Jedyne wyjście

Tytuł oryginału: The Exit

Copyright © by Helen FitzGerald, 2015

First published in 2015 by Faber & Faber Ltd

Copyright for the Polish edition © by Burda Publishing Polska Sp. z o.o., 2016

ul. Marynarska 15, 02-674 Warszawa

Dział handlowy: tel. 22 360 38 42

Sprzedaż wysyłkowa: tel. 22 360 37 77

Redaktor prowadzący: Marcin Kicki

Tłumaczenie: Mariusz Gądek

Redakcja: Renata Bubrowiecka

Korekta: Łukasz Mackiewicz/eKorekta24.pl, Dorota Ring/Melanż

Skład i łamanie: Beata Rukat/Katka

Redakcja techniczna: Mariusz Teler

Projekt okładki: Magdalena Palej

Zdjęcia na okładce: Joana Kruse/Arcangel Images, Robert Jones/Arcangel Images

ISBN: 978-83-8053-157-4

Wszelkie prawa zastrzeżone. Reprodukowanie, kopiowanie w urządzeniach przetwarzania danych, odtwarzanie w jakiejkolwiek formie oraz wykorzystywanie w wystąpieniach publicznych – również częściowe – tylko za wyłącznym zezwoleniem właściciela praw autorskich.

www.burdaksiazki.pl

Skład wersji elektronicznej: Marcin Kapusta

Dla Serge’a

Cztery tygodnie przed śmierciąRozdział 1

Nie dostałam tej pracy, ponieważ nie wyglądałam dostatecznie radośnie. Kierownik jednak, dwudziestosiedmiolatek ciągle mający problemy z trądzikiem, nie przyznał tego wprost. Oznajmił, że brakuje mi zapału. Gdy zapytał, gdzie widzę się za pięć lat, nie mogłam przecież odrzec, że w McDonaldzie. „Chciałabym pomieszkać przez jakiś czas w Kostaryce” – brzmiała moja odpowiedź. Mama, gdy się o tym dowiedziała, zwołała rodzinną naradę. Miała się odbyć o siedemnastej trzydzieści w jadalni i wymagała oczywiście porządku obrad. Czyli że zacznie się tak samo jak poprzednia. Mama tym swoim głębokim, poważnym tonem oświadczy: „Punkty do dyskusji. Jeden: wyciąg z karty kredytowej Catherine. Dwa: realistyczne plany Catherine co do jej przyszłej kariery. Trzy: godziny, o których Catherine chodzi spać, i jej stosunek do obowiązków domowych. Cztery: przyszłe miejsce zamieszkania Catherine… Chciałabyś coś dodać, zanim zaczniemy? – I nie czekając nawet na odpowiedź: – Dobrze, w takim razie…”.

Chrzanić to. Zdobędę pracę przed wpół do szóstej.

Mama męczyła mnie, żebym spróbowała pozyskać jedyną posadę, która wymagała mniejszych umiejętności niż robota w McDonaldzie, czyli posadę pomocy pielęgniarki w Domu Opieki Zielona Przystań. Znała kogoś, kto znał tam kogoś, i w ten sposób załatwiła mi numer telefonu. Musiałam tylko zachowywać się jak człowiek, być gotowa zacząć pracę natychmiast i stawić się o wpół do czwartej w Clydebank na rozmowę kwalifikacyjną.

Taksówkarz (punkt piąty rodzinnej narady: wydatki Catherine) wysadził mnie przed wysoką żelazną bramą strzegącą upiornej kamiennej rezydencji. Spodziewałam się niemal, że blisko trzymetrowe drzwi otworzy mi jakiś starszy kamerdyner. Zamiast niego jednak pojawił się Marcus Baird, najwyżej trzydziestoletni właściciel całej tej instytucji. Zaprowadził mnie do biura z frontu budynku i mówił głównie o sobie. W pomieszczeniu znajdowały się dwa lustra: jedno, nowoczesne i owalne, naprzeciwko biurka, przy którym siedział, i drugie, ozdobne, z pomalowaną na pomarańczowo ramą, oparte o ścianę po jego prawej ręce. Marcus nieustająco sprawdzał w obu swój wygląd. Czy grzywka dostatecznie mu sterczy? Odrobinę ją zwichrzył i pociągnął do tyłu. Tak, teraz w porządku. Czy dobrze zrobił, odpinając jeden guzik koszuli? Może lepiej dwa? Nie, zdecydowanie jeden. Jak prezentuje się ze skrzyżowanymi nogami? Dobrze, nawet świetnie. Ten facet wypełzł prosto z horroru klasy B: pasowałby do roli idealnego chłopaka blond gwiazdy filmu, którą jednak zdradzałby z jej najlepszą przyjaciółką i zginąłby drugi w kolejności (oczywiście tuż po lasce, z którą się puścił). Jak wyjaśnił mi Marcus, ta posiadłość należała do jego rodziny od wielu pokoleń. To jego matka przekształciła ją w pełen troski ośrodek opiekuńczy dla osób starszych i umierających.

– To przepiękne miejsce. – Przywołałam na twarz uśmiech, jaki mam zwykle po trzecim kieliszku wódki. Gdybyśmy byli teraz w barze, on dawałby mi swój numer telefonu, a ja mówiłabym: „To nie twojego numeru telefonu teraz potrzebuję”.

– Masz jakieś doświadczenie w kontaktach ze starszymi ludźmi?

– Moja mama ma prawie pięćdziesiąt lat – odparłam.

Zatrudnił mnie, bo jestem ładna. Nie mam problemu z przyznaniem tego. Nienawidzę osób, które mówią: „Ale jestem brzydka” albo „Jestem taka gruba”, gdy wcale takie nie są. Ja jestem szczupła i wysportowana. Mam blond włosy, niebieskie oczy i, niech mnie diabli, jestem cholernie śliczna. Spytajcie siedmiu chłopaków, z którymi chodziłam nie dłużej niż sześć tygodni: każdy z nich to potwierdzi. Nie pytajcie tylko tych trzech, z którymi umawiałam się dłużej niż sześć tygodni (ale nigdy nie dłużej niż trzy miesiące), bo oni powiedzą wam, że jestem pustą egoistką.

Marcus wręczył mi kilka dokumentów do wypełnienia, zanim będę mogła zacząć jutro pracę, a ja pokazałam mu zaświadczenie o niekaralności, które mama kazała mi wyrobić sobie przed dwoma tygodniami. Na szczęście nie przyłapano mnie w wieku dwunastu lat, gdy wpadłam w przedświąteczny ciąg kradzieży w sklepach w East Kilbride. Potem zaproponował, że oprowadzi mnie po ośrodku, ale odparłam, że się śpieszę. Nie miałam ochoty oglądać starych ludzi, jeśli nikt mi za to nie płacił. Nie lubiłam ich. Wpychali się w kolejki do autobusów, jeździli powoli samochodami, powoli pakowali zakupy i powoli za nie płacili, narażali wszystkich na widok swoich starych twarzy, mieli problemy z płaceniem za benzynę, opowiadali nudne historie, cuchnęli sikami i zabierali innym przestrzeń do życia. Tak, jestem ageistką i dobrze mi z tym. Nie należę do tych miłych młodych osób, które pomagają przejść staruszce na drugą stronę ulicy. Taki za to jest mój kumpel Paul. On nawet większość wolnego czasu spędza na kartach ze swoim dziadkiem i nagrywaniu jego wspomnień z czasów wojny (nie jestem jednak pewna z której). Ja unikam takich ludzi, jakby starość była zaraźliwą chorobą. Uważam, że starcy nie powinni w ogóle zadawać się z młodymi. Powinni siedzieć w ukryciu. Domyślałam się, że właśnie to niektórzy z nich robili w Domu Opieki Zielona Przystań, a ja miałam teraz codziennie stykać się z nimi za sześć funtów i dziewiętnaście pensów za godzinę.

Na rodzinną naradę spóźniłam się dziesięć minut (punkt szósty: problemy Catherine z punktualnością) i jak się spodziewałam, mama była z tego powodu wściekła. Siedziała w jadalni na końcu stołu z miną zdającą się mówić: „Jestem bardzo rozczarowana twoją postawą”. Zajęłam miejsce naprzeciwko niej i oznajmiłam, że dostałam pracę w miejscu, które mi poleciła, i dzięki temu będę mogła spłacić moją kartę kredytową, a może nawet zdobyć trochę doświadczenia, które przyda mi się podczas studiów na kierunku praca socjalna.

Chciałam studiować pracę socjalną równie mocno, jak spędzić resztę życia w tym zapomnianym przez Boga kraju. Wiedziałam jednak, że to ucieszy mamę znacznie bardziej niż mój ostatni pomysł: organizowanie wytwornych imprez za horrendalne stawki. Wciąż pamiętam zażenowanie malujące się na jej twarzy, gdy powiedziałam, że złożyłam podanie na kurs event managera do trzech, dość zresztą marnych, college’ów. Niewiele brakowało, żeby zemdlała. Dlaczego nie złożyłam podania na jakiś inny kierunek: psychologię, angielski, prawo, nauki humanistyczne, ochronę środowiska lub cokolwiek, co – na miłość boską – miało jakieś znaczenie? „Chcesz spędzić całe życie na załatwianiu rzeźb z lodu na przyjęcia urodzinowe dla jakichś wrednych szesnastolatek?” „Rzeźby z lodu wyszły z mody pod koniec lat dziewięćdziesiątych” – przewróciłam oczami. Teraz mama starała się opanować ekscytację: „Praca socjalna! Co za znakomity pomysł!”. Potrafiłam odczytać kryjące się za tym myśli: „Może jednak moja Catherine to uczciwa i porządna osoba?”. Może nawet urosłam w jej oczach do rangi jakiejś świeckiej Matki Teresy.

Narada skończyła się minutę przed szóstą. „Dostałam robotę. Będę pracować ze staruchami” – napisałam na Facebooku. Mary-Anne, Felicity, Greg, Hells, Frankie, Paul, Dante, Vannie i Rebecca polubili to. Gina skomentowała: „Fuj ha ha :o”. Craig (moja ostatnia zdobycz) napisał: „Hej! Gratulacje!”. W jednym komentarzu użył dwóch wykrzykników. Zmienił swoje zdjęcie profilowe na wyraźnie przerobioną Photoshopem fotkę, na której wyglądał jak nieco prześwietlony Tom Cruise, podczas gdy w prawdziwym życiu wiele brakowało mu nawet do niedoświetlonego Cruise’a. Zmienił też swój status na „w związku”. Usunęłam go więc ze swoich znajomych i poszłam świętować.

Mama nie przepada za moimi przyjaciółmi. I chyba właśnie z tego powodu się z nimi zadaję. W szkole obracałam się w towarzystwie lasek, które nosiły zbyt mocny makijaż, a na stołówce okupowały stolik najpopularniejszych dziewczyn. W wieku dwunastu lat zaczęłyśmy pić i palić, przed piętnastymi urodzinami (najpóźniej) wszystkie straciłyśmy dziewictwo i nosiłyśmy ciuchy z Topshopu, oczywiście pod warunkiem że zyskały wcześniej aprobatę Giny. Na studiach nie miałam już specjalnego wyboru, jeśli chodzi o przyjaciółki. Innego rodzaju dziewczyn tam po prostu nie było. Koleżanki mamy z kolei były poważne, spełnione w życiu zawodowym i interesujące (ziew). Ich wieczorne wyjścia i przyjęcia pełne były głośnych dyskusji i porozumiewawczych uśmieszków. Rzadko kiedy naprawdę się upijały, a potem nigdy nie miały żadnych ciekawych historii do opowiedzenia.

Wśród przyjaciół każdej z nas istnieją jednak dwa wyjątki. W przypadku mamy to Antonio, który dorastał na tej samej ulicy co ona. Narzekają nawzajem na swoje dzieci (Zgadza się, mamo, słyszałam: „Straszna z niej hedonistka! Boję się, że nigdy nie będzie traktować niczego poważnie”). Antonio pociesza ją: „Myślisz, że masz źle? W ostatni weekend John nie chciał pojechać do swojej matki i na trzy godziny zamknął się w łazience”. Antonio odszedł od żony, ponieważ wreszcie zrozumiał, że jest gejem, ale na razie nie udało mu się znaleźć chłopaka. Mam wrażenie, że mama potrafi śmiać się tylko w jego towarzystwie.

W moim przypadku takim wyjątkiem jest Paul. Poznałam go na zajęciach aktywizujących, na które mama bez przerwy wysyłała mnie w dzieciństwie. Tym razem były to warsztaty teatralne w Citizens Theatre w Glasgow. Gdy byliśmy młodsi, Paul odgrywał rolę geeka, któremu mogłam powiedzieć wszystko, z czym kryłam się przed moimi głupimi przyjaciółkami. Teraz jest luzackim studentem medycyny, o którym nieco zbyt często opowiadam przyjaciółkom, lecz nigdy im go nie przedstawiłam. Tata Paula jest właścicielem ubojni, co mnie wydaje się fascynujące, lecz Paul uważa, że to obrzydliwe i krępujące. Miał osiem lat, gdy po raz pierwszy zobaczył w wielkiej hali martwe świnie zwisające z haków. Wybiegł stamtąd z wrzaskiem i płakał godzinami, a potem już nigdy nie zjadł mięsa, co ogromnie martwiło jego ojca. Paul był poważnym chłopcem i moja mama podziwiała go tak bardzo, że żałowałam, iż nie lubię go w takim samym stopniu jak ona. Podobnie jak mama Paul nie akceptował reszty moich przyjaciół i nieustannie szydził ze mnie, że się z nimi zadaję: „Pozujesz na tępą, wredną laskę, ale to do ciebie nie pasuje”. Czasami wciągał mnie podstępnie w jakąś poważną rozmowę (na przykład na temat kary śmierci) i wykrzykiwał: „Ha! Widzisz, to jednak cię obchodzi!”. Kiedy dostałam dyplom ukończenia liceum (w sumie pięć piątek, ale to wcale nie znaczy, że Szekspir i algebra są interesujące, a E News! i Fashion TV to nuda), zrobił jego ksero, oprawił je w ramkę z podpisem: „To dowód na to, że panna C. Mann nie jest taką kretynką, za jaką się podaje”. Zawsze patrzył z góry na moich znajomych i przedmioty na moich studiach, ale z jakiegoś powodu mnie samej nigdy tak nie traktował.

Zaczęłam się zastanawiać, z kim się umówić, żeby uczcić zdobycie pracy. Z Paulem na drinka? Nie, zbliżały się jego egzaminy, więc przez kilka tygodni będzie nieosiągalny. A gdyby nawet zdarzyło mu się oderwać od nauki, to pewnie zmusiłby mnie do gry w karty z jego dziadkiem, który ostatnio przeniósł się do specjalnie dla niego postawionej przybudówki. Paul zresztą bardzo by się ucieszył, jakby ta praca faktycznie coś znaczyła, jakby to był pierwszy i nieunikniony krok ku dojrzałości i odpowiedzialności. Ostatnie, czego mi było teraz potrzeba, to partyjka kart z jakimś staruszkiem i protekcjonalne gratulacje ze strony jego pokręconego wnuczka. Dzisiaj wybieram więc Ginę i spółkę.

Dziewczyny zareagowały na moją nową pracę z takim samym obrzydzeniem jak ja.

– Będziesz musiała podcierać im tyłki!

O dziesiątej byłyśmy już pijane, do dwunastej tańczyłyśmy w klubie, około pierwszej zaczęłyśmy się obściskiwać z nieznajomymi, do domu wróciłyśmy o czwartej.

***

Nazajutrz rano zjawiłam się w pracy z kacem oraz wymyślonym zawczasu kłamstwem.

– Przepraszam, ale dwa pierwsze autobusy w ogóle się nie zatrzymały na przystanku!

Marcus Baird nie cierpiał cholernych autobusów, za to mnie wprost uwielbiał.

– Biedactwo. Pociągi są bardziej niezawodne. Wejdź do środka!

Następnie zabrał mnie do gabinetu i zaczął wprowadzać w moje obowiązki. Wręczył mi teczkę z informacjami na temat rachunku bankowego (szybkie zasunięcie i rozsunięcie zamka skórzanej kurtki), podanie dotyczące kursu pierwszej pomocy (poprawienie grzywki w owalnym lustrze), uniform, rozmiar dziesięć, składający się z ohydnych czarnych spodni, jeszcze ohydniejszej morelowej bluzki, tenisówek, rozmiar sześć, oraz plakietki z nazwiskiem (krótkie zerknięcie w owalne ozdobne lustro), wreszcie na koniec – z półuśmiechem i błyskiem w oku – dotknął bez żadnej wyraźnej potrzeby mojego ramienia. Pewnie w ciągu tygodnia spróbuje mnie przelecieć na jednym z dwóch biurek w swoim gabinecie. Podczas gdy ja próbowałam ustalić, czy Marcus mi się podoba, czy nie, on przedstawił mi zakres moich działań: miałam zapewniać pensjonariuszom opiekę, pomagać im w codziennej aktywności życiowej, a także pobudzać oraz podtrzymywać w nich poczucie godności.

– Wierz mi lub nie, ale to jest szczęśliwe miejsce w dużym stopniu także dzięki postawie personelu. Jakieś pytania?

Chciałam zapytać o lunch – na przykład czy w pobliżu jest jakaś piekarnia. Mogłabym zabić za pasztecik z mięsem i pączka z czekoladą. Uznałam jednak, że jeśli mam się odezwać, powinnam zabrzmieć troskliwie i opiekuńczo, odparłam więc, że na razie nie mam żadnych pytań.

– Dzisiaj chcę, żebyś trochę się zaaklimatyzowała. Bez pośpiechu. Może najlepszym na to sposobem będzie poznanie Rose. Wiedziałaś, że istnieją różne typy demencji?

Odpowiedziałam, że nie. Nie dodałam jednak, że nic mnie to nie obchodzi.

– Rose to ciężki przypadek. Prześladuje ją trauma, której doznała wiele lat temu, a teraz pojawia się i znika. Musimy stale mieć ją na oku. Chodź, Rose właśnie je śniadanie. Przedstawię was sobie.

Rozdział 2

10 lat

Nikt nie wierzy dziesięciolatce.

Nikt nie wierzył Rose, gdy mówiła, że nie jest głodna albo że ktoś niedługo umrze. Tak ją to rozwścieczyło, że napluła na farmera.

– Rose! Spójrz, co zro… Nie jestem żadnym farmerem. To ja, Marcus – powiedział ktoś, kto nie chciał uwierzyć dziesięciolatce.

Rose nie znała nikogo o imieniu Marcus. Człowiek stojący nad jej stołem był farmerem i doprowadzał ją do furii.

– Nie przejmuj się imionami – oświadczył farmer. – Jedz swoją owsiankę.

– Już mówiłam, że nie jestem głodna. – Rose odepchnęła talerz w lewą stronę i skrzyżowała ramiona. – Jak mogłabym jeść, gdy Margie nie jest w stanie oddychać? Dlaczego mnie nie słuchacie? Musimy zabrać ją do lekarza, bo inaczej umrze!

– To nie jest Margie, tylko Catherine. Jest nowa. I wcale nie umrze. Proszę, jedna łyżka.

Gdyby ktoś zadał sobie choć trochę trudu, od razu by się zorientował, że Margie jest poważnie chora. Spójrzcie tylko na nią! Jest szara jak niebo nad Glasgow. Nie ma szans, żeby dotarła do obory. O północy po raz ostatni zrobiła sobie inhalację z mieszanki ziołowej Potter’s na astmę i na chwilę to jej pomogło, ale od trzeciej w nocy z trudem łapała oddech.

– Proszę, zabierzcie ją do lekarza. Ona potrzebuje tylko zastrzyku.

– Znowu cofnęłaś się w czasie. – Farmer postukał się w klatkę piersiową. – Co tu jest napisane?

Rose przyjrzała mu się uważnie. Miał około trzydziestu lat, ciemne włosy, wystające kości policzkowe, obcisłą szarą koszulę i zapiętą do połowy skórzaną kurtkę – dziwny strój jak na to miejsce. Ciągle stukał się w plakietkę przypiętą do swojej klatki piersiowej.

– Marcus Baird – przeczytała na głos Rose.

– Otóż to, doskonale, jestem Marcus! A to Catherine, jest tu nowa.

Rose popatrzyła na stojącą w drzwiach dziewczynę: była młoda, ale nie tak młoda jak Margie.

82 lata

O jejku, jejku, to znów się wydarzyło. Rose wcale nie znajdowała się na farmie, ale w domu opieki noszącym nazwę Zielona Przystań. Miała osiemdziesiąt dwa lata. To całkiem sporo. Ale wiecie co? Osiemdziesięciodwulatce też nikt nie wierzy.

***

Minęły już trzy lata od chwili, gdy Natalie Holland zapukała do jej drzwi z tak przesadnie radosnym uśmiechem, że Rose pomyślała, że to jakaś kolejna wariatka wciskająca ludziom wiarę w Jezusa.

– Proszę odejść. Nie mam ochoty iść do nieba. Wydaje mi się, że to strasznie nużące miejsce. – Rose zatrzasnęła drzwi.

Natalie ponownie zapukała, a potem uchyliła klapkę na listy.

– Rose, nazywam się Natalie Holland. Jestem z opieki społecznej. Widzisz moją legitymację?

Przez szczelinę na listy kobieta wsunęła identyfikator ze zdjęciem.

– Zadzwonił do nas twój sąsiad, pan Buckland. Powiedział, że rozmawiał z tobą wczoraj w nocy, gdy szłaś do biura podróży Barrhead. Wybierasz się w podróż, Rose?

– Zastanawiałam się nad Marrakeszem. A co, to nielegalne?

– Nie, tylko… pan Buckland mówił…

– Pan Buckland wsadza nos w nie swoje sprawy.

– Powiedział, że byłaś w piżamie.

– Kłamie.

– Czyżby?

– To nie jego interes, ale miałam na sobie śpiochy.

– Dobrze, przyszłam tylko sprawdzić, czy wszystko w porządku.

– Niby dlaczego? Nawet cię nie znam.

– Taką mam pracę, pomagam osobom starszym. Przyniosłam chleb bananowy z orzechami.

– Sama go upiekłaś? – Rose umierała z głodu.

– Nie, kupiłam w Peckham’s.

Nigdy jeszcze nic, co kupiła w Peckham’s, jej nie zaszkodziło, więc Rose otworzyła drzwi.

– Nastawię wodę, ale jeśli tylko spróbujesz mi coś sprzedać, a już zwłaszcza Jezusa, to rąbnę cię czajnikiem w łeb.

I tak oto pod postacią Natalie Holland w życie Rose wkroczyło Państwo. I choć Rose nie cierpiała pracy Natalie – miała ją sprawdzać, pilnować, kontrolować i opiekować się nią – to nie potrafiła nie lubić tej kobiety, która jak na czterdzieści pięć lat wyglądała dość młodo (była szczupła, nosiła ubrania w stylu vintage i krótkie czarne włosy niczym redaktorki w wydawnictwach), a zarazem emanowały z niej życzliwość i ciepło sześćdziesięcioletniej cioteczki.

Najwyraźniej też przed wizytą u Rose dobrze się przygotowała.

– Oooch, czy to jest to, co myślę? – Na stole leżał manuskrypt najnowszej książki Rose. – Jestem wielką, wielką fanką.

– Miałam właśnie iść na pocztę i wysłać ją do wydawcy. Ten moment zawsze mnie przeraża. Przyznajesz, że książka jest już skończona i zrobiłaś wszystko, co mogłaś.

– Chcesz, żebym ją przeczytała przed wysłaniem?

Parząc herbatę, Rose zaczęła się szykować na zwyczajowe w takich sytuacjach okrzyki zachwytu („Jak na to wpadłaś?! Ależ to wielowarstwowe! Takie zabawne! Urocze! Smutne! Mój ulubiony fragment to… A mój ulubiony rysunek…”). Tymczasem, gdy Natalie skończyła czytać, pokręciła głową.

– Nie uwierzę w taką ściemę, Rose. To wydaje się niedokończone.

– Słucham? – Rose chwyciła manuskrypt i przekartkowała go. Kiedy skończyła pisać wczoraj w nocy – a może przedwczoraj? – miała poczucie, że to jej najlepsza książka. – Dlaczego?

– Billy, którego czasami nazywasz Willie, a czasami… hmm… Brett, tak, Brett, znika w połowie książki bez żadnego wyjaśnienia. Po prostu buch! – i go nie ma. A niektóre słowa wydają się zmyślone. Co to jest erawatura?

– Erawatura?

– Użyłaś tego słowa dwa razy. Spójrz. Czy to nie jest jakaś literówka? – Natalie wskazała wyraz.

– Ach, erawatura… Nie, nie, właśnie tak to się pisze.

„Pracownicy opieki społecznej – pomyślała Rose. – Jakie trzeba mieć wykształcenie, żeby dostać pracę w cholernej opiece społecznej?”

– Co to oznacza?

– To znaczy, to jak wtedy, gdy… Erawatura. To oznacza czuć… Poczekaj, przyniosę słownik. Gdzie to jest? Erawatura. Przeczytaj to zdanie na głos, dobrze? Użyj tego słowa w kontekście.

– Nie ma takiego słowa, Rose. A poza tym Tilly pali papierosy? Chyba nie jesteś do końca sobą. Popatrz na pralkę. Czemu przed włożeniem do niej ubrań nie wyjęłaś ich z koszyka?

Rose spojrzała na wypełniony brudnymi ubraniami wiklinowy koszyk wepchnięty do połowy w otwór pralki.

– Dziwne. Ja to zrobiłam?

– A któż by inny? A wiesz, która była godzina, gdy wybrałaś się wczoraj do biura podróży? Druga w nocy. Pan Buckland twierdzi, że często chodzisz gdzieś po nocach i zostawiasz drzwi frontowe otwarte na oścież. – Natalie poklepała manuskrypt. – Jesteś znakomitą pisarką, ale to jest w ogóle do ciebie niepodobne. Musimy więc się dowiedzieć, co jest z tobą nie tak, bo z pewnością coś ci dolega. Chcę cię zabrać do lekarza.

***

Do lekarza poszły na drugi dzień rano.

Rose wiedziała, jaki jest rok. Znała nazwisko obecnego premiera. Wiedziała, że jej mąż nie żyje. Wiedziała, że jej starsza córka Jane mieszka w Londynie, a jedyny syn Jane, Chris, całkiem niedaleko, w Gartmore. Wiedziała, że młodsza córka Elena przebywa w Kanadzie ze swoją partnerką Mary. Wiedziała też, że jej przerobiony z dawnych stajni dom znajduje się w Kelvindale. Ach, jej cudowny mały domek, kupiony za zaliczkę za książki numer pięć i sześć, schowany przy brukowanej uliczce na West Endzie, z niewielkim dziedzińcem zastawionym kwiatami i roślinami. Siedząc przy dużym, dębowym stole w kuchni, Rose mogła zaglądać do wszystkich trzynastu okien czynszówki z naprzeciwka. Patrzyła, jak ludzie jedzą i rozmawiają, wchodzą i wychodzą, jednym słowem – żyją. Nic nie sprawiało jej większej przyjemności niż obserwowanie ludzi. Przy tym stole napisała prawie wszystkie swoje książki. Jak ona kochała ten dom. Nigdy nie mogłaby go zapomnieć. Zgadza się, doktorze, mój dom znajduje się w Kelvindale.

Ale odliczanie w dół od stu co siedem liczb okazało się dość trudne już przy osiemdziesięciu siedmiu… Nie, przy osiemdziesięciu sześciu, niech to szlag. A wskazówki, które narysowała na pustej tarczy zegara, wyszły zdecydowanie nieprawidłowo, kiedy już doktor Matthews jej to pokazał. Rose poczuła się nagle głupia i zagubiona. W samochodzie nie mogła przestać płakać. Ledwo słyszała, o co pyta ją Natalie.

– Co? Przepraszam.

– Twój wnuk wciąż nie odbiera. Masz w okolicy jakąś inną rodzinę? Nie chcę, żebyś została teraz sama.

Rose pokręciła głową.

– Przyjaciół?

– Barbara zmarła w zeszłym roku. Pamela pięć lat temu, na raka skóry. Nigdy nie myślałam, że jestem zupełnie samotna, a tu proszę.

– Wcale nie jesteś.

Natalie położyła rękę na kolanie Rose, co powinno wprawić ją w zakłopotanie, ale wcale tak się nie stało. Chwilę później zaparkowały na podjeździe przed jakimś domem na przedmieściach.

– Tym razem to ja zaparzę herbatę – zaproponowała Natalie. – Jeśli tylko obiecasz, że nie poskarżysz się mojemu szefowi na przekraczanie granic zawodowych i inne tego typu bzdety.

– Obiecuję. Ale zapomnę, że obiecałam.

– Nie szkodzi, zaryzykuję – roześmiała się Natalie.

***

Gdy wieczorem Natalie odwiozła ją do domu, Rose usiadła przy kuchennym stole i zrobiła coś, czego nie robiła od siedemnastego roku życia. Narysowała rzeczywistość, żeby mogła ją zapamiętać. Zaczęła to robić, gdy miała dziesięć lat, po śmierci Margie, a przestała, gdy poznała Vernona. W każdym z setek wykonanych przez nią rysunków – Margie zrywającej truskawki, Margie biegnącej w podskokach do obory dla krów, Margie grającej w kości, jedzącej lody i tulącej lalkę – Rose dorysowywała parę zielonych kaloszy, często ukrytych gdzieś w tle. Kalosze stanowiły rodzaj szyfru. Jeśli znajdowały się na rysunku, oznaczało to, że Rose uczestniczyła wraz z młodszą siostrą w przedstawionej scenie, że była jej naocznym świadkiem w prawdziwym życiu. Siedząc przy kuchennym stole, Rose rysowała teraz czterech synów Natalie jedzących obiad: Nathana, lat piętnaście, Frasera, lat jedenaście. Leo, lat dziewięć, i Joeya, lat trzy. Narysowała również zaskakująco poważnego, lecz świetnie do niej pasującego męża, narysowała makaron, sałatkę, chleb i wino. Narysowała też swoją nową przyjaciółkę, serdeczną i ciepłą Natalie. A w kącie kuchni parę zielonych kaloszy. Jeśli popatrzy na ten rysunek po jakimś czasie, będzie wiedziała, że zna to miejsce oraz tych ludzi. Kalosze świadczyły o tym, że tam była.

Rose schowała rysunek do kuferka ze swoimi dziecięcymi rysunkami przedstawiającymi Margie. Nigdy ich nie opublikowała. Nigdy nawet nie pokazała ich Vernonowi. Westchnęła i zamknęła wieko.

Po jakiejś godzinie zrezygnowała z prób zaśnięcia, włączyła komputer i wyguglała swoją chorobę. „To przypomina życie w labiryncie – napisał ktoś – a jedynym wyjściem z niego jest śmierć”. Wszystko, co przeczytała na ten temat w sieci, było w równym stopniu optymistyczne. Przyrzekła więc sobie, że nie będzie szukać więcej, i zabrała się do przepisywania swojej wyraźnie nieudanej książki.

***

Przez kolejne dwanaście miesięcy Natalie ciężko pracowała nad tym, aby Rose nie opuszczała domu. Alarm został założony na oknach i w drzwiach, a codziennie o szesnastej Rose dostarczano posiłki. Rozpisano plan działań i zaplanowano spotkania z opieką społeczną. W słoiczkach posegregowano różnobarwne jak tęcza pigułki. Wszędzie wokół rozmieszczono karteczki: Czy wyłączyłaś to? Upewnij się, że zamknęłaś tamto. Zapodział się gdzieś czajnik – opiekunka domowa przyniesie ci herbatę. Wszystkie czynności były zaplanowane, ale czasem Rose przeciwko nim protestowała: „Nie wsiądę do tego vana! Nie usiądę w tym kręgu! Gdzie jest Natalie? Sprowadźcie Natalie”.

Natalie robiła rzeczy, których nie powinna robić, i nie ukrywała tego przed Rose. Poradziła jej, żeby zaczęła wybierać pieniądze z konta, a kiedy Rose zrozumiała i zgodziła się na to, Natalie podpowiadała jej, w jakich miejscach może ukryć gotówkę.

– Możesz potrzebować tych pieniędzy, Rose, na ubrania, muzykę, książki lub cokolwiek innego – oznajmiła Natalie, gdy zakleiły koperty zawierające po tysiąc funtów i wsunęły wszystkie pod okładki książek o Tilly. – Trzymaj je w bezpiecznym miejscu. Gdy się przeprowadzisz, zabierz te książki z sobą i schowaj koperty gdzieś w swoim nowym pokoju.

W końcu w biurze ośrodka opieki społecznej w Partick odbyło się spotkanie. Jane, córka Rose, przyjechała na nie specjalnie aż z Londynu i przez połowę czasu wydzierała się przez telefon komórkowy: „Sprzedawaj!”, a przez drugą narzekała na niekompetencję pracowników opieki społecznej i ogólną „znieczulicę społeczną”. Obecny był także wnuk Rose, Chris, jak również Natalie oraz pewny siebie młody szef Natalie, kobieta, która robiła notatki, i mężczyzna, który też robił notatki. Zdecydowano, że piękny dom Rose w Kelvindale zostanie sprzedany, aby można było opłacić jej pobyt w domu opieki.

Po spotkaniu Natalie przyrządziła dla Rose uroczysty obiad, a chłopcy wręczyli jej prezenty (ołówki, długopisy, szkicownik oraz dwa tuziny zaadresowanych do Natalie kopert z naklejonymi znaczkami). Później, kiedy wróciły już do jej domu, Rose także podarowała Natalie prezent: kuferek pełen jej dziecięcych rysunków oraz tych, które powstały w ciągu minionego roku. Wyjaśniła jej znaczenie zielonych kaloszy.

– Jeśli chcesz, możesz je wyrzucić. Nie są nic warte, to tylko szkice z pamięci.

– Nigdy ich nie wyrzucę – zapewniła ją Natalie. – I obiecuję, że będę cię odwiedzać. I to tak często, że jeszcze się mną znudzisz.

***

To Chris zaproponował Dom Opieki Zielona Przystań, ponieważ był bardzo ładny, położony niedaleko od jego domu i zbierał znakomite oceny po każdej kontroli. Chris zawiózł tam Rose w pewną słoneczną sobotę.

– Spójrz na ten wspaniały budynek! Wszystkie pokoje mają własne łazienki, a twój ma w dodatku widok na ogród różany. Czyż to nie kapitalna zbieżność: ogród różany dla Rose?

Było tu bez wątpienia pięknie. Rezydencja przypominała zamek, dzięki czemu Rose sama czuła się trochę jak księżniczka.

– Powinniśmy tu zostać na noc i pójść na kolację do Old Ginn House!

Rose potrafiła wyobrazić sobie, że spędzi tu dwie noce, ale nie więcej. Chociaż kochała naturę, to największą frajdę sprawiał jej zgiełk miejskiego życia, a tutaj były tylko ogrody, pola i rzeka. Jeśli nie będzie mogła obserwować ludzi, tak jak robiła to, siedząc przy swoim kuchennym stole albo przechadzając się po West Endzie w Glasgow, klucząc nieznanymi trasami, gawędząc z właścicielami sklepików i spacerowiczami wyprowadzającymi psy, to prawdopodobnie uschnie i umrze.

– To dom opieki, babciu. Są tu ludzie, którzy będą dla ciebie gotować.

– Ach…

Rose zauważyła podjazd prowadzący do frontowych drzwi i zaparkowaną przy nim karetkę. Przez szeroko otwarte drzwi wytoczono nosze na kółkach z zakrytymi prześcieradłem zwłokami. To uprzytomniło jej, gdzie tak naprawdę się znajduje. Nie będzie już więcej weekendowych wypadów, koniec z podróżami samolotem tylko z jednym zestawem ubrań na zmianę i przyborami do rysowania w małym plecaku, koniec samotnych kolacji w cudownych restauracjach. Rose uwielbiała jadać w samotności. Ale tej Rose już nie było, ta Rose stanęła właśnie u wejścia do labiryntu.

***

Na zajęcia grupowe w domu opieki Marcus, który sam był niespełnionym powieściopisarzem, zaprosił specjalnie dla Rose miejscową autorkę. H. R. Davids pisała kryminały. Rose nie lubiła kobiet, które robiły z siebie istoty pozbawione płci (a w zasadzie to mężczyzn), żeby sprzedać więcej książek. Nie miała więc ochoty nazywać jej H ani HR. Jak, do cholery, mogło brzmieć jej imię? Zgadza się, osiemdziesięciodwulatki też przeklinają. A także jedzą, piją i srają. Lubią jednych ludzi, innych zaś nienawidzą i miewają myśli, które można określić jako dwuznaczne, a czasami nawet złe.

Teraz właśnie Rose naszła taka zła myśl i zaczęła układać w głowie jednogwiazdkową recenzję, którą będzie mogła zamieścić później na Amazonie: „H. R. Davids może przypaść do gustu tylko komuś, kto zupełnie odwykł od myślenia”. (Zgadza się, osiemdziesięciodwulatki potrafią korzystać z komputera).

– A więc byłaś kiedyś pisarką? – zagadnęła H. R. Davids Rose z protekcjonalnym uśmiechem, który ta chętnie starłaby jej z twarzy. Uznała, że będzie nazywać tę nudną sukę „Henrietta Ruth”.

– Nie, Henrietto Ruth, wciąż jestem pisarką, a do tego ilustratorką. Piszę książki dla dzieci.

Henrietta Ruth najwyraźniej postanowiła darować zramolałej staruszce to, że przekręciła jej imię. Zacisnęła usta i obrzuciła litościwym spojrzeniem siedzącą na fotelu Rose, zupełnie jakby chciała poklepać ją po głowie. W zajęciach brały udział jeszcze cztery osoby. Henrietta Ruth czytała przez dwadzieścia minut, a każda sekunda wydawała się nudniejsza od poprzedniej. Morderca, zwłoki, inspektor policji z mroczną przeszłością, bla, bla, bla.

– Wspaniałe! – Marcus zaczął klaskać, gdy czytanie wreszcie dobiegło końca. – Niesamowite! Czy ktoś chciałby zadać naszej bestsellerowej autorce jakieś pytanie?

Rose przyjrzała się obecnej w sali pozostałej czwórce pensjonariuszy. Był tam Jim, sześćdziesięcioośmioletni były gitarzysta rockowy z długimi włosami i niezłymi nogami, których Rose miała wielką ochotę dotknąć. Jim nie był na tyle stary ani schorowany, żeby tutaj trafić, dlatego Rose zawsze się dziwiła jego obecności w ośrodku. Rockman jednak nie zdawał się mieć żadnych palących pytań. Siedział na krześle zajęty wystukiwaniem czegoś na telefonie komórkowym. Była też Nancy, katatoniczka. Obok niej siedział jej wierny mąż Gavin, który przeniósł się wraz z nią do domu opieki, mimo że absolutnie wszystko było z nim w porządku (oprócz pogłębiającej się, wyniszczającej depresji spowodowanej przez nieustanne przebywanie w towarzystwie żony, która od czterech lat nie powiedziała ani słowa). Gavin pokręcił głową. Pytania, jakie chciałby zadać, były zbyt poważne na autorkę powieści kryminalnych. Wreszcie była też Emma, za bardzo pochłonięta śpiewaniem, by o cokolwiek pytać. Nieustannie powtarzała jedną i tę samą linijkę: nad pięknymi, pięknymi brzegami Loch Lomond, nad pięknymi, pięknymi brzegami Loch Lomond, nad pięknymi, pięknymi brzegami Loch Lomond… Emma miała łagodną odmianę demencji, ale jej nieustanny śpiew doprowadzał wszystkich do szału, łącznie z Henriettą Ruth, która musiała czytać fragment swojej książki przy wtórze tego jednego wersu.

10 lat

Rose podniosła rękę.

– Tak, proszę pana. Chciałabym wiedzieć, dlaczego nie sprowadzicie lekarza dla mojej siostry. Nie potrafię tego w ogóle zrozumieć.

– Nie potrzebujemy lekarza, Rose – odparł farmer.

– Zdaję sobie sprawę, że może nie wiecie zbyt wiele o astmie, ale proszę, wysłuchajcie mnie, ponieważ ja wiem sporo.

– Odprowadzimy cię do twojego pokoju. Nie denerwujemy się. Nie ma się czym niepokoić. – Farmer wyciągnął ramiona, żeby podnieść Rose z fotela. – Ćśś, już idziemy. Teraz poszukamy Catherine. Pamiętasz Catherine?

– Ale Margie może umrzeć!

***

Margie miała siedem lat, miękkie żółte włosy i ciemnobrązowe oczy. Była delikatna, pulchna i wciąż zdawała się wierzyć w szczęście. Przebywały tu od miesiąca. Minęły cztery tygodnie, od kiedy mama pożegnała się z nimi na dworcu kolejowym King’s Cross Station, a one pojechały na wieś, ponieważ tam nie spadały bomby. Rose i Margie nigdy wcześniej nie jechały pociągiem i nigdy nie były na wsi. Matka pocałowała je bez większych emocji, jakby chciała je zapewnić, że ich wyjazd to nic poważnego. Gdy tylko wsiadły do wagonu, odwróciła się i poszła. Może rozpłakała się w drodze powrotnej. Teraz zostanie w Londynie sama. Sama w czynszowym mieszkaniu z jedną sypialnią, które nazywały domem. Rose patrzyła za nią, aż zupełnie zniknęła. Żegnaj, mamo.

Pociąg jechał szybko i głośno stukał, był pełen dzieci w różnym wieku, wiele z nich szlochało. Rose objęła Margie, która przez cały czas przytulała do piersi swoją najdroższą lalkę Violet. Pogłaskała siostrę po włosach i stłumiła płacz, ponieważ teraz była dorosła. Teraz to na niej spoczywała odpowiedzialność.

– Nic nam się nie stanie, Ro-Ro?

Margie zawsze nazywała ją Ro-Ro. Była jedyną osobą, która tak się do niej zwracała, i tylko jej Rose na to pozwalała.

– Wszystko będzie dobrze, aniołku.

Farmer odebrał je z budynku ratusza w Penrith. Był garbaty, a gdy szedł, przechylał się na lewą stronę. Być może to jego garb sprawił, że był taki nieszczęśliwy, a może było dokładnie na odwrót? Gdy do holu weszło kilku mężczyzn w obdartych, brudnych ciuchach, Rose modliła się po cichu, żeby nie trafiły właśnie do niego. Gdy jednak podszedł do nich z tym swoim pochylonym grzbietem, kulejącymi nogami i zwężonymi złośliwymi oczami, ścisnęła mocno rękę Margie. Pokazał im, by poszły za nim. Szli razem w deszczu dwie mile, aż w końcu dotarły do swego nowego domu. Podczas podróży pociągiem Rose wyobrażała sobie, że zamieszkają w wielkiej wiejskiej posiadłości z żywopłotami i ogrodem różanym. Marzyła o ślicznych owieczkach, które będą mogły karmić i kochać, o kotach i psach oraz o radosnych pulchnych gospodarzach. Kiedy więc dotarły wreszcie do tonącego w błocie rozpadającego się domku, Rose musiała bardzo się starać, aby ukryć swoje rozczarowanie. Nie zastała tu żadnych radosnych ludzi, tylko zbolałego, porozumiewającego się monosylabami farmera, jego przykutą do łóżka chorą żonę oraz czwórkę innych dzieci z miasta, które wzorem farmera również stały się ponure i milczące.

Mężczyzna bardzo dbał o ich bezpieczeństwo: posłać łóżka, wyszorować podłogę, wydoić krowy, cicho siedzieć, wy bezczelne latawice – cokolwiek to znaczyło – pomieszać zupę, posprzątać kuchnię, ścisnąć, puścić, krowy wydoić, powiedziałem: cicho być!

***

– A teraz, Rose – odezwał się farmer, gdy znalazła się z powrotem w swoim pokoju – uspokój się, już cicho, nie ma tu żadnych krów. Catherine włączy teraz twoją ulubioną melodię.

Z bardzo małego urządzenia na stoliku przy łóżku popłynęła muzyka.

– Imagination.

Tak, to była jej ulubiona melodia! Każdego wieczoru, od kiedy tu przybyły, Margie mówiła: „Zaśpiewaj, Ro-Ro, zaśpiewaj mi tę piosenkę”. Potem zasypiała wsłuchana w głos starszej siostry, wyobrażając sobie, że obie znajdują się w domu i wszystko jest tak, jak być powinno. Tylko że to urządzenie było takie małe!

– A teraz może usiądziesz przy biurku i przejrzysz swoje ulubione rzeczy. Nie spiesz się, obejrzyj każdy przedmiot i opowiedz o nim Catherine.

Rose usiadła przy biurku, jak nakazał jej farmer, i przypomniała sobie, że musi być posłuszna, jeśli chce przeprowadzić to, co sobie zamierzyła. Przewróciła oczami, patrząc na Margie (nie Catherine!), po czym zaczęła udawać, że przygląda się swym „ulubionym” przedmiotom rozłożonym na biurku. Fotografie z twarzami nieznajomych, brzydki rysunek, jakieś książki dla dzieci, kolorowe kredki, ołówek i ogromna sterta najbardziej szeleszczącego i najbielszego papieru, jaki w życiu widziała. Te przedmioty nic jej nie mówiły. Nawet do niej nie należały. Musiała jednak udawać, że jest inaczej, dlatego wzięła do ręki pomarańczową kredkę i zaczęła rysować.

82 lata

Nie zawsze była świadoma tych przeskoków, ale kiedy odwiedzała ją jeszcze Natalie, powiedziała jej, że zdarzały się dość często. Teraz jednak jej umysł nigdzie się nie wybierał i wszystko było dla niej jasne. Kolorowe kredki. Musiała rysować!

Nie miała już niczego poza rysowaniem, ponieważ po śmierci Beatrice wszystko im odebrano. Nie mogła opuszczać terenu ośrodka. Skonfiskowano jej telefon komórkowy, a korzystanie z telefonu w biurze było zabronione. Pisanie listów – zakazane. (Zabrano jej nawet ostatni zapas zaadresowanych kopert ze znaczkami, które dostała od Natalie). Żadnych gości z wyjątkiem Chrisa. Nie mogła robić nic, tylko rysować historyjki o Tilly. Wszystko to, oczywiście, dla jej dobra.

– Gdy ostatnio wyszłaś sama na spacer, omal nie utonęłaś – przypominał jej Chris.

– Nie możemy znowu marnować czasu policji – tłumaczył Marcus.

– Masz tu zapewnioną specjalną opiekę – dodawał Chris. – Chronię cię, dzięki mnie jesteś bezpieczna!

Powinna to narysować, zanim minie ten krótki przebłysk świadomości. Ale ta dziewczyna była zupełnie nowa i nieopierzona. Daj sobie spokój z rysowaniem, Rose. Powinnaś jej o tym po prostu powiedzieć. Być może ona ci uwierzy. Policja nie uwierzyła, Chris nie uwierzył, nie uwierzyły jej córki ani nawet Natalie. Proszę, proszę, maleńka, nie jestem teraz wariatką, wysłuchaj mnie, błagam. Uwierz mi.

Rozdział 3

To stare babsko wystraszyło mnie swoim przedziwnym strojem: dżinsy, martensy, luźny wzorzysty T-shirt i krótkie, farbowane na czarno włosy. Osiemdziesięciodwuletnia kompletnie zbzikowana punkówa.

Odwróciła uwagę od swoich „drogocennych skarbów” na biurku i spojrzała na mnie.

– Zdradzę ci coś, jeśli obiecujesz zachować to w tajemnicy.

– No dobra.

– Obiecujesz?

Wyciągnęłam do staruszki rękę z wystawionym małym palcem, ale nie zrozumiała gestu, więc go schowałam.

– Obiecuję.

– Ale co?

– Obiecuję, że nikomu tego nie zdradzę.

– Czego nie zdradzisz?

Ha! Już zdążyła zapomnieć. Nigdy nie znałam nikogo naprawdę chorego ani też naprawdę starego. Ta chora stara kobieta była dla mnie równie obca i odpychająca jak fretka. Dokładnie tak wyglądała! Jak fretka. Cała chuda, koścista, żółtobiała i pomarszczona. Miałam wrażenie, że lada moment wbije mi kły w szyję.

– Jak tam, dobrze się dogadujecie?

W drzwiach stanęła pielęgniarka. Na jej plakietce widniało imię Gabriella. Miała sterczące cycki, siwe, równo obcięte włosy i jaskrawoczerwono umalowane usta. Rose rzuciła jej pełne przerażenia spojrzenie.

– Nie słyszałaś o pukaniu? Wynocha z mojego pokoju.

– Nie przejmuj się. – Gabriella uśmiechnęła się do mnie. – Czasami wszystko jej się trochę miesza.

– Skąd ją znasz? – zwróciła się do mnie Rose, gdy pielęgniarka wyszła.

– Nie znam jej.

– A pozostałych? Przyjaźnisz się z pozostałymi?

– O kogo ci chodzi?

– O tamtych, oni są tam. – Wskazała na drzwi.

Pewnie miała na myśli wszystkich, którzy znajdowali się w ośrodku.

– Nie. Wczoraj poznałam tylko Marcusa, a całą resztę dopiero dzisiaj. Jestem tu nowa.