Etyka adwokacka i radcowska. Komentarz orzecznictwo i kazusy. Wydanie 2

Drugie wydanie opracowania komentarzowego zawiera nowe spojrzenie na kwestie etyczne zawodu adwokata i radcy prawnego. Są to zawody zaufania publicznego, podlegające szczególnemu reżimowi prawnemu i deontologicznemu, co ma związek z funkcją społeczną i sprofesjonalizowaniem obydwu zawodów. Funkcja ta polega na świadczeniu pomocy prawnej według zastanych i współtworzonych między innymi przez praktykę prawniczą wzorców określonej kultury prawnej. Profesjonalista, który pełni taką funkcję, powinien mieć świadomość wagi prezentowanych postaw etycznych wobec prawa dla kształtowania tej kultury. Powinien wykonywać swój zawód w sposób uczciwy i etyczny, bowiem nawet sprawiedliwe prawo staje się niemoralne wtedy, gdy stosuje je prawnik nieuczciwy i niemoralny. Prawo i rozumiejący je jurysta tworzą swoistą jedność; prawnik nadaje znaczenie tekstom prawa jako podmiot etyczny, uczestnik kultury prawnej i dyskursu prawniczego.

Członkowie samorządu adwokackiego i radcowskiego przy wykonywaniu zawodu podlegają obowiązującemu prawu, zasadom deontologicznym oraz regulaminom wykonywania zawodu. Elementy te łącznie tworzą etos zawodu adwokata i radcy prawnego, mający wpływ na zawodowe zachowania tych prawników oraz na społeczne postrzeganie profesji adwokata i radcy prawnego. Etos stanowi także punkt odniesienia dla oceny adwokackiej i radcowskiej praktyki prawniczej.

Normy etyczno-zawodowe i zasady wykonywania zawodu zebrane są w obowiązujące zbiory potocznie nazywane kodeksami etycznymi, których zawartość merytoryczna jest przedmiotem niniejszego komentarza.

W pierwszej - ogólnej - części niniejszego opracowania zawarte jest syntetyczne omówienie wybranych - spośród podstawowych - zagadnień odnoszących się do kodeksów etycznych i kwestii powiązanych. Rozdział 1 poświęcony jest praktyce adwokackiej i praktyce radcy prawnego jako profesji, ukazuje proces profesjonalizacji zawodu adwokata i radcy prawnego, etapy tego procesu, jego znaczenie i funkcje. W rozdziale 2 postawione jest pytanie o świadczenie pomocy prawnej jako usługi oraz o status radcy prawnego i adwokata jako przedsiębiorcy. Rozdział 3 zawiera wyjaśnienie takich pojęć jak obowiązek prawny, deontologiczny, etyczno-zawodowy i etyczny. Rozdział 4 odnosi się do podstawowego problemu roli i funkcji kodeksów etyki zawodowej w zawodach adwokata i radcy prawnego, w tym ich funkcji edukacyjnej, gwarancyjnej, budowy wizerunku, integracyjnej, wyznaczania granic dyskursu prawnego oraz funkcji orzeczniczej. Kodeksy pozwalają przede wszystkim budować reguły rozstrzygnięcia w sprawach dyscyplinarnych, a także rekonstruować role społeczne adwokatów i radców prawnych, co ma znaczenie tak dla realizacji funkcji orzeczniczej kodeksów, jak i w procesie wykonywania zawodu adwokata i radcy prawnego. Zagadnieniem o wielkiej wadze orzeczniczej, mającej bezpośrednie przełożenie na status i znaczenie etyk zawodowych, jest kwestia podstaw wymierzania kar dyscyplinarnych, dopuszczalności ich wymierzania i egzekwowania - na podstawie samych kodeksów deontologicznych w odniesieniu do zachowań stanowiących przewinienia dyscyplinarne nieregulowane ustawowo. Zarysowana w orzecznictwie tendencja, nieuznająca autonomii etyk zawodowych w tym zakresie, jest przedmiotem krytyki w rozdziale 4 opracowania. W rozdziale tym ukazany jest także proces i historia kodyfikacji zasad etyk zawodowych obu zawodów prawniczych w Polsce, a także formalny status kodeksów etycznych. Regulacje etyczne przeszły ewolucję, na co zwraca się uwagę w prezentowanym opracowaniu, od kodeksów etycznych w ścisłym znaczeniu do zbiorów reguł profesjonalnego wykonywania zawodu i odpowiedzialności zawodowej. Ocena instytucji kodeksów etyk zawodowych pozostaje kwestią sporną, na co wskazuje się w tym rozdziale. Kontrowersje dotyczą potrzeby uchwalania kodeksów, zakresu regulacji, podstawy obowiązywania i legitymacji sankcjonowania przewinień dyscyplinarnych, a ponadto oddziaływania na świadomość etyczną środowiska zawodowego, postaw moralnych, motywacji przestrzegania zasad etyczno-zawodowych, itp.. Rozdział 5 części ogólnej poświęcony jest bardzo ważnej kwestii odpowiedzialności etyczno-zawodowej za treść prawa wszystkich prawników, w tym adwokatów i radców prawnych, którzy wypowiadają się na temat prawa przy świadczeniu pomocy prawnej. Pomoc prawna prawie zawsze sprowadza się do konieczności ustalenia jaka jest treść prawa. Próba zakreślenia ram tej odpowiedzialności skłania autora rozdziału 5 do postawienia pytania o etyczny wymiar podejmowania się przez prawników prowadzenia "spraw beznadziejnych".

Analiza kodeksów deontologicznych pozwoliła autorom części ogólnej stwierdzić, że regulacje kodeksowe nie wyczerpują całokształtu zagadnień etyczno-zawodowych, lecz stanowią co najwyżej "minimum moralności zawodowej". Kodeksy zasadniczo zajmują się jedynie wycinkiem etyki zawodowej. Twórcy kodeksów pozostawiają do indywidualnej decyzji prawnika, opartej na intuicji moralnej i aspiracjach etycznych, stosowanie w sprawach zawodowych etyki aspiracji i dążeń. Z zaniechania regulacji niektórych obowiązków w kodeksach deontologicznych wywodzona jest czasem swoboda - a nawet dowolność - działania w sferze nieobjętej regulacją. Pogląd taki nie zasługuje na uznanie w oczach autorów komentarza.

Część II opracowania zawiera komentarz do etyki adwokackiej, zaś część III - do etyki radcowskiej. Nowością w drugim wydaniu jest Część IV, zawierająca przykładowe opinie etyczne w sprawach dotyczących adwokatów i radców prawnych.