Strona główna » Humanistyka » Polskie kontakty teatralne z Orientem w XX wieku. Część pierwsza: Kronika

Polskie kontakty teatralne z Orientem w XX wieku. Część pierwsza: Kronika

5.00 / 5.00
  • ISBN:
  • 978-83-7453-340-9

Jeżeli nie widzisz powyżej porównywarki cenowej, oznacza to, że nie posiadamy informacji gdzie można zakupić tę publikację. Znalazłeś błąd w serwisie? Skontaktuj się z nami i przekaż swoje uwagi (zakładka kontakt).

Kilka słów o książce pt. “Polskie kontakty teatralne z Orientem w XX wieku. Część pierwsza: Kronika

Pierwsza część opracowania poświęconego polskim kontaktom z teatrem azjatyckim. Niniejszy tom zawiera kronikę dokumentującą pobyty twórców i zespołów z Chin, Japonii, Indii czy Indonezji w Polsce. Autor na podstawie afiszów, recenzji, fotografii i zapisów filmowych stworzył szczegółową relację, dzięki której dosiadujemy się, jakie przedstawienia zostały pokazane w Polsce przez ostatnie sto lat, a także kto, co i gdzie na ten temat napisał. Uzupełnienie kroniki stanowią zebrane w odrębnym tomie studia obejmujące takie zagadnienia, jak:  polska recepcja opery pekińskiej i japońskiego teatru nō, wizyty zespołów kabuki czy stosunek Jerzego Grotowskiego do kultur Orientu.

Polecane książki

Wiktorek jest odważnym i pełnym energii, pięcioletnim chłopcem. Każdego wieczoru słucha z przejęciem opowiadanych przez Tatę historii. Zresztą nie musi ich sobie wyobrażać! Bohaterowie bajek istnieją naprawdę! A to wszystko za sprawą pewnego zaczarowanego przedmiotu, który pewnego razu Wiktorek otrz...
Małżeństwo Seliny i potentata przemysłowego Riona Moralisa miało być tylko umową biznesową ich rodzin. Mimo to młodzi zakochali się w sobie. Niestety, Rion ma powody, by podejrzewać Selinę o zdradę. Choć ona nigdy się do tego nie przyznała, dumny Grek natychmiast wystąpił o rozwód. Gdy sp...
W publikacji przedstawiono najważniejsze problemy powstające na etapie realizacji podatków i opłat lokalnych, uwzględniając najnowsze zmiany w przepisach regulujących tę kategorię danin publicznych, orzecznictwo sądów administracyjnych oraz dorobek doktryny prawa podatkowego. W opracowaniu omówio...
Dwutomowa publikacja. Część pierwsza jest monografią krajoznawczą karpackich rubieży, część druga to przewodnik po beskidzkich szlakach: Gorganach, Czarnohorze, Karpatach Marmaroskich i Połoninach Hryniawskich. Książka ukazuje na podstawie starych, jak i najnowszych źródeł oraz własnych obser...
„W tej książce jest coś, co wynosi ją ponad większość innych powieści kryminalnych”. Adresseavisen Thorkild Aske, były funkcjonariusz śledczy z przeszłością, zgadza się pomóc przy researchu do nowej książki znanej autorki kryminałów, Milli Lind. Jej poprzedni konsultant, niegdyś również policjant...
Patrzę na Twoje zdjęcia, takie wyraziste, takie realne, nic, tylko uśmiechnąć się do Ciebie i przytulić i nie pojmuję, że już Cię nie dotknę, nie porozmawiam z Tobą. Znowu obudziłam się o piątej rano i nie mogłam zasnąć, mimo ćwiartki relanium i łyka wódki. (…) Ty zawsze rozdawała...

Poniżej prezentujemy fragment książki autorstwa Zbigniew Osiński

Projekt graficzny i typograficzny: Joanna Kwiatkowska

Wybór ilustracji: Zbigniew Osiński

Redakcja: Karina Szyszko

Korekta: Małgorzata Choszcz

Skład: Joanna Kwiatkowska, Maciej Goldfarth

© by Zbigniew Osiński

© for this edition by wydawnictwo słowo/obraz terytoria, 2008

wydawnictwo słowo/obraz terytoria

sp. z o.o. w upadłości układowej

80-246 Gdańsk, ul. Pniewskiego 4/1

tel.: (058) 345 47 07, 341 44 13

fax: (058) 520 80 63

e-mail:slowo-obraz@terytoria.com.pl

www.terytoria.com.pl

ISBN 978-83-7453-340-9

Skład wersji elektronicznej: Tomasz Szymański

konwersja.virtualo.pl

WSTĘP

Nie ma w Polsce ani jednej placówki, która konsekwentnie i metodycznie gromadziłaby nawet zupełnie podstawowe materiały na temat kontaktów teatralnych z kulturami tak zwanego Orientu, takie jak programy występów azjatyckich zespołów, plakaty i afisze, recenzje, fotografie, dokumenty filmowe. Zakład Dokumentów Życia Społecznego w Bibliotece Narodowej gromadzi jedynie programy i afisze od roku 1945 do dzisiaj. Podobnie Biblioteka Uniwersytecka w Warszawie i inne biblioteki akademickie w Polsce. W Zbiorach Specjalnych Instytutu Sztuki PAN gromadzona dokumentacja jest zdecydowanie polonocentryczna. Spośród innych placówek korzystałem przede wszystkim ze zbiorów: Instytutu Teatralnego im. Zbigniewa Raszewskiego w Warszawie (istnieją one od roku 1975; wcześniejsze są przypadkowe, otrzymane przeważnie jako dary od ludzi bądź po ludziach teatru), Muzeum Teatralnego w Warszawie, Muzeum Historycznego Miasta Krakowa, Centrum Sztuki i Techniki Japońskiej Manggha w Krakowie, Centrum Informacji Japońskiej w Warszawie, Archiwum Muzeum Ziemi PAN w Warszawie („Materiały Mieczysława Limanowskiego, 1876–1948”), bibliotek i archiwów teatrów (w pierwszej kolejności Teatru im. Juliusza Słowackiego w Krakowie, także Teatru Dramatycznego m.st. Warszawy, Teatru Współczesnego w Warszawie, Centrum Sztuki Studio im. Stanisława Ignacego Witkiewicza w Warszawie) oraz innych placówek artystycznych. Kwerendę filmową przeprowadziłem w Filmotece Narodowej. Archiwum Filmowym – Chełmska w Warszawie. Znajdują się tam przede wszystkim materiały przygotowane do Polskiej Kroniki Filmowej.

I w związku z tą sytuacją jeszcze w roku 2005 mogłem bezkarnie napisać w wydanej przez Ośrodek Badań Twórczości Jerzego Grotowskiego i Poszukiwań Teatralno-Kulturowych we Wrocławiu książce o legendarnym chińskim aktorze Mei Lanfangu: „[…] pierwsza wizyta opery pekińskiej w Polsce i pierwszy u nas przekład tekstu Mei Lanfanga przydarzyły się dokładnie pięćdziesiąt lat po zupełnie zapomnianej warszawskiej wizycie «czarodzieja Sadu Grusz»”1.

Chodzi tu o lata 1935 i 1985. A oto inny fragment z tego samego tekstu: „Była to zarazem pierwsza prezentacja opery pekińskiej w stolicy Dolnego Śląska”2.

Tymczasem – o czym można się przekonać z Kroniki – pierwsza prezentacja obszernych fragmentów klasycznych oper chińskich odbyła się już w grudniu 1951 roku w ramach tournée Młodzieżowego Zespołu Artystycznego Chińskiej Republiki Ludowej. Podczas kolejnych tournée występowały w Polsce inne chińskie zespoły: w 1953 – Zespół Pieśni i Tańca Chińskiej Republiki Ludowej, w 1954 – Zespół Pieśni i Tańca Chińskiej Armii Ludowo-Wyzwoleńczej, w 1955 – Chiński Młodzieżowy Zespół Artystyczny Uczniów Szkoły Teatralnej w Pekinie, prezentując między innymi fragmenty klasycznych oper, w 1958 – Reprezentacyjny Zespół Teatralno-Taneczny Chińskiej Republiki Ludowej, w 1959 – Chiński Zespół Opery Syczuańskiej, w 1961 – Chiński Centralny Teatr Opery i Baletu z Pekinu (dawniej Chińska Centralna Opera Eksperymentalna), w 1963 – Centralny Zespół Pieśni i Tańca Chińskiej Republiki Ludowej i wreszcie w 1965 – Chiński Zespół Pieśni i Tańca Front. Kilka spośród wymienionych dziewięciu zespołów, a wymieniłem jedynie te, które miały w swoim repertuarze klasyczne opery lub przynajmniej jakieś ich fragmenty, a czasami surogaty (te ostatnie pokazywano w roku 1953 i 1954), gościło między innymi we Wrocławiu.

Na moje błędy nie zwrócili uwagi ani redaktorzy, ani recenzenci książki, ani żaden z czytelników. Pozwala to stwierdzić, że w tym zakresie panuje w Polsce duża ignorancja.

Po kilku latach poszukiwań postanowiłem wreszcie zakończyć pracę nad Kroniką. Zdałem sobie bowiem sprawę z tego, że doszedłem do punktu, w którym mógłbym jej nie skończyć chyba nigdy, pozwalając się „zadusić” wielkiej ilości zebranego materiału, czyli temu, co stanowi o atrakcyjności pracy kronikarza, a zarazem bywa jego największym utrapieniem, często stając się prawdziwym przekleństwem.

Ilość zebranych materiałów kilkakrotnie przekroczyła moje oczekiwania, gdy rozpoczynałem pracę nad projektem. Dogłębne doświadczenie tego przez nieszczęsnego autora niemal zawsze prowadzi go do prostracji, a bywa że do rodzaju obłędu.

ObecnieKronika i tak jest dość obszerna. Z zasady unikałem inkrustowania jej cytatami, wyjątki są doprawdy nieliczne: gdybym obficie używał cytatów, zamieniłaby się ona nieuchronnie w rodzaj antologii mogącej liczyć nawet tysiące stron.

Każda kronika zakłada jakiś wybór, selekcję. Nie jest bowiem możliwe uwzględnienie wszystkich faktów i zdarzeń, natomiast można i czasami trzeba ją uzupełniać i aktualizować. To był również mój problem. Z wielu rzeczy świadomie rezygnowałem, przede wszystkim zaś bibliografia jest w wielu wypadkach zaledwie częściowa, a często nie ma jej w ogóle. Do kompletności w tym zakresie dążyłem tylko wtedy, gdy ze względu na cel i charakter tej książki wydało mi się to uzasadnione; we wszystkich innych wypadkach ewentualne uzupełnienia pozostawiam bliższej lub dalszej przyszłości. Na obecnym etapie nie są one według mnie niezbędne.

Na podstawie materiału zebranego w Kronice można zaprojektować niejedną antologię tekstów. Można także napisać wiele książek, nie mówiąc już o artykułach, „wykrawając” niejako z tego materiału tematy i zagadnienia.

Wyłaniają się trzy problemy dotyczące tej Kroniki: po pierwsze – jak powstawała, po drugie – jej przeznaczenie, wreszcie po trzecie – jej cel.

Powstawała ona przede wszystkim w wyniku żmudnych, długotrwałych i bardzo pracochłonnych kwerend biblioteczno-archiwalnych oraz spotkań z osobami zainteresowanymi tą problematyką. Jeśli chodzi o sytuację sprzed roku 1945, wydaje się to oczywiste, nie było wtedy odpowiedników Bibliografii Zawartości Czasopism i Polskiej Bibliografii Literackiej, jednak okazało się, że również około 80 procent informacji oraz danych bibliograficznych, odnoszących się do lat 1945–2000, na próżno byłoby szukać w dwóch wymienionych podstawowych przecież bibliografiach. Jeśli coś się zachowało, trzeba to dopiero odszukać w rozproszonych zbiorach różnych bibliotek i archiwów. Nie potrzebuję zapewniać, że jest to praca wymagająca doprawdy benedyktyńskich cnót i nigdy nie ma pewności, że dotarło się do wszystkich źródeł, raczej można przyjąć, że jest to bardzo mało prawdopodobne.

Z natury rzeczy skupiłem się na materiałach w języku polskim, ale literatura przedmiotu obejmuje również tak zwane języki kongresowe. Nie gromadziłem literatury w językach azjatyckich. To ostatnie będzie zadaniem dla orientalistów.

Również w takim znaczeniu ta Kronika jest i zawsze będzie otwartym zadaniem: można ją uzupełniać na bieżąco i wstecz. Chciałbym to traktować jako wezwanie i wyzwanie dla badaczy różnych pokoleń.

Zapis nazw własnych niepolskich podajemy z konieczności (z powodu braku odpowiednich opracowań naukowych w języku polskim) przeważnie za programami, zaproszeniami, afiszami i plakatami, lub – gdy ich zabrakło – za informacjami prasowymi, recenzjami, notatkami. O wynikających z tej sytuacji konsekwencjach dla redakcji tej książki napisała profesor sinologii Lidia Kasarełło do Kariny Szyszko w e-mailu z 28 stycznia 2008 roku:

„Z tym nie da się nic zrobić. To są właśnie pozostałości chaosu i swawoli, jakie panowały wówczas w transkrypcji. Bez znaków nie da się odtworzyć właściwego brzmienia, a więc i zapisu nazwisk i nazw. Jedynie w wypadku znanych postaci możemy się domyślać (nawet pomimo dziwacznej i domorosłej transkrypcji), o kogo chodzi. Ale tu – nie. Reguły zastosowane w przesłanym tekście do nazw chińskich są niejednolite. To utrudnia sprawę. Ktoś to spisywał «na ucho».

Uważam, że pewna uczciwość badacza każe zachować wszystkie te nazwiska w takim zapisie, w jakim to uczyniono”.

Zgodnie z tą sugestią staraliśmy się postępować.

WYKAZ SKRÓTÓW

ADM – Archiwum Dokumentacji Mechanicznej, obecnie w zbiorach Archiwum Akt Nowych w Warszawie

b.p. – bez paginacji

BN ZDŻS – Biblioteka Narodowa. Zakład Dokumentów Życia Społecznego

Centrum Manggha – Centrum Sztuki i Techniki Japońskiej Manggha w Krakowie

ChRL – Chińska Republika Ludowa

dod. – dodatek

dod. tyg. – dodatek tygodniowy

il. – ilustracja, ilustracje

im. – imienia, imieniem

IKC – Ilustrowany Kurier Codzienny

IT – Instytut Teatralny im. Zbigniewa Raszewskiego w Warszawie

KC PZPR – Komitet Centralny Polskiej Zjednoczonej Partii Robotniczej

KRLD – Koreańska Republika Ludowo-Demokratyczna

KWKZ – Komitet Współpracy Kulturalnej z Zagranicą

MSZ – Ministerstwo Spraw Zagranicznych

MT – Muzeum Teatralne w Warszawie

nr poz. – numer pozycji

NRD – Niemiecka Republika Demokratyczna

Ośrodek Grotowskiego – Ośrodek Badań Twórczości Jerzego Grotowskiego i Poszukiwań Teatralno-Kulturowych we Wrocławiu, od roku 2007 Instytut im. Jerzego Grotowskiego

pt. – pod tytułem

PAGART – Polska Agencja Artystyczna

PAN – Polska Akademia Nauk

PAP – Polska Agencja Prasowa

PKF – Polska Kronika Filmowa

PKiN – Pałac Kultury i Nauki w Warszawie

PRL – Polska Republika Ludowa

PWST – Państwowa Wyższa Szkoła Teatralna

s. – strona, ss. – strony

SPATiF – Stowarzyszenie Polskich Artystów Teatru i Filmu

ZASP – Związek Artystów Scen Polskich

ZSRR – Związek Socjalistycznych Republik Radzieckich

KRONIKA. 1900–20001900

4 VII – 3 XI. Paryż, Théâtre Loïe Fuller. Pierwsze występy japońskiego zespołu teatralnego poza granicami Japonii. Tokijska trupa Otojirō Kawakamiego i jego żony, aktorki tragicznej Sady Yakko (pierwszej od XVII wieku kobiety w japońskim teatrze), daje przedstawienia podczas trwania Wystawy Światowej. Przez sto dwadzieścia trzy dni odbyło się dwieście osiemnaście spektakli, niekiedy po trzy dziennie (grano Kesę, Hidari Jingoro, Kojima Kotoku). Występy te obejrzeli m.in. Gabriel Kempner, wysłannik „Przeglądu Tygodniowego”, i Jan August Kisielewski, przebywający w Paryżu od początku 1900 roku.

Sada Yakko, 1902

Otojirō Kawakami, 1902

Scena z przedstawienia Gejsza i rycerz z Sadą Yakko, 1902

Gabriel Kempner, Teatr japoński na wystawie paryskiej. Paryż w październiku, „Przegląd Tygodniowy” 21 X/3 XI 1900, nr 44, s. 474–475; Isadora Duncan, Moje życie, z języka angielskiego i niemieckiego przeł. Karol Bunsch, Polskie Wydawnictwo Muzyczne, Kraków 1983, s. 76; Nicola Savarese, Cronache di Kawakami e Sada Yacco, „Teatro e Storia”, aprile 1987, nr 1(2), s. 3–65; tenże, Teatro e spettacolo fra Oriente e Occidente, Editori Laterza, Roma–Bari 1992, s. 239–299: Capitolo quarto. Un emblematico gioco di specchi. Attori orientali viaggiano in Occidente, i s. 517–520.

27 XI. Kraków; 4 XII. Przemyśl i Lwów. Odczyty Jana Augusta Kisielewskiego o teatrze japońskim. Zob. 22 II 1902.

Gabriela Zapolska, Odczyt Kisielewskiego, „Słowo Polskie” 1900, nr 568. Obszerne sprawozdanie z lwowskiego odczytu. Przedruk w: taż, Publicystyka, oprac. Jadwiga Czachowska, Ewa Korzeniewska, cz. 3, Zakład Narodowy im. Ossolińskich, Wrocław 1962, s. 37–39; Teatr japoński, „Tydzień” (Lwów) 16 XII 1900, nr 50, s. 400–401.

Marian Raciborski podczas pobytu na Jawie w latach 1896–1900

1901

[Zenon Przesmycki], „Stara, barbarzyńska Japonia…”, „Chimera” 1901, t. III, z. 9, s. 487–489. Anonimowo, w rubryce Varia. Przedruk w: tenże, Pro arte. Uwagi o sztuce i kulturze, nakład i druk Tow[arzystwo] Akc[yjne] S. Orgelbranda synów, Warszawa [1914], s. 84–89.

Alfred Woycicki, Jawański „Wajang” w Dublanach, „Ilustracja Polska” (Kraków–Lwów) 29 XI 1901, nr 11, s. 143–145 [5 fot. ze zbiorów Mariana Raciborskiego].

Po czteroletnim pobycie na Jawie (1896–1900) jeden z najwybitniejszych polskich botaników, Marian Raciborski, dawał w Dublanach pod Lwowem (w latach 1900–1909 kierował katedrą botaniki w tamtejszej Akademii Rolniczej) przedstawienia indonezyjskiego teatru cieni wajang kulit. Raciborski zgromadził m.in. około siedemdziesięciu marionetek ludowego teatru malajskiego i kilkanaście figurek z teatru cieni. Swoją jawajską kolekcję ofiarował Muzeum Etnograficznemu w Krakowie.

Ronggengs, małe tancerki jawajskie. Ze zbiorów Mariana Raciborskiego w Dublanach

Indonezyjski teatr cieni wajang kulit na Jawie. Ustawiona w środku ekranu symboliczna figura Gunungan (inaczej Kakajon), oznaczająca Górę lub Drzewo Życia, symbolizuje również indywidualne, wewnętrzne życie człowieka. „Gunungan jest z reguły złożoną kompozycją plastyczną, której ośrodek stanowi domek o dwojgu drzwi, strzeżony przez dwa uzbrojone w miecze olbrzymy. Nad domkiem, wśród konarów i listowia rozchodzących się od pręta stanowiącego oś kompozycji, widać maskę ducha opiekuńczego, motyw skrzydeł Garudy – wierzchowca boga Wisznu, a także zwierzęta i ptaki. Gunungan miewa wszystkie, lub tylko niektóre motywy, nie zawsze te same zwierzęta […]. Na początku przedstawienia Gunungan stoi prosto, nie przechylone ani w lewo, ani w prawo – walka między Złem a Dobrem jeszcze nie została podjęta”. Józef A. Unger

Na wiadomość o śmierci Raciborskiego zaprzyjaźniony z nim Mieczysław Limanowski, przebywający wtedy w Rosji pośród internowanych Polaków, zamieszcza w jednej z polskich gazet ukazujących się w Moskwie jego piękny portret, w którym znajduje się również opis wrażeń z przedstawień wayangu w Dublanach. Por.: Mieczysław Limanowski, Marian Raciborski. Wspomnienie pośmiertne, „Echo Polskie” (Moskwa) 21 V (3 VI) 1917, nr 118; Prof. dr Władysław Szafer, rektor UJ, Marian Raciborski największy botanik polski, „Czas” 19 VI 1937, nr 135, s. 5; Janusz Kamocki, Hobby profesora Raciborskiego, „Poznaj Świat” 1965, nr 9, s. 33–35; Teresa Marzyńska, Wschodnie fascynacje, „Kontynenty” 1978, nr 4, s. 26–29; Marian Raciborski, Życie pod równikiem, tamże, s. 44–46. Z niewielkimi skrótami, według pośmiertnego wydania z 1924 roku; Informator wystawy: Indonezja mozaika tradycji i kultur. Marian Raciborski jako badacz flory jawajskiej i kolekcjoner sztuki wysp indonezyjskich. Radom, Muzeum im. Jacka Malczewskiego, luty–marzec 2003. Wystawa ze zbiorów Muzeum Etnograficznego im. Seweryna Udzieli w Krakowie i Muzeum Ogrodu Botanicznego Instytutu Botaniki Uniwersytetu Jagiellońskiego. Autorką tekstu do informatora jest Eleonora Tenorowicz, s. 1–18.

Marionetki indonezyjskiego teatru cieni wajang kulit

Por. też popularną kiedyś powieść: Bolesław Mrówczyński, Dutur z rajskiego ogrodu, Nasza Księgarnia, Warszawa 1958, 1961, 1985.

1902

22 II. Warszawa, sala kameralna Filharmonii. Odczyt Jana Augusta Kisielewskiego. Zob. 27 XI, 4 XII 1900.

Jan August Kisielewski, Przed moim odczytem o „Japończykach” w teatrze, „Kurier Warszawski” 21 II 1902, nr 52. Przedruki: O „Japończykach” w teatrze. Przed odczytem, w: tenże, Panmusaion, Towarzystwo Wydawnicze, E. Wende, Lwów–Warszawa 1906, s. 170–177; Myśl teatralna Młodej Polski. Antologia, wybór Irena Sławińska, Stefan Kruk, wstęp Irena Sławińska, noty Bożena Frankowska, Wydawnictwa Artystyczne i Filmowe, Warszawa 1966, s. 294–297, 442–443. Por.: h. [Aleksander Świętochowski], P. Kisielewski o teatrze japońskim, „Prawda” 16 II 1902, nr 9, s. 102 (w rubryce Felieton. Pamiętnik); b.k., Japończycy w teatrze. Odczyt J. A. Kisielewskiego, „Gazeta Polska” (Warszawa) 23/10 II 1902, nr 53, s. 191; R. [Władysław Rabski], Odczyty. J. A. Kisielewski, „O teatrze japońskim”, „Kurier Warszawski” 23 II 1902, nr 54, s. 7–8.

Afisz występu trupy Sady Yakko i Otojirō Kawakamiego w Teatrze Miejskim w Krakowie, 1902

Sada Yakko, 1902

9–16 III. Występy trupy Otojirō Kawakamiego i Sady Yakko we Lwowie, w Krakowie, Łodzi i Warszawie z przedstawieniami Gejsza i rycerz, Kesa. 9–10 III. Lwów, sala Colosseum; 11 III. Kraków, Teatr Miejski; 12 III. Łódź, Teatr Wielki; 13 i 16 III. Warszawa, Teatr w Ogrodzie Saskim. 15 marca w Teatrze w Ogrodzie Saskim zagrano Shoguna oraz scenę sądu z Kupca weneckiego Szekspira. Według afisza: „Za najwyższym zezwoleniem Jego Cesarskiej Mości Mikada Japonii przedstawienie Nadwornej trupy japońskiej ze współudziałem Sady Yacco i Kawakami oraz 30 artystów japońskich cesarskiego teatru w Tokio”.

Obsada:

Gejsza i rycerz: Katsuragi – Sada Yakko; Nagoya Sanza – Otojirō Kawakami; Orihime, narzeczona Nagoya – Tsuri; Gejsza – Nami; Tancerka – Naka; Banza – Nazaki; Wędrowny muzykant – Sughashi; Śpiewak uliczny – Fujita; Gejsze, Kapłani Buddy, Oficerowie itd. Rzecz dzieje się: w I akcie – w dzielnicy gejsz w Yed to, w II akcie – przed bramami świątyni Doio-Si w prowincji Kishu w XVI wieku.

Kesa: Moritō – Otojirō Kawakami; Kesa – Sada Yakko; Koromo, matka Kesy – Naka; Watanabe, rywal Morita – Tugizawa; Do-ji – Nazaki; Zbójcy – Hatori, Malsunato, Kesghiso itd. Rzecz dzieje się: w I akcie – w górach w prowincji Tomba, potem w jaskini zbójców, w II akcie – w ogrodzie, potem w domu Watanaba.

Antoni Kamieński Sada Yakko. Szkice z natury z autografem artystki, 1902

Teatr japoński. Występy Sady Yacco, „Kurier Teatralny” 8 III 1902, nr 10, s. 145–148. Treść Gejszy i rycerza, Kesy i Shoguna, s. 153 [1 fot. B. Wierzbicki i s-ka]; „Rozwój” (Łódź) 10 III 1902, nr 57, s. 3 (Sztuka i piśmiennictwo). Nota; Teatr w Japonii. Z powodu występów Sady Jacco, „Głos Narodu” (Kraków) 11 III 1902, nr 58, s. 3. Wstęp oraz streszczenia Gejszy i rycerza i Kesy; Teatr japoński w Krakowie. Kraków, 12 marca, „Czas” 12 III 1902, nr 59, wyd. poranne, s. 1 (Kronika); Trupa japońska za kulisami, tamże, wyd. wieczorne, s. 2 (Kronika); t. [Juliusz Tenner], Z teatru. Sada Yacco z towarzystwem japońskim, „Czas” 12 III 1902, nr 59, wyd. wieczorne, s. 2–3; Z teatru. Wieczór japoński – Występ p. Sado [sic!] Jacco i p. Kawakami, „Głos Narodu” 12 III 1902, nr 59, s. 5–6; „Gejsza i rycerz”. Dramat japoński, „Kurier Warszawski” 12 III 1902, nr 71, s. 3–4; (E.L.) [Edward Lubowski], Kilka słów o teatrze japońskim, „Kurier Codzienny” 13 III/28 II 1902, nr 72, s. 1; Włodzimierz Perzyński, Sada Yacco, „Głos Narodu” 14 III 1902, nr 61, s. 2–3 i 15 III 1902, nr 62, s. 2; St., Sada Yacco, „Ilustracja Polska” 14 III 1902, nr 11, s. 244–245 [2 fot.]; St., W teatrze japońskim, „Kurier Codzienny” 14/1 III 1902, nr 73, s. 2; Władysław Rabski, Teatr japoński. „Gejsza i rycerz” – „Kesa”, „Kurier Warszawski” 14 III 1902, nr 73, s. 1–2; (St.Łp.) [Stanisław Łapiński], „Rozwój” (Łódź) 14 III 1902, nr 61, s. 2–3 (Sztuka i piśmiennictwo); Sada Yacco, „Echo Muzyczne, Teatralne i Artystyczne” 15/2 III 1902, nr 11, s. 126–128 [1 fot.]; U Sady Yacco, rozmawiała Hajota [Helena Pajzderska-Rogozińska], „Kurier Warszawski” 16 III 1902, nr 75, s. 2–3. W skróconej postaci wywiad ten został przedrukowany w „Głosie Narodu” 18 III 1902, nr 64, s. 2–3 i w „Gazecie Lwowskiej” 19 III 1902, nr 64, s. 4; W[ładysław] R[abski], Z teatru. Teatr japoński: „Shogun” – „Kupiec wenecki”, tamże, s. 7; E[dward Lubowski], Teatr japoński. „Shogun” dramat z życia starożytnego Japończyków. „Kesa”, „Gejsza i rycerz”. Sada-Yacco i Kawakami, „Kurier Codzienny” 17/4 III 1902, nr 76, s. 1; Spectator, Teatr japoński w Warszawie, „Echo Muzyczne, Teatralne i Artystyczne” 22/9 III 1902, nr 12, s. 137, 139 [2 fot.]; Andrzej Niemojewski, Japonizm warszawski, „Głos” 9/22 III 1902, nr 12, s. 191–192; M. Makowski, Japończycy, tamże, s. 196; J[an] M[ori], Przedstawienia japońskie, „Kurier Teatralny” 22 III 1902, nr 12, s. 186–187; Wacław Sieroszewski, Sada Jakko, „Prawda” (Warszawa) 22/9 III 1902, nr 12, s. 9. Przedruk w: tenże, Dzieła, red. Andrzej Lam, Jerzy Skórnicki, t. XX: Varia. (Reportaże i wspomnienia. Publicystyka. Wiersze), Wydawnictwo Literackie, Kraków 1963, s. 170–173; Gabriel Kempner, Teatr japoński i krytyka warszawska, „Przegląd Tygodniowy” 22/9 III 1902, nr 12, s. 158–159; Z tygodnia na tydzień, „Tygodnik Ilustrowany” 22/9 III 1902, nr 12, s. 224. Komentarz redakcyjny i wrażenia rysownika Antoniego Kamieńskiego z wizyty u Sady Yakko oraz jego dwa „szkice z natury z autografem artystki”; Wiktor Doleżan, Teatr w Japonii, „Tygodnik Ilustrowany” 22/9 III 1902, nr 12, s. 234 i 29/16 III 1902, nr 13, s. 254–256; cb., Jeszcze o Japończykach, „Kurier Codzienny” 23/10 III 1902, nr 82, s. 2; Władysław Bogusławski, Teatr i muzyka, „Biblioteka Warszawska”, kwiecień 1902, t. II, z. 1, s. 114–117; Feliks Koneczny, Teatr krakowski, „Przegląd Polski”, maj 1902, z. 11, s. 370–372; Józef Jankowski, O teatrze japońskim, w: tenże, Kesa. Utwory dramatyczne i Obrazy niknące, Wydawnictwo Księgarni St[anisława] Sadowskiego, Warszawa 1910, s. 5–10 [2 fot.]. Pierwsza redakcja: „Świat” 4 IX 1909, nr 36, s. 12. Por.: Roman Taborski, Z dziejów recepcji teatru i dramatu orientalnego w okresie Młodej Polski, w: Wśród mitów teatralnych Młodej Polski, pod red. Ireny Sławińskiej, Marii Barbary Stykowej, Wydawnictwo Literackie, Kraków 1985, s. 145–166; Eugenio Barba, Nicola Savarese, Sekretna sztuka aktora. Słownik antropologii teatru1, red. wydania polskiego Leszek Kolankiewicz, przeł. Jarosław Fret i inni, Ośrodek Badań Twórczości Jerzego Grotowskiego i Poszukiwań Teatralno-Kulturowych, Wrocław 2005, s. 108; Japanischer Theaterhimmel über Europas Bühnen. Kawakami Otojirō, Sadayakko und ihre Truppe auf Tournée durch Mittel- und Osteuropa 1901/1902, Herausgegeben und Eingeleitet von Peter Pantzer, Iudicium Verlag GmbH, München [2005].

1904

4 XII. Lwów, Teatr Miejski, pod dyrekcją Tadeusza Pawlikowskiego. Terakoya, czyli Wiejska szkółka, dramat historyczny w jednym akcie Takedy Izumo2. Przełożył i prologiem opatrzył Jerzy Żuławski3. Polska prapremiera. Sześć spektakli, z których dwa pierwsze miały charakter „poranku japońskiego”4. „Rozpocznie Turandot, uwerturą Webera na japońskich motywach, w wykonaniu orkiestry”.

Obsada: Genzō – Józef Chmieliński; Tonami – Faustyna Węgrzynowa; Macuo – Ludwik Solski, Czyjo – Irena Solska (Konstancja Bednarzewska – 14 VI 1905); Gemba – Maksymilian Węgrzyn; Matka Szuzaja – Helena Chmielińska; Sanzuke – Ignacy Kaliski; Gimel – Zofia Sławińska; Chłopi – Henryk Czaki, Michał Patiuszenko, Władysław Sowiński, Julian Kratochwil.

Przedstawienie „było niepowszednim wydarzeniem artystycznym. Komunikat teatralny mówi o wprost niezwykle długim, bo miesięcznym przygotowywaniu, korzystaniu ze zbiorów i z rad znawcy japońszczyzny artysty malarza [Stanisława] Dębickiego i studiowaniu przez reżysera starej poezji japońskiej. […] Było to jedno z najbardziej efektownych przedstawień za dyrekcji Pawlikowskiego”5.

„Ze sztuk japońskich w repertuarze polskiego teatru w okresie Młodej Polski największe powodzenie uzyskał jednoaktowy dramat osiemnastowiecznego autora Takedy Izumo Terakoja, czyli Wiejska szkółka. Został on wówczas dwukrotnie przetłumaczony na język polski (zapewne za pośrednictwem przekładów niemieckich) przez Jerzego Żuławskiego i Henryka Fogla. Obydwa te tłumaczenia zostały wydane – przekład Fogla, wraz z drugą jeszcze sztuką, Asagao Yamady Kakashi, w książeczce Dramaty japońskie (Lwów–Złoczów, bez roku, recte 1905, w popularnej Bibliotece Powszechnej W. Zukerkandla), a Żuławskiego jako XVII tomik serii wydawniczej H. Altenberga Biblioteka Utworów Dramatycznych (Lwów 1907)”6.

1905

7 X. Kraków, Teatr Miejski, pod dyrekcją Ludwika Solskiego. Terakoja, czyli Wiejska szkółka Takedy Izumo. Przełożył i prologiem opatrzył Jerzy Żuławski. Reżyseria Ludwik Solski. Grano razem z Sawantkami Moliera. Siedem spektakli, ostatni 8 lutego 1906. Prolog wygłosił Marian Andruszewski.

Obsada: Genzō – Józef Sosnowski; Tonami – Helena Arkawin; Macuo – Ludwik Solski; Czyjo – Irena Solska; Kotaro – ***; Gemba – Zenon Mastalski, Bolesław Zawierski; Szuzaj – Helena Czechowska; Matka Szuzaja – Helena Łazarewicz; Sanzuke – Leon Czechowski; Gimel – Leonard Bończa[-Stępiński]; Chan – ***; Iwam – ***; Tokusan – ***; Chłop I – Bolesław Puchalski; Chłop II – Juliusz Jejde, Bolesław Zawierski; Chłop III – Józef Nowicki; Chłop IV – Stanisław Bronicz[-Iłowiecki].

W Archiwum Artystycznym i Bibliotece Teatru im. Juliusza Słowackiego w Krakowie zachowały się afisze i egzemplarz inspicjencki, rękopis, sygn. 1126.

Józef Flach, „Przegląd Polski” 1905, nr 158, s. 350; Kr., Z teatru [niewielka nota prasowa bez adresu bibliograficznego]; Konrad Rakowski, „Czas” 1905, nr 230; Zygmunt Sarnecki, Teatr. Terakoja, dramat historyczny japoński w jednym akcie Takeda Izumo, przełożył i prologiem opatrzył Jerzy Żuławski, „Nowa Reforma” 1905, nr 231; „Czas” 1906, nr 154. Bibliografia recenzji: Halina Gembala, Krystyna Solańska-Szczepanik, Repertuar Teatru Miejskiego w Krakowie (16 października 1909 przemianowanego na Teatr im. J. Słowackiego) 1905–1913, Instytut Sztuki PAN, Warszawa 1990, s. 10. Archiwum Artystyczne i Biblioteka Teatru im. Juliusza Słowackiego: Wycinki prasowe, 1905/1906.

W popularnej serii wydawniczej Arcta Książki dla Wszystkich ukazuje się Siakuntala Kalidasy, w przekładzie Adolfa Strzeleckiego sporządzonym według niemieckiego tłumaczenia.

1906

2 VI. Warszawa, Teatr w Filharmonii, pod dyrekcją Mariana Gawalewicza i Aleksandra Rajchmana. Premiera Terakoi Takedy Izumo. Przełożył Henryk Fogel. W głównej roli kobiecej Wanda Siemaszkowa.

Hanako, 1909

1908–1909

Trzykrotne występy aktorki japońskiej Hanako7 i jej zespołu w dwóch jednoaktówkach: W herbaciarni i Otake. 20 i 22 V 1908. Lwów, Teatr Miejski; 21 V. Stanisławów; zapowiedziany na 11 czerwca jedyny występ w Teatrze Miejskim w Krakowie został odwołany z powodu niedyspozycji artystki8; 7 i 8 VII 1909. Kraków, Teatr Ludowy, pod dyrekcją Edmunda Rygiera; 2–5 i 8 IX. Warszawa, duża sala Filharmonii, na zaproszenie Mariana Gawalewicza, dyrektora prywatnego Teatru Małego. Zespół dał pięć spektakli. Ponadto podczas tego pobytu Japończycy wyjechali na jedno przedstawienie do Łodzi (Teatr Wielki), a po opuszczeniu Warszawy występowali jeszcze w Częstochowie.

Kornel Makuszyński, Madame Hanako, „Słowo Polskie” 21 V 1908, nr 238, wyd. popołudniowe, s. 1–2. Przedruki w: tenże, Moje listy, Wydawnictwo Tygodnika Ilustrowanego, Warszawa [1928], s. 103–112; tenże, Listy zebrane. Listy z Capri, Lido, Paryża, Sopotu, Karlsbadu, Zakopanego i Lwowa, Gebethner i Wolff, Warszawa [1929], s. 87–95: List o Madame Hanako; Juliusz Tenner, Kilka myśli o nowoczesnej sztuce aktorskiej. Z powodu występu trupy aktorskiej p. Hanako w Teatrze Miejskim we Lwowie, „Nasz Kraj” (Lwów) 6 VI 1908, z. 10, s. 192–198. Przedruk nieco zmienionej wersji: O nowoczesnej sztuce aktorskiej, w: tenże, O twórczości aktorskiej. Trzy rozprawy, Lwów [1912], s. 45–72; A.Wł. [Janocki], Hanako, „Czas” 1908, nr 91, wyd. wieczorne. Przedruk z nieznacznymi skrótami: „Czas” 1909, nr 151, wyd. wieczorne; „Czas” 6 VI 1908, nr 130, wyd. wieczorne; „Głos Narodu” 6 VI 1908, nr 260; „Nowa Reforma” 6 VI 1908, nr 261; „Czas” 10 VI 1908, nr 132, wyd. wieczorne; „Głos Narodu” 10 VI 1908, nr 264; „Nowa Reforma” 10 VI 1908, nr 265; „Nowa Reforma” 2 VII 1909, nr 295; Hanako w Krakowie, „Nowości Ilustrowane” 2 VII 1909, nr 27; kr. [Konrad Rakowski], „Czas” 8 VII 1909, nr 152, wyd. wieczorne; „Głos Narodu” 8 VII 1909, nr 185; wp. [Władysław Prokesch], „Nowa Reforma” 8 VII 1909, nr 305; Hanako, „Scena i Sztuka” 28 VIII 1909, nr 35, s. 8–9 [1 fot.]; Józef Jankowski, O teatrze japońskim, „Świat” 4 IX 1909, nr 36, s. 12 [1 fot.]. Wersja zmieniona w: tenże, Kesa. Utwory dramatyczne i Obrazy niknące, Wydawnictwo Księgarni St[anisława] Sadowskiego, Warszawa 1910, s. 5–10 [1 fot.]; Nicola Savarese, A Portrait of Hanako, transl. by Richard Fowler, „Asian Theatre Journal”, Spring 1988, t. 5, nr 1, s. 63–75 [1 fot.]; Kathy Foley, Hanako and the European Imagination, tamże, s. 76–85 [1 fot., rzeźba Rodina]; Leonard C. Pronko, After Hanako…, tamże, s. 86–91; James R. Brandon, On Little Hanako, tamże, s. 92–100 [8 fot.]; Nicola Savarese, Nieporozumienia i pomysły: od Jedwabnego Szlaku do Seki Sano, w: Barba, Savarese, s. 88, 90; Jan Michalik, Hanako w Krakowie, „Didaskalia. Gazeta Teatralna”, październik 2005, nr 69, s. 76–79 [2 fot.]; Jerzy Żuławski, Przed wizytą japońskich aktorów, oprac. i do druku podał Jan Michalik, tamże, s. 80–81; Jan Michalik, Hanako w Krakowie. Suplement, „Didaskalia. Gazeta Teatralna”, czerwiec–sierpień 2006, nr 73–74, s. 92.

Hanako. Rzeźba Auguste’a Rodina, brąz, 1908. Musée Rodin, Paryż

1910

„Na jesieni 1910 roku w zapowiedziach repertuarowych kierowanej przez Bolesława Gorczyńskiego eksperymentalnej Wolnej Sceny, utworzonej przy warszawskim Teatrze Małym, pojawiła się zapowiedź przygotowania utworów japońskich i perskich w opracowaniu Remigiusza Kwiatkowskiego. Niestety szybki upadek Wolnej Sceny uniemożliwił realizację tego interesującego zamierzenia”9.

Stanisław Wyspiański, Portret Michała Siedleckiego, ołówek, 1902

1912

Pod koniec roku, w trzech kolejnych numerach specjalistycznego czasopisma wydawanego w Warszawie, ukazał się tekst japońskiego autora: Szeko Tsubutszi10, Dramat japoński, przeł. K. W-i, „Świat Teatralny” 1912, nr 3(9), s. 84; nr 4(10), s. 95–96; nr 5(11), s. 105–106.

Michał Siedlecki w krakowskim mieszkaniu, w tle sarong przywieziony z Jawy, 1939

Ilustracje z książki Michała Siedleckiego Jawa. Przyroda i sztuka.Uwagi z podróży

1913

Michał Siedlecki, Jawa. Przyroda i sztuka. Uwagi z podróży, Wydawnictwo J. Mortkowicza, Warszawa–Kraków 1913, s. 234–245: Muzyka – Gamelan; s. 249–260: Teatr – Wajang.

Tenże, Na drodze życia i myśli; Elżbieta Kotarska, Jawa na drodze życia, „Kontynenty” 1974, nr 1, s. 8 [1 il., Stanisław Wyspiański].

Okładka książki Michała Siedleckiego Jawa. Przyroda i sztuka. Uwagi z podróży, Wydawnictwo J. Mortkowicza, Warszawa––Kraków 1913

Wiktor Brumer, Teatr starohinduski. (Kartka z studium o teatrze), „Museion”, listopad 1913, z. 11, s. 107–111.

13 XI. Warszawa, Warszawskie Teatry Rządowe, scena Teatru Letniego. Terakoja, czyli Wiejska szkółka Takedy Izumo. Przełożył Jerzy Żuławski. Reżyseria Ludwik Solski.

Obsada: Macuo – Ludwik Solski; Czyjo – Helena Marcello-Palińska.

Por. Maria Olga Bieńka, Warszawskie Teatry Rządowe. Dramat i komedia 1890–1915, Instytut Sztuki PAN, Warszawa 2003.

1914

T[adeusz] Nalepiński, Derwisze-tancerze. Kartka z podróży po Wschodzie, „Świat” 2 V 1914, nr 18, s. 8–9.

Mieczysław Skabowski, Kilka słów o teatrze arabskim, „Polska Scena i Sztuka” 11 VII 1914, nr 8, s. 191–192. Według przypisu od redakcji artykuł wraz z dwoma oryginalnymi szkicami ilustracyjnymi przekazał do druku młody artysta malarz, „który niedawno wrócił z Algieru, gdzie zainteresował się bliżej teatrem arabskim”.

1918

21 IX (według Jana Ciechowicza: 28 IX11). Kijów, Teatr Polski, sala Ogniwa. Biuro pocztowe, fantazja hinduska w dwóch odsłonach Rabindranatha Tagore (właśc. Thakur). Tłumaczenie Jan Kasprowicz (?)12. Reżyseria Stanisława Wysocka. Dekoracje Józef Wodyński. Grano razem z Tragedią florencką Oskara Wilde’a w przekładzie Wacława Rogowicza.

Obsada: Madehaw – Antoni Bednarczyk; Amal, jego przybrany syn – Zofia Mysłakowska; Sudha, mała kwiaciarka – Helena Orlikówna; Doktór – Marceli Trapszo; Mleczarz – Julian Strycharski; Stróż – Antoni Różański; Starzec – Jan Szymański; Wysłannik króla – Julian Kalinowski; Nadworny lekarz – Tadeusz Frenkiel.

Jan Ciechowicz, Z dziejów recepcji teatru staroindyjskiego w Polsce, „Pamiętnik Teatralny” 1974, z. 2, s. 259–260; Zbigniew Wilski, Wielka tragiczka, Wydawnictwo Literackie, Kraków 1982, s. 318.

1919

Styczeń – lipiec. Warszawa. Pierwsze Polskie Studium Teatralne im. Adama Mickiewicza, pod kierunkiem Mieczysława Limanowskiego. Wspólne czytania, m.in. Śakuntali Kalidasy, nie wiadomo w czyim przekładzie.

Aneks. Polskie Studio Sztuki Teatru im. Adama Mickiewicza, w: Mieczysław Limanowski, Juliusz Osterwa, Listy, oprac. i wstępem opatrzył Zbigniew Osiński, Państwowy Instytut Wydawniczy, Warszawa 1987, s. 151–167, 210; Zbigniew Osiński, Pamięć Reduty. Osterwa, Limanowski, Grotowski, słowo/obraz terytoria, Gdańsk 2003.

Kumitaro Isaka (dyrektor teatru w Tokio), Japończyk o teatrach europejskich, „Kurier Polski” 4 VIII 1919, nr 199, s. 4. Wrażenia z podróży po Europie i Stanach Zjednoczonych opublikowane „za jednym z pism angielskich”.

Karol Frycz, około 1918

Markiz Shigenobu Okuma (były premier Japonii), dr Massada Shiozawa (uczony z Uniwersytetu Waseda), Karol Frycz, Tokio 1920.Fot. K. Ariga. Zbiory Muzeum Teatralnego w Warszawie

Listopad 1919 – sierpień 1921. Pobyt Karola Frycza (1877–1963), wybitnego reżysera i scenografa, dyrektora Teatru im. Juliusza Słowackiego w Krakowie (1935–1939 i 1945/1946), na Dalekim Wschodzie w charakterze radcy kulturalnego Poselstwa Rzeczypospolitej Polskiej w Tokio (od sierpnia 1920 do lutego 1921) oraz attaché przy Wysokim Komisarzu na Syberii. Jest członkiem misji polskiej wysłanej na Daleki Wschód w celu zorganizowania powrotu do kraju oddziałom polskim, uchodźcom i jeńcom wojennym. Trasa jego pobytu prowadzi od Szanghaju (luty 1920) przez Pekin do Harbina (do czerwca 1920), stamtąd do Tokio, gdzie poseł Józef Targowski zapoczątkował stosunki dyplomatyczne między Polską i Japonią. Wygłasza odczyty, pisze artykuły dla tamtejszej prasy („Echo de Pekin”, „Paw Leader” i „Politique de la Chine”), wykłada na uniwersytetach i w akademiach sztuki w Tokio, Kioto i Osace. Prowadzi własne studia kultury i sztuki Środkowego i Dalekiego Wschodu, szczególnie w dziedzinie teatru. W latach 1921–1924 ogłasza w prasie polskiej, głównie w „Rzeczypospolitej” i „Tygodniku Ilustrowanym”, kilka cykli „listów z podróży” obejmujących około siedemdziesięciu prac. O przebiegu i znaczeniu tego pobytu obszernie pisze Lidia Kuchtówna w monografii Karol Frycz, Oficyna Wydawnicza Errata/Instytut Sztuki PAN, Warszawa 2004, s. 181–204, 459–462: Na Dalekim Wschodzie. Obecnie przygotowuje do druku wydanie zbioru szkiców Karola Frycza Z podróży. Por.: Marian Dienstl-Dąbrowa, Człowiek teatru – Karol Frycz, „IKC” 5 VII 1935, nr 184; Karol Frycz, O teatrze i sztuce, wybrał i wstępem opatrzył Alfred Woycicki, Wydawnictwa Artystyczne i Filmowe, Warszawa 1967; Katalog wystawy: Karola Frycza twórczość teatralna. Wystawa w Muzeum Teatralnym. Warszawa 2 IX – 15 XI 1970. Teatr Wielki w Warszawie, Muzeum Teatralne. W katalogu wystawy m.in.: Rękopisy. 95. O teatrze chińskim, wrażenia z podróży na Daleki Wschód. Noty w rękopisie. Własność Kazimierz Komeda, Warszawa; Pamiątki, publikacje. 96. Karol Frycz, attaché kulturalny Poselstwa Polskiego w Japonii z księciem Jamogada, profesorem Uniwersytetu w Tokio. Fot. K. Aziga Azabu, Tokio 1920. Własność Irena Jeżewska, Wrocław; 97. Karol Frycz w japońskiej herbaciarni. Fot. Teschiga–Wana, Tokio 1920. Własność Kazimierz Komeda.

W 1924 roku, w związku z wyjazdem Karola Frycza do Konstantynopola (na wystawę polską), ukazuje się nowy cykl jego artykułów. Publikują je: „Rzeczpospolita”, „Warszawianka”, „Tygodnik Ilustrowany”, „Pani”, „Świat”.

Por. Jolanta Hinc, „Teatr Dalekiego Wschodu w refleksji Karola Frycza”. Praca magisterska pod kierunkiem doc. dra hab. Zbigniewa Osińskiego, Wydział Polonistyki Uniwersytetu Warszawskiego, Katedra Kultury Polskiej, Warszawa 1990.

Grudzień. W inauguracyjnym zeszycie „Sceny Polskiej” (wydawany w Warszawie miesięcznik ZASP) ukazuje się tekst Mieczysława Limanowskiego Sztuka aktora. Limanowski założył właśnie wspólnie z jednym z najwybitniejszych polskich aktorów i reżyserów, Juliuszem Osterwą, zespół i teatr Reduta, pierwsze u nas „laboratorium sztuki teatru”. W artykule występują silne inspiracje i bezpośrednie odwołania do kultury japońskiej: aktorka Sada Yakko, malarz Ogata Kōrin (1653–1716), tworzył kakemona, słynne szkice do wyrobów artystycznych z laki, plany ogrodów, był założycielem szkoły. Przedruki w: Myśl teatralna polskiej awangardy 1919–1939. Antologia, wybór i wstęp Stanisław Marczak-Oborski, noty Lidia Kuchtówna, Wydawnictwa Artystyczne i Filmowe, Warszawa 1973, s. 41–48; Mieczysław Limanowski, Był kiedyś teatr Dionizosa, wstęp, wybór i oprac. Zbigniew Osiński, Instytut Sztuki PAN, Warszawa 1994, s. 138–146.

1920

25 IX (według Jana Ciechowicza: 18 IX13). Warszawa, Teatr Rozmaitości, sala Teatru Letniego. Biuro pocztowe, fantazja w dwóch odsłonach Rabindranatha Tagore. Tłumaczenie Jan Kasprowicz (?). Reżyseria Stanisława Wysocka. Dekoracje Józef Wodyński.

Jan Ciechowicz, Z dziejów recepcji teatru staroindyjskiego w Polsce, „Pamiętnik Teatralny” 1974, z. 2, s. 259–260; Zbigniew Wilski, Wielka tragiczka, Wydawnictwo Literackie, Kraków 1982, s. 318.

1921

Franciszek Siedlecki, Teatr chiński i japoński, „Gazeta Policji Państwowej”, sierpień 1921, nr 20, s. 13–14 (313–314). Ciąg dalszy pt. Teatr japoński, nr 22, s. 13–14 (345–346).

21 i 22 IX. Warszawa, Filharmonia. Wieczór tańców orientalnych w wykonaniu egipskiej tancerki Sent M’Ahesy (właśc. Elsa von Carlberg). W programie m.in.: Taniec ze sztyletem, Modlitwa klasztorna, Taniec z gościny Baltazara, Jaravi, Taniec Izydy, Bożyszcze Sjamu, Zielony paw, Taniec masek, Taniec beduinów. Program w zbiorach MT.

E[dmund] Wierciński, Wieczór Sent M’Ahesy, „Goniec Teatralny” 4–11 X 1921, nr 37, s. 10–11 (Sztuka Teatru). Przedruk w: tenże, Notatki i teksty z lat 1921–55, wybór i red. Anna Chojnacka, Wiedza o kulturze, Wrocław 1991, s. 29.

20 XI. Warszawa, Towarzystwo Higieniczne. Jako drugi w cyklu niedzielnych konferencji organizowanych przez Radę Artystyczną ZASP Karol Frycz wygłasza prelekcję „O teatrze chińskim”. Zob. „Kurier Polski” (Warszawa) 17 XI 1921, nr 313, s. 6 (Sztuka).

1922

4 VII. Warszawa, Towarzystwo Higieniczne. W cyklu niedzielnych konferencji organizowanych przez Radę Artystyczną ZASP Kazimierz Rogala-Kosiński wygłasza prelekcję „O teatrze japońskim”. Por. „Scena Polska”, styczeń–luty 1922 (Kronika).

B., Z dziejów teatru japońskiego, „Przegląd Teatralny i Kinematograficzny” 1922, nr 10, s. 16; Stefan Łubieński, Pierwiastek artystyczny i dramatyczny w życiu i sztuce japońskiej, „Przegląd Teatralny i Kinematograficzny” 1922, nr 34–37. Por.: „Scena Polska” 1922, nr 8–10, s. 33; Europejscy dramatopisarze w Japonii, „Głos Narodu” (Kraków) 1922, nr 183; Eugeniusz Meller, O teatrze japońskim, „Życie Teatralne” (Lwów) 1922, nr 25, s. 5–7.

Rabindra Nath [Rabindranath] Tagore, Poczta, odtworzył Jan Stur, Lwów 1922. Pierwszy przekład tego utworu na język polski. Por. Barbara Grabowska, Bożena Śliwczyńska, Elżbieta Walter, Z dziejów teatru i dramatu bengalskiego, Wydawnictwo Akademickie Dialog, seria Teatr Orientu, Warszawa 1999, s. 231.

1923

30 IX. Warszawa, Filharmonia. Balet japoński: Baku Ishii14 z żoną Konami Ishii. Baku Ishii tańczył w Polsce jako pierwszy Japończyk. Potem był mistrzem Kazuo Ōno i Midori Ishii. Zob. 22 III 1996.

Japończycy w Warszawie. Oryginalny balet japoński w Filharmonii, „Kurier Poranny” 27 IX 1923, nr 264, s. 4 (Komunikaty); „Kurier Warszawski” 27 i 30 IX 1923, nr 268, 270, s. 1. Nota; Ro., Z Filharmonii. Tańce japońskie, „Kurier Poranny” 1 X 1923, nr 268, s. 5 (Komunikaty. Teatr i muzyka); K[arol] S[tromenger], Muzyka. Przesilenie w Filharmonii – I. Friedman – M. Orłow – Balet japoński, „Kurier Polski” 3 X 1923, nr 268, s. 6–7.

Kalidasa, Śakuntala czyli pierścień fatalny, dramat heroiczny w siedmiu aktach, przeł. z oryginału indyjskiego, wstępem i objaśnieniami opatrzył Stanisław Schayer, Instytut Wydawniczy Biblioteka Polska, Warszawa [1923].

1924

Ignacy Schreiber, Shakespeare japoński i jego współcześni, „Życie Teatru”, sierpień 1924, nr 31–35, s. 237–240; nr 36, s. 251–253; nr 37, s. 260–262; nr 38, s. 267–270; nr 39, s. 275–278.

9 IX. Kraków, Teatr im. Juliusza Słowackiego.

Kagekijo. Nō. Rapsod japoński w jednym akcie. Przekład Krzysztof Radziwiłł. Reżyseria Antoni Piekarski. Dekoracje i kostiumy Feliks Krassowski. Akompaniament muzyczny Kazimierz Meyerhold. Osiem spektakli.

Obsada: Objaśniacz – Józef Sawicki; Chór – Jerzy Chodecki, Kazimierz Knobelsdorf, Konstanty Pągowski, Aleksander Rodziewicz, Antoni Tolski, Roman Zawistowski; Kagekijo, książę pustelnik – Henryk Modrzewski; Hitomaru, jego córka – Iza Rowicka; Jej służebna – Emilia Wolniewiczówna; Wieśniak – Jan Dobiesław.

Biuro pocztowe. Fantazja hinduska w dwóch odsłonach Rabindranatha Tagore. Tłumaczenie Jan Kasprowicz (?). Reżyseria Stanisława Wysocka. Dekoracje i kostiumy Feliks Krassowski. Osiem spektakli.

Obsada: Madehaw – Zygmunt Kułakowski; Amal, jego przybrany syn – Maria Bednarska, Emilia Sokólska; Sudha, mała kwiaciarka – Jadwiga Zaklicka, Ludwika Śniadecka; Doktor – Józef Leliwa; Mleczarz – Jan Dobiesław; Stróż – Konstanty Pągowski; Starzec – Artur Socha; Burmistrz – Józef Sawicki; Wysłannik króla – Aleksander Rodziewicz; Nadworny lekarz – Tadeusz Burnatowicz; Chłopiec I – Karolina Łubieńska; Chłopiec II – Emilia Wolniewiczówna; Chłopiec III – Teofila Koronkiewicz.

L[udwik] Skoczylas, Teatr im. Słowackiego. „Kagekijo (Nō). Rapsod starojapoński w 1 akcie w przekładzie K. Radziwiłła – „Biuro pocztowe”. Fantazja hinduska w 2 odsłonach R[abindranatha] Tagore, w niewiadomym tłumaczeniu, „Goniec Krakowski” 13 IX 1924, nr 209, s. 7; Rozmowa z Rabindranathem Tagore, „Nasz Przegląd” 4 XI 1924, nr 304, s. 4; Edward Kuryło, Teatr, muzyka i taniec na Wschodzie (Japonia), „Naokoło Świata” 1924, nr 7, s. 145–166 [8 fot.]; Jan Ciechowicz, Z dziejów recepcji teatru staroindyjskiego w Polsce, „Pamiętnik Teatralny” 1974, z. 2, s. 259–260; Zbigniew Wilski, Wielka tragiczka, Wydawnictwo Literackie, Kraków 1982, s. 318.

1925

17, 19, 24, 27 II i 1 III. Warszawa, Teatr Wielki. Teiko Kiwa w roli Madame Butterfly. Pierwszy występ gościnny zaszczycili: prezydent Rzeczypospolitej Ignacy Mościcki, dyrektor Opery Emil Młynarski, poseł japoński Satō, senator literat Ignacy Baliński.

Śpiewaczka operowa Teiko Kiwa, poseł japoński Satō i dyrektor Emil Młynarski, z tyłu senator Ignacy Baliński, Warszawa, Teatr Wielki, 20 II 1925

Leski, Teiko-Kiwa w Warszawie. Wywiad „Naszego Przeglądu” z operową śpiewaczką japońską, „Nasz Przegląd” 17 II 1925, nr 48, s. 6; R., Z Opery. Występ p. Teiko Kiwa w „Madame Butterfly”, „Warszawianka” 18 II 1925, nr 49, s. 5; M-lle Teiko-Kiva et la critique japonaise, „Le Journal de Pologne” 26 II 1925, nr 44, s. 2; [Teiko Kiwa. Występy gościnne w stolicy], „Taniec i Rozrywka”, styczeń–luty 1927, nr 1–2, s. 19 [1 fot.]; Co mówi Teiko Kiwa?, „Muza” (Poznań) 9 I 1927, nr 2, s. 1–3.

29 IV. Warszawa, Teatr im. Wojciecha Bogusławskiego. Złoty płaszcz, fantastyczne widowisko chińskie w trzech aktach według George’a Hazeltona i Josepha Harry’ego Benrima opracował Antoni Słonimski. Inscenizacja Leon Schiller. Dekoracje, stroje, sprzęty i maski kompozycji: Andrzej Pronaszko, Zbigniew Pronaszko. Reżyser Janusz Strachocki. Część muzyczną na oryginalnych motywach chińskich opracował Teodor Zalewski. Tańce zespołu Tacjanny Wysockiej.

Teiko Kiwa w roli tytułowej w Madame Butterfly Giacoma Pucciniego, Warszawa, Teatr Wielki, 19 II 1925

Obsada: Chór – Jan Mieczysław Bonecki; Rekwizytor – Jerzy Lubicz-Lisowski; Duch Ling Won – Zygmunt Wilczkowski; Wu Sin Yin, wielkorządca – Wacław Nowakowski; Czu Mu, jego pierwsza żona – Helena Rolandowa; Wu Hi Git, ich syn, któremu los Złoty płaszcz przeznaczył – Janusz Strachocki; Taj Czar Szung, handlarz herbaty, dostawca cesarski – Roman Górowski; Kwiat Brzoskwini, jego córka – Ewa Kuncewiczówna; Li Sin, ogrodnik – Aleksander Żabczyński; Suej Sin Fah, jego żona – Wanda Chądzyńska; Si Noj, niańka – Aleksandra Rostkowska; Taj Fah Min, teść wielkorządcy, Loj Gong-Piorun, Tygrys – Jan Kochanowicz; Du Jung Fah, druga żona wielkorządcy – Jadwiga Borzewska; Wu Fah Din-Narcyz, jego syn – H. Rozmarynowski; Tso, służebna Du Jung Fah – S. Olska; Suej Sin Gong, handlarka serc i czarownica, Kom Loj-Pająk – Teodozja Bohdańska; Chmurka Jesienna – Zdzisława Życzkowska; Kwiat Wiśni – Mieczysława Budzanowska; Kwiat Gruszy – Janina Wróblewska; Tancerki, niewolnice. (Według afisza: MT/S/222/2 Af. daw. 2802S).

Jakub Appenszlak, Scena polska, „Nasz Przegląd” 2 V 1925, nr 119, s. 3. Por. Józef Szczublewski, Artyści i urzędnicy czyli szaleństwa Leona Schillera, Państwowy Instytut Wydawniczy, Warszawa 1961, s. 242.

Ignacy Schreiber, Japończyk o teatrze narodowym, „Życie Teatru” 1925, nr 35–37, s. 283–284.

Jerzy Bohdan Rychliński, Bogowie tańczą, „Naokoło Świata” 1925, nr 16, s. 122–130 [7 il.]

Afisz Złotego płaszcza w inscenizacji Leona Schillera, Warszawa, Teatr im. Wojciecha Bogusławskiego, 29 IV 1925

1926

30 I. Lwów, Teatr Wielki. Kredowe koło Klabunda. Przekład Michalina Szwarcówna. Reżyseria Edward Żytecki. Scenografia Zygmunt Balk.

Michał Friedländer, Szkoła Rabindranatha Tagorego w Szantiniketan, „Ruch Pedagogiczny” (Kraków), marzec 1926, nr 3, s. 80–82.

Wieczór tańców wschodnich, „Taniec i Rozrywka”, październik 1926, nr 1, s. 16. Wykonawca Edward J[ózef] Kuryło.

Listopad: numer indyjski miesięcznika „Taniec i Rozrywka”.

E[dward] J[ózef] Kuryło, Bogowie tańczą, „Taniec i Rozrywka”, listopad–grudzień 1926, nr 2–3, s. 4; tenże, Rzeczy ciekawe w Indiach, tamże, s. 4–7 [5 fot.]; tenże, Tańce w Indiach, tamże, s. 7–9 [4 fot.].

Stefan Łubieński, Teatr Nipponu, „Scena Polska” 1926, z. 3–4, s. 57–90.

1927

Styczeń: numer japoński miesięcznika „Taniec i Rozrywka”.

E[dward] J[ózef] Kuryło, Taniec japoński, „Taniec i Rozrywka”, styczeń–luty 1927, nr 1–2, s. 2–3 [13 fot. ze zbiorów E. J. Kuryły]; tenże, Wspomnienia z Japonii, tamże, s. 3–4 [4 il., w tym karykatura E. J. Kuryły].

Marzec: numer chiński miesięcznika „Taniec i Rozrywka”.

Edward J[ózef] Kuryło, Taniec chiński, „Taniec i Rozrywka”, marzec–maj 1927, nr 3–5, s. 2 [1 fot. ze zbiorów E. J. Kuryły]; tenże, Teatr chiński, tamże, s. 3–4; tenże, Chińskie awantury, tamże, s. 4–6 [4 fot. ze zbiorów E. J. Kuryły].

16 XII. Wilno, Teatr Polski. Kredowe koło Klabunda. Przekład Michalina Szwarcówna. Reżyseria Karol Wyrwicz-Wichrowski. Muzyka Zygmunt Scheffler. Dyrygent Stanisław Drozdowicz. Dekoracje Jan Hawryłkiewicz.

Obsada: Czang-Haitang – Maria Lelska, Ludwika Śniadecka; Pani Czang, jej matka – Zofia Molska; Czang-Ling, jej brat – Marian Dąbrowski; Tong, właściciel herbaciarni – Stanisław Kawczyński; Pao, książę – Zbigniew Opolski; Ma, mandaryn – Wacław Malinowski; Ji-Pej, jego żona pierwszego stopnia – Eleonora Frenklówna; Czao, sekretarz sądu – Leopold Detkowski; Czu-Czu, sędzia – Karol Wyrwicz-Wichrowski; Położna – Irena Jasińska-Detkowska; Oberżysta – Karol Wiśniowski; Kulis I – Zdzisław Relski; Kulis II – Feliks Żukowski; Żołnierz I – Stefan Brusikiewicz; Żołnierz II – ***; Woźny sądowy – Karol Wiśniowski; Poeta – Zdzisław Relski; Mistrz ceremonii – Feliks Żukowski; Policjant – Karol Wiśniowski; Kurier – ***; Gejsza I – Irena Larowska; Gejsza II – Ludwika Śniadecka, Maria Lelska; Gejsza III – ***.

Stefan Łubieński, Teatr-świątynia. Od nō do japońskiego dramatu nowożytnego, w: tenże, Między Wschodem a Zachodem. Japonia na straży Azji. Dusza mistyczna Nipponu, przedmowa Wacław Sieroszewski, Kraków 1927, s. 71–116 [14 il.].

M. Drzewiecki, Teatr starojapoński. Na marginesie książki Fryd[eryka] Perzyńskiego „Masken d’altjapanischen (Nō) – Schauspiels”, „Comoedia” (Warszawa) 15 V 1927, nr 20(56), s. 2.

1928

Na łamach warszawskiego dwutygodnika poświęconego sprawom sztuki i kultury ukazuje się artykuł Franciszka Siedleckiego, O kulturze chińskiej i chińskiej sztuce teatralnej, „Sztuka i Praca” 1 VI 1928, z. 10–12, s. 14–18.

Okładka wydawnictwa Japonskij tieatr, 1928

Wrzesień. Prasa polska odnotowuje wizytę teatru kabuki w Moskwie. Zespół, pod kierunkiem słynnego Ichikawy Sadanji II (w polskiej prasie pisano błędnie: Itakowy Sadanei)15, pochodzącego ze starego rodu aktorskiego, liczy czterdzieści sześć osób. „Teatr kabuki istnieje już trzysta lat i dotąd ani razu jeszcze nie wyjeżdżał za granicę na tournée artystyczne. […] Występy aktorów japońskich wywołały w Moskwie olbrzymie zainteresowanie […]”16. Przedstawienia odbywały się w budynku II Studia MChAT-u. Ukazało się okolicznościowe wydawnictwo: Japonskij tieatr. Sbornik statiej, pod riedakciej prof. N. I. Konrada17, Wsiesojuznoje obszcziestwo kulturnoj swjazi s zagraniciej, Leningrad–Moskwa 1928. Por. [Wiktor Brumer], Teatr japoński w Moskwie, „Wiek XX” 9 IX 1928, nr 24, s. 4 (Kronika); Teatr japoński w Moskwie, „Scena Polska” 15 II 1929, z. 4, s. 25 (Z całego świata); S[iergiej] Eisenstein, Nieżdannyj styk, „Żyzń iskusstwa” (Leningrad) 1928, nr 34, s. 6–9. Polski przekład: tenże, Nieoczekiwany styk, przeł. Mieczysław Kumorek, w: tenże, Wybór pism, wybór, wstęp i red. naukowa Regina Dreyer, z języka rosyjskiego przekładu dokonali Leo Hochberg, Artur Kaltbaum, Stefan Klonowski i inni, Wydawnictwa Artystyczne i Filmowe, Warszawa 1959, s. 121–130.

Kazimierz Grochowski, Polacy na Dalekim Wschodzie, Komisja Czynna Polskich Organizacji w Harbinie, Harbin 1928.

1929

2 XII. Wilno. Terakoya, czyli Wiejska szkółka Takedy Izumo. Przełożył Jerzy Żuławski. Zradiofonizowany dramat japoński w wykonaniu zespołu dramatycznego Rozgłośni Wileńskiej.

1930

„Orfeum”, „Ekran i Scena” 12 I 1930, nr 1–2, s. 3–4. O nowym teatrze w Warszawie, w którym wystąpi m.in. Chińczyk Okito.

R., W teatrze japońskim, „Teatr i Życie Wytworne” 1930, nr 2, s. 14–15 [4 fot.].

Berlin. Muzeum Etnograficzne. Wystawa poświęcona teatrowi japońskiemu.

Ananiasz Zajączkowski, Teatr japoński. Początki sceny japońskiej – Od tańca do słowa – Początki: teatr nō i jego szkoła – Teoretycy sztuki teatralnej – Wpływ buddyzmu – Podział sztuki – Scena i aktorzy – Teatr kabuki – Teatr marionetek – Teatr a muzyka. Berlin, 28 marca, „Kuryer Literacko-Naukowy” 24 III 1930, nr 13, s. VII–IX [6 fot.], dod. „IKC”, nr 78.

Edward Kuryło, Taniec w Japonii, „Naokoło Świata”, kwiecień 1930, nr 72, s. 101–110 [23 il.].

Edward J[ózef] Kuryło, Tańce w Indiach, „Naokoło Świata”, maj 1930, nr 73, s. 45–52 [7 fot.].

Paryż. Występy w Théâtre Pigalle zespołu kabuki z Tokio, pod dyrekcją Michio Itō, na czele z Tokujirō Tsutsui.

P., Teatr po japońsku, „Gazeta Polska” (Warszawa) 23 V 1930, nr 139, s. 3.

„Salome” Wilde’a w Tokio, „Ilustrowana Kronika Tygodniowa” do „Gazety Porannej” (Lwów) 7 VII 1930, s. 4 [1 fot.].

Jalu Kurek, Przyjadę do Polski na wiosnę zapewnia Anna May Wong. Wiedeń, w sierpniu 1930, „Kino” 7 IX 1930, nr 27, s. 7 [1 fot.]; Lucjan Faleński, Anna May Wong [wiersz], „Kino” 5 X 1930, nr 31, s. 12 [3 fot.].

Aktorzy japońscy w Berlinie, „Gazeta Poranna” (Lwów) 4 X 1930, nr 9358, s. 7.

Film i teatr w Japonii, „Słowo Polskie” (Lwów) 19 XI 1930, nr 317, s. 9.

(jp.), Teatr, który nie zna kryzysu. Jak gra aktor chiński i jaką ma publiczność, „Gazeta Poranna” (Lwów) 31 XII 1930, nr 9444, s. 10.

Jawajski aktor-tancerz Raden Mas Jodjana w roli Ardżuny, 1931

1931

25 I. Warszawa, Teatr Polski. Poranek tańców orientalnych Radena Mas Jodjana, członka rodziny królewskiej na Jawie. Zob. 22 XI 1931.

Z wizytą u księcia jawajskiego. Rozmowa z Radenem Mas Jodjaną, „IKC” 25 I 1931, nr 25, s. 10; Raden Mas Jodjana poranek tańców orientalnych, „Nasz Przegląd” 25 I 1931, nr 25, s. 17. Nota; M. Cent[nerszwer], Muzyka i taniec, „Nasz Przegląd” 30 I 1931, nr 30, s. 6; M.D., Taniec i teatr na Jawie, „Polska Zbrojna” 30 I 1931, nr 30, s. 8; Mieczysław Wallis, Tańce jawajskie Raden Mas Jodjana. Poranek tańców orientalnych. Teatr Polski, 25 stycznia 1931 r., „Robotnik” 5 II 1931, nr 52, s. 2; Taniec i teatr na Jawie, „Nasz Przegląd” 14 II 1931, nr 45, s. 5; H. Tesznerówna, Raden Mas Jodjana, „Wschód”, marzec 1931, nr 1(3), s. 27–28 [2 fot.].

7–22 II. Gościnne występy w Polsce trupy kabuki z Tokio, pod dyrekcją Michio Itō, na czele z Tokujirō Tsutsui. Osiemnaście spektakli. 7, 8, 9 i 16 II. Warszawa, Teatr Wielki; 12, 13 II. Poznań, Opera; 15 II. Łódź, Teatr Kameralny; 17, 18, 19 II. Kraków, Teatr im. Juliusza Słowackiego; 20, 21, 22 II. Lwów, Teatr Wielki. Na przedstawienie składały się: Koi-no-yozakura (Miłość w porze kwiatu wiśni), dramat liryczny z tańcami; Tańce: taniec lisi, taniec z maską, taniec ludowy; Kage-no-chikara (Drzemiąca opatrzność), dramat z walką na szable w trzech obrazach; po przerwie – Mitsuhide, z repertuaru kabuki.

Występy japońskiego teatru kabuki, Kraków, Teatr im. Juliusza Słowackiego, 1931

Wśród japońskich artystów znany krakowski aktor Kazimierz Fabisiak

Obsada:

Koi-no-yozakura: Kanabo, stróż nocny – Taisuke Kikuchi; Tanjura Uri, wróżka – Sumako Okada; Fuwa, samuraj – Issaku Izumi; Nagoya, jego przeciwnik – Minoru Yamanaka; Mursame Tayu, kurtyzana I – Kazué Ueno; Takao Tayu, kurtyzana II – Taki Sato; Konohaya Tayu, kurtyzana II – Momoyo Chigusa; Tomo Onna, dozorczyni służby – Koro Yamada; Służące: Jakko – Tokuko Akagi, Kamoe – Sumako Okada, Kamoe – Masako Kasugano.

Tańce wykonują: Taniec lisi – Tokujirō Tsutsui, Taniec z maską – Hajime Mori, Taniec ludowy – Kazué Ueno, Sumako Okada, Tokuko Akagi, Masako Kasugano, Taki Sato, Hajime Mori.

Kage-no-chikara: Tsuyu, dziewczyna z herbaciarni – Momoyo Chigusa; Chudżi, młody wieśniak – Kiyoshi Mimasu; Uznemon, jego ojciec – Koro Yamada; Enzo, przyjaciel Uznemona – Tokujirō Tsutsui; Tanaka, służący gubernatora – Minoru Yamanaka; Matsui, poborca podatkowy – Issaku Izumi; Urabé, gubernator prowincjonalnego miasta – Yasusuké Kikuchi; Świta gubernatora – Tokuji Tauji, Taichi Hasegawa [Masogawa?], Eichi Iwata, Kozaburo Balsa; Dorobo, zbój – Eichi Iwata; Jego żona – Hajime Mori; Tabibito, podróżny – Koro Yamada; Jego córka – Kazué Ueno; Kobun, przyjaciel Chudżiego – Tokuji Tauji.

Mitsuhide: Mitsuhide – Tokujirō Tsutsui; Juyiro, jego syn – Yasusuké Kikuchi; Misao, żona Mitsuhide’a – Koro Yamada; Satsuki, matka Mitsuhide’a – Eichi Iwata; Hatsu Giku – Momoyo Chigusa; Hideyoshi – Minoru Yamanaka; Kiyomasa – Kiyoshi Mimasu; Samuraj I – Issaku Izumi; Samuraj II – Hajime Mori. (Według afisza: MT/X/501/8).

Afisz występów teatru kabuki z Tokio, pod kierunkiem Tokujirō Tsutsui, w Teatrze Wielkim w Warszawie, 1931

Z okazji tych występów ukazały się w niektórych czasopismach artykuły poświęcone teatrowi japońskiemu: Edward Woroniecki (Paryż), Z dziejów teatru w Japonii, „Kuryer Literacko-Naukowy” 5 I 1931, nr 1, s. III [5 fot.], dod. „IKC”, nr 5; Teatr w ojczyźnie gejsz. Przed premierą w Warszawie, „Światowid” 7 II 1931, nr 6, s. 12–13; Edward Woroniecki, Scena i aktor w Japonii. Budynek – Dramat – Przeżytki – Chór, taniec i muzyka – Role kobiece – Wrażenie na Europejczyku. Kraków, 22 lutego, „Kuryer Literacko-Naukowy” 23 II 1931, nr 8, s. V, dod. „IKC”, nr 54.

Zespół kabuki na dachu Pałacu Prasy w Krakowie. W środku aktor Tokujirō Tsutsui, 1931

Warszawa: Japoński teatr w Warszawie, „Gazeta Poranna” (Lwów) 19 XI 1930, nr 9404, s. 13. Notatka; Wielki teatr japoński w stolicy. Występy gościnne 300 [sic!] artystów, „Express Poranny” 28 I 1931, nr 28, s. 5; Goście z kraju „kwitnącej wiśni” wystąpią na scenie Teatru Wielkiego w Warszawie, „Polska Zbrojna” 28 I 1931, nr 28, s. 7; Teatr japoński w Warszawie, tamże, s. 9 (Teatr i Muzyka); Teatr japoński w Warszawie, „Kurier Czerwony” 31 I – 1 II 1931, nr 25, s. 4, 6 [2 fot.]; Teatr japoński w Warszawie, „Kurier Polski” 3 II 1931, nr 33, s. 5; Spectacles et concerts. Le Théâtre japonais à Varsovie, „Messager Polonais” 6 II 1931, nr 29, s. 4; Sensacyjne występy teatru japońskiego w Teatrze Wielkim, „Nasz Przegląd” 6 II 1931, nr 37, s. 19; Teatr japoński w Warszawie, „Robotnik” 6 II 1931, nr 54, s. 6; „Dobry Wieczór” 7 II 1931; LIŃ [Henryk Liński], Teatr japoński w Warszawie. Rozmowa z kierownikiem p. Takudżiro Tsutsui, „Gazeta Polska” 7 II 1931, nr 37, s. 5; (es) [Eugeniusz Świerczewski], Barwne kimona w Teatrze Wielkim, „Express Poranny” 8 II 1931, nr 39, s. 7; Teatr japoński w Warszawie, „Kurier Poranny” 8 II 1931, nr 39, s. 9 [2 fot.]; T. K-c [Tadeusz Kończyc], Przedstawienie teatru japońskiego w Warszawie, „Kurier Warszawski” 8 II 1931, nr 38, s. 29; Teatr japoński w Warszawie, „Polska Zbrojna” 8 II 1931, nr 38, s. 10 [1 fot.]. Notatka; Eugeniusz Świerczewski, Artyści z kraju kwitnącej wiśni. Dziś premiera teatru japońskiego, [Czasopismo nierozpoznane] 8 II 1931, nr 38; es [Eugeniusz Świerczewski], Pod barwnym kimonem kryje się naród nieustraszonych bohaterów. Teatr japoński w Warszawie, „Dobry Wieczór” 9 II 1931; Stanisław Piasecki, Teatr japoński. Występy trupy Tokujirō Tsutsui z Tokio w Teatrze Wielkim, „ABC” 10 II 1931, nr 47, s. 4; B. Ż. [Boy-Żeleński], Teatr japoński w Warszawie, „Kurier Poranny” 10 II 1931, nr 41 (arkusz drugi). Przedruk w wersji zmienionej i skróconej w: Tadeusz Żeleński (Boy), Pisma, pod red. Henryka Markiewicza, t. 23: Flirt z Melpomeną. Wieczór dziewiąty i dziesiąty, objaśnienia Ryszard Górski, Krystyna Najderowa, Państwowy Instytut Wydawniczy, Warszawa 1965, s. 407–408; P[iotr] Rytel, Teatr japoński w Warszawie, „Gazeta Warszawska” 10 II 1931, nr 49B, s. 4; Jul[ian] Wołoszynowski, Z Teatru Wielkiego. Występy teatru japońskiego z Tokio, „Gazeta Polska” 11 II 1931, nr 41, s. 5; Wacław Filochowski, Jeszcze o teatrze japońskim, „Gazeta Warszawska” 11 II 1931, nr 50B, s. 4; Teatr japoński w Warszawie, „Polska Zbrojna” 14 II 1931, nr 44, s. 10. Notatka; H[elena] D[orabialska], Teatr japoński z Tokio, „Robotnik” 14 II 1931, nr 65, s. 4; M[aksymilian] Cent[nerszwer], Ze sceny i estrady, „Nasz Przegląd” 15 II 1931, nr 46, s. 14; Jeszcze jeden występ teatru japońskiego w Warszawie, „Polska Zbrojna” 15 II 1931, nr 45, s. 10 (Teatr i Muzyka); h.d. [Helena Dorabialska], Teatr japoński w Warszawie, „Biuletyn Artystyczny” 1931, nr 2, s. 12; K[arol] S[tromenger], Występy teatru japońskiego w Warszawie, „Wschód” 1931, nr 1/3 (marzec), s. 42 (Kronika) [1 fot.].

„Typy Japonek – artystki teatru japońskiego bawiącego obecnie w Polsce”. Okładka tygodnika „Na Szerokim Świecie” 8 III 1931, nr 10

Poznań: st.w., Tokijski teatr narodowy zawita wkrótce do Poznania, „Dziennik Poznański” 6 II 1931, nr 29, s. 4; n [Witold Noskowski], Teatr japoński w Poznaniu będzie grał 12 i 13 lutego, „Kurier Poznański” 6 II 1931, nr 58, s. 11 [2 fot.]; Występ słynnej trupy japońskiej z Tokio, „Orędownik Wielkopolski” 6 II 1931, nr 29, s. 5. Nota; D.K., Teatr japoński w Polsce, „Dziennik Poznański” 8 II 1931, nr 31, s. 6 (Literatura i sztuka); Co grają Japończycy w Poznaniu w czwartek i w piątek, „Kurier Poznański” 10 II 1931, nr 62, s. 4; Teatr japoński na deskach Teatru Wielkiego w Poznaniu, „Dziennik Poznański” 14 II 1931, nr 36, s. 5 [1 fot.]; Jerzy Koller, Wieczory teatralne. Teatr Wielki – Teatr Japoński pod kierunkiem Tokujirō Tsutsui, „Dziennik Poznański” 15 II 1931, nr 37 (Literatura i sztuka); Egzotyczni goście, „Ilustracja Polska” 15 II 1931, nr 20, s. 1 [2 fot.]; „Miłość w czasie kwitnienia wiśni”, tamże, s. 2; Witold Noskowski, Życie teatralne. Przyjechali Japończycy – Od Sady Yakko do Tukudżira Tsu-Tsui. Teatr Kabuki – „Drzemiąca opatrzność” – Jak na drzeworytach – Wielka sztuka o wielkiej tradycji, „Tęcza” 28 II 1931, z. 9, s. [18, 1 fot.].

Kraków: A[ntoni] W[aśkowski], Teatr japoński w Krakowie, „Głos Narodu” 13 II 1931, nr 42, s. 5; Teatr japoński w Polsce, „Głos Narodu” 14 II 1931, nr 43, s. 5; Występy japońskiego teatru w Krakowie, tamże (Co słychać w Krakowie); Teatr japoński w Krakowie, „Nowy Dziennik” 14 II 1931; Mieczysław Babiński, Japońszczyzna po polsku. Na marginesie przyjazdu teatru japońskiego, „Głos Narodu” 15 II 1931, nr 44, s. 4; Teatr japoński w Krakowie, „IKC” 15 II 1931, nr 46, s. 8 (Teatr, literatura i sztuka) [1 fot.]; A.W., Teatr japoński w Krakowie, „Naprzód” 15 i 17 II 1931, nr 37, 38; M[ieczysław] Babiński, Europa zachwycona japońskim teatrem. Na marginesie występów „kraju kwitnącej wiśni”, „Głos Narodu” 17 II 1931, nr 46, s. 4; Występy japońskiego teatru, tamże (Co słychać w Krakowie); Mieczysław Babiński, Teatr japoński w swoim rozwoju, „Głos Narodu” 18 II 1931, nr 47, s. 4; Artyści japońscy w Krakowie, „Naprzód” 18 II 1931, nr 39, s. 5 (Kronika. Teatry i koncerty); Występy japońskiego teatru, tamże (Kronika. Teatry i koncerty); T[adeusz] S[inko], Teatr japoński w Krakowie, „Czas” 19 II 1931, nr 40, s. [3]; F.O., Występy japońskiego zespołu Tokuiro Tsutsui w Teatrze im. Słowackiego, „Głos Narodu” 19 II 1931, nr 48, s. 4–5; M[ieczysław] Babiński, Z rozmów z japońskimi artystami, tamże, s. 5; E[mil] H[aecker], Z teatru. Teatr japoński w Krakowie, „Naprzód” 19 II 1931, nr 40, s. 7; Egzotyczni goście w Krakowie, „Nowy Dziennik” 19 II 1931; Ten, Kraj kwitnących wiśni, „IKC” 20 II 1931, nr 51, s. 2–3; xx, Goście z krainy kwitnącej wiśni, tamże, s. 8; rz [Kazimierz Piotrowski], Teatr japoński p. Tokujirō Tsutsui, tamże, s. 9; M[ieczysław] Babiński, Wyjazd Japończyków do Lwowa, „Głos Narodu” 21 II 1931, nr 50, s. 5.

Rysunek Jana Marcina Szancera: Tokujirō Tsutsui, 1931

Tokujirō Tsutsui, 1931

Lwów: Teatr japoński we Lwowie, „Słowo Polskie” 14, 19 i 21 II 1931, nr 44, 49, 51 (Wiadomości bieżące); Teatr japoński w Tokio na występach gościnnych we Lwowie, „Kurier Lwowski” 15 II 1931, nr 46, s. 7–8; Teatr japoński z Tokio na występach gościnnych we Lwowie, „Słowo Polskie” 16 II 1931, nr 46, s. 8 (Wiadomości bieżące); Teodor Parnicki, Teatr japoński, „Kurier Lwowski” 20 II 1931, nr 51, s. 7; Dziś teatr japoński. Popołudniówka japońska dla młodzieży w Teatrze Wielkim, „Kurier Lwowski” 21 II 1931, nr 52, s. 10–11. Nota; Dr J[adwiga] Łempicka, Teatr japoński we Lwowie. Występ trupy p. Tokujirō Tsutsui w Teatrze Wielkim, „Gazeta Lwowska” 22 II 1931, nr 43, s. 3–4; W[iktor] Frantz, Kabuki. Z okazji przyjazdu teatru T[okujirō] Tsutsui, „Słowo Polskie” 22 II 1931, nr 52, s. 4–5; Henryk Hescheles, Teatr japoński we Lwowie. Występy trupy Tokujirō Tsutsui, „Chwila” 23 II 1931, nr 4280, s. 9; Władysław Tarnawski, Z Teatru Wielkiego. Japonia we Lwowie, „Kurier Lwowski” 23 II 1931, nr 54, s. 7; Władysław Kozicki, Z Teatru Wielkiego. Tokujirō Tsutsui, „Słowo Polskie” 23 II 1931, nr 53, s. 7; A[nda] E[ker], Ze sceny. Występy Japończyków, „Chwila” 26 II 1931, nr 4283, s. 9.

A. Zagórna, Szkoła derwiszów, „Naokoło Świata”, marzec 1931, nr 83, s. 121–126 [7 fot.].

Edward Kuryło, Teatr chiński, „Teatr” (Warszawa: Wydawnictwo Teatrów Polskiego i Małego), czerwiec–sierpień [1931], nr 10, s. 192–194.

Czerwiec 1931 – luty 1934. Chiny, Charbin/Harbin w Mandżurii, Polskie Muzeum Wschodoznawcze.

Jan Reychman, Polskie Muzeum Wschodoznawcze w Charbinie. Polscy studenci twórcami muzeum – Muzeum zagrożone w swoim bycie. Ratujmy naukową placówkę w Chinach! Kraków, 28 czerwca