Uciekaj szybko i wróć późno

Tytuł oryginału:

PARS VITE ET REVIENS TARD

Copyright © Editions Viviane Hamy, 2006.

Copyright © 2016 for the Polish edition by Wydawnictwo Sonia Draga

Copyright © 2016 for the Polish translation by Wydawnictwo Sonia Draga

Projekt graficzny okładki: Mariusz Banachowicz

Redakcja: Ewa Penksyk-Kluczkowska

Korekta: Magdalena Bargłowska, Magdalena Świtała

ISBN: 978-83-7999-713-8

WYDAWNICTWO SONIA DRAGA Sp. z o.o.

Pl. Grunwaldzki 8-10, 40-127 Katowice

tel. 32 782 64 77, fax 32 253 77 28

e-mail:info@soniadraga.pl

www.soniadraga.pl

www.facebook.com/wydawnictwoSoniaDraga

E-wydanie 2016

Skład wersji elektronicznej:

konwersja.virtualo.pl

I

Po czym gdy węże, nietoperze, borsuki i wszelakie stworzenia, które żyją w głębinach podziemnych chodników, wychodzą stadami na pola, opuszczając swe naturalne środowisko; gdy rośliny owocowe i warzywne zaczynają gnić i robaczywieć…

II

Ludziska w Paryżu chodzą dużo szybciej niż w Guilvinec – to Joss stwierdził już dawno. Co rano piesi przetaczali się przez avenue du Maine z prędkością trzech węzłów. Tego poniedziałku Joss mknął w tempie prawie trzech i pół węzła, starając się nadrobić dwudziestominutowe opóźnienie. Z powodu fusów z kawy, które wysypały się na podłogę kuchni.

Wcale go to nie zdziwiło. Joss już dawno zrozumiał, że przedmioty mają swoje sekretne życie i są złośliwe. Pominąwszy może pewne elementy kadłuba, które nigdy go nie zaatakowały, jak daleko sięgała pamięć bretońskiego marynarza świat rzeczy martwych był ewidentnie pełen energii w całości skoncentrowanej na wkurzaniu człowieka. Najmniejszy błąd w obsłudze, gdy nagle powodował choćby nieznaczne uwolnienie przedmiotu, prowokował łańcuch nieszczęść o różnym natężeniu: od przykrości po tragedię. Korek, który wysuwa się z palców, jest – łagodnie mówiąc – modelowym tego przykładem. Albowiem upuszczony korek nie toczy się pod nogi człowieka, nic z tych rzeczy. Dekuje się złośliwie za piecem jak pająk czyhający na coś nieosiągalnego, a przeciwnikowi, człowiekowi, funduje pasmo rozmaitych ciężkich doświadczeń, takich jak przesuwanie kuchenki, urwanie kabla, zrzucenie garnka, poparzenie. Przypadek z tego ranka był konsekwencją ciągu bardziej złożonych czynności, mianowicie na początek niewinnego potknięcia się na koszu, wyłożenia się jak długi i rozsypania zawartości filtra do kawy na podłodze. Takim oto sposobem przedmioty, ożywiane słusznym pragnieniem zemsty za swą niewolniczą dolę, na krótko, acz dotkliwie potrafią sobie podporządkować człowieka za sprawą swojej utajonej mocy, zmusić go do wygibasów i czołgania się jak pies, nie oszczędzając nikogo, ani kobiet, ani dzieci. Nie, Joss za nic w świecie by nie zaufał przedmiotom, podobnie zresztą jak ludziom i morzu. Przedmioty bowiem odbierają ci rozum, ludzie duszę, a morze życie.

Jako mężczyzna zaprawiony w bojach, Joss wolał nie rzucać wyzwania losowi, pozbierał więc jak pies tę kawę, drobinka po drobince. Bez mrugnięcia odprawił pokutę i świat rzeczy wycofał się potulnie. Poranny ów incydent nic nie znaczył, na pozór był tylko niegodnym uwagi niemiłym wypadkiem, ale dla Jossa, który w takich sprawach się nie mylił, stanowił oczywiste przypomnienie, że wojna ludzi z rzeczami trwa i że w tej walce człowiek nie zawsze wygrywa, co to, to nie. Zaraz wspomniał rozliczne tragedie, statki pozbawione masztów, roztrzaskane trawlery i własną jednostkę, Vent de Norois, która 23 sierpnia o trzeciej rano zatonęła na Morzu Irlandzkim z ośmioma ludźmi na pokładzie. A przecież Bóg świadkiem, że Joss respektował histeryczne wymagania swojego trawlera, Bóg też świadkiem, że człowiek i statek działali zgodnie. Aż do tej cholernej sztormowej nocy, kiedy to krew go zalała i rąbnął pięścią w nadburcie. Wtedy Vent de Norois, już prawie leżący na prawej burcie, zaczął raptem nabierać wody na rufie. Z zalanym silnikiem dryfował przez noc z ludźmi bez wytchnienia wypompowującymi wodę, aż wreszcie znieruchomiał o brzasku na podwodnej skale. Czternaście lat minęło od tamtej nocy, kiedy to zginęli dwaj ludzie Jossa. Czternaście lat minęło, odkąd Joss spuścił manto armatorowi. Czternaście lat minęło, odkąd Joss opuścił Guilvinec po dziewięciu miesiącach odsiadki za ciężkie pobicie z zamiarem zabójstwa, czternaście lat, odkąd niemal całe jego życie odpłynęło w siną dal.

Joss szedł rue de la Gaîté z zaciśniętymi zębami, przeżuwając wściekłość, która wzbierała w nim, ilekroć zatopiony w morzu Vent de Norois wyłaniał się na falach jego myśli. W gruncie rzeczy nie złościł się na statek. Poczciwy stary trawler tylko odpowiedział na uderzenie skrzypieniem zbutwiałego poszycia. Joss był przekonany, że łajba nie przewidziała skutków swego krótkiego buntu, zapomniawszy o własnym wieku, zniszczeniu i sile bałwanów tamtej nocy. Trawler z pewnością nie chciał śmierci dwóch marynarzy i teraz, leżąc jak głupi na dnie Morza Irlandzkiego, żałuje. Joss dosyć często przemawiał do niego, pocieszając go i wybaczając mu, i zdawało mu się, że statek, podobnie jak on, może już spokojnie spać, że ułożył sobie nowe życie tam jak on tutaj, w Paryżu.

O wybaczeniu armatorowi natomiast nie było mowy.

– No, no, Joss – mawiał ów człowiek, klepiąc go po ramieniu – ta stara łajba jeszcze z dziesięć lat cię powozi. Mocna jest, a ty nią dowodzisz.

– Vent de Norois zrobił się niebezpieczny – uparcie powtarzał Joss. – Obraca nim i poszycie się sypie. Pokrywy luku ładowni się wypaczyły. Nie ręczę za niego w razie wyższej fali. A szalupa nie spełnia norm.

– Znam swoje statki, kapitanie Le Guern – odpowiadał armator twardszym głosem. – Jak się boisz Norois, na jedno skinienie mam dziesięciu chętnych na twoje miejsce. Ludzi, których byle co nie wystraszy i którzy nie marudzą jak gryzipiórki o normach bezpieczeństwa.

– A ja mam siedmiu chłopaków na pokładzie.

Armator groźnie przysuwał do niego tłustą twarz.

– Słuchaj no, Le Guern, jakby ci przyszło do głowy chodzić do kapitanatu i tam się wypłakiwać, obiecuję, że ani się obejrzysz, jak znajdziesz się na bruku. I od Brestu po Saint-Nazaire nikt cię nie przyjmie do załogi. Radzę więc, kapitanie, żebyś dobrze się zastanowił.

O tak, Joss nie mógł odżałować, że nie wykończył tego typa nazajutrz po katastrofie, że poprzestał na złamaniu mu jednej kończyny i paru żeber. Odciągnęli go bowiem chłopcy z załogi, we czterech musieli się z nim szarpać. Nie niszcz se życia, Joss, powiedzieli. Przytrzymali go, nie pozwolili mu utłuc armatora i wszystkich jego sługusów, którzy wykreślili go ze swoich list, jak tylko wyszedł z paki. Joss w każdym po kolei barze obwieszczał wszem wobec, że pasibrzuchy z kapitanatu biorą w łapę, tak że musiał się pożegnać w ogóle z marynarką. Odprawiano go z kwitkiem w kolejnych portach, aż zdesperowany wskoczył w któryś wtorek do porannego pociągu Quimper–Paryż i wzorem wielu Bretończyków wylądował przed dworcem Montparnasse, zostawiwszy za sobą żonę, która od niego uciekła, i dziewięciu facetów do zamordowania.

W pobliżu skrzyżowania z Edgar-Quinet Joss ukrył zadawnione urazy za podszewką umysłu i skupił się na nadrobieniu spóźnienia. Wszystkie te sprawy z fusami kawy, z wojną z rzeczami martwymi i wojną z ludźmi zeżarły mu kwadrans, lekko licząc. Punktualność tymczasem była kluczowym elementem jego pracy, zależało mu bowiem, aby pierwsze wydanie jego mówionej gazety zaczynać dokładnie o ósmej trzydzieści, drugie o dwunastej trzydzieści pięć, a wieczorne o osiemnastej dziesięć. Wtedy przewalały się największe tłumy, słuchacze zaś w tym mieście za bardzo się spieszyli, by ścierpieć najmniejsze opóźnienie.

Joss zdjął skrzynkę z drzewa, na którym ją zawieszał na noc, przywiązując podwójnym węzłem ratowniczym i dwoma blokadami chroniącymi przed kradzieżą, i zważył w ręce. Nie była zbyt ciężka, upora się ze wszystkim raz-dwa. Przez usta przemknął mu uśmiech, gdy niósł skrzynkę na zaplecze, które udostępniał mu Damas. Są jeszcze na tym świecie przyzwoici ludzie, ludzie tacy jak Damas, ludzie, którzy dają ci klucz i kawałek stołu, nie bojąc się, że zwędzisz im kasę. Damas… co to w ogóle za imię? Prowadził sklep z łyżworolkami na placu, Roll-Rider, i pozwalał mu u siebie przygotowywać wydania pod dachem, nie na deszczu. Roll-Rider… co to w ogóle za nazwa?

Odryglował drewnianą skrzynkę, którą własnoręcznie zbudował techniką zakładkową i ochrzcił mianem Vent de Norois II na cześć zatopionej ukochanej łajby. Dla wielkiego trawlera do połowów pełnomorskich na pewno nie było wielkim zaszczytem przekazanie imienia skrzynce na listy w Paryżu, tyle że ta skrzynka była nie byle jaka. Była to genialna skrzynka powstała dzięki genialnemu pomysłowi, który zrodził się przed siedmioma laty i kapitalnie pomógł Jossowi stanąć na nogi po trzech latach pracy w wytwórni konserw, pół roku w fabryce szpulek i dwóch latach bezrobocia. Genialny pomysł wpadł mu do głowy pewnej grudniowej nocy, gdy wysiadując ze szklaneczką w garści w kawiarni na Montparnassie, zapełnionej w trzech czwartych przez samotnych Bretończyków, słuchał ustawicznego pomrukiwania ech ojczystej krainy. Jakiś gość gadał o Pont-l’Abbé i wówczas praprapradziad Le Guern, urodzony w Locamarii w 1832 roku, wyszedł z głowy Jossa, oparł się łokciem o bar i powiedział cześć. Cześć, odparł Joss.

– Pamiętasz mnie? – zapytał stary.

– No – mruknął Joss. – Nie było mnie na świecie, jak umarłeś, to i nie płakałem.

– Do diaska, mógłbyś sobie darować wygadywanie bzdur ten jeden raz, kiedy cię nawiedzam. Ile masz lat?

– Pięćdziesiąt.

– Życie się z tobą nie pieściło. Wyglądasz na więcej.

– Obejdzie się bez takich uwag. Poza tym nie wzywałem cię. Z ciebie też był gagatek.

– Nie tym tonem, chłopcze. Wiesz, co się dzieje, jak się wkurzę.

– Ano, wszyscy wiedzieli. Szczególnie twoja kobieta, którą przez całe życie tłukłeś na kwaśne jabłko.

– E tam… – skrzywił się stary. – Wszyscy tak robili. Takie były czasy.

– Czasy, akurat!… Świerzbiły cię łapy. Wybiłeś jej oko.

– Słuchaj no, po prawie dwóch wiekach znowu będziemy mówili o tym oku?

– Tak. Dla przykładu.

– I ty, Joss, chcesz mnie pouczać? Ty, któryś o mało nie skopał na śmierć faceta na nabrzeżu w Guilvinec? A może się mylę?

– Nie był kobietą, to po pierwsze primo, nie był nawet facetem, to po drugie primo. To był worek z forsą, który miał gdzieś, jak się wiedzie innym, byle on zainkasował swoje.

– A tak, wiem. Trudno zaprzeczyć. Ale to nie wszystko, chłopcze. Czemuś mnie wezwał?

– Już mówiłem: nie wezwałem cię.

– Ależ z ciebie uparciuch! Masz szczęście, żeś odziedziczył po mnie oczy, bobym ci naprawdę przyłożył. Wyobraź sobie, że skoro tu jestem, znaczy, żeś mnie wezwał. I nie chce być inaczej. Zresztą sam do takich knajp nie chodzę, nie lubię muzyki.

– No dobra – rzekł Joss pokonany. – Postawić ci kielicha?

– Jak dasz radę podnieść rękę. Bo szczerze powiem, wyglądasz mi na mocno zaprawionego.

– Nie twój interes, dziadku.

Przodek Jossa wzruszył ramionami. Niejedno już widział, a taki smarkacz na pewno go nie rozsierdzi. A w ogóle z tego Jossa jest prawdziwy Le Guern, bez dwóch zdań.

– Czyli… – podjął stary, siorbiąc chouchen1 – …jesteś bez kobiety i bez grosza?

– Co za przenikliwość! – ironizował Joss. – Swego czasu nie byłeś taki sprytny, jak powiadają.

– Duchy tak mają. Jak się nie żyje, zna się różne rzeczy, o których wcześniej nie miało się pojęcia.

– Bez żartów – wymamrotał Joss, słabą ręką kiwając na kelnera.

– Jak się rozchodzi o baby, nie warto było mnie wzywać, w tym nie jestem najlepszy.

– Nie da się ukryć.

– Ale co do roboty, chłopcze, to łatwizna. Wystarczy wziąć przykład z rodziny. W szpulkach nie miałeś czego szukać, to był błąd. No bo wiesz, przed rzeczami martwymi trzeba się mieć na baczności. Liny jeszcze ujdą, ale szpulki, nici, że nie wspomnę o korkach… od tego lepiej trzymać się z daleka.

– Wiem – przytaknął Joss.

– Trzeba korzystać z doświadczeń przodków. Bierz przykład z rodziny.

– Nie mogę być marynarzem – zdenerwował się Joss. – Mam wilczy bilet.

– A kto tu mówi o marynarskim fachu? Nie tylko ryby są w życiu, do diaska, jeszcze by tego brakowało. Czy ja byłem marynarzem?

Joss opróżnił szklankę i skupił się na pytaniu.

– Nie – odparł po kilku chwilach. – Byłeś obwoływaczem publicznym. Od Concarneau do Quimper obwieszczałeś nowiny.

– Zgadza się, chłopcze, i dumnym z tego. Byłem ar bannourem, obwoływaczem. Nie było lepszego ode mnie na całym południowym wybrzeżu. W każdy boży dzień ar bannour wkraczał do innej wioski i w południe ogłaszał nowiny. I muszę ci powiedzieć, że od świtu czekały na mnie tłumy. Miałem trzydzieści siedem miejscowości na swoim terenie, to nie byle co, hę? I niemało ludzi, hę? Ludzi, którzy mieli pojęcie o świecie, a dzięki czemu? Dzięki nowinom. A dzięki komu? Dzięki mnie, ar bannourowi, najlepszemu łowcy nowin w całym Finistère. Mój głos niósł się od kościoła aż do pralni i znałem wszystkie słowa. Każdy podnosił głowę, żeby mnie wysłuchać. Mój głos przynosił ludziom świat, życie, a to całkiem co innego niż ryby, wierz mi.

– Yhm – mruknął Joss, nalewając sobie własnoręcznie z butelki postawionej na kontuarze.

– Drugie Cesarstwo ja obwieściłem. Jeździłem po wieści aż do Nantes i przywoziłem je na końskim grzbiecie świeżutkie jak przypływ. Trzecią Republikę też ja obwieściłem na każdym skrawku wybrzeża. Gdybyś widział ten zgiełk!… A nie wspomnę już o lokalnych wydarzeniach: ślubach, pogrzebach, pyskówkach, rzeczach znalezionych, zgubionych dzieciach, sabotach do odnowienia… to wszystko ja przewoziłem. Jechałem od wioski do wioski i wszędzie dawano mi wieści do przyczytania. Wyznanie miłości dziewczyny z Penmarchu do chłopaka z Sainte-Marine… dotąd to pamiętam. Skandal jak diabli zakończony morderstwem.

– Mógłbyś sobie darować.

– Słuchaj, płacili mi za to, żebym odczytywał wieści, robiłem tylko, co do mnie należało. Gdybym czegoś nie przeczytał, okradłabym klienta, a Le Guernowie to może i prostacy, ale nie złodzieje. Dramaty, miłość i zazdrość rybaków nie obchodziły mnie wcale. Miałem dość problemów z własną rodziną na głowie. Raz w miesiącu wpadałem do wioski, żeby zobaczyć dzieciaki, iść do kościoła i zaliczyć dymanko.

Joss westchnął z nosem w szklance.

– I zostawić trochę grosza – dorzucił jego antenat dobitnie. – Dla kobiety i ósemki dzieciaków jedzenia trzeba, że ho, ho! Ale wierz mi, dzięki ar bannourowi zawsze mieli do syta.

– Batów?

– Żarcia, głąbie.

– Takie to było popłatne?

– Jeszcze jak! Na tym świecie jest jeden produkt, który nigdy się nie starzeje: nowiny, i jedno pragnienie, które nigdy nie jest zaspokojone: ludzka ciekawość. Jak jesteś obwoływaczem, dajesz cycka całej ludzkości. I wiesz na pewno, że nigdy ci nie braknie pokarmu i gąb do wyżywienia. Ale do diaska, jeśli tyle chlasz, nie będziesz mógł zostać obwoływaczem. W tym fachu trzeba mieć jasne myśli.

– Nie chcę cię smucić, dziadku – rzekł Joss, kręcąc głową – ale nigdzie już nie ma obwoływaczy. Pewnie nawet nie znajdziesz nikogo, kto wie, co to słowo znaczy. Szewc tak, ale obwoływacz wyleciał chyba nawet ze słownika. Nie wiem, na ile jesteś na bieżąco, odkąd umarłeś, ale tutaj sporo się pozmieniało. Nikt nie potrzebuje wysłuchiwać czyichś ryków przed kościołem, skoro każdy ma gazetę, radio, telewizję. A jak się podłączysz do sieci w Loctudy, wiesz, czy ktoś akurat się wysikał w Bombaju. No więc sam rozumiesz.

– Naprawdę mnie masz za starego durnia?

– Tylko cię informuję. Teraz moja kolej.

– Kapitulujesz, biedaku. Nie daj się! Niewiele zrozumiałeś z tego, com powiedział.

Joss podniósł pusty wzrok na swego praprapradziada, który z niejakim dostojeństwem schodził ze stołka barowego. Ar bannour był wysoki jak na swoje czasy. Fakt, Jossa łączyło wielkie podobieństwo do tego osiłka.

– Obwoływacz – powiedział z siłą jego przodek, waląc dłonią w kontuar – to życie. I nie mów mi, że nikt już nie rozumie, co to słowo znaczy, ani że nie ma go w słowniku, albo pomyślę, że Le Guernowie się wyrodzili i już nie zasługują na obwoływanie życia!

– Stary dureń – mruknął Joss, patrząc za oddalającym się antenatem. – Spierniczały nudziarz. – Odstawił szklankę na blat i ryknął za nim: – I tak cię nie wzywałem!

– Dość tego – powiedział kelner, biorąc go za rękę. – Bądź pan grzeczny, bo przeszkadzasz tu wszystkim.

– Wkurwiam świat! – wrzasnął Joss, czepiając się kontuaru.

Pamiętał, że z baru Artimon wyrzucili go dwaj goście niżsi od niego, a potem przeszedł jakieś sto metrów jezdnią, zataczając się od krawężnika do krawężnika. Obudził się dziewięć godzin później w bramie kamienicy odległej o dobre dziesięć przystanków metra od baru. Koło południa dowlókł się do swojego mieszkania, oburącz trzymając się za łupiącą głowę, padł i spał do szóstej rano następnego dnia. Kiedy z trudem otworzył oczy, wpatrzył się w zapyziały sufit swojego lokum i z uporem powtórzył:

– Stary dureń.

Minęło zatem siedem lat, odkąd Joss po kilku trudnych miesiącach rozkręcania się – musiał znaleźć właściwy ton, ustawić głos, wybrać miejsce, ułożyć rubryki, pozyskać stałych klientów, ustalić taryfy – działał w wymarłym fachu „obwoływacza”. Został ar bannourem. Błąkał się ze swoją skrzynką po różnych miejscach w promieniu siedmiuset metrów od dworca Montparnasse, od którego nie lubił się oddalać na wszelki wypadek, jak mawiał, i w końcu przed dwoma laty na stałe wybrał zbieg ulic Edgar-Quinet z Delambre. Tym sposobem skupiał wokół siebie klientów targowiska, mieszkańców, przyciągał uwagę pracowników biur i dyskretnych bywalców rue de la Gaîté, przechwytywał również część fali pasażerów wysypujących się z dworca Montparnasse. Nieduże zwarte grupki tłoczyły się wokół niego, by wysłuchać ogłaszanych donośnie wieści, bez wątpienia nie tak liczne jak ongiś wokół jego praprapradziada Le Guerna, lecz należało wziąć pod uwagę, że Joss udzielał się codziennie, i to trzy razy na dobę.

Ale też do jego skrzynki trafiało sporo wiadomości, średnio sześćdziesiąt na dzień – znacznie więcej znajdował ich z rana niż wieczorem, widocznie noc bardziej sprzyja ukradkowym działaniom – każdą w zaklejonej kopercie zawierającej pięć franków. Pięć franków za to, by usłyszeć swoją myśl, anons, ogłoszenie o poszukiwaniu rzucane na paryski wiatr, nie było wygórowaną kwotą. Z początku Joss próbował ze stawką minimalną, ludziom się jednak nie podobało sprzedawanie własnych słów za franka. To obniżało rangę ich nowiny. Obowiązująca teraz stawka pasowała zatem i płacącym, i pobierającemu opłatę, a Joss miesięcznie – pracując również w niedziele – inkasował na czysto dziewięć tysięcy franków.

Stary ar bannour miał słuszność: materiału nigdy nie brakowało, tak że Joss musiał się w tej kwestii zgodzić z przodkiem pewnego pijackiego wieczoru w barze Artimon. „A nie mówiłem, że ludzie chcą z siebie wyrzucić kupę rzeczy? – rzekł antenat zadowolony, że potomek uruchomił interes. – Są wypchani słowami jak stary siennik słomą. Takimi, które nadają się do powiedzenia, i takimi, które lepiej przemilczeć. Ty tylko zbierasz materiał i oddajesz przysługę światu. Oczyszczasz go. Ale uważaj, do diaska, to niełatwa robota. Jak poskrobiesz po dnie, wypompujesz i czystą wodę, i szlam. Dlatego pilnuj się, chłopie, w ludzkiej głowie nie samo piękno siedzi”.

Stary piernik się nie mylił. W skrzynce Joss znajdował rzeczy do powiedzenia i do niepowiedzenia. „Nie do powiedzenia”, poprawił go stary inteligencik, który prowadził coś w rodzju hotelu koło interesu Damasa. Wyjmując wiadomości, Joss zaczynał od posortowania ich na rzeczy do powiedzenia i do niepowiedzenia. Na ogół rzeczy do powiedzenia wypływały drogą naturalną, to znaczy z ludzkich ust, zwyczajnymi strumykami albo wzburzonymi falami, co pozwalało człowiekowi nie pęknąć pod parciem nagromadzenia słów. Albowiem w odróżnieniu od siennika człowiek codziennie przyswaja nowe słowa, przez co oczyszczanie staje się doprawdy kwestią życiową. Z rzeczy do powiedzenia część pospolita trafiała do rubryk Kupno, Sprzedaż, Poszukuję, Miłość, Różne i Ogłoszenia techniczne, przy czym te ostatnie występowały w liczbie ograniczonej, Joss bowiem liczył sobie za nie po sześć franków za utrudnienia, z którymi musiał się mierzyć w trakcie lektury.

Obwoływacz wszakże odkrył niespodziewanie, jak wiele jest rzeczy do niepowiedzenia. Niespodziewanie, bo w sienniku nie przewidziano żadnego otworu pozwalającego usunąć tę słowną materię. A do tego się kwalifikowała, albowiem bądź to wykraczała gwałtownością lub zuchwałością poza dozwolone granice, bądź to przeciwnie, nie wzbudzała zainteresowania na takim poziomie, który by uprawniał jej istnienie. Obraźliwe lub bezczelne słowa były zatem separowane, wciskane głęboko w wypełnienie siennika, żyły w mroku, wstydzie i ciszy. Niemniej, co obwoływacz doskonale pojął w ciągu siedmiu lat parania się tym fachem, słowa te wcale nie umierały. Gromadziły się, wspinały jedne na drugie, kwaśniały w miarę upływu czasu, który spędzały w pudle, ze złością uczestnicząc w napływie i odpływie słów zgrabnych, uprawnionych do istnienia. Wystawiając publicznie skrzynkę z wąskim otworem długim na dwanaście centymetrów, obwoływacz dał więźniom drogę ucieczki, szparę, przez którą słowa wymykały się jak rój pasikoników. Nie było dnia, by nie wyjął ze skrzynki rzeczy do niepowiedzenia: nudnych tyrad, zniewag, wyrazów rozpaczy, oszczerstw, donosów, pogróżek, obłąkanych bredni. Czasem tak wyraźnie i koszmarnie głupich, że z trudem dało się doczytać zdanie do końca. Czasem znów tak zamotanych, że sens zupełnie umykał. Czasem tak odrażających, że kartka wypadała z rąk. A czasem tak nienawistnych, tak niszczycielskich, że obwoływacz je eliminował.

Obwoływacz bowiem dokonywał selekcji.

Chociaż człekiem był obowiązkowym i świadomym, że dobywa z nicości najbardziej uciemiężone wytwory ludzkiej myśli, że kontynuuje godne dzieło przodka, to jednak przyznawał sobie prawo wykluczania tego, co nie chciało mu przejść przez usta. Wiadomości nieprzeczytane czekały gotowe do zwrotu wraz z opłatą, bo jak nakładł mu do głowy przodek, u Le Guernów nie ma złodziei. Przed każdą sesją Joss układał zatem odrzutki na skrzyni, która służyła mu jako podwyższenie. Zawsze jakieś były. Każda pogróżka skierowana do kobiety, każde posłanie do piekła asfaltów, arabstwa, żółtków i pedalstwa, wszystko to trafiało do odrzutków. Joss instynktownie wyczuwał, że z byle powodu mógł przyjść na świat jako kobieta, Murzyn albo pedał i że u źródeł cenzury prewencyjnej, na którą sobie pozwalał, leży nie szlachetność, lecz instynkt przetrwania.

Raz w roku, między 11 a 16 sierpnia, Joss wstawiał skrzynkę do suchego doku, aby ją doprowadzić do porządku, wygładzić, odmalować na ciemnoniebiesko powyżej linii zanurzenia, na błękitno poniżej, na dziobie odświeżyć nazwę Vent de Norois II dużymi kształtnymi czarnymi literami, „Godziny urzędowania” na prawej burcie, „Taryfy” oraz „Inne warunki przedmiotowe” na burcie lewej. Często słyszał ten termin po aresztowaniu i w trakcie rozprawy i zabrał go ze sobą na pamiątkę. Joss uważał, że te „warunki przedmiotowe” dodają klasy obwieszczeniom, mimo że inteligencik z hotelu niekoniecznie się z tym zgadzał. Właściwie nie bardzo wiadomo, co myśleć o tym facecie, niejakim Hervém Decambrais’m. Arystokrata bez dwóch zdań, taki „ą-ę”, ale spłukany do cna, aż musi podnajmować cztery pokoje u siebie na piętrze i dorabiać sprzedażą serwetek oraz odpłatnymi poradami psychologicznymi, które są zupełnie do bani. Sam mieszkał w ciasnocie na parterze, w dwóch pokojach zawalonych stosami książek, które tylko zajmowały miejsce. Jeśli nawet Hervé Decambrais nałykał się z nich tysięcy słów, Joss wcale się nie bał, że się nimi udusi, bo jaśniepan strasznie dużo mówił. Łykał i wyrzucał z siebie słowa przez okrągły dzień, istna pompa ssąco-tłocząca, miewał fragmenty strasznie zamotane, nie zawsze zrozumiałe. Damas też nie wszystko łapał, co w pewnym sensie było krzepiące, lecz Damasa trudno brać za wzór.

Kiedy po wysypaniu na stół zawartości skrzynki Joss wziął się za sortowanie rzeczy do powiedzenia i do niepowiedzenia, zatrzymał dłużej w ręce szeroką grubą kopertę w kolorze złamanej bieli. Po raz pierwszy przyszło mu do głowy, czy aby inteligencik nie jest autorem tych luksusowych wiadomości – po dwadzieścia franków w kopercie – które dostawał od trzech tygodni, wiadomości najbardziej niemiłych, jakie trafiły do niego w ciągu tych siedmiu lat. Rozerwał kopertę, czując obecność antenata zaglądającego mu przez ramię. „Pilnuj się, chłopie, w ludzkiej głowie nie samo piękno siedzi”.

– Zamknij się – powiedział Joss. Rozłożył kartkę i przeczytał cicho: – „Po czym gdy węże, nietoperze, borsuki i wszelakie stworzenia, które żyją w głębinach podziemnych chodników, wychodzą stadami na pola, opuszczając swe naturalne środowisko; gdy rośliny owocowe i warzywne zaczynają gnić i robaczywieć”…

Odwrócił kartkę, szukając ciągu dalszego, lecz tekst na tym się urywał. Pokręcił głową. Nieraz już przeprowadzał czystkę wśród słów, usuwając szalone, ale ten gość bił wszelkie rekordy.

– Świr – mruknął Joss. – Bogaty świr.

Odłożył kartkę i szybko zaczął rozrywać kolejne koperty.

III

Hervé Decambrais stanął w drzwiach kilka minut przed sesją obwoływacza o ósmej trzydzieści. Oparty o framugę czekał na przyjście Bretończyka. Na jego stosunkach z rybakiem ciążyło milczenie i wrogość. Decambrais nie potrafił ustalić ich pochodzenia ani przyczyn. Miał skłonność do zrzucania odpowiedzialności za to na tego sfrustrowanego typka, twardego jak granit, możliwe, że porywczego, który zakłócił subtelny ład jego życia dwa lata wcześniej, kiedy zjawił się z tą swoją śmieszną skrzynką i gromko wygłaszanymi obwieszczeniami, trzy razy dziennie wylewając tonę niestrawnego błocka w miejscu publicznym. Z początku nie przykładał do tego wagi przekonany, że facet nie wytrwa ani tygodnia. Tymczasem interes kręcił się nad podziw, a Bretończyk przyciągał liczną klientelę, tak że niejako miał pełną salę każdego dnia, no istna zaraza.

Za żadne skarby świata Decambrais nie przepuściłby udziału w tej zarazie i za żadne skarby świata by się do tego nie przyznał. Co rano zajmował więc pozycję strategiczną z książką w ręce i wysłuchiwał obwieszczeń ze spuszczonym wzrokiem, przewracając kartki, lecz nie posuwając się ani o linijkę w lekturze. Między jedną a drugą rubryką Joss Le Guern obrzucał go czasem krótkim spojrzeniem. Decambrais nie lubił tego łypania niebieskim okiem. Zdawało mu się, że obwoływacz chce się upewnić co do jego obecności, że wyobraża sobie, iż zwrócił jego uwagę i trzyma go jak zwykłą rybę w sieci. Bretończyk bowiem zasłużył się jedynie tym, że przeniósł do miasta swoje prostackie zachowania rybaka, zagarniając w sieci fale przechodniów jak ławice dorszy z iście profesjonalnym zacięciem łowcy. Przechodnie czy ryby, w jego okrągłej głowie wychodziło na jedno, a najlepszy dowód, że patroszył wszystkich równo, aby mieć z tego zysk. Mimo wszystko Decambrais’go wzięło, a był zbyt subtelnym znawcą ludzkiej duszy, żeby to zignorować. Tylko książka, którą trzymał w rękach, odróżniała go jeszcze od reszty słuchaczy na placu. Czy nie wypadałoby raczej odłożyć tę przeklętą książkę i trzy razy dziennie mężnie stawiać czoło swojemu stanowi ryby w sieci? Czyli człowieka pokonanego, inteligenta porwanego głupim krzykiem ulicy?

Tego ranka Joss Le Guern był trochę spóźniony, rzecz doprawdy niesłychana. Decambrais kątem spuszczonego oka patrzył, jak pospiesznie przychodzi i solidnie mocuje do pnia platanu pustą skrzynkę, jaskrawoniebieską skrzynkę pretensjonalnie nazwaną Vent de Norois II. Decambrais zastanawiał się, czy ten rybak ma po kolei w głowie. Chętnie by się dowiedział, czy chrzci w ten sposób wszystkie swoje dobra ruchome, czy jego krzesła, stół i tak dalej też mają imiona. Przyglądał się następnie, jak Joss łapskami niczym łopaty ustawia swe ciężkie podwyższenie na chodniku tak łatwo, jakby przenosił ptaszka, energicznie wskakuje na nie jak na pokład kutra, wyciąga plik kartek spod kurtki. Ze trzydzieści osób czekało cierpliwie, wśród nich Lizbeth, jak zawsze wierna na posterunku, podparta pod boki.

Lizbeth zajmowała u niego pokój numer 3 i w charakterze zapłaty pomagała mu w sprawnym prowadzeniu na czarno pensjonatu. Bezcenna, wyjątkowa, niezastąpiona. Decambrais drżał na myśl o dniu, gdy jakiś facet pozbawi go cudownej Lizbeth. Kiedyś nieuchronnie do tego dojdzie. Wysoka tęga czarnoskóra Lizbeth widoczna była z daleka. Nie należało zatem liczyć, że da się ją ukryć przed oczami świata. Zwłaszcza że temperament miała mało dyskretny, mówiła głośno i hojnie dzieliła się swoim zdaniem na każdy temat. Najgorsze było to, że uśmiech Lizbeth, na szczęście niezbyt częsty, wzbudzał nieprzeparte pragnienie, by paść jej w ramiona, przytulić się do bujnej piersi i zostać tak na zawsze. Miała trzydzieści dwa lata i pewnego dnia Decambrais ją straci. Na razie strofowała obwoływacza.

– Spóźniłeś się z otwarciem, Joss – mówiła odchylona z głową wzniesioną ku niemu.

– Wiem, Lizbeth – odparł zdyszany obwoływacz. – To przez fusy z kawy.

Lizbeth, w wieku dwunastu lat wyrwana z czarnego getta w Detroit, trafiła do burdelu zaraz po przybyciu do stolicy Francji, gdzie w ciągu czternastu lat szlifowania chodników przy rue de la Gaîté nauczyła się języka. A na koniec z racji jej tuszy wszystkie przybytki w dzielnicy zamknęły przed nią drzwi. Dziesięć dni spała na ławce na placu, wreszcie w deszczowy zimny wieczór Decambrais postanowił zabrać ją do siebie. Miał wolny jeden z czterech pokojów, które wynajmował na piętrze swojego starego domu. Zaproponował, aby go zajęła. Lizbeth się zgodziła, po czym ledwie weszła do środka, rozebrała się i położyła na wykładzinie z rękami założonymi pod głowę, czekając, aż stary zrobi swoje. „To nieporozumienie” – wybąkał Decambrais, podając jej ubranie. „Nie mam jak inaczej zapłacić” – odparła Lizbeth, podnosząc się z podłogi ze stulonymi nogami. „Hm – podjął Decambrais ze wzrokiem wlepionym w wykładzinę – nie mogę sobie poradzić z tym wszystkim, ze sprzątaniem, obiadami dla lokatorów, z zakupami, z całą obsługą. Jak mi pani pomoże, pozwolę pani tu mieszkać”. Lizbeth się uśmiechnęła, a Decambrais o mało nie przypadł do jej piersi. Uważał się jednak za starca i był zdania, że ta kobieta ma prawo odpocząć. Wypoczynku Lizbeth sobie nie żałowała: była u niego od sześciu lat i nie zauważył, by choć raz sprowadziła sobie gacha. Lizbeth zatem dochodziła do siebie, a on się modlił, by jeszcze trochę to potrwało.

Zaczęła się sesja obwoływacza, który odczytywał kolejne ogłoszenia. Decambrais uświadomił sobie, że przegapił początek – Bretończyk był już przy anonsie numer 5. Taki miał system. Jeśli coś cię zainteresowało, należało zapamiętać numer i potem zwrócić się do obwoływacza o „dodatkowe szczegóły przedmiotowe”. Decambrais zachodził w głowę, gdzie też Bretończyk mógł podłapać to policyjne wyrażenie.

– Pięć! – krzyczał Joss. – Sprzedam miot kociąt biało-rudych, trzy samce, dwie samice. Sześć: Uprasza się tych, co przez całą noc puszczają dudniącą dziką muzykę naprzeciw numeru trzydzieści sześć, żeby przestali. Niektórzy chcą się wyspać. Siedem: Meblarstwo artystyczne, restaurowanie zabytkowych mebli, jakość gwarantowana, odbiór od klienta i dostarczenie do domu. Osiem: Pieprzyć elektrownię i gazownię. Dziewięć: Dezynsekcja to pic na wodę. Karaluchów jest tyle samo, a faceci wyciągają ci z kieszeni sześć stów. Dziesięć: Kocham cię, Hélène. Czekam wieczorem Pod Tańczącym Kotem. Podpisano: Bernard. Jedenaście: Lato znów było beznadziejne, a teraz już wrzesień. Dwanaście: Do rzeźnika przy placu: wczorajsze mięso to były ochłapy, i to trzeci raz w ciągu tygodnia. Trzynaście: Jean-Christophe, wróć. Czternaście: Gliniarze to na równi oszołomy i szuje. Piętnaście: Sprzedam jabłka i śliwki z własnego ogrodu, pyszne, soczyste.

Decambrais zerknął na Lizbeth, która zanotowała „15” w notesiku. Odkąd obwoływacz odczytywał ogłoszenia, znajdowali znakomite niedrogie produkty, które bardzo się przydawały na kolację dla lokatorów. Czekał na ciąg dalszy z ołówkiem w ręce i czystą kartką wsuniętą wcześniej do książki. Od kilku tygodni, może od trzech, obwoływacz odczytywał jakieś niesamowite teksty, które zdawały się go intrygować w takim samym stopniu jak anonse o sprzedaży jabłek czy samochodów. Te niezwykłe ogłoszenia, wyrafinowane, absurdalne lub groźne, pojawiały się teraz regularnie na porannej sesji. Decambrais dwa dni wcześniej postanowił, że będzie je notował. Ołówek, długi na cztery centymetry, mieścił mu się cały w dłoni.

Teraz obwoływacz zrobił przerwę na prognozę pogody. Wygłaszał swoje przewidywania na podstawie stanu nieba oglądanego z podwyższenia, na którym stał z zadartą do góry głową, następnie uzupełniał je rybacką prognozą kompletnie bezużyteczną dla ludzi skupionych wokół niego. Nikt jednak, nawet Lizbeth, nie pomyślał, by mu powiedzieć, że może się wypchać tą częścią sesji. Słuchano go jak księdza w kościele.

– Ponura wrześniowa pogoda – wywodził obwoływacz z twarzą podniesioną do nieba. – Na przejaśnienie nie ma co liczyć przed szesnastą, wieczorem będzie trochę lepiej, ale jakbyście wychodzili, ubierzcie się ciepło, będzie zimny wiatr, choć osłabnie. Prognoza rybacka na obszar Atlantyku na dzisiaj i przewidywane zmiany: antycyklon tysiąc trzydzieści na południowo-zachodnim obszarze Morza Irlandzkiego z klinem wysokiego ciśnienia nad La Manche. W obszarze przylądka Finisterre wiatr wschodni skręcający do północno-wschodniego pięć do sześciu na północy, sześć do siedmiu na południu. Stan morza: cztery miejscami pięć z falą zachodnią skręcającą do północno-zachodniej.

Decambrais wiedział, że rybacka prognoza pogody zajmuje sporo czasu. Odwrócił kartkę, aby przeczytać dwa anonse, które zanotował w poprzednich dniach:

Pieszo z moim lokajczykiem (którego nie śmiem zostawiać w domu, bo będąc z moją żoną, zawsze się wałkoni), by wytłumaczyć się z nieobecności na kolacji u pani […], która jak widzę, gniewa się, bom nie załatwił jej tanich sprawunków na wielkie przyjęcie z okazji nominacji jej małżonka na posadę lektora, lecz nie dbam o to.

Decambrais zmarszczył brwi, szperając znowu w pamięci. Był przekonany, że to cytat i że już ten tekst widział gdzieś kiedyś, dawno temu. Gdzie? Kiedy? Przeszedł do kolejnego ogłoszenia odczytanego poprzedniego dnia:

Takie oznaki świadczą o obfitości stworzonek, które lęgną się ze zgnilizny, jak pchły, muchy, żaby, ropuchy, robactwo, szczury i tym podobne, co dowodzi wielkiego zepsucia i powietrza, i es humiditez ziemi.

Rybak zająknął się na końcu zdania i przeczytał w końcu „es umidit ziemi”. Zdaniem Decambrais’go ten fragment pochodził z tekstu powstałego w XVII wieku, acz pewności nie miał.

Cytaty najpewniej wariata, maniaka. Albo pedanta. Albo też impotenta, który próbuje udowodnić swoją władzę przez upowszechnianie niezrozumiałych tekstów, z lubością wznosząc się ponad pospolitość i zwykłemu zjadaczowi chleba pokazując, jaki jest nieokrzesany. Ani chybi był na placu wśród tłumku słuchaczy, aby sycić oczy tępotą na twarzach prowokowaną przez te uczone wywody, które obwoływacz z trudem odczytywał.

Decambrais postukał w kartkę ołówkiem. Nawet jeśli pod tym kątem na to patrzyć, nadal nie pojmował zamiarów i osobowości autora anonsów. O ile jednak wczorajsze ogłoszenie numer 14: „Mam was gdzieś, głupie ćwoki”, setki razy słyszane w podobnej formule, miało tę zaletę, że było komunikatywne w wyrażonym skrótowo gniewie, o tyle zawiłe ogłoszenia pedanta nijak nie dawały się zrozumieć. Musiał ich mieć więcej, a zatem słuchać obwoływacza co rano. W sumie może tego właśnie pragnął autor: żeby codziennie z niecierpliwością wyczekiwano wiadomości od niego.

Niezborna rybacka prognoza pogody dobiegła końca i obwoływacz pięknym głosem niosącym się aż do skrzyżowania podjął swoją litanię. Zakończył właśnie rubrykę „Siedem dni na świecie”, w której na swój sposób przetwarzał najświeższe wiadomości międzynarodowe. Decambrais uchwycił ostatnie zdania: „W Chinach nikomu nie jest do śmiechu, bo tam zwyczajnie ciągle mają zamordyzm. W Afryce cienko przędą, dzisiaj nie lepiej niż wczoraj. I nie ma widoków na poprawę, skoro nikt nie rusza tyłka, żeby im pomóc”. Teraz wrócił do ogłoszeń, kolej przyszła na numer 16 o sprzedaży automatu do gry rocznik 1965 ozdobionego kobietą z gołymi piersiami stan idealny. Ściskając ołówek w palcach, Decambrais czekał niemal w napięciu. I doczekał się w końcu ogłoszenia wyraźnie odstającego od innych w stylu „kocham cię”, „sprzedam”, „mam was gdzieś” i „kupię”. Odniósł wrażenie, że rybak zawahał się na ułamek sekundy, nim zaczął. Ciekawe, czy aby Bretończyk nie zauważył gdzieś tego intruza.

– Dziewiętnaście – zapowiedział Joss. – „Po czym gdy węże, nietoperze, borsuki i wszelakie stworzenia, które żyją w głębinach podziemnych chodników, wychodzą stadami na pola”…

Decambrais szybko gryzmolił na kartce. Ciągle ta sama gadka o żyjątkach, stare historie o niemiłych żyjątkach. Przeczytał cały tekst w zamyśleniu, rybak tymczasem kończył sesję tradycyjną „Kartką z historii Francji dla każdego”, która sprowadzała się do opowieści o jakiejś katastrofie morskiej sprzed lat. Niewykluczone, że Le Guern sam przeżył katastrofę. I niewykluczone, że tamten statek nazywał się Vent de Norois. A Bretończykowi wtedy niechybnie głowa przeciekała tak samo jak łajba. Ten człowiek, z wyglądu zdrowy i stanowczy, był w gruncie rzeczy rąbnięty, skoro żył uczepiony swoich obsesji niczym dryfujących kół ratunkowych. Czyli w zasadzie był jak on, chociaż on nie wyglądał ani na zdrowego, ani na stanowczego.

– Miasto Cambrai – obwieścił Joss. – Piętnasty września tysiąc osiemset osiemdziesiątego trzeciego roku. Francuski parowiec, wyporność tysiąc czterysta ton. Rejs z Dunkierki do Lorient z ładunkiem szyn kolejowych. Dociera do Basse Gouac’h. Wybuch kotła. Jeden pasażer nie żyje. Dwudziestu jeden członków załogi uratowanych.

Joss Le Guern nie musiał dawać żadnego znaku, by wierni słuchacze się rozeszli. Każdy wiedział, że opowieść o katastrofie morskiej kończy sesję. Wyczekiwano tych historii, niektórzy nawet się zakładali o to, jaki będzie finał dramatu. Rozliczenia regulowano w barze naprzeciwko lub w biurze, zakłady brzmiały: „wszyscy uratowani”, „wszyscy zginęli” albo pół na pół. Jossowi nie bardzo się podobało takie kupczenie tragedią, ale miał też świadomość, że tak właśnie życie odradza się na ruinach – i bardzo dobrze.

Zeskoczył z podwyższenia, pochwycił spojrzenie Decambrais’go, który zamykał książkę. Jakby Joss nie wiedział, że wysłuchał całej sesji. Stary obłudnik, stary mantyka, który za nic nie chciał przyznać, że ubogi bretoński rybak wprowadza urozmaicenie do jego życia. Gdyby tylko ten Decambrais wiedział, co Joss znalazł tego rana w dostarczonych ogłoszeniach! Hervé Decambrais dzierga koronkowe serwetki, Hervé Decambrais to pedał. Jossa co prawda lekko korciło, ostatecznie jednak odłożył ogłoszenie do odrzutków. Teraz więc dwie osoby, może z Lizbeth trzy wiedziały, że Decambrais po kryjomu bawi się w koronczarkę. W pewnym sensie dzięki tej nowinie człowiek ów wydawał mu się mniej antypatyczny. Może dlatego, że Joss przez tyle lat patrzył, jak jego ojciec wieczorem godzinami naprawia sieci.

Joss pozbierał odrzutki, zarzucił na ramię skrzynię, którą Damas pomógł mu umieścić na zapleczu swojego sklepu. Gorąca kawa już czekała, kubki stały naszykowane jak co rano po sesji.

– Nic nie zrozumiałem z dziewiętnastki – rzekł Damas, sadowiąc się na wysokim stołku. – Z tej historii z wężami. Nawet zdanie nie było dokończone.

Damas był młodym, dobrze zbudowanym gościem, raczej przystojnym, z sercem na dłoni, ale niezbyt bystrym. W oczach zawsze miał jakąś ospałość, od której spojrzenie robiło mu się puste. Za dobry był albo za głupi, Joss nie potrafił się zdecydować. Wzrok Damasa nigdy się nie zatrzymywał na jakimś punkcie nawet w czasie rozmowy. Krążył dyskretnie, miękko, był nieuchwytny niczym mgła.

– Świr – skomentował Joss. – Nie próbuj zrozumieć.

– Nie próbuję – odparł Damas.

– Powiedz, słyszałeś moją prognozę?

– No.

– A nie słyszałeś, że lato się skończyło? Nie uważasz, że w końcu się pochorujesz?

Damas chodził w szortach i płóciennej kamizelce na gołym ciele.

– Nic mi nie będzie – powiedział, patrząc po sobie.

– I co ci daje to pokazywanie mięśni?

Damas wypił swoją kawę duszkiem.

– To nie stragan z koronkami – odrzekł. – To Roll-Rider. Sprzedaję deskorolki, snowboardy, wrotki, deski do surfowania i rowery górskie. To dobra reklama dla sklepu – dodał, wskazując kciukiem swój tors.

– A co masz do koronek? – zapytał Joss, w którym obudziła się podejrzliwość.

– Nic. Ale Decambrais je sprzedaje. A jest stary i chudy.

– Wiesz, skąd bierze te swoje serwetki?

– No. Od hurtownika z Rouen. Głupi nie jest. Dał mi poradę gratis.

– Poszedłeś do niego?

– I co? „Porady w sprawach życiowych”, tak ma napisane na szyldzie, nie? Rozmawianie o różnych rzeczach to żaden wstyd, Joss.

– Na szyldzie też pisze: „40 franków za pół godziny. Każdy zaczęty kwadrans liczy się za cały”. Drogo za ściemnianie, Damas. Co ten stary może wiedzieć o sprawach życiowych? Nawet nigdy nie pływał na statku.

– To żadne ściemnianie. Chcesz dowód? „Nie dla sklepu pokazujesz swoje ciało, Damas, tylko dla siebie”, powiedział. „Dam ci przyjacielską radę: ubierz się po bożemu i staraj się zachowywać swobodnie. Będziesz tak samo przystojny, za to nie będziesz tak głupio wyglądał”. I co ty na to, Joss?

– Ano, rozsądnie, przyznaję – zgodził się Joss. – I czemu się nie ubierasz?

– Bo robię, co mi się podoba. Tylko że Lizbeth się boi, że przeziębię się na śmierć. I Marie-Belle też. Za pięć dni zbieram się w sobie i wskakuję znowu w ciuchy.

– I dobrze – powiedział Joss. – Bo od zachodu idzie paskudna pogoda.

– Decambrais?

– Co Decambrais?

– Nie możesz go ścierpieć, co?

– E, tam. Ani mnie grzeje, ani ziębi.

– Szkoda – rzekł Damas, zbierając kubki – bo zdaje się, że pokój się u niego zwolnił. Nadałby się dla ciebie. Dwa kroki od roboty, ciepło, czysto i co wieczór kolacja.

– Szlag… – mruknął Joss.

– Dobrze powiedziane. Ale nie możesz wziąć tej chaty. Tak samo jak jego nie możesz ścierpieć.

– Ano nie – zgodził się Joss. – Nie mogę jej wziąć.

– Głupio.

– Ano głupio.

– Na dodatek jest Lizbeth. To cholerny plus.

– Wielki plus.

– Właśnie. Ale wynająć nie możesz. Tak jak nie możesz go ścierpieć.

– Drobna różnica, Damas: to on nie może mnie zdzierżyć.

– W kwestii pokoju wychodzi na jedno. Nie możesz.

– Nie mogę.

– Tak to się czasem do bani układa. Jesteś pewien, że nie możesz?

Joss zacisnął zęby.

– Na sto procent. I nie warto tego wałkować.

Joss ze sklepu poszedł do Wikinga, baru naprzeciwko. Normandczycy i Bretończycy nigdy nie żyli w wielkiej zgodzie, rozpychając się swoimi statkami po sąsiednich morzach, ale Joss wiedział również, że z byle powodu mógł przyjść na świat na północnej ziemi. Szef lokalu, Bertin, drągal o jasnorudych włosach, wysokich kościach policzkowych i jasnych oczach, serwował calvadosa jedynego na świecie, ponieważ zapewniającego jakoby wieczną młodość przez to, że walił równo po trzewiach, zamiast przenieść cię od razu do grobu. Niby to z racji jabłek, które pochodziły z jego sadu, a tam byki, jurne do samego końca, dożywały setki. To ci dopiero jabłka!

– Coś taki nie w sosie? – zaniepokoił się Bertin, nalewając mu calvadosa.

– A nie, nic… Po prostu czasem sprawy źle się układają – odparł Joss. – Powiedziałbyś, że Decambrais nie może mnie zdzierżyć?

– Nie – rzekł Bertin ze swoją iście normandzką ostrożnością. – Powiedziałbym, że ma cię za prostaka.

– A co za różnica?

– Powiedzmy, że to daje się stępić z czasem.

– Z czasem!… Wy, Normandczycy, tylko to macie na ustach. Jedno słowo na pięć lat, a i to przy odrobinie szczęścia. Gdyby wszyscy tak robili, cywilizacja nie bardzo by się posuwała.

– Może lepiej by jej szło.

– Z czasem!… Tylko ile tego czasu by trzeba, Bertin? Oto pytanie.

– Niewiele. Z dziesięć lat.

– No to cześć.

– Masz coś pilnego? Chcesz się go poradzić?

– Jeszcze czego. Pokój chciałem.

– To lepiej się pospiesz, chyba ma już kogoś. Na razie odmawia, bo facet ma hyzia na punkcie Lizbeth.

– Niby czemu miałbym się spieszyć? Stary picuś ma mnie za prostaka.

– Zrozum, Joss, on nigdy nie pływał. A zresztą czy nie prostak z ciebie?

– Nigdy nie twierdziłem, że jest inaczej.

– Sam widzisz. Decambrais się zna. Powiedz, Joss, zrozumiałeś, o co biega w ogłoszeniu dziewiętnastym?

– Nie.

– Moim zdaniem jest szczególne. To taki ekstranius. Jak inne w ostatnich dniach.

– Bardzo ekstra. Nie lubię tych ogłoszeń.

– To czemu je czytasz?

– Klient płaci, i to dobrze. A Le Guernowie to może i prostacy, ale nie złodzieje.

IV

– Zastanawiam się – powiedział młodszy inspektor Adamsberg – czy przez to, że jestem gliniarzem, nie staję się gliniarzem.

– Już to mówiłeś – zauważył Danglard, który planował przyszłe ułożenie rzeczy w swojej metalowej szafce.

Danglard miał zamiar wystartować z porządkiem w papierach, jak wyjaśnił Adamsbergowi, który nie miał żadnego zamiaru i po prostu zrzucił akta na krzesła w sąsiedztwie swojego stołu.

– I co o tym myślisz?

– Że po dwudziestu pięciu latach w tej robocie może dobrze by było.

Adamsberg wepchnął ręce w kieszenie i oparł się o świeżo pomalowaną ścianę, w roztargnieniu wodząc wzrokiem po nowym miejscu, w które trafił przed niespełna miesiącem. Nowe biuro, nowy przydział: brygada kryminalna paryskiej prefektury policji, wydział zabójstw, delegatura w 13 dzielnicy. Koniec z kradzieżami, rozbojami, czynnymi zniewagami, facetami uzbrojonymi, facetami rozbrojnymi, wściekłymi, niewściekłymi i z kilogramami papierów przedmiotowych. „Warunki przedmiotowe” – ostatnimi czasy dwa razy to usłyszał. Przez to, że jest gliniarzem.

Co nie znaczyło, że kilogramy papierów przedmiotowych nie będą go prześladowały tutaj tak samo jak gdzie indziej. Ale tutaj, tak samo jak gdzie indziej, znajdzie gości, którzy lubią grzebać się w papierkowej robocie. Odkrył w bardzo młodym wieku, opuściwszy Pireneje, że tacy ludzie istnieją, i ogarnął go wielki szacunek wobec nich, lekki smutek i niewysłowiona wdzięczność. On najbardziej lubił chodzić, marzyć i działać i wiedział, że wielu kolegów z tego powodu darzy go odrobiną szacunku z dużą dozą smutku. „Papier – wytłumaczył mu kiedyś pewien wygadany chłopak – spisywanie wszystkiego, protokół jest źródłem wszelkiej Idei. Nie ma papieru, nie ma idei. Słowo karmi ideę jak żyzna gleba zielony groszek. Jak masz działanie bez papieru, znaczy, że kolejny zielony groszek umiera na świecie”.

No właśnie, odkąd był policjantem, uśmiercił chyba całe ciężarówki zielonych groszków. Ale czasami czuł, jak w efekcie wędrówek wyłaniają się w nim intrygujące idee. Idee, które owszem, przypominały raczej worki z wodorostami niż zielony groszek, lecz roślina to roślina, a idea pozostaje ideą i nikt cię nie pyta, kiedy już ją wygłosiłeś, czy zebrana była na polu uprawnym czy wyjęta z bagna. Natomiast bezsprzecznie jego partner Danglard, który kochał papier w każdej formie, od najwznioślejszej po najpośledniejszą – pod postacią plików, książek, zwojów, luźnych kartek, od inkunabułów po ręczniki kuchenne – był człowiekiem mogącym dostarczać zielony groszek znakomitej jakości, osobnikiem skoncentrowanym, który myślał, nie musząc chodzić, nerwusem o gnuśnym ciele, który pisał, pijąc, i za pomocą jedynie swojej nieruchawości, piwa, obgryzionego ołówka i nieco zdechłej ciekawości produkował idee w należytym ordynku zupełnie różne od wypocin Adamsberga.

Często się na tej linii ścierali, Danglard bowiem uważał, że wartościowa idea może być jedynie efektem przemyśleń, podejrzana jest natomiast wszelka forma bezkształtnej intuicji, Adamsberg zaś nic nie uważał i nawet nie próbował rozdzielać jednego od drugiego. Przeniesiony do brygady kryminalnej Adamsberg walczył zębami i pazurami, by zabrać ze sobą dociekliwy ścisły umysł komisarza Danglarda awansowanego do stopnia nadkomisarza.

W nowym miejscu pracy zarówno refleksje Danglarda, jak i błądzenie Adamsberga nie będą już musiały przeskakiwać od chuligańskiego wybicia szyby do kradzieży torebki. Skupią się na jednym celu: na zbrodni. Koniec ze zwykłą szybką, która cię chroni przed koszmarem morderczych zapędów ludzkości. Koniec z zawierającą klucze, kalendarzyk i miłosny liścik torebką, która pozwala oddychać ożywczym powietrzem drobnej przestępczości i odprowadzić młodą kobietę do drzwi z czystą chusteczką.

Nie. Teraz będą tylko prawdziwe zbrodnie. W wydziale zabójstw.

Ostra nazwa ich nowych obowiązków cięła jak brzytwa. Ha, sam tego chciał, skoro miał na koncie ze trzydzieści spraw kryminalnych rozwiązanych przy wielkim wsparciu swoich marzeń, przechadzek i napływu wodorostów. Postawiono go tutaj, na linii walki z mordercami, na drodze siejącej postrach, albowiem wbrew wszelkim oczekiwaniom okazywał się w tym diabolicznie dobry – tym określeniem, „diabolicznie”, posługiwał się Danglard, gdy chciał zaznaczyć, jak niedostępnymi dla innych ścieżkami podąża myśl Adamsberga.

Oto więc obydwaj znaleźli się na tej linii, do pomocy mając dwudziestu sześciu ludzi.

– Zastanawiam się – podjął Adamsberg, wolno przesuwając dłonią po wilgotnym gipsie – czy może nam się przydarzyć to samo co skałom na brzegu morza.

– Czyli? – spytał Danglard ze szczyptą zniecierpliwienia.

Adamsberg zawsze mówił powoli, nie spiesząc się z wygłoszeniem tego co ważne i co nieistotne, po drodze gubiąc niekiedy cel, Danglard zaś z trudem znosił ten sposób wysławiania.

– Cóż, powiedzmy, że te skały nie są jednorodne. Powiedzmy, że składają się częściowo z wapienia twardego i częściowo z wapienia miękkiego.

– W geologii nie ma czegoś takiego jak wapień miękki.

– Gwiżdżę na to, Danglard. Są kawałki miękkie i kawałki twarde, jak w każdej formie życia, jak we mnie i jak w tobie. Takie są te skały. Przez to, że morze je oblewa, fale w nie uderzają, miękkie części zaczynają topnieć.

– „Topnieć” to niewłaściwe słowo.

– Gwiżdżę na to, Danglard. Tych części ubywa. Części twarde zaczynają wystawać. I im więcej czasu mija, im dłużej morze uderza, tym bardziej to co słabe znika poniesione na cztery świata strony. U schyłku ludzkiego życia taka skała jest cała poszarpana, zębata, robi się z niej wapienna paszczęka gotowa gryźć. W miejsce miękkich części masz zagłębienia, dziury, dołki.

– I co z tego? – zapytał Danglard.

– Ano to, że zastanawiam się, czy gliniarze i szerzej, całe grupy innych ludzi wystawionych na zawirowania życia, nie podlegają takiej samej erozji. Czy nie znikają w nich części miękkie i nie zostają tylko twarde, czy nie dochodzi do znieczulenia, skostnienia. I w gruncie rzeczy do prawdziwego upadku.

– Zastanawiasz się, czy podążasz tą samą drogą co ta paszczęka z wapienia?

– Właśnie. Czy nie staję się gliniarzem.

Danglard przez chwilę rozważał to zagadnienie.

– Jeśli chodzi o twoją osobistą skałę, to myślę, że erozja nie przebiega normalnie. Powiedzmy, że w tobie twarde jest miękkie, a miękkie jest twarde. Oczywiście rezultat nie ma tu nic do rzeczy.

– A co to zmienia?

– Wszystko. Odporność części miękkich to przecież świat na opak. – Danglard rozważył własny przypadek, wsuwając plik kartek do jednej z teczek zawieszonych na prowadnicy. – A co by dało – podjął – gdyby skała była w całości z miękkiego wapienia? I gdyby była gliniarzem?

– Osiągnęłaby w końcu rozmiar kuli bilardowej, a wreszcie by caluśka zniknęła.

– Miła perspektywa.

– Ale nie sądzę, żeby w naturze istniały takie skały. W dodatku gliniarze.

– Zawsze trzeba mieć nadzieję – rzekł Danglard.