Prawo ochrony środowiska. Komentarz

zakupiono w sklepie:

Legimi

identyfikator transakcji:

6667006

znak wodny:

Prawo ochrony środowiska

Komentarz

Krzysztof Gruszecki

4. WYDANIE

Stan prawny na 1 stycznia 2016 r.Wolters KluwerWykaz skrótów

Akty prawne

d.k.k. – ustawa z dnia 19 kwietnia 1969 r. – Kodeks karny (Dz. U. Nr 13, poz. 94 z późn. zm.) – uchylona

k.c. – ustawa z dnia 23 kwietnia 1964 r. – Kodeks cywilny (tekst jedn.: Dz. U. z 2014 r. poz. 121 z późn. zm.)

k.k. – ustawa z dnia 6 czerwca 1997 r. – Kodeks karny (Dz. U. Nr 88, poz. 553 z późn. zm.)

KonstytucjaRP – Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 2 kwietnia 1997 r. (Dz. U. Nr 78, poz. 483 z późn. zm.)

k.p. – ustawa z dnia 26 czerwca 1974 r. – Kodeks pracy (tekst jedn.: Dz. U. z 2014 r. poz. 1502 z późn. zm.)

k.p.a. – ustawa z dnia 14 czerwca 1960 r. – Kodeks postępowania administracyjnego (tekst jedn.: Dz. U. z 2016 r. poz. 23)

k.p.c. – ustawa z dnia 17 listopada 1964 r. – Kodeks postępowania cywilnego (tekst jedn.: Dz. U. z 2014 r. poz. 101 z późn. zm.)

k.p.w. – ustawa z dnia 24 sierpnia 2001 r. – Kodeks postępowania w sprawach o wykroczenia (tekst jedn.: Dz. U. z 2013 r. poz. 395 z późn. zm.)

k.s.h. – ustawa z dnia 15 września 2000 r. – Kodeks spółek handlowych (tekst jedn.: Dz. U. z 2013 r. poz. 1030 z późn. zm.)

k.w. – ustawa z dnia 20 maja 1971 r. – Kodeks wykroczeń (tekst jedn.: Dz. U. z 2015 r. poz. 1094 z późn. zm.)

o.p. – ustawa z dnia 29 sierpnia 1997 r. – Ordynacja podatkowa (tekst jedn.: Dz. U. z 2015 r. poz. 613 z późn. zm.)

p.g.g. – ustawa z dnia 9 czerwca 2011 r. – Prawo geologiczne i górnicze (tekst jedn.: Dz. U. z 2015 r. poz. 196 z późn. zm.)

p.o.ś. – ustawa z dnia 27 kwietnia 2001 r. – Prawo ochrony środowiska (tekst jedn.: Dz. U. z 2013 r. poz. 1232 z późn. zm.)

p.p.s.a. – ustawa z dnia 30 sierpnia 2002 r. – Prawo o postępowaniu przed sądami administracyjnymi (tekst jedn.: Dz. U. z 2012 r. poz. 270 z późn. zm.)

pr. bud. – ustawa z dnia 7 lipca 1994 r. – Prawo budowlane (tekst jedn.: Dz. U. z 2013 r. poz. 1409 z późń. zm.)

pr. energ. – ustawa z dnia 10 kwietnia 1997 r. – Prawo energetyczne (tekst jedn.: Dz. U. z 2012 r. poz. 1059 z późn. zm.)

pr. wod. – ustawa z dnia 18 lipca 2001 r. – Prawo wodne (tekst jedn.: Dz. U. z 2015 r. poz. 469 z późn. zm.)

pr. wod. z 1974 r. – ustawa z dnia 24 października 1974 r. – Prawo wodne (Dz. U. Nr 38, poz. 230 z późn. zm.) – uchylona

r.w.j.s. – rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 20 grudnia 2005 r. w sprawie wysokości jednostkowych stawek kar za przekroczenia warunków wprowadzania ścieków do wód lub do ziemi (Dz. U. Nr 260, poz. 2177 z późn. zm.)

TFUE – Traktat o funkcjonowaniu Unii Europejskiej (wersja skonsolidowana: Dz. Urz. UE C 326 z 26.10.2012, s. 47)

u.b.p. – ustawa z dnia 25 sierpnia 2006 r. o biokomponentach i paliwach ciekłych (tekst jedn.: Dz. U. z 2015 r. poz. 775)

u.d.i.p. – ustawa z dnia 6 września 2001 r. o dostępie do informacji publicznej (tekst jedn.: Dz. U. z 2015 r. poz. 2058 z późn. zm.)

u.f.p. – ustawa z dnia 27 sierpnia 2009 r. o finansach publicznych (tekst jedn.: Dz. U. z 2013 r. poz. 885 z późn. zm.)

u.g.n. – ustawa z dnia 21 sierpnia 1997 r. o gospodarce nieruchomościami (tekst jedn.: Dz. U. z 2015 r. poz. 1774 z późn. zm.)

u.o. – ustawa z dnia 14 grudnia 2012 r. o odpadach (Dz. U. z 2013 r. poz. 21 z późn. zm.)

u.o.k.ś. – ustawa z dnia 31 stycznia 1980 r. o ochronie i kształtowaniu środowiska (tekst jedn.: Dz. U. z 1994 r. Nr 49, poz. 196 z późn. zm.) – uchylona

u.o.m. – ustawa z dnia 21 marca 1991 r. o obszarach morskich Rzeczypospolitej Polskiej i administracji morskiej (tekst jedn.: Dz. U. z 2013 r. poz. 934 z późn. zm.)

u.o.p. – ustawa z dnia 24 sierpnia 1991 r. o ochronie przeciwpożarowej (tekst jedn.: Dz. U. z 2009 r. Nr 178, poz. 1380 z późn. zm.)

u.och.p. – ustawa z dnia 16 kwietnia 2004 r. o ochronie przyrody (tekst jedn.: Dz. U. z 2015 r. poz. 1651 z późn. zm.)

u.p.e.a. – ustawa z dnia 17 czerwca 1966 r. o postępowaniu egzekucyjnym w administracji (tekst jedn.: Dz. U. z 2014 r. poz. 1619 z późn. zm.)

u.p.z.p. – ustawa z dnia 27 marca 2003 r. o planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym (tekst jedn.: Dz. U. z 2015 r. poz. 199 z późn. zm.)

u.r.p.w. – ustawa z dnia 20 stycznia 2005 r. o recyklingu pojazdów wycofanych z eksploatacji (tekst jedn.: Dz. U. z 2015 r. poz. 140 z późn. zm.)

u.s.d.g. – ustawa z dnia 2 lipca 2004 r. o swobodzie działalności gospodarczej (tekst jedn.: Dz. U. z 2015 r. poz. 584 z późn. zm.)

u.s.g. – ustawa z dnia 8 marca 1990 r. o samorządzie gminnym (tekst jedn.: Dz. U. z 2015 r. poz. 1515 z późn. zm.)

u.s.p. – ustawa z dnia 5 czerwca 1998 r. o samorządzie powiatowym (tekst jedn.: Dz. U. z 2015 r. poz. 1445 z późn. zm.)

u.s.w. – ustawa z dnia 5 czerwca 1998 r. o samorządzie województwa (tekst jedn.: Dz. U. z 2015 r. poz. 1392 z późn. zm.)

ustawa antysmogowa – ustawa z dnia 10 września 2015 r. o zmianie ustawy – Prawo ochrony środowiska (Dz. U. poz. 1593)

u.s.z.e. – ustawa z dnia 17 lipca 2009 r. o systemie zarządzania emisjami gazów cieplarnianych i innych substancji (tekst jedn.: Dz. U. z 2015 r. poz. 2273 z późn. zm.)

u.u.c.p. – ustawa z dnia 13 września 1996 r. o utrzymaniu czystości i porządku w gminach (tekst jedn.: Dz. U. z 2013 r. poz. 1399 z późn. zm.)

u.u.i.ś. – ustawa z dnia 3 października 2008 r. o udostępnianiu informacji o środowisku i jego ochronie, udziale społeczeństwa w ochronie środowiska oraz o ocenach oddziaływania na środowisko (tekst jedn.: Dz. U. z 2013 r. poz. 1235 z późn. zm.)

u.w.a.r. – ustawa z dnia 23 stycznia 2009 r. o wojewodzie i administracji rządowej w województwie (tekst jedn.: Dz. U. z 2015 r. poz. 525 z późn. zm.)

u.z.s.e. – ustawa z dnia 11 września 2015 r. o zużytym sprzęcie elektrycznym i elektronicznym (tekst jedn.: Dz. U. z 2015 r. poz. 1688 z późn. zm.)

u.z.sz. – ustawa z dnia 13 kwietnia 2007 r. o zapobieganiu szkodom w środowisku i ich naprawie (tekst jedn.: Dz. U. z 2014 r. poz. 1789 z późn. zm.)

ustawa oIH – ustawa z dnia 15 grudnia 2000 r. o Inspekcji Handlowej (tekst jedn.: Dz. U. z 2014 r. poz. 148 z późn. zm.)

ustawa oIOŚ – ustawa z dnia 20 lipca 1991 r. o Inspekcji Ochrony Środowiska (tekst jedn.: Dz. U. z 2013 r. poz. 686 z późn. zm.)

ustawa oPSP – ustawa z dnia 24 sierpnia 1991 r. o Państwowej Straży Pożarnej (tekst jedn.: Dz. U. z 2013 r. poz. 1340 z późn. zm.)

Czasopisma,orzecznictwo i inne

Biul.GP – Biuletyn Generalnej Prokuratury

Dz. Urz. Woj. Dol. – Dziennik Urzędowy Województwa Dolnośląskiego

Dz. Urz. Wielkop. – Dziennik Urzędowy Województwa Wielkopolskiego

EPS – Europejski Przegląd Sądowy

ETPC – Europejski Trybunał Praw Człowieka

FK – Finanse Komunalne

GDOŚ – Generalny Dyrektor Ochrony Środowiska

GSP – Gdańskie Studia Prawnicze

GSPPrz. Orz. – Gdańskie Studia Prawnicze – Przegląd Orzecznictwa

KGP – Komenda Główna Policji

KPPubl. – Kwartalnik Prawa Publicznego

M. Pod. – Monitor Podatkowy

M. Praw. – Monitor Prawniczy

NP – Nowe Prawo

NSA – Naczelny Sąd Administracyjny

NZS – Nowe Zeszyty Samorządowe

ONSA – Orzecznictwo Naczelnego Sądu Administracyjnego

ONSAWSA – Orzecznictwo Naczelnego Sądu Administracyjnego i wojewódzkich sądów administracyjnych

OSA – Orzecznictwo Sądów Apelacyjnych

OSNC – Orzecznictwo Sądu Najwyższego. Izba Cywilna

OSNKW – Orzecznictwo Sądu Najwyższego. Izba Karna i Wojskowa

OSNP – Orzecznictwo Sądu Najwyższego. Izba Pracy, Ubezpieczeń Społecznych i Spraw Publicznych

OSP – Orzecznictwo Sądów Polskich

OŚP – Ochrona Środowiska – Przegląd

OTK – Orzecznictwo Trybunału Konstytucyjnego

OwSS – Orzecznictwo w Sprawach Samorządowych

PiP – Państwo i Prawo

PiPUE – Prawo i Podatki Unii Europejskiej

PiŚ – Prawo i Środowisko

PK – Przegląd Komunalny

PP – Przegląd Podatkowy

PPiA – Przegląd Prawa i Administracji

PPOŚ – Przegląd Prawa Ochrony Środowiska

Pr. Spółek – Prawo Spółek

Prok. i Pr. – Prokuratura i Prawo

Prz. Leg. – Przegląd Legislacyjny

PS – Przegląd Sądowy

PUG – Przegląd Ustawodawstwa Gospodarczego

RDOŚ – regionalny dyrektor ochrony środowiska

SA – sąd apelacyjny

Sam. Teryt. – Samorząd Terytorialny

SIL – Studia Iuridica Lublinensia

SN – Sąd Najwyższy

St. Pr.-Ek. – Studia Prawno-Ekonomiczne

St. Prawn. – Studia Prawnicze

TK – Trybunał Konstytucyjny

WSA – wojewódzki sąd administracyjny

ZNSA – Zeszyty Naukowe Sądownictwa Administracyjnego

ZNUŁ – Zeszyty Naukowe Uniwersytetu Łódzkiego

Wprowadzenie

I. Kształtowanie się ochrony środowiska w Polsce

Człowiek jest jednym z elementów środowiska przyrodniczego, dlatego zawsze w mniejszym lub większym stopniu był on uzależniony od warunków, w których przychodziło mu żyć. Z tego też powodu od samego początku powstawania poszczególnych społeczeństw były podejmowane działania, które mogły mieć wpływ na stan środowiska naturalnego.

Początkowo motywy działań podejmowanych w tym zakresie były bardzo zróżnicowane (W. Szafer, Ochrona przyrodniczego środowiska człowieka, Warszawa 1976, s. 13 i n.), poczynając od pobudek religijnych (np. święte drzewa), przez względy o charakterze gospodarczym (ochrona niektórych gatunków zwierząt), a na bezpieczeństwie państwa kończąc (np. utrzymywanie przez pierwszych Piastów nienaruszonych puszcz na granicach zachodnich).

Polska ma w tym zakresie poważne osiągnięcia, a liczba regulacji prawnych wpływających na ochronę środowiska jest imponująca. Już Bolesław Chrobry zajmował się tą dziedziną, obejmując ochroną bobry. Następne rozwiązania ograniczające korzystanie z poszczególnych elementów przyrody znalazły się w statutach wareckich Władysława Jagiełły z 1423 r., w których objęto ochroną dziki, łosie i jelenie (szerzej J. Boć, K. Nowacki, E. Samborska-Boć, Ochrona środowiska, Wrocław 2002, s. 16). Innym przykładem tego typu regulacji mogą być statuty litewskie Zygmunta I Starego z 1525 r., wprowadzające ochronę żubra w Puszczy Białowieskiej (W. Radecki, Zarys dziejów prawnej ochrony przyrody i środowiska w Polsce, Kraków 1990, s. 45). Z punktu widzenia ochrony środowiska nie ma większego znaczenia fakt, że rozwiązania te były wprowadzane z przyczyn typowo merkantylnych i miały zagwarantować większe korzyści materialne dla tego, kto wprowadzał ograniczenia w korzystaniu ze środowiska. Istotny był bowiem ich efekt finalny, tj. zapewnienie przetrwania do dziś wielu cennych gatunków roślin i zwierząt. Dlatego też, mówiąc o początkach ochrony środowiska na ziemiach polskich, nie można zapominać również o takich rozwiązaniach.

Upadek państwowości nie przerwał rozwoju polskiej myśli dotyczącej ochrony środowiska. Wzrost liczby problemów związanych z rozwojem cywilizacyjnym spowodował, że spojrzenie na tę problematykę stało się nawet szersze i bardziej racjonalne. Najlepszym dowodem jest ustawa z dnia 19 lipca 1869 r. dotycząca zakazu łapania, wytępiania i sprzedawania zwierząt alpejskich właściwych Tatrom – świstaka i dzikich kóz – obowiązująca w Królestwie Galicji i Lodomerii z Wielkim Księstwem Krakowskim (Dziennik Ustaw i Rozporządzeń dla Królestwa Galicji i Lodomerii z Wielkim Księstwem Krakowskim, Rok 1869, cz. XI, Nr 26), która była aktem pionierskim w skali europejskiej.

Polska myśl ochrony środowiska szczególnie zaczęła się rozwijać po odzyskaniu niepodległości. W tym okresie wyróżnia się trzy zasadnicze kierunki w ochronie: konserwatorski, biocenotyczny i planistyczny (A. Wodziczko, Na straży przyrody. Wiadomości i wskazania z dziedziny ochrony przyrody, Kraków 1948, s. 5).

Pierwszy objawiał się troską o zachowanie resztek pierwotnej przyrody, którą starano się ratować ze względu na jej naukowe wartości.

Drugi wskazywał, że istotne są powiązania między składnikami świata roślinnego. Praktyczna ochrona środowiska z tego punktu widzenia przejawiała się przede wszystkim w działalności gospodarczo-ochronnej. Zmiana metod prowadzenia działalności gospodarczej na przyjaźniejsze przyrodzie miała prowadzić do zachowania zróżnicowania środowiska.

Trzeci kierunek stawiał sobie początkowo za zadanie ochronę krajobrazu przed jego pustynnieniem, a na dalszych etapach – również planową gospodarkę innymi elementami środowiska.

W te kierunki działań wkomponowują się akty prawne wydane po odzyskaniu przez Polskę niepodległości:

1) ustawa z dnia 23 marca 1922 r. o uzdrowiskach (Dz. U. Nr 31, poz. 254 z późn. zm.);

2) ustawa wodna z dnia 19 września 1922 r. (tekst jedn.: Dz. U. z 1928 r. Nr 62, poz. 574 z późn. zm.);

3) rozporządzenie Prezydenta RP z dnia 22 sierpnia 1927 r. o zwalczaniu zaraźliwych chorób zwierzęcych (Dz. U. Nr 77, poz. 673 z późn. zm.);

4) rozporządzenie Prezydenta RP z dnia 22 marca 1928 r. o ochronie zwierząt (tekst jedn.: Dz. U. z 1932 r. Nr 42, poz. 417 z późn. zm.);

5) ustawa z dnia 10 marca 1934 r. o ochronie przyrody (Dz. U. Nr 31, poz. 274).

Kolejny etap rozwoju polskiego prawa ochrony środowiska przypada na okres po zakończeniu II wojny światowej. Uchwalone zostały wówczas ustawy:

1) z dnia 21 maja 1963 r. o substancjach trujących (Dz. U. Nr 22, poz. 116 z późn. zm.);

2) z dnia 21 kwietnia 1966 r. o ochronie powietrza atmosferycznego przed zanieczyszczeniem (Dz. U. Nr 14, poz. 87);

3) z dnia 26 października 1971 r. o ochronie gruntów rolnych i leśnych oraz rekultywacji gruntów (Dz. U. Nr 27, poz. 249).

Zwieńczeniem tego okresu kształtowania się polskiego prawa ochrony środowiska było wejście w życie ustawy z dnia 31 stycznia 1980 r. o ochronie i kształtowaniu środowiska, która była pierwszą próbą kompleksowego uregulowania problematyki dotyczącej ochrony środowiska w polskim systemie prawnym. Ponieważ jednak ochrona środowiska jest bardzo dynamiczną dziedziną, to również rozwiązania prawne w tym zakresie przechodziły poważną ewolucję. W obecnym stanie prawnym jej rezultatem jest ustawa z dnia 27 kwietnia 2001 r. – Prawo ochrony środowiska (tekst jedn.: Dz. U. z 2013 r. poz. 1232 z późn. zm.).

II. Miejsce ustawy – Prawo ochrony środowiska w polskim systemie ochrony środowiska

Mimo że komentowana ustawa nie stanowi kompleksowej regulacji prawnej, jej rola w polskim systemie prawa jest ogromna (R. Paczuski, Najnowsze zmiany w polskim prawie ochrony środowiska, OŚP 2001, nr 3, s. 6). Zawiera ona prawie wszystkie zasady ogólne rządzące prawem ochrony środowiska jako dziedziną nauki (pewne wyjątki w tym zakresie wprowadziła ustawa z dnia 3 października 2008 r. o udostępnianiu informacji o środowisku i jego ochronie, udziale społeczeństwa w ochronie środowiska oraz o ocenach oddziaływania na środowisko, o czym będzie mowa w dalszej części rozważań) oraz definicje i podstawowe pojęcia, które są wspólne dla wszystkich aktów prawnych z zakresu ochrony środowiska. Niektóre zagadnienia szczegółowe ustawa reguluje natomiast w sposób wyczerpujący. Dlatego, ustalając relacje pomiędzy rozwiązaniami w niej zawartymi a tymi wynikającymi z innych aktów materialnoprawnych, należy zacząć od postanowień art. 1 p.o.ś., który określa zakres przedmiotowy tej regulacji. Wynika z niego, że ustawa zawiera wiele rozwiązań wspólnych dla całej dziedziny prawa ochrony środowiska.

Za takim charakterem komentowanej ustawy przemawiają również postanowienia art. 9 ust. 3 pr. wod., w którym bezpośrednio wskazano, że przepisy tego aktu prawnego nie naruszają wskazanych w nim przepisów ustawy – Prawo ochrony środowiska. Z tego powodu wskazane jest, aby interpretacja rozwiązań zawartych w szczegółowych aktach prawnych uwzględniała postanowienia komentowanej ustawy.

III. Wpływ międzynarodowego prawa ochrony środowiska oraz prawa Unii Europejskiej

Rozwiązania ustawy – Prawo ochrony środowiska nie mogą funkcjonować i być interpretowane w oderwaniu od systemu ochrony środowiska jako całości. Polskie rozwiązania prawne w zakresie ochrony środowiska mogą być definiowane postanowieniami prawa międzynarodowego lub prawa Unii Europejskiej bądź nawet przez nie zastępowane. Zgodnie bowiem z postanowieniami art. 91 ust. 1 Konstytucji RP ratyfikowana umowa międzynarodowa po ogłoszeniu w Dzienniku Ustaw stanowi część krajowego porządku prawnego i jest bezpośrednio stosowana, chyba że jej bezpośrednie stosowanie jest uzależnione od wydania ustawy. Ponadto, zgodnie z regułami określonymi w art. 91 ust. 2 Konstytucji RP, umowy międzynarodowe ratyfikowane za zgodą parlamentu mają prymat nad ustawą, jeżeli postanowień ustawy nie można pogodzić z postanowieniami umowy międzynarodowej.

Na mocy tej reguły w polskim systemie prawnym funkcjonuje np. Konwencja sporządzona w Aarhus dnia 25 czerwca 1998 r. o dostępie do informacji, udziale społeczeństwa w podejmowaniu decyzji oraz dostępie do sprawiedliwości w sprawach dotyczących środowiska (Dz. U. z 2003 r. Nr 78, poz. 706) oraz Konwencja w sprawie ochrony światowego dziedzictwa kulturowego i naturalnego, przyjęta w Paryżu dnia 16 listopada 1972 r. przez Konferencję Generalną Organizacji Narodów Zjednoczonych dla Wychowania, Nauki i Kultury na jej siedemnastej sesji (Dz. U. z 1976 r. Nr 32, poz. 190, zał.).

Odmiennie przedstawia się sytuacja w przypadku źródeł prawa Unii Europejskiej. W dniu 16 kwietnia 2004 r. Rzeczpospolita Polska podpisała Traktat między Królestwem Belgii, Królestwem Danii, Republiką Federalną Niemiec, Królestwem Hiszpanii, Republiką Francuską, Irlandią, Republiką Włoską, Wielkim Księstwem Luksemburga, Królestwem Niderlandów, Republiką Austrii, Republiką Portugalską, Republiką Finlandii, Królestwem Szwecji, Zjednoczonym Królestwem Wielkiej Brytanii i Irlandii Północnej (Państwami Członkowskimi Unii Europejskiej) a Republiką Czeską, Republiką Estońską, Republiką Cypryjską, Republiką Łotewską, Republiką Litewską, Republiką Węgierską, Republiką Malty, Rzecząpospolitą Polską, Republiką Słowenii i Republiką Słowacką dotyczący przystąpienia Republiki Czeskiej, Republiki Estońskiej, Republiki Cypryjskiej, Republiki Łotewskiej, Republiki Litewskiej, Republiki Węgierskiej, Republiki Malty, Rzeczypospolitej Polskiej, Republiki Słowenii i Republiki Słowackiej do Unii Europejskiej (Dz. U. Nr 90, poz. 864, zał.), zwany traktatem akcesyjnym. Zgodnie z postanowieniami art. 2 aktu dotyczącego warunków przystąpienia państwa członkowskie są związane postanowieniami traktatów założycielskich i aktów przyjętych przez instytucje Wspólnot i Europejski Bank Centralny przed dniem przystąpienia. W związku z tym Polskę jako państwo członkowskie wiążą zarówno akty prawa pierwotnego, jak i prawa wtórnego.

Do aktów prawa pierwotnego należy zaliczyć m.in.:

1) Traktat o funkcjonowaniu Unii Europejskiej;

2) Traktat ustanawiający Europejską Wspólnotę Energii Atomowej (wersja skonsolidowana: Dz. Urz. UE C 327 z 26.10.2012, s. 1) zawarty w Rzymie dnia 25 marca 1957 r.;

3) akt kończący Konferencji międzyrządowej w sprawie Wspólnoty Rynku i Euroatomu; deklaracje wspólne, deklaracje intencji, deklaracje rządów w różnych sprawach; akt przyjęty w Rzymie 25 marca 1957 r. (Dz. U. z 2004 r. Nr 90, poz. 864/1);

4) Traktat o Unii Europejskiej zawarty w Maastricht dnia 7 lutego 1992 r. (wersja skonsolidowana: Dz. Urz. UE C 326 z 26.10.2012, s. 13);

5) Traktat z Nicei zmieniający traktat o Unii Europejskiej, Traktaty ustanawiające Wspólnoty Europejskie i niektóre związane z nimi akty z dnia 26 lutego 2001 r. (Dz. U. z 2004 r. Nr 90, poz. 864/32).

Aktami prawa wtórnego będą natomiast wszystkie akty przyjmowane na podstawie prawa pierwotnego. Zgodnie z postanowieniami art. 288 TFUE można wśród nich wyróżnić normy o charakterze wiążącym i niewiążącym.

Do pierwszej kategorii należy zaliczyć:

1) rozporządzenia mające, zgodnie z art. 288 TFUE, bezpośrednie zastosowanie w państwach członkowskich bez konieczności wprowadzania do systemu prawa krajowego;

2) dyrektywy wydawane na podstawie art. 288 TFUE, skierowane do państw członkowskich, ale wymagające od nich wyboru formy i metody wprowadzenia zawartych w nich rozwiązań do prawa krajowego;

3) decyzje wydawane zgodnie z art. 288 TFUE, będące bezpośrednim nakazem, z konkretnie określonym adresatem.

Natomiast mówiąc o szeroko rozumianych źródłach prawa unijnego, należy pamiętać również o niemających wiążącego charakteru zaleceniach i opiniach.

Z perspektywy ochrony środowiska najważniejszą rolę odgrywają:

1) rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady nr 401/2009 z dnia 23 kwietnia 2009 r. w sprawie Europejskiej Agencji Środowiska oraz Europejskiej Sieci Informacji i Obserwacji Środowiska (Dz. Urz. UE L 126 z 21.05.2009, s. 13);

2) dyrektywa 2003/35/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 26 maja 2003 r. przewidująca udział społeczeństwa w odniesieniu do sporządzania niektórych planów i programów w zakresie środowiska oraz zmieniająca w odniesieniu do udziału społeczeństwa i dostępu do wymiaru sprawiedliwości dyrektywy Rady 85/337/EWG i 96/61/WE (Dz. Urz. UE L 156 z 25.06.2003, s. 17; Dz. Urz. UE Polskie wydanie specjalne, rozdz. 15, t. 7, s. 466);

3) dyrektywa 2001/42/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 27 czerwca 2001 r. w sprawie oceny wpływu niektórych planów i programów na środowisko (Dz. Urz. WE L 197 z 21.07.2001, s. 30; Dz. Urz. UE Polskie wydanie specjalne, rozdz. 15, t. 6, s. 157);

4) dyrektywa 2012/18/UE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 4 lipca 2012 r. w sprawie kontroli zagrożeń poważnymi awariami związanymi z substancjami niebezpiecznymi, a następnie uchylająca dyrektywę Rady 96/82/WE (Dz. Urz. UE L 197 z 24.07.2009, s. 1);

5) dyrektywa 2008/50/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 21 maja 2008 r. w sprawie jakości powietrza i czystszego powietrza dla Europy (Dz. Urz. UE L 152 z 11.06.2008, s. 1).

Ustawa
z dnia 27 kwietnia 2001 r.Prawo ochrony środowiska1

(tekst jedn.: Dz. U. z 2013 r. poz. 1232; zm.: Dz. U. z 2013 r. poz. 1238; z 2014 r. poz. 40, poz. 47, poz. 457, poz. 822, poz. 1101, poz. 1146, poz. 1322, poz. 1662; z 2015 r. poz. 122, poz. 151, poz. 277, poz. 478, poz. 774, poz. 881, poz. 933, poz. 1045, poz. 1223, poz. 1434, poz. 1593, poz. 1688, poz. 2278)

Tytuł I PrzepisyogólneDział I Zakres obowiązywania ustawyArt. 1. [Zakres przedmiotowy ustawy]

Ustawa określa zasady ochrony środowiska oraz warunki korzystania z jego zasobów, z uwzględnieniem wymagań zrównoważonego rozwoju, a w szczególności:

1) zasady ustalania:

a) warunków ochrony zasobów środowiska,

b) warunków wprowadzania substancji lub energii do środowiska,

c) kosztów korzystania ze środowiska;

2–3) (uchylone);

4) obowiązki organów administracji;

5) odpowiedzialność i sankcje.

1. Przepis ten nie ma charakteru merytorycznego, a jedynie informuje o treści ustawy (podobnie M. Górski (w:) M. Bar [i in.], Ustawa z dnia 27 kwietnia 2001 r. Prawo ochrony środowiska. Komentarz, red. J. Jendrośka, Wrocław 2001, s. 30). W związku z tym nie przyznaje nikomu żadnych uprawnień ani nie nakłada żadnych obowiązków. Odgrywa jednak znaczną rolę, określono w nim bowiem w sposób pośredni zakres przedmiotowy obowiązywania prawa ochrony środowiska – ustawodawca wskazuje, jakie rodzaje zagadnień zostaną dzięki niemu unormowane. Można więc stwierdzić, że w tych wszystkich przypadkach będą miały zastosowanie jego rozwiązania. Stanowisko to wydaje się bardzo istotne ze względu na szczególny charakter komentowanej ustawy w polskim systemie prawa ochrony środowiska, ponieważ spełnia ona rolę sui generis ustawy zasadniczej tej dziedziny prawa. Dlatego też z tego punktu widzenia uchylenie art. 1 pkt 2 i 3 p.o.ś. przez art. 144 pkt 1 u.u.i.ś. z dniem 15 listopada 2008 r. należy uznać za przejaw nadmiernego formalizmu. Wyłączenie bowiem udostępniania informacji o stanie i ochronie środowiska, udziału społeczeństwa oraz ocen oddziaływania na środowisko z zakresu przedmiotowego regulacji ustawy nie wywołuje efektu w postaci braku konieczności uwzględniania w tym zakresie rozwiązań wynikających z ustawy (np. zasad ogólnych czy podstawowych pojęć). Zmiana postanowień art. 1 może natomiast przynieść ten negatywny efekt, że osoby dokonujące interpretacji postanowień przepisów prawa stanowiących np. podstawę przeprowadzenia ocen oddziaływania na środowisko, mogą pominąć reguły wynikające z ustawy, w efekcie czego przeprowadzony proces wykładni może być wadliwy. W związku z tym wskazywanie zakresu przedmiotowego zastosowania ustawy przez określenie dziedzin prawa ochrony środowiska, w stosunku do których znajduje ono zastosowanie, nie wydaje się najlepszym rozwiązaniem i w przyszłości należałoby od niego odstąpić na rzecz rozwiązań jednoznacznie wskazujących konieczność uwzględnienia postanowień ustawy we wszystkich aktach stanowiących prawną podstawę ochrony środowiska.

2. Na taką konieczność wskazuje również fakt, że już w obecnej chwili katalog przypadków, w których znajduje zastosowanie ustawa, ma charakter otwarty, o czym świadczy posłużenie się przez ustawodawcę w art. 1 sformułowaniem „w szczególności”. Dlatego zasadniczego znaczenia nabiera w tym kontekście zakres przedmiotowy terminu „ochrona środowiska”. Pozwala on określić sytuacje, w których powinny być uwzględniane wymagania ochrony środowiska, oraz ustalić zakres przedmiotowy tych aktów prawnych, które mają być zaliczone do szeroko rozumianej ochrony środowiska. Omawiane pojęcie należy do języka prawnego i jest definiowane w art. 3 pkt 13 p.o.ś., w związku z czym nie wymaga przybliżenia. Istotne jest natomiast dokładne określenie zakresu przepisów dotyczących ochrony środowiska, przy interpretacji których powinny być wzięte pod uwagę dyrektywy zawarte w ustawie.

W teorii prawa ochrony środowiska za przepisy z tego zakresu uznaje się:

1) postanowienia Konstytucji RP w zakresie ochrony środowiska;

2) przepisy kompleksowej regulacji prawnej ochrony środowiska, w tym przepisy Unii Europejskiej;

3) przepisy umów międzynarodowych, których głównym przedmiotem jest ochrona środowiska;

4) przepisy szczególne, o których informują normy odsyłające;

5) przepisy szczególne określające wymagania ochrony środowiska w ustawach lub aktach wykonawczych do tych ustaw, których przedmiotem głównym nie jest ochrona środowiska;

6) normy techniczne;

7) akty prawa miejscowego odnoszące się do ochrony środowiska (R. Paczuski, Prawo ochrony środowiska, Bydgoszcz 2000, s. 115).

Z powyższego zestawienia wynika, że katalog przepisów, przy interpretacji których powinny być brane pod uwagę wymagania wynikające z konieczności ochrony środowiska, jest obszerniejszy niż prima facie mogłoby się wydawać i nie ogranicza się tylko do dziedzin wymienionych w omawianym przepisie.

3. Mówiąc o postanowieniach art. 1 komentowanej ustawy, należy również zwrócić uwagę na zawarte w nich odesłanie do wynikającej z art. 5 Konstytucji RP zasady zrównoważonego rozwoju, zgodnie z którym: „Rzeczpospolita Polska strzeże niepodległości i nienaruszalności swojego terytorium, zapewnia wolności i prawa człowieka i obywatela oraz bezpieczeństwo obywateli, strzeże dziedzictwa narodowego oraz zapewnia ochronę środowiska, kierując się zasadą zrównoważonego rozwoju”. W ustawie powtórzona została zatem jedna z podstawowych zasad polskiego systemu prawnego, która jednak w praktyce nie wydaje się dostatecznie wykorzystywana, co – zdaje się – jest poważnym błędem, gdyż w każdym przypadku wątpliwości co do sposobu interpretacji przepisu związanego z ochroną środowiska powinna stanowić ona jedno z podstawowych kryteriów oceny przeprowadzonej wykładni konkretnego przepisu (podobnie Z. Bukowski, Zrównoważony rozwój w systemie prawa, Toruń 2009, s. 465). Jeżeli z zestawienia dokonanej wykładni z zasadą zrównoważonego rozwoju będzie wynikało, że pozostaje ona w zgodzie z zasadą zrównoważonego rozwoju, to należy przypuszczać, że proces wykładni z punktu widzenia ochrony środowiska został przeprowadzony prawidłowo. Natomiast jeżeli interpretacja konkretnej normy prawnej nie będzie przystawała do omawianej dyrektywy, to najprawdopodobniej będzie ona wadliwa i będzie należało poszukać innej. Na taki charakter zasady zrównoważonego rozwoju zwraca się również uwagę w orzecznictwie, w którym przyjmuje się, że: „Zasada zrównoważonego rozwoju pełni przede wszystkim rolę dyrektywy wykładni. A to wtedy gdy pojawiają się wątpliwości co do zakresu obowiązków, rodzaju obowiązków i sposobu ich realizacji należy posiłkować się zasadą zrównoważonego rozwoju. Pełni ona zatem rolę podobną do zasad współżycia społecznego czy społeczno-gospodarczego przeznaczenia w prawie cywilnym. W pierwszej kolejności do uwzględniania zasady zrównoważonego rozwoju obowiązany jest ustawodawca w procesie stanowienia prawa ale z drugiej zasadę tę powinny mieć na uwadze organy stosujące prawo. Niekiedy bowiem stan faktyczny wymaga rozważenia i wyważenia rozwiązań korzystniejszych stosując zasadę zrównoważonego rozwoju” (wyrok WSA w Gorzowie Wielkopolskim z dnia 25 marca 2009 r., II SA/Go 825/08, LEX nr 526352). Jeszcze większą rolę zasadzie zrównoważonego rozwoju przypisuje się w literaturze przedmiotu, w której przyjmuje się, że „zasada zrównoważonego rozwoju [wynikająca z art. 5 Konstytucji RP – K.G.] odnosi się do wszystkich wymienionych tam ogólnych funkcji państwa. Oznacza to, że mamy do czynienia z zasadą ustrojową. Przyjęcie takiego założenia powoduje, że w art. 5 mamy podwójną regulację odnoszącą się do ochrony środowiska: 1) wprowadzenie zasady zrównoważonego rozwoju jako zasady ustrojowej odnoszącej się do podstawowych zadań państwa, 2) określenie ochrony środowiska jako jednej z podstawowych funkcji państwa” (Z. Bukowski, Konstytucyjne podstawy obowiązków państwa w zakresie ochrony środowiska, PiŚ 2002, nr 4, s. 63). Pogląd ten należy w całej rozciągłości zaakceptować, z tym jednak zastrzeżeniem, że w głównej mierze odnosi się on do działań o charakterze kompleksowym, a nie indywidualnym.

4. Przepis art. 1 pkt 2 i 3 p.o.ś. został uchylony przez art. 144 pkt 1 u.u.i.ś.

Art. 2. [Wyłączenia]

1. Przepisów ustawy nie stosuje się do spraw uregulowanych w przepisach prawa atomowego.

2. Przepisów ustawy nie stosuje się także w zakresie:

1) obowiązku posiadania pozwolenia,

1a) wydawania decyzji o dopuszczalnym poziomie hałasu,

2) ponoszenia opłat,

w razie prowadzenia działań ratowniczych.

2a. Przepisów ustawy nie stosuje się także w zakresie hałasu powstającego w związku z powszechnym korzystaniem ze środowiska.

3. Przepisy ustawy nie naruszają przepisów ustawy z dnia 5 sierpnia 2010 r. o ochronie informacji niejawnych (Dz. U. Nr 182, poz. 1228).

4. Zasady ochrony morza przed zanieczyszczeniem przez statki oraz organy administracji właściwe w sprawach tej ochrony określają przepisy odrębne.

1. Postanowienia art. 2 ustawy stanowią całość z art. 1 tego aktu prawnego. W przepisie tym w sposób negatywny zostały doprecyzowane przypadki, w których, mimo że odnoszą się one do ochrony środowiska, wyłączone zostało obowiązywanie prawa ochrony środowiska. Biorąc pod uwagę fakt, że są to wyjątki od generalnej reguły, jaką jest obowiązywanie tego aktu prawnego, zgodnie z zasadą exceptiones non sunt extentendae nie powinny być one interpretowane w sposób rozszerzający. Dlatego należałoby je bardzo precyzyjnie określić.

2. Najmniej wątpliwości w tym zakresie będą budzić wyłączenia określone w art. 2 ust. 1 p.o.ś., odnoszące się do spraw uregulowanych w przepisach ustawy z dnia 29 listopada 2000 r. – Prawo atomowe (tekst jedn.: Dz. U. z 2014 r. poz. 1512 z późn. zm.), która ustala zasady pokojowego wykorzystania energii jądrowej. W zakresie tym oczywiście mieścić się będą także akty wykonawcze wydane na jego podstawie (K. Kwaśnicka, Wyłączenia przedmiotowe. W ustawie Prawo ochrony środowiska (w:) K. Kwaśnicka, Odpowiedzialność administracyjna w prawie ochrony środowiska, LEX/el. 2011). Należy jednak zauważyć, że w ostatnim czasie nastąpiła w tym zakresie poważna zmiana jakościowa. W przeciwieństwie bowiem do wcześniejszych rozwiązań (przewidujących konieczność stosowania postanowień ustawy – Prawo ochrony środowiska w zakresie dostępu do informacji o środowisku oraz monitoringu środowiskowego), obecnie wyłączenie zastosowania postanowień komentowanej ustawy do spraw uregulowanych w przepisach prawa atomowego ma charakter bezwzględny. Oceniając prawidłowość funkcjonowania podmiotów korzystających ze środowiska oraz organów działających w tym zakresie, należy mieć jednak zawsze na uwadze fakt, że reguły w tym zakresie uległy zmianie. Oznacza to, że zdarzenia z przeszłości muszą być oceniane według stanu prawnego obowiązującego w chwili ich wystąpienia, a nie według stanu aktualnego.

3. Dużo większe wątpliwości może rodzić wyjątek określony w art. 2 ust. 2 p.o.ś., wyłączający jej działanie w razie prowadzenia działań ratowniczych, które nie są definiowane w komentowanej ustawie. W związku z tym może pojawić się zastrzeżenie co do tego, w jakich przypadkach występuje prowadzenie działań ratowniczych, a w jakich nie. Wydaje się, że w tym zakresie znaczną pomocą mogą być postanowienia art. 2 pkt 2 u.o.p., który określa, że działania ratownicze to każda czynność podjęta w celu ochrony życia, zdrowia, mienia lub środowiska, a także likwidacji przyczyn powstania pożaru, wystąpienia klęski żywiołowej lub innego miejscowego zagrożenia. Definicja ta ma abstrakcyjny charakter i może znajdować zastosowanie dla określenia innych działań ratowniczych niż tylko wynikających z bezpieczeństwa pożarowego. Ponadto należy zwrócić uwagę, że ustawodawca w komentowanym przepisie nie ograniczył grupy podmiotów zwolnionych z obowiązku stosowania postanowień ustawy. W związku z tym należy przyjąć, że zwolnienie to będzie miało zastosowanie wobec wszystkich podmiotów podejmujących działania ratownicze, bez względu na to, czy mają one charakter profesjonalny, czy też incydentalny.

Trzeba jednak podkreślić, że wyłączenie obowiązywania prawa ochrony środowiska w tym zakresie nie ma charakteru całkowitego i odnosi się jedynie do:

1) obowiązku uzyskania pozwolenia na korzystanie ze środowiska wydawanego na podstawie art. 180–192 p.o.ś.;

2) obowiązku ponoszenia opłat (art. 284–297a p.o.ś.);

3) wydawania decyzji o dopuszczalnym poziomie hałasu (art. 115a p.o.ś.).

Najmniej precyzyjne może wydawać się zwolnienie dotyczące obowiązku ponoszenia opłat. Jeśli jednak weźmie się pod uwagę, że wyjątek ten odnosi się wyłącznie do opłat ponoszonych na podstawie prawa ochrony środowiska (co wynika z tego, że ustawodawca wymienia je w grupie wyjątków od obowiązku stosowania komentowanej ustawy), sprawa staje się oczywista. Dzieje się tak, ponieważ jedynymi opłatami ponoszonymi na podstawie tego aktu prawnego są opłaty za korzystanie ze środowiska wnoszone na podstawie art. 273 ust. 1 p.o.ś.

4. Kolejne zwolnienie o charakterze podmiotowo-przedmiotowym zostało wprowadzone w art. 2 ust. 2a p.o.ś., wyłączającym jej obowiązywanie w zakresie hałasu powstającego w związku z powszechnym korzystaniem ze środowiska. Wyłączenie to ma charakter szczególny, gdyż mogą z niego korzystać tylko podmioty uprawnione do powszechnego korzystania ze środowiska (instytucja ta zostanie szczegółowo omówiona w komentarzu do art. 4 ustawy), a przedmiotowe ograniczenie odnosi się do określonej strefy korzystania ze środowiska (uregulowanej w art. 112–120 p.o.ś.).

5. Odstępstwem od reguły o charakterze przedmiotowym, wynikającym z postanowień art. 2 ust. 4 p.o.ś., jest określenie, że zasady ochrony morza przed zanieczyszczeniem przez statki oraz organy właściwe w tych sprawach określają przepisy odrębne. W tym zakresie będą znajdowały zastosowanie rozwiązania zawarte w:

1) ustawie z dnia 16 marca 1995 r. o zapobieganiu zanieczyszczaniu morza przez statki (tekst jedn.: Dz. U. z 2015 r. poz. 434 z późn. zm.);

2) ustawie z dnia 18 lipca 2001 r. – Prawo wodne;

3) ustawie z dnia 18 września 2001 r. – Kodeks morski (tekst jedn.: Dz. U. z 2013 r. poz. 758 z późn. zm.).

Wprowadzenie tego unormowania nie rozwiązało jednak w praktyce wszystkich problemów dotyczących ustalenia relacji pomiędzy rozwiązaniami wynikającymi z ustawy, a tymi stanowiącymi podstawę ochrony środowiska morskiego. Najlepszym przykładem takich problemów są poglądy zaprezentowane w orzecznictwie, w którym przyjmuje się, że: „1. Przepis art. 2 ust. 4 p.o.ś. nie daje podstaw do przyjęcia, że zanieczyszczenie powietrza przez statki poruszające się po wodach morskich wewnętrznych i terytorialnych nie podlega opłatom za korzystanie ze środowiska, w tym za wprowadzanie gazów lub pyłów do powietrza, wynikające z eksploatacji urządzenia. Przepis ten wyłącza spod regulacji p.o.ś. jedynie kwestie zasad ochrony morza przed zanieczyszczeniami przez statki i w tym zakresie odsyła do przepisów odrębnych. Regulacja opłat określonych w art. 273 ust. 1 i art. 277 ust. 2 p.o.ś. nie stanowi zasad ochrony morza przed zanieczyszczeniami. Omawiane opłaty nie stanowią bowiem zakazów ani nakazów, których celem byłaby ochrona morza, jak również nie są karami za zanieczyszczenie morza przez statki. 2. Poza zakresem działania p.o.ś., pozostaje wyłącznie sfera ochrony wód morskich przed zanieczyszczeniami przez statki” (wyrok WSA w Gdańsku z dnia 21 czerwca 2007 r., II SA/Gd 257/07, LEX nr 603735; podobnie wyrok NSA z dnia 25 stycznia 2007 r., II OSK 151/06, ONSA WSA 2008, nr 2, poz. 36). Z poglądami tymi należy się zgodzić. Z punktu widzenia praktyki i teorii mogą one pomóc rozwiązać wiele problemów związanych z ochroną środowiska morskiego.

6. Odmienny charakter mają postanowienia art. 2 ust. 3 komentowanej ustawy. Ustawodawca nie wprowadził w tym przepisie bezpośredniego wyłączenia obowiązywania ustawy, a jedynie określił relacje pomiędzy jej postanowieniami a rozwiązaniami zawartymi w ustawie o ochronie informacji niejawnych, przyjmując prymat tej drugiej. W praktyce najbardziej wpłynie to na postępowania związane z dostępem do informacji o stanie i ochronie środowiska, regulujące dostęp do informacji o środowisku, jeżeli przedmiotem tego postępowania będzie informacja o statusie tajemnicy państwowej lub służbowej w rozumieniu ustawy o ochronie informacji niejawnych. W pozostałych przypadkach nie dojdzie bowiem do zbiegu przepisów. Obecnie podstawy udostępniania informacji o stanie i ochronie środowiska znajdują się w ustawie o udostępnianiu informacji o stanie i ochronie środowiska, udziale społeczeństwa w ochronie środowiska oraz o ocenach oddziaływania na środowisko. Dlatego też znaczenie tej normy kolizyjnej z punktu widzenia praktyki uległo zmniejszeniu. Nie oznacza to jednak automatycznie, że stała się ona rozwiązaniem zbędnym, gdyż, jak już była o tym mowa w komentarzu do art. 1, rola komentowanej ustawy w polskim systemie ochrony środowiska jest szczególna.

7. Na podstawie analizy rozwiązań zawartych w art. 2 p.o.ś. wydaje się, że de lege ferenda powinny być one rozszerzone o bezpośrednie określenie relacji pomiędzy rozwiązaniami zawartymi w ustawie a postanowieniami innych aktów prawnych regulujących problematykę ochrony środowiska. Obecnie brakuje w tym zakresie całościowych rozwiązań; luki tej nie wypełniają incydentalne rozwiązania poszczególnych aktów prawnych, jak to ma miejsce np. w art. 9 pr. wod. czy w art. 1 ust. 2 u.o. Wydaje się, że najbardziej racjonalnym posunięciem byłoby generalne wprowadzenie prymatu ustawy w zakresie ochrony środowiska, z ewentualnymi wyłączeniami, tak jak dzieje się to obecnie.

Dział II Definicje i zasady ogólneArt. 3. [Definicje ustawowe]

Ilekroć w ustawie jest mowa o:

1) aglomeracji – rozumie się przez to miasto lub kilka miast o wspólnych granicach administracyjnych;

2) autostradzie – rozumie się przez to także drogę ekspresową, jeżeli przepisy o autostradach płatnych mają zastosowanie do tej drogi;

2a) badaniach zanieczyszczenia gleby i ziemi – rozumie się przez to pomiary zawartości substancji powodującej ryzyko w glebie i w ziemi, w tym pobieranie próbek oraz związane z tymi pomiarami badania właściwości gleby i ziemi;

2b) dokumencie referencyjnymBAT– rozumie się przez to dokument, będący wynikiem wymiany informacji zorganizowanej przez Komisję Europejską zgodnie z przepisami dotyczącymi emisji przemysłowych, sporządzony dla określonego rodzaju działalności i opisujący w szczególności stosowane techniki, aktualne wielkości emisji i zużycia, techniki uwzględniane przy okazji ustalania najlepszych dostępnych technik, a także opisujący konkluzjeBAToraz wszelkie nowe techniki;

3) eksploatacji instalacji lub urządzenia – rozumie się przez to użytkowanie instalacji lub urządzenia oraz utrzymywanie ich w sprawności;

4) emisji – rozumie się przez to wprowadzane bezpośrednio lub pośrednio, w wyniku działalności człowieka, do powietrza, wody, gleby lub ziemi:

a) substancje,

b) energie, takie jak ciepło, hałas, wibracje lub pola elektromagnetyczne;

4a) granicznych wielkościach emisyjnych – rozumie się przez to najwyższe z określonych w konkluzjachBATwielkości emisji powiązane z najlepszymi dostępnymi technikami, uzyskiwane w normalnych warunkach eksploatacji z wykorzystaniem najlepszej dostępnej techniki lub kombinacji najlepszych dostępnych technik;

5) hałasie – rozumie się przez to dźwięki o częstotliwościach od 16 Hz do 16 000 Hz;

5a) historycznym zanieczyszczeniu powierzchni ziemi – rozumie się przez to zanieczyszczenie powierzchni ziemi, które zaistniało przed dniem 30 kwietnia 2007 r. lub wynika z działalności, która została zakończona przed dniem 30 kwietnia 2007 r.; rozumie się przez to także szkodę w środowisku w powierzchni ziemi w rozumieniu art. 6 pkt 11 lit. c ustawy z dnia 13 kwietnia 2007 r. o zapobieganiu szkodom w środowisku i ich naprawie (Dz. U. z 2014 r. poz. 210 i 1101), która została spowodowana przez emisję lub zdarzenie, od którego upłynęło więcej niż 30 lat;

6) instalacji – rozumie się przez to:

a) stacjonarne urządzenie techniczne,

b) zespół stacjonarnych urządzeń technicznych powiązanych technologicznie, do których tytułem prawnym dysponuje ten sam podmiot i położonych na terenie jednego zakładu,

c) budowle niebędące urządzeniami technicznymi ani ich zespołami,

których eksploatacja może spowodować emisję;

7) istotnej zmianie instalacji – rozumie się przez to taką zmianę sposobu funkcjonowania instalacji lub jej rozbudowę, która może powodować znaczące zwiększenie negatywnego oddziaływania na środowisko;

8) kompensacji przyrodniczej – rozumie się przez to zespół działań obejmujących w szczególności roboty budowlane, roboty ziemne, rekultywację gleby, zalesianie, zadrzewianie lub tworzenie skupień roślinności, prowadzących do przywrócenia równowagi przyrodniczej lub tworzenie skupień roślinności, prowadzących do przywrócenia równowagi przyrodniczej na danym terenie, wyrównania szkód dokonanych w środowisku przez realizację przedsięwzięcia i zachowanie walorów krajobrazowych;

8a) lotnisku – rozumie się przez to także port lotniczy oraz lądowisko;

8b) krajowym celu redukcji narażenia – rozumie się przez to procentowe zmniejszenie krajowego wskaźnika średniego narażenia dla roku odniesienia, w celu ograniczenia szkodliwego wpływu danej substancji na zdrowie ludzi, który ma być osiągnięty w określonym terminie;

8c) krajowym wskaźniku średniego narażenia – rozumie się przez to średni poziom substancji w powietrzu wyznaczony na podstawie pomiarów przeprowadzonych na obszarach tła miejskiego w miastach o liczbie mieszkańców większej niż 100 tysięcy i aglomeracjach na terenie całego kraju, wykorzystywany do określenia i dotrzymania krajowego celu redukcji narażenia oraz dotrzymania pułapu stężenia ekspozycji;

8d) konkluzjiBAT– rozumie się przez to dokument sporządzony na podstawie dokumentu referencyjnegoBAT, przyjmowany przez Komisję Europejską, w drodze decyzji, zgodnie z przepisami dotyczącymi emisji przemysłowych, formułujący wnioski dotyczące najlepszych dostępnych technik, ich opisu, informacji służącej ocenie ich przydatności, wielkości emisji powiązanych z najlepszymi dostępnymi technikami, powiązanego monitoringu, powiązanych poziomów zużycia oraz, w stosownych przypadkach, odpowiednich sposobów przeprowadzenia remediacji;

9) metodyce referencyjnej – rozumie się przez to określoną na podstawie ustawy metodę pomiarów lub badań, która może obejmować w szczególności sposób poboru próbek, sposób interpretacji uzyskanych danych, a także metodyki modelowania rozprzestrzeniania substancji oraz energii w środowisku;

10) najlepszych dostępnych technikach – rozumie się przez to najbardziej efektywny i zaawansowany poziom rozwoju technologii i metod prowadzenia danej działalności, który wskazuje możliwe wykorzystanie poszczególnych technik jako podstawy przy ustalaniu dopuszczalnych wielkości emisji i innych warunków pozwolenia mających na celu zapobieganie powstawaniu, a jeżeli nie jest to możliwe, ograniczenie emisji i oddziaływania na środowisko jako całość, z tym że:

a) technika – oznacza zarówno stosowaną technologię, jak i sposób, w jaki dana instalacja jest projektowana, wykonywana, eksploatowana oraz likwidowana,

b) dostępne techniki – oznaczają techniki o takim stopniu rozwoju, który umożliwia ich praktyczne zastosowanie w danej dziedzinie przemysłu, z uwzględnieniem warunków ekonomicznych i technicznych oraz rachunku kosztów i korzyści, a które to techniki prowadzący daną działalność może uzyskać,

c) najlepsza technika – oznacza najbardziej efektywną technikę w osiąganiu wysokiego ogólnego poziomu ochrony środowiska jako całości;

10a) obszarze cichym w aglomeracji – rozumie się przez to obszar, na którym nie występują przekroczenia dopuszczalnych poziomów hałasu wyrażonych wskaźnikiem hałasuLDWN;

10b) obszarze cichym poza aglomeracją – rozumie się przez to obszar, który nie jest narażony na oddziaływanie hałasu komunikacyjnego, przemysłowego lub pochodzącego z działalności rekreacyjno-wypoczynkowej;

10c) (uchylony);

10d) obszarze tła miejskiego – rozumie się przez to obszar miasta, w którym poziomy substancji w powietrzu są reprezentatywne dla narażenia ludności zamieszkującej tereny miejskie na działanie substancji;

11) oddziaływaniu na środowisko – rozumie się przez to również oddziaływanie na zdrowie ludzi;

11a) (uchylony);

12) odpadach – rozumie się przez to odpady w rozumieniu ustawy z dnia 14 grudnia 2012 r. o odpadach (Dz. U. z 2013 r. poz. 21 i 888);

13) ochronie środowiska – rozumie się przez to podjęcie lub zaniechanie działań, umożliwiające zachowanie lub przywracanie równowagi przyrodniczej; ochrona ta polega w szczególności na:

a) racjonalnym kształtowaniu środowiska i gospodarowaniu zasobami środowiska zgodnie z zasadą zrównoważonego rozwoju,

b) przeciwdziałaniu zanieczyszczeniom,

c) przywracaniu elementów przyrodniczych do stanu właściwego;

14) organie administracji – rozumie się przez to:

a) ministrów, centralne organy administracji rządowej, wojewodów, działające w ich lub we własnym imieniu inne terenowe organy administracji rządowej, organy jednostek samorządu terytorialnego,

b) inne podmioty, gdy są one powołane z mocy prawa lub na podstawie porozumień do wykonywania zadań publicznych dotyczących środowiska i jego ochrony;

15) organie ochrony środowiska – rozumie się przez to organy administracji powołane do wykonywania zadań publicznych z zakresu ochrony środowiska, stosownie do ich właściwości określonej w tytuleVIIw dziale I;

16) organizacji ekologicznej – rozumie się przez to organizacje społeczne, których statutowym celem jest ochrona środowiska;

17)PCB– rozumie się przez to substancje, o których mowa w art. 3 pkt 17 ustawy z dnia 14 grudnia 2012 r. o odpadach;

18) polach elektromagnetycznych – rozumie się przez to pole elektryczne, magnetyczne oraz elektromagnetyczne o częstotliwościach od 0 Hz do 300GHz;

19) (uchylony);

20) podmiocie korzystającym ze środowiska – rozumie się przez to:

a) przedsiębiorcę w rozumieniu art. 4ustawy z dnia 2 lipca 2004 r. o swobodzie działalności gospodarczej (Dz. U. z 2013 r. poz. 672, z późn. zm.) oraz przedsiębiorcę zagranicznego w rozumieniu art. 5 pkt 3 tej ustawy, a także osoby prowadzące działalność wytwórczą w rolnictwie w zakresie upraw rolnych, chowu lub hodowli zwierząt, ogrodnictwa, warzywnictwa, leśnictwa i rybactwa śródlądowego,

b) jednostkę organizacyjną niebędącą przedsiębiorcą w rozumieniu ustawy z dnia 2 lipca 2004 r. o swobodzie działalności gospodarczej,

c) osobę fizyczną niebędącą podmiotem, o którym mowa w lit. a, korzystającą ze środowiska w zakresie, w jakim korzystanie ze środowiska wymaga pozwolenia;

21) pomiarze – rozumie się przez to również obserwacje oraz analizy;

22) (uchylony);

23) poważnej awarii – rozumie się przez to zdarzenie, w szczególności emisję, pożar lub eksplozję, powstałe w trakcie procesu przemysłowego, magazynowania lub transportu, w których występuje jedna lub więcej niebezpiecznych substancji, prowadzące do natychmiastowego powstania zagrożenia życia lub zdrowia ludzi lub środowiska lub powstania takiego zagrożenia z opóźnieniem;

24) poważnej awarii przemysłowej – rozumie się przez to poważną awarię w zakładzie;

25) powierzchni ziemi – rozumie się przez to ukształtowanie terenu, glebę, ziemię oraz wody gruntowe, z tym że:

a) gleba – oznacza górną warstwę litosfery, złożoną z części mineralnych, materii organicznej, wody glebowej, powietrza glebowego i organizmów, obejmującą wierzchnią warstwę gleby i podglebie,

b) ziemia – oznacza górną warstwę litosfery, znajdującą się poniżej gleby, do głębokości oddziaływania człowieka,

c) wody gruntowe – oznaczają wody podziemne w rozumieniu art. 9 ust. 1 pkt 22 ustawy z dnia 18 lipca 2001 r. – Prawo wodne (Dz. U. z 2012 r. poz. 145, z późn. zm.), które znajdują się w strefie nasycenia i pozostają w bezpośredniej styczności z gruntem lub podglebiem;

26) powietrzu – rozumie się przez to powietrze znajdujące się w troposferze, z wyłączeniem wnętrz budynków i miejsc pracy;

26a) poziomie dźwięku A wyrażonym w decybelach (dB) – rozumie się przez to wartość poziomu ciśnienia akustycznego, skorygowaną według charakterystyki częstotliwościowej A, wyznaczoną zgodnie z Polską Normą;

27) (uchylony);

28) poziomie substancji w powietrzu – rozumie się przez to stężenie substancji w powietrzu w odniesieniu do ustalonego czasu lub opad takiej substancji w odniesieniu do ustalonego czasu i powierzchni, przy czym:

a) poziom dopuszczalny – jest to poziom substancji, który ma być osiągnięty w określonym terminie i który po tym terminie nie powinien być przekraczany; poziom dopuszczalny jest standardem jakości powietrza,

b) poziom docelowy – jest to poziom substancji, który ma być osiągnięty w określonym czasie za pomocą ekonomicznie uzasadnionych działań technicznych i technologicznych; poziom ten ustala się w celu unikania, zapobiegania lub ograniczania szkodliwego wpływu danej substancji na zdrowie ludzi lub środowisko jako całość,

c) poziom celu długoterminowego – jest to poziom substancji, poniżej którego, zgodnie ze stanem współczesnej wiedzy, bezpośredni szkodliwy wpływ na zdrowie ludzi lub środowisko jako całość jest mało prawdopodobny; poziom ten ma być osiągnięty w długim okresie czasu, z wyjątkiem sytuacji, gdy nie może być osiągnięty za pomocą ekonomicznie uzasadnionych działań technicznych i technologicznych;

28a) poziomie informowania – rozumie się przez to stężenie substancji w powietrzu, powyżej którego istnieje zagrożenie zdrowia ludzkiego wynikające z krótkotrwałego narażenia na działanie zanieczyszczeń wrażliwych grup ludności, w przypadku którego niezbędna jest natychmiastowa i właściwa informacja;

29) pozwoleniu, bez podania jego rodzaju – rozumie się przez to pozwolenie na wprowadzanie do środowiska substancji lub energii, o którym mowa w art. 181 ust. 1;

30) produkcie – rozumie się przez to wprowadzaną do obrotu substancję, energię, instalację, urządzenie oraz inny przedmiot lub jego część;

31) prowadzącym instalację – rozumie się przez to podmiot uprawniony na podstawie określonego tytułu prawnego do władania instalacją w celu jej eksploatacji zgodnie z wymaganiami ochrony środowiska, na zasadach wskazanych w ustawie;

31a) pułapie stężenia ekspozycji – rozumie się przez to poziom substancji w powietrzu wyznaczony na podstawie wartości krajowego wskaźnika średniego narażenia, w celu ograniczenia szkodliwego wpływu danej substancji na zdrowie ludzi, który ma być osiągnięty w określonym terminie; pułap stężenia ekspozycji jest standardem jakości powietrza;

31b) remediacji – rozumie się przez to poddanie gleby, ziemi i wód gruntowych działaniom mającym na celu usunięcie lub zmniejszenie ilości substancji powodujących ryzyko, ich kontrolowanie oraz ograniczenie rozprzestrzeniania się, tak aby teren zanieczyszczony przestał stwarzać zagrożenie dla zdrowia ludzi lub stanu środowiska, z uwzględnieniem obecnego i, o ile jest to możliwe, planowanego w przyszłości sposobu użytkowania terenu; remediacja może polegać na samooczyszczaniu, jeżeli przynosi największe korzyści dla środowiska;

32) równowadze przyrodniczej – rozumie się przez to stan, w którym na określonym obszarze istnieje równowaga we wzajemnym oddziaływaniu: człowieka, składników przyrody żywej i układu warunków siedliskowych tworzonych przez składniki przyrody nieożywionej;

32a) ruchach masowych ziemi – rozumie się przez to powstające naturalnie lub na skutek działalności człowieka osuwanie, spełzywanie lub obrywanie powierzchniowych warstw skał, zwietrzeliny i gleby;

32b) równoważnym poziomie hałasu – rozumie się przez to wartość poziomu ciśnienia akustycznego ciągłego ustalonego dźwięku, skorygowaną według charakterystyki częstotliwościowej A, która w określonym przedziale czasu odniesienia jest równa średniemu kwadratowi ciśnienia akustycznego analizowanego dźwięku o zmiennym poziomie w czasie; równoważny poziom hałasu wyraża się wzorem zgodnie z Polską Normą;

32c) ryzyku – rozumie się przez to prawdopodobieństwo wystąpienia konkretnego skutku w określonym czasie lub w określonej sytuacji;

32d) samooczyszczaniu – rozumie się przez to biologiczne, chemiczne i fizyczne procesy, których skutkiem jest ograniczenie ilości, ładunku, stężenia, toksyczności, dostępności oraz rozprzestrzeniania się zanieczyszczeń w glebie, ziemi i wodach, przebiegające samoistnie, bez ingerencji człowieka, ale których przebieg może być przez człowieka wspomagany;

33) standardach emisyjnych – rozumie się przez to dopuszczalne wielkości emisji;

34) standardzie jakości środowiska – rozumie się przez to poziomy dopuszczalne substancji lub energii oraz pułap stężenia ekspozycji, które muszą być osiągnięte w określonym czasie przez środowisko jako całość lub jego poszczególne elementy przyrodnicze;

35) staroście – rozumie się przez to także prezydenta miasta na prawach powiatu;

36) substancji – rozumie się przez to pierwiastki chemiczne oraz ich związki, mieszaniny lub roztwory występujące w środowisku lub powstałe w wyniku działalności człowieka;

37) substancji niebezpiecznej – rozumie się przez to jedną lub więcej substancji albo mieszaniny substancji, które ze względu na swoje właściwości chemiczne, biologiczne lub promieniotwórcze mogą, w razie nieprawidłowego obchodzenia się z nimi, spowodować zagrożenie życia lub zdrowia ludzi lub środowiska; substancją niebezpieczną może być surowiec, produkt, półprodukt, odpad, a także substancja powstała w wyniku awarii;

37a) substancji powodującej ryzyko – rozumie się przez to substancję stwarzającą zagrożenie i mieszaninę stwarzającą zagrożenie, należącą co najmniej do jednej z klas zagrożenia wymienionych w częściach2–5załącznika I do rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady (WE) nr 1272/2008 z dnia 16 grudnia 2008 r. w sprawie klasyfikacji, oznakowania i pakowania substancji i mieszanin, zmieniającego i uchylającego dyrektywy 67/548/EWGi 1999/45/WEoraz zmieniającego rozporządzenie (WE) nr 1907/2006 (Dz. Urz. UEL 353 z 31.12.2008, str. 1, z późn. zm.), w szczególności substancje powodujące ryzyko, o których mowa w przepisach wydanych na podstawie art. 101a ust. 5 pkt 1;

38) ściekach – rozumie się przez to wprowadzane do wód lub do ziemi:

a) wody zużyte, w szczególności na cele bytowe lub gospodarcze,

b) ciekłe odchody zwierzęce, z wyjątkiem gnojówki i gnojowicy przeznaczonych do rolniczego wykorzystania w sposób i na zasadach określonych w ustawiez dnia 10 lipca 2007 r. o nawozach i nawożeniu (Dz. U. Nr 147, poz. 1033 oraz z 2011 r. Nr 106, poz. 622 i Nr 171, poz. 1016),

c) wody opadowe lub roztopowe, ujęte w otwarte lub zamknięte systemy kanalizacyjne, pochodzące z powierzchni zanieczyszczonych o trwałej nawierzchni, w szczególności z miast, portów, lotnisk, terenów przemysłowych, handlowych, usługowych i składowych, baz transportowych oraz dróg i parkingów,

d) wody odciekowe ze składowisk odpadów oraz obiektów unieszkodliwiania odpadów wydobywczych, w których są składowane odpady wydobywcze niebezpieczne oraz odpady wydobywcze inne niż niebezpieczne i obojętne, miejsc magazynowania odpadów, wykorzystane solanki, wody lecznicze i termalne,

e) wody pochodzące z odwodnienia zakładów górniczych, z wyjątkiem wód wtłaczanych do górotworu, jeżeli rodzaje i ilość substancji zawartych w wodzie wtłaczanej do górotworu są tożsame z rodzajami i ilościami substancji zawartych w pobranej wodzie,

f) wody wykorzystane, odprowadzane z obiektów chowu lub hodowli ryb łososiowatych,

g) wody wykorzystane, odprowadzane z obiektów chowu lub hodowli ryb innych niż łososiowate albo innych organizmów wodnych, o ile produkcja tych ryb lub organizmów, rozumiana jako średnioroczny przyrost masy tych ryb albo tych organizmów w poszczególnych latach cyklu produkcyjnego, przekracza 1500 kg z 1 ha powierzchni użytkowej stawów rybnych tego obiektu w jednym roku danego cyklu;

38a) ściekach bytowych – rozumie się przez to ścieki z budynków mieszkalnych, zamieszkania zbiorowego oraz użyteczności publicznej, powstające w wyniku ludzkiego metabolizmu lub funkcjonowania gospodarstw domowych oraz ścieki o zbliżonym składzie pochodzące z tych budynków;

38b) ściekach komunalnych – rozumie się przez to ścieki bytowe lub mieszaninę ścieków bytowych ze ściekami przemysłowymi albo wodami opadowymi lub roztopowymi, odprowadzane urządzeniami służącymi do realizacji zadań własnych gminy w zakresie kanalizacji i oczyszczania ścieków komunalnych;

38c) ściekach przemysłowych – rozumie się przez to ścieki, niebędące ściekami bytowymi albo wodami opadowymi lub roztopowymi, powstałe w związku z prowadzoną przez zakład działalnością handlową, przemysłową, składową, transportową lub usługową, a także będące ich mieszaniną ze ściekami innego podmiotu, odprowadzane urządzeniami kanalizacyjnymi tego zakładu;

39) środowisku – rozumie się przez to ogół elementów przyrodniczych, w tym także przekształconych w wyniku działalności człowieka, a w szczególności powierzchnię ziemi, kopaliny, wody, powietrze, krajobraz, klimat oraz pozostałe elementy różnorodności biologicznej, a także wzajemne oddziaływania pomiędzy tymi elementami;

40) terenie zamkniętym – rozumie się przez to teren, a w szczególnych przypadkach obiekt budowlany lub jego część, dostępny wyłącznie dla osób uprawnionych oraz wyznaczony w sposób określony w ustawie z dnia 17 maja 1989 r. – Prawo geodezyjne i kartograficzne (Dz. U. z 2010 r. Nr 193, poz. 1287 oraz z 2013 r. poz. 805 i 829);

41) tytule prawnym – rozumie się przez to prawo własności, użytkowanie wieczyste, trwały zarząd, ograniczone prawo rzeczowe albo stosunek zobowiązaniowy;

42) urządzeniu – rozumie się przez to niestacjonarne urządzenie techniczne, w tym środki transportu;

42a) użytkowniku urządzenia – rozumie się przez to podmiot uprawniony na podstawie określonego tytułu prawnego do władania urządzeniem w celu jego eksploatacji zgodnie z wymaganiami ochrony środowiska, na zasadach wskazanych w ustawie;

43) wielkości emisji – rozumie się przez to rodzaj i ilość wprowadzanych substancji lub energii w określonym czasie oraz stężenia lub poziomy substancji lub energii, w szczególności w gazach odlotowych, wprowadzanych ściekach oraz wytwarzanych odpadach;

44) władającym powierzchnią ziemi – rozumie się przez to właściciela nieruchomości, a jeżeli w ewidencji gruntów i budynków prowadzonej na podstawie ustawy – Prawo geodezyjne i kartograficzne ujawniono inny podmiot władający gruntem – podmiot ujawniony jako władający;

45) właściwym organie Państwowej Straży Pożarnej – rozumie się przez to właściwego miejscowo ze względu na lokalizację zakładu:

a) komendanta powiatowego (miejskiego) Państwowej Straży Pożarnej – w sprawach dotyczących zakładów o zwiększonym ryzyku wystąpienia poważnej awarii przemysłowej,

b) komendanta wojewódzkiego Państwowej Straży Pożarnej – w sprawach dotyczących zakładów o dużym ryzyku wystąpienia poważnej awarii przemysłowej;

46) wprowadzaniu ścieków do ziemi – rozumie się przez to także wprowadzanie ścieków do gleby;

46a) wskaźniku średniego narażenia dla miasta o liczbie mieszkańców większej niż 100 tysięcy i aglomeracji – rozumie się przez to średni poziom substancji w powietrzu wyznaczony na podstawie pomiarów przeprowadzonych na obszarach tła miejskiego w miastach o liczbie mieszkańców większej niż 100 tysięcy i aglomeracjach, wykorzystywany do dotrzymania pułapu stężenia ekspozycji oraz określenia i dotrzymania krajowego celu redukcji narażenia;

47) wykorzystywaniu substancji – rozumie się przez to także ich gromadzenie;

47a) wyłącznej strefie ekonomicznej Rzeczypospolitej Polskiej – rozumie się przez to wyłączną strefę ekonomiczną Rzeczypospolitej Polskiej w rozumieniu ustawy z dnia 21 marca 1991 r. o obszarach morskich Rzeczypospolitej Polskiej i administracji morskiej (Dz. U. z 2013 r. poz. 934 i 1014);

48) zakładzie – rozumie się przez to jedną lub kilka instalacji wraz z terenem, do którego prowadzący instalacje posiada tytuł prawny, oraz znajdującymi się na nim urządzeniami;

48a) zakładzie stwarzającym zagrożenie wystąpienia poważnej awarii przemysłowej – rozumie się przez to zakład o zwiększonym ryzyku wystąpienia poważnej awarii przemysłowej lub zakład o dużym ryzyku wystąpienia poważnej awarii przemysłowej, o których mowa w art. 248 ust. 1;

49) zanieczyszczeniu – rozumie się przez to emisję, która może być szkodliwa dla zdrowia ludzi lub stanu środowiska, może powodować szkodę w dobrach materialnych, może pogarszać walory estetyczne środowiska lub może kolidować z innymi, uzasadnionymi sposobami korzystania ze środowiska;

49a) udziale zanieczyszczeń pochodzących ze źródeł naturalnych – rozumie się przez to tę część emisji zanieczyszczeń, która nie jest spowodowana bezpośrednio lub pośrednio działalnością człowieka, w tym zjawiska naturalne, takie jak wybuchy wulkanów, aktywność sejsmiczna, aktywność geotermiczna, pożary lasów i nieużytków, gwałtowne wichury, aerozole morskie, emisja wtórna lub przenoszenie w powietrzu cząstek pochodzenia naturalnego z regionów suchych;

50) zrównoważonym rozwoju – rozumie się przez to taki rozwój społeczno-gospodarczy, w którym następuje proces integrowania działań politycznych, gospodarczych i społecznych, z zachowaniem równowagi przyrodniczej oraz trwałości podstawowych procesów przyrodniczych, w celu zagwarantowania możliwości zaspokajania podstawowych potrzeb poszczególnych społeczności lub obywateli zarówno współczesnego pokolenia, jak i przyszłych pokoleń.

1. Ochrona środowiska to dziedzina prawa o charakterze interdyscyplinarnym, w której regułą jest posługiwanie się pojęciami właściwymi dla nauk przyrodniczych, technicznych i chemicznych. Dlatego w praktyce mogą mieć one różne znaczenie pojęciowe, w zależności od kontekstu, w jakim zostały użyte. Wskazane jest więc podjęcie działań eliminujących te nieprecyzyjności. Celowi temu służy tzw. słowniczek zawierający ustawowe definicje wymienionych w nim pojęć – w większości przypadków są one zrozumiałe i nie powinny być źródłem poważniejszych wątpliwości interpretacyjnych. Dlatego nie będą stanowiły w tym miejscu przedmiotu analizy. Konieczność taka będzie natomiast niekiedy zachodzić przy omawianiu konkretnej normy prawnej, w której zostały one ujęte.

2. Mówiąc o definicjach ustawowych pojęć związanych z prawnymi aspektami ochrony środowiska, należy zauważyć, że ich znaczenie wykracza daleko poza zakres ustawy. Zgodnie bowiem z podstawowymi zasadami interpretacyjnymi, jeżeli ustawodawca w jednym akcie prawnym wprowadził definicję jakiegoś pojęcia, to takie samo znaczenie powinno być mu nadawane również w procesie wykładni postanowień innych aktów prawnych, jeżeli prawodawca się nim w nich posługuje. W przypadku rozwiązań prawnych związanych z ochroną środowiska jest to bardzo częste zjawisko. Dlatego też znaczenie ustawowych definicji zawartych w art. 3 p.o.ś. znacząco wykracza poza jej ramy i ma bardzo duże znaczenie praktyczne.

3. Przepis art. 3 pkt 10c, 11a i 19 p.o.ś. został uchylony przez art. 144 pkt 3 lit. a u.u.i.ś. z dniem 15 listopada 2008 r., przepis art. 3 pkt 22 p.o.ś. – przez art. 1 pkt 3 lit. d, zaś przepis art. 3 pkt 27 – przez art. 1 pkt 3 lit. f ustawy z dnia 18 maja 2005 r. o zmianie ustawy – Prawo ochrony środowiska oraz niektórych innych ustaw (Dz. U. Nr 113, poz. 954 z późn. zm.) z dniem 28 lipca 2005 r. Natomiast katalog definicji ustawowych został znacząco poszerzony przez ustawę z dnia 11 lipca 2014 r. o zmianie ustawy – Prawo ochrony środowiska oraz niektórych innych ustaw (Dz. U. poz. 1101) zmieniającą niniejszą ustawę z dniem 5 września 2014 r. Takie doprecyzowywanie pojęć, którymi posługuje się ustawodawca, ma niewątpliwie duże znaczenie z punktu widzenia zarówno teorii, jak i praktyki. Z jednej strony usuwa bowiem niektóre wątpliwości interpretacyjne. Z drugiej natomiast – stanowi to pewien przejaw unifikacji obowiązujących rozwiązań.

Art. 4. [Zasada powszechnego i zwykłego korzystania ze środowiska]

1. Powszechne korzystanie ze środowiska przysługuje z mocy ustawy każdemu i obejmuje korzystanie ze środowiska, bez użycia instalacji, w celu zaspokojenia potrzeb osobistych oraz gospodarstwa domowego, w tym wypoczynku oraz uprawiania sportu, w zakresie:

1) wprowadzania do środowiska substancji lub energii;

2) innych niż wymienione w pkt 1 rodzajów powszechnego korzystania z wód w rozumieniu ustawy z dnia 18 lipca 2001 r. – Prawo wodne.

2. Korzystanie ze środowiska wykraczające poza ramy korzystania powszechnego może być, w drodze ustawy, obwarowane obowiązkiem uzyskania pozwolenia, ustalającego w szczególności zakres i warunki tego korzystania, wydanego przez właściwy organ ochrony środowiska.

3. Zwykłym korzystaniem ze środowiska jest takie korzystanie wykraczające poza ramy korzystania powszechnego, co do którego ustawa nie wprowadza obowiązku uzyskania pozwolenia, oraz zwykłe korzystanie z wody w rozumieniu przepisów ustawy – Prawo wodne.

I. Zakres podmiotowy

W art. 4 komentowanej ustawy określono formy, w jakie może być ujęte korzystanie ze środowiska, oraz wskazano, komu przysługują uprawnienia w tym zakresie. W ust. 1 tego przepisu zostało wprowadzone tzw. powszechne korzystanie ze środowiska. Zanim zostanie określony jego zakres, niezbędne jest określenie, komu będzie ono przysługiwało.

W art. 4 ust. 1 p.o.ś. stwierdzono, że przysługuje ono z mocy ustawy każdemu. Dlatego też prima facie mogłoby się wydawać, że mają do niego prawo, bez konieczności uzyskiwania pozwolenia, wszystkie podmioty funkcjonujące na terenie państwa polskiego, bez względu na formę organizacyjną. Uwzględniając jednak cele, dla których można powszechnie korzystać ze środowiska (tj. m.in. zaspokojenie potrzeb osobistych i gospodarstwa domowego), należy stwierdzić, że tak nie jest, a prawo to będzie przysługiwać wyłącznie osobom fizycznym. Tylko one mogą mieć potrzeby osobiste, prowadzić gospodarstwo domowe czy wypoczywać. Kolejnym zagadnieniem wymagającym wyjaśnienia jest ustalenie, jakim kategoriom osób fizycznych będzie przysługiwało prawo do powszechnego korzystania ze środowiska. W ustawie brakuje jakichkolwiek wskazówek w tym zakresie. Znajdują się one jednak w art. 37 Konstytucji RP, który w ust. 1 określa, że ten, kto znajduje się pod władzą Rzeczypospolitej Polskiej, korzysta z wolności i praw zapewnionych w Konstytucji, natomiast w myśl ust. 2 tego przepisu wyjątki od tej zasady, odnoszące się do cudzoziemców, określa ustawa. W przypadku powszechnego korzystania ze środowiska ustawodawca nie wprowadził żadnych szczegółowych rozwiązań i dlatego należy stwierdzić, że przysługiwać ono będzie każdej osobie legalnie przebywającej w Polsce, bez względu na to, czy jest ona jej obywatelem, czy też nie. Z punktu widzenia podmiotowego zakresu powszechnego korzystania ze środowiska nie można zapominać także o tym, kto powinien stać na jego straży (niestety w praktyce korzystanie to bywa często utrudnione). W literaturze przedmiotu w tym zakresie wskazuje się, że strażnikiem interesu podmiotów korzystających w omawiany sposób ze środowiska są „właściwe w tych sprawach organy administracji publicznej, które przez stosowanie przysługujących im norm prawnych każdorazowo, wręcz indywidualnie, władne są ocenić, czy tak rozumiany interes publiczny został naruszony. I stosownie do stanu tego naruszenia – przeciwdziałać niepożądanym z punktu widzenia ochrony tego interesu – zachowaniom” (A. Barczewska-Dziobek, J. Dziobek-Romański, Interes publiczny i prywatny w prawie ochrony środowiska. Zagadnienia wybrane, PiŚ 2012, nr 1, s. 65 i n.). Oczywiście formy działań prawnych podejmowanych przez organy administracji, w celu zagwarantowania możliwości powszechnego korzystania ze środowiska będą uzależnione od stwierdzonych ograniczeń. W niektórych przypadkach mogą to być decyzje administracyjne, a w innych przypadkach – działania egzekucyjne zmierzające do bezpośredniego wyegzekwowania obowiązków wynikających z mocy prawa.

II. Zakres przedmiotowy

Kolejne zagadnienie wymagające rozważenia to ustalenie, jaki jest zakres powszechnego korzystania ze środowiska. Dokonując ustalenia jego granic, ustawodawca posłużył się dwoma kryteriami. W art. 4 ust. 1 p.o.ś. stwierdził po pierwsze, że może odbywać się bez użycia instalacji, w celu zaspokojenia określonych w nim potrzeb, a po drugie, że musi wyłączać wprowadzenie do środowiska substancji lub energii innych niż powstające w związku z powszechnym korzystaniem ze środowiska.

Jeżeli chodzi o pierwsze z przedstawionych kryteriów, praktyczne ustalenie jego granic nie powinno budzić wątpliwości. Pojęcie instalacji należy bowiem do języka prawnego i jest definiowane w art. 3 pkt 6 p.o.ś. Dlatego każde korzystanie ze środowiska realizowane bez wykorzystania instalacji będzie mogło być rozumiane jako powszechne, jeżeli będzie pozostawało w związku z zaspokojeniem potrzeb osobistych i gospodarstwa domowego, w tym wypoczynku i uprawiania sportu. Cele, dla realizacji których może zaistnieć konieczność powszechnego korzystania ze środowiska, zostały określone przy użyciu klasycznych zwrotów nieostrych. Nie wydaje się jednak, aby w praktyce określenie mieszczące się w ich ramach było źródłem poważniejszych wątpliwości interpretacyjnych.

Jak już wspomniano, drugim kryterium jest związanie powszechnego korzystania ze środowiska z wprowadzaniem substancji lub energii. Pojęcie substancji zostało zdefiniowane w art. 3 pkt 36 komentowanej ustawy, nie powinno więc być praktycznych wątpliwości dotyczących jego zakresu. Natomiast określenie energii nie jest co prawda bezpośrednio zdefiniowane, ale w art. 3 pkt 4 p.o.ś. określa się, że emisja polega m.in. na wprowadzeniu do środowiska energii, takich jak ciepło, hałas, wibracje lub pole elektromagnetyczne. Z postanowień tego przepisu można więc wnioskować, że pojęcie energii na potrzeby ustawy obejmuje wymienione wyżej rodzaje energii.

Art. 5. [Zasada kompleksowości]

Ochrona jednego lub kilku elementów przyrodniczych powinna być realizowana z uwzględnieniem ochrony pozostałych elementów.

1. Jak już była o tym mowa we wstępie, ochrona środowiska jest dziedziną prawa o charakterze interdyscyplinarnym. Sama ustawa, jako sui generis ustawa zasadnicza całego systemu prawa ochrony środowiska, ma również do odegrania szczególną rolę, a jej postanowienia powinny być uwzględniane przy interpretacji rozwiązań zawartych w innych aktach prawnych. Wyjątkowe znaczenie w tym zakresie mają zasady ogólne będące normami nadrzędnymi ze względu na zawarte w nich treści i przesłanie dla wyodrębnionej dyscypliny prawa (A. Kalin-Prokopik, L. Leszczyński, Zasady prawa w stosowaniu prawa wspólnotowego, EPS 2005, nr 1, s. 23). Właśnie taki charakter mają zasady ogólne prawa ochrony środowiska zawarte w art. 5–12 p.o.ś. i dlatego przy interpretacji innych rozwiązań prawnych powinno stosować się następujące kryteria:

1) nadrzędności zasad w strukturze systemu prawa;

2) nadrzędności treściowej zasad w stosunku do innych norm;

3) szczególnej roli spełnianej przez daną zasadę;

4) działalności społecznej (J. Wróblewski, Prawo obowiązujące a „ogólne zasady prawa”, ZNUŁ 1965, seria 1, s. 42).

2. Identyczny charakter ma wprowadzona w art. 5 p.o.ś. zasada kompleksowości ochrony środowiska (E. Radziszewski, Prawo ochrony środowiska. Przepisy i komentarz, Warszawa 2003, s. 43). Dyrektywa ta nie jest nowością w polskim prawie, ponieważ jej zapowiedź pojawiła się już w art. 78 pr. wod. z 1974 r. W sytuacji przynależności Polski do Unii Europejskiej jej źródła należy upatrywać w postanowieniach art. 11 TFUE, w myśl którego „wymogi ochrony środowiska naturalnego muszą być integralną częścią określania i realizacji polityki i działań Wspólnoty w dziedzinach określonych w artykule 3, w szczególności w celu popierania zrównoważonego rozwoju” (M.M. Kenig-Witkowska, Ius contrahendi w sprawach dotyczących środowiska w prawie Unii Europejskiej (w:) Szkice z prawa Unii Europejskiej, t. 1, Prawo instytucjonalne, red. E. Piontek, A. Zawidzka, Kraków 2003, s. 107 i n.).

3. Transponując tę dyrektywę na grunt prawa polskiego, należy stwierdzić, że zarówno działania mające na celu określenie prawnych podstaw ochrony środowiska, jak i działania podejmowane już w celu realizacji ochrony jednego lub kilku obiektów przyrodniczych powinny być prowadzone tak, aby ochrona jednego elementu nie była wykonywana kosztem innych czy też nie wywierała na nie nawet w sposób pośredni negatywnego wpływu. Z dotychczasowych doświadczeń wynika, że ochrona środowiska i jego konkretnych elementów prowadzona w oderwaniu od większej całości, w której konkretny element funkcjonuje, nie może przynieść na dłuższą metę pozytywnych efektów.

Art. 6. [Zasada prewencji i przezorności]

1. Kto podejmuje działalność mogącą negatywnie oddziaływać na środowisko, jest obowiązany do zapobiegania temu oddziaływaniu.

2. Kto podejmuje działalność, której negatywne oddziaływanie na środowisko nie jest jeszcze w pełni rozpoznane, jest obowiązany, kierując się przezornością, podjąć wszelkie możliwe środki zapobiegawcze.

1. W art. 6 ust. 1 i 2 komentowanej ustawy zostały sformułowane zasady zapobiegania i przezorności dotyczące podejmowania działań mogących negatywnie oddziaływać na środowisko. Źródeł pierwszej z nich należy upatrywać m.in. w postanowieniach dyrektywy Rady 85/337/EWG z dnia 27 czerwca 1985 r. w sprawie oceny skutków wywieranych przez niektóre przedsięwzięcia publiczne i prywatne na środowisko naturalne (Dz. Urz. WE L 175 z 5.07.1985, s. 40; Dz. Urz. UE Polskie wydanie specjalne, rozdz. 15, t. 1, s. 248 – obecnie zastąpiona przez dyrektywę 2011/92/UE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 13 grudnia 2011 r. w sprawie oceny skutków wywieranych przez niektóre przedsięwzięcia publiczne i prywatne na środowisko, Dz. Urz. UE L 26 z 28.01.2012, s. 1).