Dzwoneczki nefrytowe w księżycowej poświacie

Dzwoneczki ‌nefrytowew księżycowej ‌poświacie

Wybór wierszy ‌chińskich

Z chińskiego ‌przełożył

Aleksy Dębnicki

Wydawnictwo Akademickie

Dialog

Skład ‌i łamanie

Marcin Hołdak

Copyright ‌© Wydawnictwo Akademickie ‌DIALOG

ISBN ‌(ePub) 978-83-8002-598-1

ISBN ‌(Mobi) ‌978-83-8002-599-8

Wydawnictwo ‌Akademickie Dialog

00-112 ‌Warszawa, ‌ul. ‌Bagno ‌3/218

tel./faks 620 87 03

e-mail: ‌redakcja@wydawnictwodialog.pl

http://www.wydawnictwodialog.pl/

Wydanie elektroniczne, Warszawa 2016

Skład ‌wersji elektronicznej:Tomasz ‌Szymański

konwersja.virtualo.pl

WSTĘP

Najstarszymi znanymi nam chińskimi dokumentami są napisy na kościach wróżebnych i naczyniach z brązu z okresu dynastii Shang (XVI-XI w. p.n.e.). Napisów tych znaleziono wiele, ale nie zachowały się wśród nich żadne, które mogłyby być uznane za utwory poetyckie, chociaż niektóre przypominają piosenki lub wierszowane zaklęcia.

Kilkaset lat później, w okresie panowania dynastii Zhou (ok. 1100-221 p.n.e.) znajdujemy już poezję rozwiniętą i odgrywającą znaczną rolę w życiu społecznym. Jest ona podstawowym źródłem informacji o czasach dawnych, o przodkach, dziejach rodów, bogach, duchach i ceremoniach kultowych oraz obyczajach w różnych częściach ówczesnych Chin, to jest w dorzeczu Rzeki Żółtej (Huang-ho). Jednocześnie też piosenki współcześnie tworzone informowały o nastrojach społecznych i stosunku do władców w księstwach feudalnych, na które była podzielona monarchia chińska. Na dworze królewskim zatrudniano specjalnych urzędników, których zadaniem było zbieranie popularnych wśród ludu piosenek i wierszy – na ich podstawie sporządzano następnie raporty o sytuacji w poszczególnych księstwach.

Podobnie ważną rolę odgrywała poezja w stosunkach między księstwami; w czasie uroczystości, spotkań i konferencji odpowiednio dobierane fragmenty piosenek i wierszy oraz wygłaszane na nie odpowiedzi służyły wprowadzeniu właściwej atmosfery spotkania i aluzyjnie informowały o stanowiskach stron. Stąd dobra znajomość poezji, obok znajomości ceremoniału protokolarnego, miała duże znaczenie w karierze dworskiej i stosunkach urzędowych, jak również i towarzyskich.

Konfucjusz (551-479 p.n.e.), myśliciel najbardziej reprezentatywny dla kultury chińskiej, był również twórcą najstarszej antologii starożytnej poezji chińskiej – „Księgi Pieśni”. Podczas podróży do różnych księstw zebrał on, w ciągu całego życia, ponad trzy tysiące utworów poetyckich ludowych, dworskich i kultowych, zarówno współczesnych, jak i sięgających do odległych okresów uprzednich dwóch dynastii, tj. początków II tysiąclecia p.n.e. Ze zbioru tego pod koniec życia wybrał 311 utworów, z których 305 zachowało się do dzisiejszych czasów. Konfucjusz przywiązywał ogromną wagę do wychowawczego wpływu poezji na umysł i charakter i wielokrotnie dawał temu wyraz. „Pieśni pobudzają umysł – twierdził. – Uczą życia społecznego, ze spraw bliskich uczą ojcu służyć, a ze spraw dalekich uczą służby księciu, a również dzięki nim poznajemy nazwy ptaków, zwierząt, traw i drzew.” A do syna swojego mówił krótko: „Jeśli pieśni nie będziesz studiował, to nie będzie o czym z tobą rozmawiać.”

Po zjednoczeniu w 221 roku p.n.e. chińskich księstw (w tym okresie faktycznie niepodległych już królestw, bo od VI w. p.n.e. rozpoczęło się powszechne uzurpowanie tytułu króla, a panująca formalnie dynastia Zhou nie mogła się temu przeciwstawić) w jednolite cesarstwo (dynastia Chin, 221-206 p.n.e.) opracowana przez Konfucjusza antologia poezji starożytnej, razem z innymi pomnikami piśmiennictwa, mogącymi mieć znaczenie polityczne dla zwolenników restauracji dawnego porządku społecznego, została „skazana” na spalenie pod groźbą kary śmierci.

Po obaleniu, po kilkunastu zaledwie latach, pierwszej dynastii cesarskiej i objęciu władzy przez dynastię Han (206 p.n.e.-219 n.e.) spalone teksty zostały odtworzone częściowo z pamięci, a częściowo z ocalałych fragmentów. „Księga Pieśni”, dzięki swojej formie wierszowanej, zachowała się chyba najlepiej.

Razem z odtworzeniem zabytków piśmiennictwa nastąpiła restauracja dawnego porządku w nowej strukturze scentralizowanego cesarstwa. Konfucjaniści, jako specjaliści w zakresie historii, obyczajów, protokołu dworskiego i organizacji urzędów, zaczęli obejmować stanowiska administracyjne. Stopniowo wypracowany został system egzaminów państwowych, oparty na znajomości tekstów kanonu konfucjańskiego, a wśród nich i „Księgi Pieśni”, jako jednego z najważniejszych i najbardziej szanownych. Na egzaminach obowiązywała nie tylko znajomość wierszy, ale i – w stopniu wzrastającym w ciągu następnych stuleci – umiejętność ich tworzenia. Tak postępowało łączenie urzędu z wykształceniem oraz ze sztuką poetyckiego wyrażania myśli. Wierszowanie stało się modne, była to forma gry towarzyskiej i ćwiczenia umysłowego. Cesarz Wu (140-87 p.n.e.) upamiętnił się nie tylko swoimi podbojami i sprawną administracją, ale i talentem poetyckim oraz wprowadzeniem nowego rodzaju wiersza, który otrzymał nazwę od altany parkowej, w której cesarz urządzał poetycko-winne bankiety.

Utwory poetyckie „Księgi Pieśni” były pisane wierszem regularnym, czterosylabowym, rymowanym co drugi wers. W okresie końcowym dynastii Zhou, tj. jeszcze przed pierwszym zjednoczeniem, pojawiła się w dorzeczu Yangtse forma wiersza nazwana „południową”, charakteryzująca się metrum niejednolitym i rymem przemiennym. Mistrzem tej formy, a jednocześnie pierwszym nie anonimowym poetą i jednym z największych w dziejach Chin, był Qu Yuan (343-280 p.n.e.). Arcydzieło jego to „Li Sao”, elegia, w której wyraża troskę o los kraju rządzonego przez nieudolnych intrygantów i zapowiada swoją samobójczą śmierć. Po zjednoczeniu Chin, w okresie dynastii Han, „południowa” forma wiersza stała się popularna, a jednocześnie zaczęła się rozpowszechniać forma wywodząca się z pięciosylabowej piosenki ludowej oraz wiersz siedmiosylabowy wprowadzony przez cesarza Wu.

W drugiej połowie czterowiekowego panowania dynastii Han uczeni i urzędnicy konfucjańscy zaczęli krytykować stosunki panujące na dworze, zgubną rolę eunuchów, rodzin faworyt cesarskich i nepotów. Kilkuset konfucjanistów wraz z rodzinami zostało skazanych na śmierć lub wygnanie, a krytyka – zdławiona. W rezultacie zaczęto ukrywać własny stosunek do spraw publicznych, przyjmowano postawę eskapizmu, „emigracji wewnętrznej” lub faktycznie uciekano w bezpieczną pustkę gór i lasów. Podobny proces widzimy również w poezji.