Dżihadystka

Tytuł oryginału:

DANS LA PEAU D’UNE DJIHADISTE

Enquête au coeur des filières de recrutement

de l’État islamique

Copyright © Éditions Robert Laffont, S.A., Paris, 2015

through arrangement with Renata de La Chapelle Agency

Copyright © 2015 for the Polish edition by Wydawnictwo Sonia Draga

Copyright © 2015 for the Polish translation by Wydawnictwo Sonia Draga

Koordynator projektu KOLORY: Zbigniew Iwański

Projekt graficzny okładki: Marta Wenda

Redakcja: Anna Broczkowska-Nguyen / e-DYTOR

Korekta: Bogusława Otfinowska, Iwona Huchla / e-DYTOR

Słowa motta pochodzą z przemówienia wygłoszonego na Uniwersytecie Harvarda, z okazji nadania tytułu doktora honoris causa, 8 czerwca 1978 roku i opublikowanego w przekładzie Konstantego Z. Hanffa w tygodniku polonijnym „Czas”, Winnipeg, 24 VII 1979, s. 12

ISBN: 978-83-7999-399-4

WYDAWNICTWO SONIA DRAGA Sp. z o.o.

Pl. Grunwaldzki 8-10, 40-127 Katowice

tel. 32 782 64 77, fax 32 253 77 28

e-mail:info@soniadraga.pl

www.soniadraga.pl

www.facebook.com/wydawnictwoSoniaDraga

E-wydanie 2015

Skład wersji elektronicznej:

Virtualo Sp. z o.o.

Éricowi, Noëlowi, Pauline i Jérôme’owi…

Jedynie dobrowolnie zainspirowana powściągliwośćmoże wynieść człowieka ponad poziomświatowego prądu materializmu. (…)Nawet jeśli zaoszczędzone nam byłozniszczenie wojenne, to i tak nasze życiamuszą ulec zmianom, jeśli chcemy je uratowaćod samozniszczenia.

Aleksander Sołżenicyn, Przyjacielskie rady

Wydarzenia opisane w tej książce miały miejsce wiosną 2014 roku, dwa miesiące przed zdobyciem Mosulu, drugiego co do wielkości miasta irackiego, przez Państwo Islamskie i ogłoszeniem powstania samozwańczego kalifatu przez jego przywódcę – Abu Bakra al-Baghdadiego.

– Wysłuchaj mnie! Kocham cię tak, jak jeszcze nie kochałem nikogo w życiu. Nie wyobrażam sobie, byś mogła choćby dzień dłużej przeżyć z dala ode mnie, w tym brudzie, który cię otacza. Ochronię cię. Wyrwę cię z sideł wszystkich demonów świata. Gdy przyjedziesz do mnie, sama zachwycisz się tym rajem. Krajem, który odbudowuję z moimi ludźmi. Tu ludzie szanują się i kochają. Jesteśmy jedną wielką rodziną, do której już należysz. Wszyscy na ciebie czekają! Gdybyś wiedziała, jak szczęśliwe są u nas kobiety! Kiedyś były takie jak ty. Zagubione. Żona jednego z moich przyjaciół już przygotowała na twój przyjazd cały program pobytu. Gdy skończysz naukę strzelania, zabierze cię do wspaniałego miejsca, do najlepszego w całym kraju sklepu z pięknymi tkaninami. Za wszystko zapłacę. Stworzysz sobie nowy, własny świat, z nowymi przyjaciółkami. Niecierpliwie czekam na twój przyjazd. Mélodie, moja żono! Pospiesz się, czekam na ciebie!

Siedząc przed ekranem komputera, Mélodie otwiera szeroko oczy ze zdumienia. Uwielbia i podziwia tego mocnego mężczyznę, starszego od niej o osiemnaście lat. Widziała go wprawdzie tylko na Skypie, ale już go kocha. Wzruszona, łamiącym się jeszcze dziecinnym głosem pyta cicho:

– Naprawdę mnie kochasz?

– Kocham cię, dla Allaha i przed jego obliczem. Jesteś moim klejnotem, a Państwo Islamskie to twój dom. Razem zapiszemy nasze imiona w historii, budując powoli lepszy świat, do którego kafirzy1 nie będą mieli prawa wstępu. Znalazłem ci ogromne mieszkanie. Jeśli przyjedziesz z przyjaciółmi, znajdę jeszcze większe. Będziesz się zajmować sierotami i rannymi, gdy ja będę walczył. Wieczorami będziemy razem… Inszallah2.

Mélodie czuje się kochana i potrzebna. Szukała sensu życia. Znalazła go.

PARYŻ, DZIESIĘĆ DNI WCZEŚNIEJ

Tamtego piątkowego wieczoru wściekła wyszłam z jednej z redakcji, dla których pisuję. W wysłanym do gazety liście adwokat zakazał mi publikacji artykułu o młodej dżihadystce. A przecież spędziłam właśnie dwa dni w Belgii z jej matką, Samirą. Rok temu jej córka uciekła do Syrii do Tarika, mężczyzny swojego życia, fanatyka oddanego sprawie organizacji Państwo Islamskie (skrót: PI). Zakochana do szaleństwa i zaślepiona miłością Leila chciała dołączyć do ukochanego. Samira poczuła przypływ nadziei, dowiedziawszy się o śmierci człowieka, którego zmuszona była uważać za swego zięcia. Kula, która przeszyła jego serce, zebrała swoje żniwo, tę ofiarę, która skończyła dwadzieścia jeden lat. Samira nie widziała żadnego powodu, dla którego po śmierci Tarika jej córka miałaby nadal przebywać w kraju pogrążonym w krwawym konflikcie zbrojnym. Leila3 okazała się jednak niepoprawna: uznała, że należy do tej świętej ziemi i że jej obowiązkiem jest przyczynić się do budowy nowego świata, walcząc o powstanie religijnego państwa – Lewantu4. Nieważne, czy jej mąż żyje czy nie. Tarik był emirem5, wdowę otoczono więc odpowiednią opieką. Okazano jej głęboki szacunek. Tak głęboki, że Leila na pytanie matki odpowiedziała pytaniem:

– Dlaczego miałabym wracać?

Jej historia trafiła do lokalnej prasy. Dziennikarze porównali osiemnastoletnią dżihadystkę z czarną wdową, słynną międzynarodową terrorystką i żoną zabójcy komendanta Masuda6. Na reakcję Samiry nie trzeba było długo czekać; postąpiła jak matka kochająca córkę. Czekało ją jednak ogromne wyzwanie. Chodziło nie tylko o to, by skłonić Leilę do powrotu do Belgii. Musiała też udowodnić władzom, że jej córka przebywała w najniebezpieczniejszym kraju świata w celach humanitarnych. Inaczej uznano by, że zagraża ona bezpieczeństwu wewnętrznemu, i osadzono by ją w więzieniu, a może nawet zakazano by jej powrotu do własnego kraju.

W tym momencie zbiegły się nasze drogi. Dziennikarz nie pogardzi żadną okazją, nawet rozpaczą matki. Zrezygnowana Samira zwróciła się do Dimitriego Bontincka, byłego żołnierza belgijskich sił specjalnych, który zasłynął z tego, że udało mu się sprowadzić własnego syna z Syrii do kraju. Dimitri był ucieleśnieniem nadziei wszystkich rodzin europejskich, które pewnego ranka stanęły wobec brutalnej rzeczywistości: dżihad może dotrzeć także tam, gdzie nigdy byśmy się go nie spodziewali. Może dosięgnąć nastolatków, ich dzieci. Odniósłszy spektakularny sukces, Dimitri nie ustawał w wysiłkach, z niezrównanym zapałem organizował samobójcze misje, których celem było ocalenie innych młodych ludzi lub przynajmniej zdobycie jakichś konkretnych informacji na ich temat, mogących przydać się ich rodzinom. Świadomy ryzyka, na jakie narażona jest Leila ze względu na swoją reputację „nowej czarnej wdowy”, poprosił mnie, bym spotkała się z jej matką. Jestem dziennikarką, bardzo interesuję się polityką międzynarodową, nie jestem jednak ekspertem w tej dziedzinie. Natomiast zawsze interesowało mnie wszystko, co wiąże się z zachowaniami wynikającymi z zagubienia i braku orientacji. Intryguje mnie upadek ludzi, których coś popycha do destrukcyjnych działań, niezależnie od tego, czy jest to religia, narodowość czy środowisko. Mogą to być narkotyki, środowisko przestępcze, wykluczenie społeczne… W ostatnich latach wiele pisałam też o różnych formach radykalnego islamu. Od roku badam zwłaszcza zwyczaje pewnych grup dżihadystów europejskich, związanych z Państwem Islamskim. Nawet jeśli kolejne analizowane przeze mnie przypadki okazują się podobne, za każdym razem staram się zrozumieć, co zraniło tych ludzi tak mocno, że utożsamili się ze sprawą dżihadu, porzucając wszystko i wyruszając na poszukiwanie śmierci.

Gdy Dimitri zwrócił się do mnie, abym skontaktowała się z Samirą, pracowaliśmy razem nad książką opisującą dziewięciomiesięczny horror, jakim było poszukiwanie jego syna. Staraliśmy się przy tym dotrzeć do rodzin europejskich, które przeszły podobną gehennę. Sama nie szczędziłam wysiłków, by spotkać się z wieloma takimi rodzinami. Doskonale rozumiem wpływ propagandy internetowej na tych nowych żołnierzy Boga, nie zawsze natomiast pojmuję, dlaczego przechodzą do czynu. Zostawić wszystko? Swoją przeszłość, rodziców? W ciągu kilku tygodni przekreślić całe swoje dotychczasowe życie, ze świadomością, że nigdy już nie zdołają wrócić do tego, co było? Widok pokoi tych dzieciaków, pozostawionych zazwyczaj przez rodziców w nienaruszonym stanie, zawsze mrozi mi krew w żyłach. Wchodzę w intymność, która nie jest moja, do tych pomieszczeń, które stały się sanktuariami życia strąconego w zapomnienie. Czuję, jakby rzeczy-relikwie porzucone przez tych nastolatków były ostatnimi dowodami ich istnienia. Mam wrażenie, że pokój Leili zastygł w minionej epoce, nie mogąc się z niej wyzwolić. Otaczają mnie zdjęcia z jej „normalnego” życia. Widzę, jak wysiada ze statku, jak się maluje, jak bawi się z przyjaciółmi, jak siedzi w kawiarni. Obrazki z Épinal7, jakże odległe od wizerunku nowej Leili, spowitej w burkę, z kałasznikowem na ramieniu. Po długiej rozmowie z Samirą prowadzę dalej moje dochodzenie, które potwierdza częściowo to, co od niej usłyszałam. Piszę artykuł. Jeszcze jeden z wielu tekstów na ten temat, które dramatycznie zbanalizowały się w ostatnich miesiącach. Ale artykuł się nie ukaże. Leila wpadła we wściekłość, gdy matka powiedziała jej o naszych rozmowach. Groziła, że spali za sobą wszystkie mosty: „Jeśli rozmawiasz o mnie z prasą, to nie tylko nie wrócę, ale w ogóle przestanę się odzywać. Więcej o mnie nie usłyszysz, nie będziesz wiedzieć, czy żyję, czy umarłam”. Samira powtarza mi jej słowa przerażona, zanosząc się płaczem. W takiej sytuacji ja się nie liczę. Mogę co najwyżej uprzeć się, by opublikowano mój artykuł: sprawa nabrała dużego rozgłosu, mówi się o niej w całej Belgii. Ale po co? Co tydzień zalewa nas smutny potok podobnych historii. Znam determinację tych młodych, przekonanych, że odnaleźli wiarę. Codziennie wpaja im się, że mają zapomnieć o swojej rodzinie „niewiernych” i z otwartymi ramionami przyjąć nowych braci. Na drodze, którą podążają, „niewierni” – nawet jeśli to tato czy mama – stanowią w ich oczach jedynie przeszkodę.

To nie wina Leili – mówiąc matce, co ma robić, w swoim przekonaniu próbuje ją jedynie chronić. Gdy zostaję sama, wściekam się na metody nawracania stosowane przez grupy islamistów. Szukam filmów z Tarikiem, przeglądam nieprawdopodobną liczbę spotów propagandowych na YouTubie. Natrafiam na film, w którym nie mówi się ani po francusku, ani po angielsku. Wyciszam głos. Nie mogę już znieść tych śpiewów, które – trzeba to przyznać – wdzierają się do głowy i ogłupiają. Jeszcze trudniejsze do zniesienia są obrazy tortur i trupów spalonych słońcem. Błądzę po francuskojęzycznych serwisach tych mudżahedinów i zawsze tak samo uderza mnie kontrast między dźwiękiem i obrazem. Grozy tym propagandowym apelom dodaje młodzieńczy śmiech komentatorów, towarzyszący widokom nieopisanych okropieństw. Rozwój tego zjawiska śledzę już prawie rok. Wielu nastolatków zakłada na Facebooku drugi profil, pod fikcyjnym imieniem i nazwiskiem. W środowisku rodzinnym funkcjonują bez zarzutu; jednak gdy tylko znajdą się sami w swoim pokoju, zatracają się w tym innym, wirtualnym świecie, który odtąd uważają za swój, biorąc go za rzeczywistość. Niektórzy, nie zdając sobie sprawy ze znaczenia i z konsekwencji posłania, które powtarzają, nawołują do zabijania ludzi. Inni wzywają do dżihadu. Dziewczyny często odsyłają do stron o dzieciach ze Strefy Gazy, opowiadając o ich cierpieniach. Ich pseudonimy zawsze zaczynają się od Umm, co po arabsku znaczy „mama”.

Serwisy społecznościowe dostarczają cennych informacji, jeśli tylko wiemy, gdzie ich szukać. W tym celu, tak jak wielu innych dziennikarzy, posługuję się fikcyjnym profilem, który założyłam wiele lat temu. Dzięki niemu mogę obserwować różne bieżące wydarzenia. Sama zazwyczaj odzywam się bardzo rzadko, pisząc krótkie posty do kilku internetowych „przyjaciół”, rozsianych po całym świecie, których listę kiedyś sporządziłam. Na tym drugim profilu nazywam się Mélodie. Znajomi na moim profilu także nie przedstawiają się swoimi prawdziwymi imionami i nazwiskami. Awatar, dzięki któremu pozostają anonimowi, sprawia, że opowiadają swobodnie o swoich obyczajach i fascynacjach, dzięki czemu dowiaduję się coraz więcej o rosnącej popularności propagandy islamskiej w świecie tych młodych ludzi. Całymi godzinami analizuję łatwość, z jaką publicznie, bez żadnego skrępowania rozmawiają o swoich projektach – makabrycznych albo po prostu szaleńczych. Wszystko to oczywiście potęguje prozelityzm8. Na szczęście nie wszyscy młodzi ludzie, którzy nawołują do przestępstw, są przyszłymi mordercami. „Dżihad 2.0”9 to tylko moda, atrakcyjna dla części nastolatków. Dla innych jednak stanowi ona pierwszy etap radykalizacji.

Gryząc się, że nie mogę opublikować artykułu, w którym opowiadam historię Leili i Samiry, cały ten piątkowy kwietniowy wieczór spędzam na kanapie, przeglądając kolejne strony internetowe. Nagle moją uwagę przykuwa klip francuskiego dżihadysty, wyglądającego mniej więcej na trzydzieści pięć lat. Mam przed sobą polityczną szopkę, kiepską parodię „Les Guignols de l’info”10. Nie jest mi jednak do śmiechu; już prędzej chce mi się płakać. Nie jestem z siebie dumna, ale tej sceny nie sposób opisać: jest absurdalna. Niejaki Abu Bilel, w wojskowym stroju, dokonuje ku uciesze fanów „przeglądu” swojego pojazdu terenowego. Film sugeruje, że rzecz dzieje się w Syrii. Potwierdza to otaczający go krajobraz, prawdziwa ziemia niczyja. Prezentuje swoje radio CB, żywcem wyjęte z lat siedemdziesiątych ubiegłego wieku. Radio służy mu do porozumiewania się z innymi bojownikami w terenie, gdzie nie działają telefony komórkowe. Niemiłosiernie trzeszczy, ale i tak spełnia swoją funkcję. Z tyłu pojazdu widać kamizelkę kuloodporną, obok której leży pistolet maszynowy Uzi, historyczna broń armii izraelskiej. Nasz bohater pokazuje kolejne trofea; jest wśród nich „karabin M16, ukradziony marynarzowi w Iraku”… Wybucham śmiechem. Później zrozumiałam, że było to całkiem prawdopodobne. Zwłaszcza że uświadomiłam sobie, iż Abu Bilel nie był wcale taki głupi, na jakiego wyglądał, a przez ostatnich piętnaście lat namnożyły się na świecie różne akcje podejmowane w imię dżihadu. Nie wyprzedzajmy jednak faktów. Na razie patrzę na bojownika, który kontynuuje swój pokaz, demonstrując z dumą zawartość przedniego schowka: gruby plik funtów syryjskich, cukierki, nóż. Na koniec zdejmuje okulary Ray Ban z czarnymi opalizującymi szkłami, odsłaniając czarne oczy, okolone kreską narysowaną ciemnym ołówkiem. Wiem już, że jest to afgański trik wojenny pozwalający uniknąć łzawienia w gęstym dymie. Niemniej widok terrorysty noszącego makijaż, którego sama bym się nie powstydziła, jest co najmniej dość zaskakujący. Abu Bilel mówi znakomicie po francusku. Poznaję algierski akcent. Uśmiecha się szeroko, promieniejąc zadowoleniem. Najwyraźniej cieszy go myśl o wszystkich, którzy odpowiedzą na jego apel – opuszczą ziemię niewiernych i wraz z nim wyruszą na hidżrę11.

Udostępniam jego film na moim profilu. Jestem bardzo ostrożna; czasem jednak muszę naśladować moich znajomych, by odnaleźć się w ich świecie. Niczego nie pochwalam, do niczego nie zachęcam. Zadowalam się umieszczaniem od czasu do czasu na swojej stronie linków do artykułów relacjonujących starcia z armią Baszara al-Asada lub do podobnych filmów. Zamiast własnej fotografii umieściłam na swoim profilu animację postaci księżniczki Dżasminy z filmu Walta Disneya. Dla niepoznaki dołączyłam do niego często spotykany slogan: „Odpłacimy wam tym samym”. W zależności od tematu przygotowywanego reportażu zmieniam miasto zamieszkania – obecnie jest to Tuluza. Trzeba przyznać, że w ciągu ostatnich pięciu lat krzyżowało się tam wiele śladów. Wystarczy choćby wspomnieć o sprawie Mohameda Meraha12 z 2012 roku. Les Izards, dzielnica podmiejska położona w północno-wschodniej części „różowego miasta”, stanowi niewyczerpane źródło informacji. Tam właśnie między innymi mieszkał kiedyś Merah; jest to też ważny ośrodek handlu narkotykami.

Teraz jednak nic z tego – jestem w Paryżu. Zaczynam wątpić w to, że uda mi się znaleźć dokładniejsze informacje o tych przypadkach wyjazdów do Syrii. Kapituluję wobec zalewu informacji, wobec niezliczonych przypadków, niestety tak bardzo do siebie podobnych. Analizę tego problemu utrudnia jeszcze bardziej koszmarna sytuacja w kraju. Co tydzień z moimi szefami staramy się spojrzeć na zagadnienie z innej strony i niezmiennie dochodzimy do tego samego wniosku: niezależnie od tego, skąd pochodzi przyszły dżihadysta, niezależnie od tego, z jakiego środowiska się wywodzi i jaką religię wyznaje, w pewnym momencie, po jakimś niepowodzeniu lub trudnym doświadczeniu, radykalizuje się i wyjeżdża do Syrii, by tam dołączyć do któregoś z licznych, rosnących w siłę oddziałów islamistycznych. Jednak ciągła praca nad tym tematem zmusza mnie do wniknięcia w szczegóły. Przywiązuję się do niektórych rodzin, poruszają mnie historie dzieci, których nie znam i których z pewnością nigdy nie poznam. Uderzają mnie postawy młodych ludzi, których spotkałam kiedyś, pisząc reportaże. Dziś, gdy znów się spotykamy, zwierzają mi się, że chcą tam pojechać. „Tam”? Czego się tam spodziewacie, powtarzam, czy rzeczywiście szukacie śmierci i chcecie zostać mięsem armatnim? I zawsze słyszę podobną odpowiedź: „Anna, nic nie rozumiesz. Myślisz głową, a my sercem…”. Staram się pojąć ze wszystkich sił. Próbuję różnych ryzykownych porównań. Niemcy, kraj o tak wielkiej kulturze, w ubiegłym wieku wpadły w ręce Hitlera. Przychodzi mi do głowy uproszczony, manichejski obraz świata widzianego przez pryzmat ideologii komunistycznej. Przypominam sobie, jak w latach siedemdziesiątych całe pokolenie intelektualistów uległo czarowi maoizmu, głosząc, że wszystkie prawdy świata zawiera „mała czerwona książeczka”. Jednak do czegokolwiek próbuję nawiązać, spotykam się z uprzejmą ironią ze strony moich internetowych rozmówców, tłumaczących mi, że czerwony i zielony to dwa zupełnie różne kolory. A przecież nie wspominam nawet o Koranie, niemającym nic wspólnego z fanatyczną ideologią.

Dziennikarstwo w 2014 roku nie wynosi na piedestał. Zajęcie to można pokochać jedynie wtedy, gdy ma się społecznikowskie zacięcie. Gdyby tylko udało mi się ująć ten temat inaczej, unikając wielu podobnych porównań… Chciałabym zrozumieć wszelkie odmiany „internetowego dżihadu”, drążąc temat dopóty, dopóki nie uda mi się odsłonić korzeni zła niszczącego całe rodziny, niezależnie od religii, z jakich się wywodzą. Chcę obnażyć mechanizm, przez który te dzieci wpadają w pułapkę propagandy, pokazać, co tam, na miejscu, skłania bojowników do tego, że gotowi są za dnia torturować, rabować, gwałcić i ginąć, a wieczorem przed komputerem chwalić się swoimi sukcesami z dojrzałością nastolatków przykutych do gier wideo.

Pogrążona w myślach, mocując się ze zniechęceniem i mobilizując do działania, spostrzegam nagle na ekranie komputera informację, że Mélodie otrzymała właśnie trzy kolejne wiadomości od… Abu Bilela. Sytuacja jest surrealistyczna. Jest późny wiosenny wieczór, godzina dziesiąta, siedzę na kanapie w moim dwupokojowym paryskim mieszkaniu, i właśnie wtedy, gdy zadaję sobie pytanie, jak dalej prowadzić moje śledztwo, pisze do mnie francuski terrorysta z Syrii. Brak mi słów. Przez głowę przechodzi mi jedynie myśl, że nie tak wyobrażałam sobie początek weekendu.

TEGO SAMEGO WIECZORU

„Salam alejkum, siostro, widzę, że obejrzałaś mój film, niesamowite, że obiegł cały świat! Jesteś muzułmanką?”

„Co myślisz o mudżahedinach?”

„Ostatnie pytanie: czy myślisz o wyjeździe do Syrii?”

Mój rozmówca przechodzi do rzeczy bez owijania w bawełnę! Nie wiem, co robić. Mam ogromną ochotę odpowiedzieć; uświadamiam sobie, że rozmowa z tym dżihadystą stanowi być może niepowtarzalną szansę dotarcia do cennego źródła informacji. Gdy przedstawiamy się jako dziennikarze, trudno o szczere, naturalne odpowiedzi. Mój rozmówca nie wie, kim jestem. To, że poprzez profil na Facebooku zdobywam informacje do reportaży, zupełnie mi nie przeszkadza. Jednak prowadzenie rozmowy z kimś, kto nie wie, kim jestem, stanowi prawdziwy problem etyczny. Daję sobie pięć minut na zastanowienie. Myślę o jego etyce… i odpowiadam:

„Alejkum salam. Nie spodziewałam się, że odezwie się do mnie dżihadysta. LOL. Nie masz nic lepszego do roboty? Nie mam wyrobionego zdania o bojownikach; zależy, o co chodzi”.

Piszę też, że nawróciłam się na islam, nie wchodząc w szczegóły. Celowo robię błędy ortograficzne; staram się używać języka jak najbardziej zbliżonego do młodzieżowego slangu internetowego, tych wszystkich YOLO, BTW i innych LOL13, od których roi się w ich wiadomościach. Ze ściśniętym żołądkiem czekam na odpowiedź. Nie ze strachu; nie wierzę, że to się dzieje naprawdę. Sprawa wydaje mi się zbyt poważna, by była prawdziwa. Rozmawiałam już z mudżahedinami; żaden z nich nie miał jednak więcej niż dwadzieścia lat, a to, co mówili, nie wychodziło poza ograne frazesy oficjalnej propagandy. Oczekując na odpowiedź, przeglądam inne strony. Po niespełna trzech minutach komputer sygnalizuje mi otrzymanie nowej wiadomości.

„Oczywiście, że mam co robić! Ale tu, u mnie, jest jedenasta w nocy; już nie walczymy. Udostępniłaś mój film, więc może masz jakieś pytania. Mogę ci opowiedzieć, co dzieje się w Syrii, podzielić się z tobą jedną jedyną prawdą: prawdą Allaha. Jeśli chcesz porozmawiać, lepiej byłoby przez skajpa. Podaję ci mój adres”.

Bilel jest bezpośredni… i od razu próbuje mną kierować. Nie ma mowy o skajpowaniu! Odpowiadam wymijająco; porozmawiamy innym razem. Mélodie nie może sobie pozwolić na coś takiego. Abu Bilel to rozumie; nie chce posuwać się za daleko. Jutro, gdy tylko będzie chciała, będzie do jej dyspozycji.

„Jutro?”– pytam speszona. – „Masz taki łatwy dostęp do internetu?”

„Przecież mówię: będę na necie. Obiecuję”.

Po czym za minutę dodaje:

„Więc się nawróciłaś… Przygotuj się na hidżrę, zajmę się tobą, Mélodie”.

Po propozycji skajpowania od razu przechodzi do hidż­ry! Wie, czego chce, i nie traci czasu! Po chwili rozmowy, po kilku zdaniach, proponuje dziewczynie, o której wie jedynie, że nawróciła się na islam, by przyjechała do niego, do najkrwawszego miejsca na świecie. Bez skrupułów zachęca ją, by przekreśliła całą swoją przeszłość, by zapomniała, skąd pochodzi, porzuciła rodzinę i przyjaciół, chyba że i oni może chcieliby walczyć w jego świętej sprawie. Odrodzić się gdzie indziej i czekać, że Bóg otworzy nam bramy raju… Otrząsnąwszy się z zaskoczenia, zmagam się z mieszanymi uczuciami. Nie potrafię ich jeszcze nazwać; wiem tylko, że najsilniej odczuwam niesmak. Bilel poluje na łatwą zdobycz; gdy tylko ofiara złapie przynętę, on i podobni do niego werbownicy Państwa Islamskiego starają się ją natychmiast zreformatować jak dysk, z którego usuwa się wszystkie dane, by zapisać na nim całkowicie nowe treści. Gdy uświadamiam sobie istotę tego procederu i to, na jakiego rodzaju zwierzynę poluje mój rozmówca, ogarnia mnie zdumienie. Atak na Mélodie – to takie proste i takie niesprawiedliwe! Znam wiele takich dziewczyn. Odmówiono im dostępu do solidnego wykształcenia i kultury, nie miały okazji wyrobić sobie opinii o świecie. Biorą za dobrą monetę propagandowe hasła, gdyż nie mają nikogo, kto mógłby nimi pokierować. Podobnie jest z chłopcami. W tej chwili mam ogromną ochotę pokazać mojemu rozmówcy, co o nim myślę.

W co ja się pakuję? Czuję, że cała sprawa będzie miała swój dalszy ciąg. Ani przez chwilę jednak nie przeczuwam, że sześć miesięcy później, w chwili gdy piszę tę książkę, znajomość z Abu Bilelem nadal będzie wywierać poważny wpływ na moje życie. Na razie przychodzi mi do głowy, że jeśli mam wydobyć z tego terrorysty jakieś informacje, to będę musiała powołać Mélodie do życia. Będę musiała – jak w powieściach szpiegowskich – wyposażyć ją w „legendę”, a może nawet narazić na niebezpieczeństwo. Trzeba będzie przeprowadzić ją na drugą stronę lustra. Dać jej tożsamość, na którą złożą się losy znanych mi dzieciaków schwytanych w sidła dżihadu, biorąc coś z historii braci Bon, Nory, Klary, Leili, Élodie, Karim i jej chłopaka. Ich rodziny jeżdżą na granicę turecko-syryjską, szukając znaków życia swoich dzieci. Najczęściej wracają z niczym. Jeśli Mélodie nawiąże kontakt z tym człowiekiem, który, zważywszy na jego wiek, wydaje się dobrze znać swoje rzemiosło, być może uda mi się zdobyć jakieś użyteczne informacje. Nie ma sukcesu bez ryzyka. Poza tym sama mam już zbyt wiele pytań. Odpowiedzi na nie – jeśli je znajdę – dostarczą materiału do kolejnych tematów. Do moich poszukiwań staram się podchodzić jak antropolog. Tymczasem jednak mam już dosyć myślenia o Abu Bilelu.

Dziś miał do mnie wpaść Milan. Dzwonię do niego i mówię, że wolałabym spać w jego mieszkaniu. Nie wspominam o Abu Bilelu. Mówię mu po prostu, że dziś chcę zasnąć obok niego.

SOBOTA RANO

Milan podaje mi colę light, egzemplarz „Le Monde” i swój iPad. Cola to moja poranna kawa, jestem dzieckiem, które nie umie pić napojów dla dorosłych o właściwej godzinie. Milan zna moje przyzwyczajenia; przeglądarka na jego tablecie jest wciąż zalogowana do profilu Mélodie Nin, bym mogła mieć go stale na oku. Gdy spaliśmy, zginął Abu Sulejman14, chłopak z Alzacji, który wyjechał do Syrii. Zdjęcie jego ciała, z półuśmieszkiem na ustach, przesyłają sobie i komentują dziesiątki internautów. Milan, wtulony we mnie, łyka ukradkiem kawę. Patrzy na mnie z czułością, jakbym była beznadziejnym przypadkiem. „Długo jeszcze?”, pyta na wpół śpiąco. Uśmiecham się, obejmując go. Przegląda „Le Film français”, podczas gdy ja czytam ostatnie wpisy o „męczenniku”. Nic szczególnie oryginalnego. Piszą, że tam, dokąd poszedł, jest mu lepiej, że Bóg się nim szczyci i wszyscy powinniśmy być z niego dumni. Powinniśmy się cieszyć, że w wieku dwudziestu jeden lat „oddał życie za sprawę”.

Jeszcze bardziej interesują mnie inne relacje. Abu Bakr al-Baghdadi, przywódca Państwa Islamskiego, miał jakoby polec w zasadzce zastawionej przez Dżabhat an-Nusra. Front an-Nusra jest jak dotąd najważniejszą zbrojną grupą terrorystyczną w Syrii, podległą Al-Kaidzie. Formację tę często błędnie utożsamia się z Daesz15. Jeśli nawet grupy te współdziałały niegdyś ze sobą i odnosiły się do siebie przyjaźnie, to teraz sytuacja uległa zmianie. Nie mają już ani wspólnego celu, ani wspólnego przeciwnika. Historycznym wrogiem Al-Kaidy pozostaje Zachód: krzyżowcy. Celem Daesz jest natomiast utworzenie państwa islamskiego, sunnickiego kalifatu, położonego gdzieś pomiędzy Irakiem i Syrią. Chodzi im głównie o odsunięcie od władzy wszystkich, którzy wprost lub pośrednio deklarują się jako szyici, począwszy od rządzącej obecnie mniejszościowej grupy alawitów, a w dalszej kolejności o całkowite wyeliminowanie wpływów szyickich z Iraku. Powrót do średniowiecza, wprowadzenie wojującego islamu, konne podboje, zajmowanie siłą kolejnych terytoriów – oto metody i ambicje Państwa Islamskiego. Al-Kaida podziela tę ideologię, chce jednak najpierw zmniejszyć wpływy Zachodu, dowieść swojej dominacji i siły militarnej, jak w czasie zamachów z 11 września 2001 roku. Mówiąc w ogromnym uproszczeniu, uważam, że Daesz chce najpierw wyeliminować z kontrolowanego przez siebie obszaru wszystkich heretyków, podczas gdy celem Al-Kaidy jest nade wszystko walka z niewiernymi.

Rozmawiając z dżihadystą, pytam go, czego chciałby, gdyby rozwój wypadków w najbliższym czasie miał doprowadzić do wymarzonego podboju Bliskiego Wschodu. Często słyszę tę samą odpowiedź: „Państwo Islamskie stanie u wrót Stanów Zjednoczonych, wypowie im wojnę i podda władzy Boga. Potem obalimy wszystkie granice: cała ziemia będzie jednym wielkim państwem islamskim, podległym prawu szariatu”. Nadając swojej utopii wymiar terytorialny, Daesz odniosła sukces tam, gdzie Al-Kaida poniosła porażkę. Podczas gdy ta ostatnia mnożyła na całym świecie kolejne komórki, Daesz oprócz prowadzenia wojny tworzyła prawdziwy byt polityczny, powołując do życia armię fanatyków – oficjalnie w Syrii, w Iraku zaś w rzeczywistości. Armia ta składała się przede wszystkim z sunnitów wrogich wobec inwazji amerykańskiej w Iraku, do których dołączyły potem tysiące bojowników z różnych krajów świata. Ta organizacja terrorystyczna działa jednocześnie za pośrednictwem swej ulubionej broni, jaką jest propaganda internetowa. Promocja nowej wersji bojowników dżihadu – „dżihadystów 2.0” – trafia w punkt. Zalewając YouTube swoimi pełnymi przemocy filmami, Państwo Islamskie podbija dusze tysięcy ludzi Zachodu, oszołomionych szybkością działania i skutecznością, z jaką jego żołnierze wprowadzają w życie swoje groźby. „Obietnice przekonują tylko tych, którzy ich słuchają”… Ta smutna prawda sprawdza się w przypadku młodych dżihadystów. Nie mając pojęcia, w co się angażują, większość z nich wyjeżdża na front z nadzieją, że uda im się zamieścić w internecie swoje zdjęcie w stroju wojownika. Na miejscu zyskują pewną dozę popularności, wykorzystywanej potem na Twitterze lub na Facebooku. W ich życiu sprawdza się słynne prorocze zdanie, które w 1968 roku wypowiedział Andy Warhol: „W przyszłości każdy będzie miał prawo do swoich piętnastu minut światowej sławy”.

Urodziłam się na początku lat osiemdziesiątych; nie było to najlepsze dziesięciolecie w historii muzyki rozrywkowej. W 1997 roku mój gust muzyczny się poprawił dzięki słuchaniu mitycznego albumu L’École du micro d’argent kultowej grupy hip-hopowej IAM. Jeszcze dziś znam na pamięć każde słowo wszystkich utworów składających się na ten muzyczny fenomen. Wciąż aktualny pozostaje tekst piosenki Petit frère opowiadającej o obyczajach chłopców z francuskich przedmieść:

Brach marzy o furach, o ciuchach, o mnóstwie kasy,

chce, byś miał go za twardziela; za to babcię sprzeda.

Kolekcjonuje grzechy, ale się nie przejmuje,

czy ktoś ucierpi; chce mieć szacun, nieważne jak.

Wtedy mówiło się już wprawdzie o religii, nie była ona jednak czynnikiem katalizującym, określającym zewnętrzny status czy reguły zachowań. Niektórzy z tamtych „brachów” zostali dziś dżihadystami. Łatwy szmal, broń, dilerka – to już ich nie kręci. Ich marzeniem jest coraz większy posłuch, wielki szacun wśród ziomali. Chcą zostać „bohaterami”. Zabawa w wojnę i prawdziwa walka to jednak coś innego niż sianie postrachu w dzielnicy i wyładowywanie agresji na PlayStation. Ale uwaga – to niejedyna kategoria dżihadystów. Ostatnio do Lewantu wyjeżdżają ludzie, którzy zradykalizowali się w samotności. Przypomina mi się pewna dziewczyna z Normandii, która, surfując sama po sieci, uznała, że znalazła tam odpowiedzi na wszystkie swoje pytania i egzystencjalne problemy. Kilka tygodni później inna dziewczyna, nawróciwszy się z chrześcijaństwa na islam, wyjechała, by zasilić szeregi brygad islamistycznych. Wyobrażam sobie, że Mélodie, mój tuluski awatar, to bardzo wrażliwa osoba, która nie chce dominować, lecz pragnie jedynie odnaleźć sens życia. Jak tylu innych młodych ludzi, niezależnie od epoki i środowiska, z którego się wywodzą, cierpi na ból istnienia.

PÓŹNIEJ, W NOCY

Milan śpi. W jego przytulnym, ciepłym jak on pokoju przewracam się niespokojnie z boku na bok. Leżę w łóżku; przez otwarte okiennice wpada do środka światło ulicznych latarni, napełniając całe pomieszczenie nastrojową poświatą. Ten nocny spektakl, do którego zdążyłam już przywyknąć, towarzyszy mojej bezsenności, nie przeganiając myśli, które kotłują się w mojej głowie.

Ostrożnie wstaję. Milan śpi jak aniołek, a mnie jakieś podświadome przeczucie ciągnie do salonu, do demona czyhającego za ekranem komputera. Nadeszły trzy nowe wiadomości wysłane przez mojego walecznego rozmówcę. Nie spodziewałam się ich. Zapalam papierosa. Pierwszą z nich wysłał o godzinie 14.30; u niego jest to czas, w którym toczą się zaciekłe walki. O tej godzinie powinien być na froncie. Albo gdzie indziej. Myśl, że może teraz siedzieć w kafejce internetowej, próbując zdobyć względy nieznajomej nastolatki, wprawia mnie w zakłopotanie.

„Salam alejkum, siostro. Jak się masz? Chcę ci powiedzieć, że jestem do twojej dyspozycji, jeśli chcesz porozmawiać. Byłem akurat w pobliżu”.

W pobliżu? W jakim pobliżu? Nim zdążyłam o tym pomyśleć, zaskakuje mnie następna wiadomość:

„O której godzinie będziesz na necie, żebyśmy mogli porozmawiać? Bardzo tego chcę. Właściwie mam dla ciebie coś specjalnego… Maszallah16”.

Owym „czymś specjalnym” okazuje się jego zdjęcie, na którym prezentuje się dumnie, uzbrojony po zęby. Niezły czaruś… Na piersi ma ogromny karabin szturmowy typu M4, przewieszony przez ramię. Czoło zakrywa czarna opaska z białymi insygniami Państwa Islamskiego. Patrzy na mnie wyprostowany, z wypiętym torsem. Uśmiecha się. Myślę naiwnie, że to wszystko jest nierzeczywiste. Nie zna mnie. A gdyby za profilem Mélodie krył się zupełnie ktoś inny? Gdybym była policjantem przeczesującym internet albo dziennikarzem poszukującym wiarygodnych informacji z pewnego źródła? Nie, Abu Bilel niczego się nie obawia. Najwyraźniej myśli, że złowił kolejną ofiarę. Z tonu wysyłanych przez niego wiadomości można wysnuć przypuszczenie, że nie zamierza wypuścić jej ze swojej sieci. Czy często tak działa? Jest chyba czwarta rano. Oczekiwałam odpowiedzi. Tymczasem jednak mnożą się pytania.

O