziała. „Ale tylko kiedy jem, czuję się szczęśliwa”. Rozumiesz coś z tego?

– Nawet nie wiesz, jak wiele – odparł.

– Dlaczego ludzie szukają uczuć w batonikach?

– Bo nie mogą odnaleźć szczęścia w innych ludziach.

– To samo powiedziała tamta pacjentka. „Zawsze byłam gruba, od dzieciństwa, nikt mnie nie lubił, ani w szkole, ani potem. Jestem gruba. Tylko to się liczy, nieważne kim jestem, dopóki jestem gruba. Ludzie widzą tylko to”.

– Trzeba było przysłać ją do mnie.

– Myślisz, że tego nie zrobiłem? Była?

– Nie wiem, nie pamiętam.

– A więc nie było jej, bo zapewniam cię, że tak łatwo byś o niej nie zapomniał. Ludzie nie chcą sobie pomóc. Naprawiłem jej łokieć tylko po to, by mogła znowu sięgać do tego swojego pudełka z łakociami. Jej mąż chowa przed nią słodycze na najwyższej półce w kuchni, żeby utrudnić jej choć trochę sięganie po słodkie – wyjaśnił, widząc pytające spojrzenie syna. – Ale ona i tak znajduje swoje sposoby. Co prawda nieźle się przy tym ostatnio potłukła, ale jestem pewien, że w ogóle jej to nie zniechęciło.

– No cóż, jej wybór.

– Ech, skończmy już z tym narzekaniem. – Ojciec machnął ręką. – Co słychać? Jak żyjecie z Joanną?

Nim mężczyzna zdążył odpowiedzieć, zobaczył w drzwiach matkę, która, ubrana w odświętną sukienkę, wnosiła właśnie do ogrodu tacę z kurczakiem upieczonym na złocisty kolor.

– Dość już tych doktorskich dyskusji na dzisiaj, panowie – powiedziała, podchodząc do stołu. – Zapraszam na pyszności.

Ojciec wstał i pocałował ją w dłoń.

– Rzeczywiście, strasznie już zgłodnieliśmy na tym powietrzu.

 

 

 

 

– Pomogę ci!

Joanna otworzyła szerzej kuchenne drzwi, w których stała Agata. Kobieta w obu dłoniach trzymała kryształową paterę, na której znajdowała się reszta wysokiego czekoladowego tortu.

– Co mam z tym zrobić? – zapytała, nieporadnie rozglądając się wokół.

– Może schowamy go do lodówki? – zaproponowała niepewnie Joanna.

– Nie zmieści się. Mama zamówiła tort w cukierni u Wasowskich, a oni za punkt honoru obrali sobie nie szerokość, ale wysokość ciasta.

– Oryginalne podejście.

Agata postawiła paterę na stole. Tort był przekładany bordową masą, wierzchnią warstwę zdobiły kremowe róże. Z napisu została już tylko połowa, samotne Sto urywało się niespodziewanie na poszarpanym brzegu, z którego opadały ciężkie kakaowe okruchy.

– Piękny wiek – powiedziała Joanna. – Wasz ojciec nie wygląda na swoje siedemdziesiąt lat.

– A mnie się wydaje, że wygląda. Powinien więcej odpoczywać, ale dla niego liczy się tylko klinika. I pacjenci. No i mama, na szczęście.

– Może pokroimy ten tort na porcje i schowamy do pudełek?

– Genialna jesteś! – wykrzyknęła Agata, otwierając szafkę. – Wiedziałam, że wymyślisz coś sensownego.

Joanna wyjęła z szuflady długi nóż, którym zaczęła kroić resztkę ciasta na równe kawałki. Czuła na sobie wzrok szwagierki, która obserwowała ją dyskretnie. Kątem oka złapała, jak Agata upina długie, kręcone włosy w niedbały kok tuż nad karkiem. Kosmyki były rude, prawie czerwone. Idealnie pasowały do jasnozielonych oczu.

– Mogę cię o coś zapytać? – Jej głos był szorstki jak papier ścierny.

– Proszę – odpowiedziała Joanna niepewnie.

Na moment zapadła pełna napięcia cisza.

– Powiedz mi szczerze… Zawsze lubiłaś takich uległych pantoflarzy?

– Słucham…?

Joanna poczuła na plecach zimny, nieprzyjemny dreszcz. Szwagierka nigdy nie owijała w bawełnę i nie należała do najtaktowniejszych osób, ale to pytanie było…

– Nie udawaj, przecież wszyscy wiedzą, że Piotrek skacze wokół ciebie na paluszkach.

– Piotr nie jest pantoflarzem – odpowiedziała chłodno Joanna.

– Akurat w to uwierzę.

– Naprawdę!

Zaprzeczając, bratowa tylko wywołała uśmiech na twarzy Agaty.

– To w takim razie kto według ciebie jest pantoflarzem?

– Nie wiem, ale na pewno nie twój brat.

– Właściwie to cię podziwiam – ciągnęła Agata, oblizując palec wskazujący z resztek czekoladowej polewy. – Ja nigdy nie umiałam nikogo tak sprawnie owinąć sobie wokół palca.

– Jeszcze wszystko przed tobą.

W środku Joanna kipiała ze złości.

– Może powinnam brać u ciebie korepetycje?

– Zazdrościsz mi?

– Nie. Podziwiam. Już ci to mówiłam.

– Przecież masz Tomka.

– Mam?! – powtórzyła kpiąco. – Ciekawie to ujęłaś. Niestety, muszę cię rozczarować. Ani ja go nie mam, ani on nie ma mnie.

Z bliska Joanna widziała wyraźnie drobne piegi, którymi pokryte były nos i policzki Agaty. Upudrowała je, musnęła różem w odcieniu morelowym, ale i tak niewiele to dało.

– Dobrze, może źle się wyraziłam – wytłumaczyła się Joanna szybko. – Chodziło mi o to, że jesteście parą, kochacie się.

– Ale ja go nie mam. On nie należy do mnie. Jest wolny.

– Piotr też jest wolny.

– Piotr jest twój. Każdy o tym wie.

– Jesteśmy małżeństwem.

– To nie ma nic do rzeczy.

– Mylisz się. Małżeństwo daje poczucie bezpieczeństwa, zapewnia równowagę…

– Komu?

– Małżonkom.

– Bzdura! – parsknęła Agata. – My z Tomkiem nie jesteśmy małżeństwem, a czujemy się bezpiecznie.

– To dobrze.

– Nie widzę potrzeby załatwiania sobie w urzędzie papierka na potwierdzenie naszego związku…

– Masz takie prawo.

– Chociaż mama ma w tej kwestii zupełnie inne zdanie. Uważa, że powinniśmy wziąć ślub.

Joanna starała się tego nie komentować i w ogóle najchętniej wyszłaby już z kuchni. Z satysfakcją zacisnęła wieczko na ostatnim pojemniku.

– Dziwne to wszystko, nie sądzisz? – Agata nie odpuszczała.

– Co tym razem?

– Choćby to, że nagle, za jednym zamachem, dostajesz matkę i ojca. Obcy ludzie, którzy stają się twoją rodziną.

– Tak to już jest po ślubie. Taka tradycja.

– To zresztą działa w obie strony. Nagle muszę się dzielić moją matką i ojcem z kompletnie obcą osobą. – Agata spojrzała na nią z wyraźną wyższością.

– Nie ja to wymyśliłam.

– Ale świetnie się w tym odnalazłaś.

– Więc jednak jesteś zazdrosna – westchnęła Joanna i skrzywiła się lekko. – Nie martw się, nigdy nie zajmę twojego miejsca. Nigdy nie zostanę ich córką.

– Moi rodzice cię uwielbiają.

W kuchni zrobiło się dosyć duszno.

– Agata, nie uważasz, że powinnaś trochę odpocząć, nie wiem, może wyjedź gdzieś, odetchnij?

– A co? Staję się nieznośna dla otoczenia? – rzuciła ostro.

– Tego nie powiedziałam, ale…

– Ale co?

Joanna wzięła głęboki wdech i spojrzała kobiecie w oczy pełne migoczących ogników.

– Agata, przecież ja wiem, przez co ty teraz przechodzisz.

– Nic nie wiesz.

– Masz rację – poprawiła się szybko. – Nie mam pojęcia, co czujesz, ale jestem w stanie sobie to wyobrazić.

– Tak sądzisz?

Znów na moment zapadła krępująca cisza.

– Przepraszam – wydukała wreszcie zmieszana Joanna. – Żałuję, że w ogóle poruszyłam ten temat.

– Nie masz pojęcia, jak to jest, kiedy traci się dziecko. I to po raz kolejny z rzędu.

– Agata, ja nie chciałam…

– Spokojnie – ucięła tamta. – Nie zamierzam dzielić się z tobą intymnymi szczegółami.

– To akurat wiem. Ale gdybyś kiedykolwiek miała ochotę, to ja…

– Wracajmy do nich. Strasznie tu parno – zakończyła rozmowę Agata, wychodząc z kuchni.

Joanna oparła się o lodówkę i odetchnęła z ulgą. Czuła się tak, jakby rój os przeleciał jej nad głową i mimo że było to tylko wrażenie, ciągle słyszała w uszach ten dźwięk. Otworzyła szerzej okno nad zlewem; z ogrodu dochodził głośny śmiech ojca Piotra.

 

 

 

 

Leżeli od dłuższego czasu wtuleni w siebie, jakby byli jednym ciałem.

Piotr głaskał jej nagie biodro powoli i delikatnie, ledwo dotykając skóry opuszkami palców.

– Łaskoczesz mnie – szepnęła, naciągając kołdrę na plecy.

Musnął ją ustami po karku.

– Twoja siostra uważa, że jesteś pantoflarzem.

– Co takiego?!

Czuła, jak się spiął.

– Też jej to powiedziałam.

– Bzdura.

Piotr uniósł poduszkę i oparł o nią głowę, która stawała się coraz cięższa. Spojrzał na zegarek. Dochodziła trzecia nad ranem.

– Ona mnie nie lubi.

– Nieprawda.

– Ale ja to czuję.

Joanna odwróciła się do niego plecami.

– Przykro mi, że odnosisz takie wrażenie – powiedział, głaszcząc ją po ramieniu.

– Nie broń jej.

– Nie bronię.

– Ja rozumiem, że to twoja siostra – podjęła po chwili. – Ale spójrzmy prawdzie w oczy. Agata nigdy nie przepadała za moim towarzystwem.

– To nie tak…

– A jak? – Nieznacznie podniosła głos.

– Ona teraz…

– Tak, wiem, przechodzi piekło, ma ciężki okres. I ja to rozumiem. Ale prawda jest taka, że nigdy nie było między nami dobrze, nawet na długo przed tymi wszystkimi historiami ze staraniem się o dziecko.

– Może potrzebujecie czasu?

– Chyba żartujesz. Piotr, czy ty tego nie widzisz czy udajesz?

– Szczerze mówiąc, nie zauważyłem, żeby traktowała cię jakoś specjalnie inaczej niż pozostałych.

– Ale…

– Ale czego ty wymagasz? Agata zawsze taka była, nigdy nie przebierała w słowach, nie przywiązywała się do nikogo. Zawsze była oschła i niedostępna.

– Nie rozumiem tego.

– Pocieszę cię, że my również. – Westchnął cicho. – Mama bardzo cierpiała z tego powodu, zwłaszcza kiedy Agata była w szkole średniej. Przeżywała jej problemy z nauczycielami i rówieśnikami.

– Jakie problemy? Nigdy mi o tym nie mówiłeś.

Usiadła na łóżku. W sypialni było ciemno, ale twarz Piotra oświetlał blask ulicznej lampy, która stała tuż przy ich oknie. W dole miasto już zapadło w głęboki sen, tramwaje przestały jeździć Puławską dobre dwie godziny temu, a chodnikami tylko od czasu do czasu przechodziły grupki młodych ludzi, których głośny śpiew przecinał spokój nocy niczym brzytwa.

– Nigdy nie pytałaś o Agatę – odpowiedział ze spokojem.

– Miała problemy w liceum?

– Jak większość zbuntowanych nastolatek.

– Ale ty taki nie byłeś?

– Nie. Ja nie czułem takiej potrzeby, ale Agata nie umiała pogodzić się ze światem.

– Dlaczego?

– Bo świat, który ją otaczał, za dużo od niej wymagał – powiedział powoli Piotr. – Teraz to wiem, bo jestem terapeutą, ale wtedy odczuwałem to zupełnie intuicyjnie. Pamiętam, że moja siostra dużo mówiła, często krzyczała na rodziców, trzaskała drzwiami.

– To akurat nie zmieniło się do dzisiaj.

– Tak naprawdę nikt jej nie rozumiał – kontynuował, pomijając milczeniem złośliwy komentarz Joanny. – Ani rodzice, ani nauczyciele, ani przyjaciele. W sumie to bardzo przykre.

– A wasz ojciec? Przecież jest lekarzem.

Mąż spojrzał na nią jakoś krzywo.

– Nie chcesz chyba powiedzieć, że uważałaś, iż w rodzinach lekarskich nie zdarzają się choroby i kłopoty?

– Ojciec nie mógł jej znaleźć jakiegoś specjalisty? – drążyła.

– Myślisz, że nie próbował? To były inne czasy. A poza tym… – Westchnął. – Ona nie chciała. Nie szukała pomocy i jej od nas nie oczekiwała. Uważała wręcz, że to my powinniśmy się leczyć, skoro jej nie rozumiemy. A przecież nikomu nie można pomóc, jeśli ktoś tę pomoc na wstępie odrzuca.

W nocy ich łóżko – z białą pościelą i kremową narzutą – wyglądało jak samotny żaglowiec płynący po granatowym morzu bezkresnej nocy. Oczy Piotra lśniły niczym gwiazdy.

– Ale co tak właściwie się stało? – zapytała Joanna, przerywając dłuższą chwilę ciszy.

– Na przykład to, że pewnego dnia uciekła z domu.

– Tak po prostu?

– Tak po prostu. – Piotr pokiwał smutno głową. – Nie zostawiła żadnego listu, nie zadzwoniła. Nic. Mama o mało nie oszalała, ojciec o mało nie dostał zawału. To było chyba w trzeciej klasie, Agata wtedy w ogóle się do nas nie odzywała. Zamykała się w swoim pokoju, włączała głośną muzykę i tańczyła przed lustrem. Nikomu nie wolno było tam wchodzić, bo strasznie się wściekała. To wtedy zaczęła ubierać się na czarno, ogoliła głowę na łyso…

– Agata?!

– Była wtedy kimś zupełnie innym. Nie wiem, jak rodzice przez to przeszli, zwłaszcza mama.

Joanna zmarszczyła czoło, próbując sobie wyobrazić mroczną, łysą wersję swojej szwagierki. Wizja nijak nie chciała się pojawić, więc po minucie czy dwóch dała sobie spokój ze staraniami.

– To musiało być dla nich straszne – wyszeptała tylko.

– Kochali ją.

– Oczywiście.

– A ona robiła wszystko, żeby tę miłość odrzucić, odepchnąć. I udało jej się – ciągnął Piotr. Joanna słyszała teraz gorycz w jego głosie. – Ze mną nie rozmawiała, bo według niej byłem syneczkiem mamusi i nie rozumiałem jej prawdziwych problemów. Tu akurat miała rację… Nie rozumiałem jej zupełnie. Byłem inny, dla mnie najważniejsza była nauka, a przede wszystkim to, czy dostanę się na studia. Nie chciałem zawieść rodziców, to oczywiste, ale też nie czułem na sobie presji z ich strony. Dawali mi i Agacie wolną rękę. Nigdy nie zmuszali nas do nauki czy wyboru kierunku studiów.

– Idealni rodzice? – Uśmiechnęła się.

– Wyobraź sobie, że tacy także się zdarzają.

Być może, pomyślała. Być może.

– Mieliście wielkie szczęście – zauważyła.

– Jak widzisz, Agata miała zupełnie inne zdanie w tej kwestii.

– No i jak skończyła się ta jej ucieczka?

– Normalnie. – Poprawił poduszkę pod głową. – Wróciła po trzech dniach. Zawiedziona, głodna, z podkulonym ogonem. Rodzice o nic jej nie pytali, sama wszystko powiedziała. Ale dopiero rok później przyznała się, że nocowała u jakiegoś chłopaka. Pochwalił się jej domkiem na działce, który należał do jego babci czy kogoś innego z rodziny. Tak mu zawróciła w głowie, że postanowili tam zamieszkać, zostawiając cały świat w tyle. A kiedy po trzech dniach nastąpiło załamanie pogody i w domku zrobiło się za zimno, oboje stwierdzili, że jeszcze nie czas na poważne życiowe wybory i wrócili każde do siebie.

– Boże…

– To doświadczenie trochę dało Agacie do myślenia. Nadal była zbuntowana, ale przynajmniej zaczynała myśleć rozsądnie. Potem znalazła sobie nowy cel.

– Jaki?

– Akademię Sztuk Pięknych. Wiedziała, że dostanie się tam nie jest łatwe, ale w końcu za trzecim podejściem udało się. I wszystkie problemy się skończyły. Poznała tam ludzi, którzy byli jeszcze bardziej zakręceni niż ona, więc nie czuła się już taka samotna. Miała z kim porozmawiać, co druga osoba była jej bratnią duszą. A poza tym jej rzeźby zaczęły się robić coraz lepsze, miała wystawy i wreszcie odnalazła swoją drogę. Wyprowadziła się od rodziców i zaczęła wszystko od początku. I, jak widzisz, jest teraz całkiem zwyczajną osobą. No, może poza kolorem włosów, ale to jest i tak najmniejszy problem przy tym, co nam wszystkim zafundowała.

– Myślisz, że to dlatego zostałeś psychologiem? – zapytała, kiedy Piotr był już przekonany, że pogrążyła się w swoich myślach.

– Bo…?

– Bo Agata pokazała, co to znaczy mieć charakter?

– Nie sądzę. – Pokręcił głową. – Wbrew pozorom Agata miała takie same problemy z akceptacją świata i siebie, jakie ma połowa dzieciaków w jej wieku.

– Więc dlaczego poszedłeś na psychologię? – drążyła Joanna. Zdumiona uświadomiła sobie, że nigdy wcześniej nie przyszło jej do głowy, by go o to zapytać.

– Nie wiem. Powinienem powiedzieć, że z miłości do ludzkiego zdrowia, ale gdybym tak naprawdę myślał, powinienem był raczej zostać lekarzem, jak ojciec…

– Jesteś lekarzem – zaprzeczyła. – Ale lekarzem duszy.

Piotr pogłaskał ją po nagim ramieniu.

– To raczej zadanie dla księdza. Ja jestem tylko terapeutą.

Położyła głowę na poduszce i leżała tak jeszcze przez chwilę, z otwartymi oczami.

– Wiesz, teraz jak o tym myślę, to jest mi jej właściwie szkoda.

Pocałował ją w czubek lodowatego nosa.

– Zimno ci? – zapytał, okrywając jej ramiona kołdrą.

– Nie. Ale jestem bardzo zmęczona. Śpijmy już.

Zamknęła oczy, wtulając się w szerokie ramię Piotra, który długo jeszcze wpatrywał się w granatowy krajobraz za oknem.

 

 

 

 

Spotkali się na skwerku, tam, gdzie główną ulicę tej części miasta przecinała wąska uliczka biegnąca w dół, do parku. Joanna czekała na niego z torebką przewieszoną przez ramię. Miała na sobie jasny płaszcz, który rano zabrała z domu w ostatniej chwili. Przecież miało padać. Niebo było szare, prawie beżowe, ale jak na razie na chodnik nie spadła ani jedna kropla.

Piotr patrzył na nią od pewnego czasu, starając się przywołać tamto wrażenie, jakie odniósł, gdy zobaczył ją po raz pierwszy. Niewiele się zmieniła, choć wtedy zamiast płaszcza zakładała kurtkę.

– Hej! – zawołała, kiedy przechodził przez jezdnię.

Pocałował ją w policzek.

– Co za podła pogoda! – jęknęła, podając mu torebkę. – Potrzymaj, proszę.

Szybko zdjęła płaszcz, zwinęła go i przewiesiła przez ramię.

– Miało lać! Miało padać przez cały dzień, i co?!

– I całe szczęście prognozy się nie sprawdziły – odpowiedział.

– No, ale po co ja go brałam?

– Daj, pomogę ci.

Pobiegli w dół ulicy. Park tonął w kwiatach. Drzewa zieleniły się, drobne listki brzozy migotały na wietrze jasną, seledynową wręcz zielenią. Wokół stawu, który znajdował się między pagórkami, biegały dzieci. Rzucały kaczkom okruchy połamanego chleba.

– Uważaj, Krzysiu! Na miłość boską, co za chłopak! Chodź tu do mnie, natychmiast! – krzyknęła starsza kobieta do rozbrykanego kilkulatka.

Chłopiec tupał jedną nogą w wodzie i ani myślał podejść do niej, wręcz przeciwnie. Ze zbójecką miną stanął w sadzawce również drugą nogą i zaczął mocno chlapać, rozpryskując błoto na wszystkie strony. Na szczęście nie było tam zbyt głęboko.

– Piotr…? – odezwała się Joanna, odwracając głowę. W końcu miała obok siebie specjalistę. – Dlaczego rodzice zawsze zwracają dzieciom uwagę, a dzieci nie słuchają?

– Cóż, wynika to z buntu, który jest motorem każdego rozwoju.

– Czy to nie dziwne? Przecież rodzice chcą jak najlepiej.

– Dzieci, nie tylko zresztą ludzi, ale i zwierząt, uczą się przez bunt, przez łamanie obowiązującego prawa. Muszą usłyszeć, że nie wolno, żeby zrozumieć sens swojego postępowania. A żeby to usłyszały, muszą zrobić coś, co jest zakazane.

– To ma być taka zabawa, tak?

– To nauka. Najważniejsza zresztą, nauka życia, przetrwania. Jeśli tego nie pojmą, zginą.

– Mówisz o świecie zwierząt?

– Człowiek to też zwierzę, tyle że ucywilizowane – przypomniał.

Minęli staw i poszli w stronę bazarku, gdzie okoliczni rolnicy sprzedawali świeże warzywa i owoce. Joanna podeszła do stoiska z jabłkami. Były czerwone i duże jak piłki, nierówne, o chropowatej skórce, pokryte żółtymi plamkami. Wzięła jedno do ręki i podniosła do twarzy.

– Pachnie gruszką – zauważyła zdziwiona.

– To mieszanka – wyjaśniła jej kobieta, która stała przy metalowej wadze. – To w zasadzie jabłka, ale w smaku przypominają gruszkę. Najlepsze na szarlotkę. Zważyć pani?

– Poproszę. – Joanna położyła jabłko na szali.

– Ile szanowna pani sobie życzy?

– No nie wiem, może trzy?

– Trzy kilogramy? Czy trzy sztuki?

– Sztuki. I jeszcze koperek – dorzuciła.

– Bardzo proszę. To już ostatnia szansa, zanim nas stąd wyniosą – powiedziała smutno kobieta, podając Joannie pęczek kopru.

– Nie rozumiem?

– A to państwo nie wiedzą, że my do likwidacji?

– Kto…?

– Bazarek. – Kobieta zatoczyła ręką koło. – Cały idzie won. W przyszłym tygodniu zrównają nas z ziemią, przekopią i postawią drapacz chmur.

– Co też pani mówi? – szczerze zdumiała się Joanna.

– Były protesty i mieszkańców, i handlowców, ale na nic to się zdało. Już nas przehandlowali, pani. Ktoś na tym kawałku ziemi nieźle zarobił. A przecież ten bazar był tu jeszcze przed wojną! I nikomu nie przeszkadzał. Widać ludzie teraz wolą sałatę kupować zapakowaną w folię w supermarkecie. Straszne to czasy, mówię pani…

Kiedy odchodzili od stoiska, Joanna spojrzała Piotrowi w oczy, które przepełnione były troską. Sama także nie umiała znaleźć słów, by to wszystko skomentować. Widać straszne mamy czasy, pomyślała, i była pewna, że Piotr miał w tej kwestii takie samo zdanie.

Wrócili do domu piechotą, nie zamieniwszy już więcej ani słowa.

 

 

 

 

Piotr zdjął okulary i spojrzał na zegar wiszący nad drzwiami. Dochodziła dwunasta. W kalendarzu miał zapisaną kolejną pacjentkę. „Natalia S., skierowanie z poradni pedagogicznej”. Otworzył kopertę, którą recepcjonistka położyła mu rano na biurku. W środku znajdowała się wydrukowana opinia z poradni. Kilka oficjalnie skreślonych zdań, które nie mówiły nic, czego nie czytałby już wcześniej.

Praca z nastolatkami nie należała najprzyjemniejszych i gdyby mógł, zrezygnowałby z niej zupełnie. Niestety, nie miał takiej możliwości. Był terapeutą, przyjmował ludzi bez względu na ich wiek i przypadłości. Mimo to uważał, że terapia młodych, zbuntowanych życiowo osób była największym wyzwaniem w tym zawodzie. Nie zawsze potrafił znaleźć z nimi wspólny język, czego obawiał się i tym razem. Strach przed odrzuceniem terapeuty przez pacjenta był silny, ale nie obezwładniający. Wiedział, że nie może się poddawać, że wciąż ma przed sobą wiele lat nauki, i być może to właśnie stanowiło najpiękniejszą część jego pracy. Przypomniały mu się słowa profesora, który na jednym z wykładów powiedział: „Zapamiętajcie sobie jedno, to pacjent i jego potrzeby są najważniejsze, a nie wasze obawy i strach. Jeśli człowiek w potrzebie odnalazł was i wszedł do gabinetu, nie możecie go odtrącić. Być może w takiej chwili będziecie dla niego ostatnią deską ratunku, za którą znajduje się już tylko rozpacz. Ta praca to odpowiedzialność za życie drugiego człowieka. A życie ludzkie jest wartością najwyższą”.

Usłyszał pukanie do drzwi. Nim zdążył odpowiedzieć, zobaczył, jak klamka w drzwiach powoli opada.

W drzwiach stanęła wysoka, szczupła kobieta w bliżej nieokreślonym wieku, z pewnością jednak nie była nastolatką.

– Bardzo pana przepraszam – zaczęła drżącym głosem, który wszystko tłumaczył.

– Pani jest jej matką?

– Tak – odpowiedziała, natychmiast zamykając za sobą drzwi. – Muszę z panem porozmawiać, zanim Natalia tu wejdzie.

– Proszę – Wskazał jej krzesło naprzeciwko biurka. – Natalia przyszła?

– Oczywiście. Jest w poczekalni.

– Dlaczego więc nie weszła razem z panią?

– Bo widzi pan, ja chciałam coś wyjaśnić.

Prawą dłonią przeczesała włosy swobodnie opadające jej na ramiona. Dopiero z tej odległości Piotr zauważył kilka srebrnych kosmyków nad czołem kobiety.

– Dlaczego nie chce pani powiedzieć tego przy córce?

– Uważam, że jako matka znam ją najlepiej i chciałam pana uprzedzić, że Natalia nie jest taka zła, jak przedstawiono ją w tej opinii z poradni.

– Czytała ją pani?

– Nie. Ale znam te baby, mogę się domyślić, co tam napisali.

– Nie wiem, czy mówimy o tym samym. – Przerwał jej. – Pani córka dostała skierowanie na terapię, która może jej pomóc.

– Szczerze mówiąc… – odpowiedziała po chwili. – Spodziewałam się kogoś z większym doświadczeniem. Przepraszam, ale jest pan bardzo młody…

– Myślałem, że będziemy rozmawiać o pani córce.

– Pan nie rozumie. Powierzam panu moje jedyne dziecko, więc chyba mam prawo wiedzieć, kim pan jest.

– Wszystkie informacje na temat mojego przygotowania zawodowego znajdzie pani w recepcji. Wystarczyło zapytać.

– Zapytałam – powiedziała. – Widzę przecież, że skończył pan psychologię…

– Nie wiedziałem, że to po mnie widać – przerwał, może trochę za ostro.

– Wystarczy na pana spojrzeć.

– To ciekawe.

– Pan tak specyficznie mówi, wydłuża końcówki i nie przerywa. I ten wzrok. Dziwnie pan na mnie patrzy.

– Czy możemy już poprosić Natalię?

– Proszę dać mi jeszcze pięć minut. Bardzo proszę.

Kobieta była uparta i nieustępliwa. Robił wszystko, żeby trzymać nerwy na wodzy; praca z nastolatkami była wystarczającym wyzwaniem, a starcia z rodzicami…

– Słucham. O czym chciała mi pani powiedzieć?

Zanim się odezwała, wzięła głęboki wdech.

– Pan nie ma dzieci?

Nie odpowiedział.

– Nie ma pan. Więc pan nie rozumie, jakie to trudne. Być może ja jestem złą matką, ale idealne matki istnieją tylko w książkach i w podręcznikach, które zapewne pan czytał. To wszystko czysta teoria. Wyssane z palca twierdzenia, które mają się nijak do rzeczywistości.

– Rozumiem, że macierzyństwo jest dla pani wyzwaniem? – zapytał.

– Powiem panu szczerze. Wszyscy mówią tylko o małych dzieciach. Wszędzie, w reklamach, w gazetach, pokazują te pyzate, uśmiechnięte buźki. Jakie to słodkie i piękne. I dzieci są piękne, to prawda. Ale dzieci szybko rosną i z aniołków zmieniają się w małe diabełki, tylko że o tym to już nigdzie nie piszą, nie ma na ten temat żadnych informacji. Powiem więcej, nie ma dobrych poradników, w których daliby odpowiedź, jak sobie radzić z dorastająca diablicą, którą wykarmiło się własną piersią.

Piotr rzucił dyskretne spojrzenie na jej dżinsową kurtkę, która miała nieco wypłowiałe rękawy. Zastanawiał się, czy to taka moda, czy może materiał wyblakł od ciągłego noszenia.

– Zgadzam się – powiedział w końcu. – Wciąż za mało jest literatury na ten temat, ale właśnie po to są gabinety takie jak mój. Postaram się pomóc pani córce…

– Wychowywałam ją właściwie sama. Była i jest dla mnie najważniejsza. Ale to wszystko pewnego dnia mnie po prostu przerosło. Pan nie rozumie, co to znaczy być odpowiedzialnym za życie dziecka, bez żadnej pomocy z zewnątrz. Zawsze chciałam dla niej jak najlepiej…

– Przepraszam, że pani przerywam, ale może powinna pani umówić się na osobną wizytę… Tym razem dla siebie?

Spojrzała na niego chłodno, niemal wrogo.

– Myśli pan, że powinnam?

– Nie wiem. Można spróbować.

Przez chwilę taksowali się wzrokiem w milczeniu.

– Ale tu nie chodzi o mnie, tylko o Natalię.

– Więc proszę pozwolić mi z nią porozmawiać.

– No