ŻAR

Sándor Márai

Żar

Przekład
Feliks Netz

Czytelnik

Warszawa 2015

1

Przed południem generał długo przebywał w tłoczni wina. O świcie udał
się z winogrodnikiem do winnicy, ponieważ wino w dwóch beczkach zaczęło
fermentować. Minęła już jedenasta, gdy skończył z butelkowaniem i wrócił
do domu. Na werandzie, zalatującej stęchlizną od wilgotnych kamieni,
pomiędzy filarami stał sztywno łowczy; gdy pan się zbliżył, wyciągnął ku
niemu rękę z listem.

– Czego chcesz? – powiedział generał i urażony przystanął. Odsunął z czoła słomkowy kapelusz, którego szerokie rondo całkowicie ocieniało
jego czerwoną twarz. Już od paru lat nie otwierał i nie czytał listów.
Korespondencję przyjmował i sortował ekonom w biurze zarządcy majątku.

– Posłaniec przyniósł – powiedział łowczy, nadal stojąc sztywno.

Generał rozpoznał pismo, wziął list i włożył go do kieszeni. Wszedł do
chłodnego przedsionka i bez słowa oddał łowczemu swój kapelusz i laskę.
Z kieszonki na cygara wyjął okulary, podszedł do okna i w półmroku, w świetle przedostającym się przez szczeliny do połowy opuszczonych
żaluzji, zaczął czytać list.

– Zaczekaj – powiedział przez ramię do łowczego, który już miał odejść z kapeluszem i laską.

Wcisnął list do kieszeni.

– Niech Kalman zaprzęgnie na szóstą. Do landa, bo będzie deszcz. Niech
włoży strój galowy. Ty tak samo – powiedział z nieoczekiwanym naciskiem,
jakby go coś rozzłościło. – I wszystko ma błyszczeć. Natychmiast
bierzcie się do czyszczenia karety, sprzętu. Włóż liberię, rozumiesz? I usiądziesz na koźle obok Kalmana.

– Rozumiem, wielmożny panie – powiedział łowczy i spojrzał swojemu panu
prosto w oczy. – Na szóstą.

– Wyjeżdżacie o wpół do siódmej – powiedział generał i przez chwilę
bezgłośnie poruszał ustami, jakby liczył. – Zgłosisz się pod Białym
Orłem. Powiesz tylko tyle, że ja cię posłałem, że kareta przyjechała po
pana kapitana. Powtórz.

Łowczy powtórzył jego słowa. Wówczas – jakby chciał jeszcze coś
powiedzieć – generał podniósł rękę i spojrzał na sufit. Ale nie
powiedział nic, poszedł na piętro. Łowczy, w postawie na baczność,
odprowadził go szklanym wzrokiem, odczekał, aż krępa, barczysta postać
zniknie za załomem, za rzeźbioną kamienną balustradą.

Generał wszedł do swojego pokoju, umył ręce i zbliżył się do wysokiego
pulpitu, pokrytego cienkim zielonym suknem z plamami po atramencie,
gdzie było pióro i kałamarz oraz ułożone jeden na drugim, starannie co
do milimetra, oprawione w płótno w pepitę szkolne zeszyty, w jakich
uczniowie piszą swoje wypracowania. Pośrodku pulpitu stała lampa z zielonym abażurem; zaświecił ją, bo w pokoju było ciemno. Za
spuszczonymi żaluzjami, w wysuszonym, spieczonym, zeschniętym ogrodzie,
płonęło lato w ostatnim wybuchu furii; było niczym podpalacz, który nim
pójdzie w świat, w bezmyślnej wściekłości puszcza z dymem okoliczne
pola. Generał wyjął pomięty list, starannie wygładził papier i w silnym
świetle, z okularami na nosie, jeszcze raz przeczytał proste i krótkie
rządki, karbowane literami, które były jak drzazgi. Czytał z rękoma
założonymi do tyłu.

Na ścianie wisiał kalendarz z cyframi wielkimi jak pięści. Czternasty
sierpnia. Generał spojrzał w sufit, liczył. Czternasty sierpnia. Drugi
lipca. Liczył czas, jaki upłynął pomiędzy dawno minionym dniem i dniem
dzisiejszym. Czterdzieści jeden lat, powiedział półgłosem. Od pewnego
czasu mówił głośno w swoim pokoju, także gdy był sam. Czterdzieści lat,
rzekł po chwili, zmieszany. I jak uczniak, który gubi się wśród powikłań
trudnej lekcji, poczerwieniał, odchylił ciężką głowę i przymknął klejące
się powieki. Czerwona szyja odcina się od kołnierza kukurydzianożółtej
marynarki. Tysiąc osiemset dziewięćdziesiąty dziewiąty, drugi lipca, to
wtedy było polowanie, pomrukiwał. Potem umilkł. Zafrasowany oparł się
łokciami o pulpit, jak wkuwający uczeń, i ponownie zapatrzył się w tekst, w tych kilka ręką skreślonych słów, w list. Czterdzieści jeden
lat, powiedział w końcu, ochryple. I czterdzieści trzy dni. A więc tyle
to trwało.

I jakby nagle ogarnął go spokój, zaczął się przechadzać. Sala była
sklepiona, filar na środku podtrzymywał jeden z łuków. Niegdyś były to
dwa pokoje, sypialnia i garderoba. Wiele lat temu – myślał już tylko
dziesiątkami lat, nie lubił dokładnych liczb, jakby każda z nich
przypominała coś, co lepiej było zapomnieć – kazał rozebrać ścianę
między pokojami. Pozostawiono jedynie ten filar, który podtrzymywał
środkowy łuk sklepienia. Domostwo wzniesiono przed dwustu laty, zbudował
je pewien dostawca wojenny, który sprzedawał owies austriackim
kawalerzystom, a potem został księciem. Wtedy zbudowano cały pałac.
Generał urodził się tutaj, w tym pokoju. W owym czasie ten dość ciemny
pokój na tyłach, z oknami wychodzącymi na ogród i zabudowania
gospodarskie, był pokojem jego matki, zaś ten pogodniejszy, bardziej
przewiewny – garderobą. Przed paroma dekadami, kiedy wprowadził się do
tego pałacowego skrzydła, zburzono ścianę oddzielającą sypialnię matki i dwa pokoje rozrosły się w jedną mroczną salę. Od drzwi do łóżka było
siedemnaście kroków. A osiemnaście kroków od ściany tylnej, ogrodowej,
do balkonowej. Wiele razy obliczał, wiedział to dokładnie.

Żył w tym pokoju jak chory, który przyzwyczaił się do wyznaczonej mu
przestrzeni. Jakby ta przestrzeń była skrojona na jego ciało. Mijały
lata i nigdy nie przeszedł do drugiego skrzydła, gdzie ustawiły się w szeregu trzy salony: zielony, niebieski i czerwony, ze złotymi
żyrandolami. Stamtąd okna wychodziły na park, na kasztanowce, które
wiosną przechylały się przez balkonową kratę i chełpiąc się różowymi
świeczkami oraz ciemnozieloną wspaniałością, stały półkolem przed
brzuchatą wypukłością południowego skrzydła, przed kamiennymi
balustradami balkonów. Krępe anioły podtrzymywały balustrady. Chodził do
tłoczni albo do lasu, albo – każdego ranka, także zimą, także wtedy, gdy
padał deszcz – nad potok z pstrągami. Po powrocie do domu szedł z westybulu prosto na piętro do swojego pokoju i tam jadł posiłek.

– A więc powrócił – powiedział teraz głośno, pośrodku pokoju. – Po
czterdziestu jeden latach. I czterdziestu trzech dniach.

Kiedy wypowiedział te słowa, nagle poczuł się bardzo zmęczony, jakby
dopiero teraz zrozumiał, jaki to kawał czasu – czterdzieści jeden lat i czterdzieści trzy dni; zachwiał się. Usiadł w skórzanym fotelu z wystrzępionym oparciem. Na stoliku, pod ręką, leżał srebrny dzwonek;
generał zadzwonił.

– Niech przyjdzie tu Nini – powiedział lokajowi. Po chwili, grzeczniej:
– Proszę.

Nie poruszył się, siedział ze srebrnym dzwonkiem w ręku, aż przyszła
Nini.

2

Nini miała dziewięćdziesiąt jeden lat i nadeszła szybko. W tym pokoju
niańczyła generała. Była tutaj, w tym pokoju, kiedy generał przyszedł na
świat. Miała wtenczas szesnaście lat, i była bardzo piękna. Niska,
muskularna i spokojna, jakby jej ciało posiadło jakąś tajemnicę. Jakby
coś ukrywało w kościach, we krwi, w skórze, tajemnicę czasu albo życia,
której nie można nikomu wyjawić, nie można przełożyć na obcy język,
słowa nie uniosłyby tej tajemnicy. Była córką wiejskiego listonosza,
urodziła dziecko, gdy miała szesnaście lat, i nie powiedziała nigdy
nikomu, kto był ojcem dziecka. Karmiła generała, bo miała dużo mleka;
kiedy ojciec wyrzucił ją z domu, przyszła do pałacu. Nie miała niczego,
prócz jednej sukni i w kopercie kosmyka włosków zmarłego dziecka. W takim stanie przybyła do pałacu. Na sam poród. Pierwszy łyk mleka
generał wyssał z piersi Nini.

Przeżyła w tym pałacu, milcząco, siedemdziesiąt pięć lat. Zawsze
uśmiechnięta. Jej imię przelatywało przez pokoje, jakby mieszkańcy
pałacu nawzajem zwracali sobie na coś uwagę. Wołano: „Nini!”, jakby
mówiono: „Ciekawe, że też na świecie jest jeszcze coś innego niż egoizm,
namiętność, próżność, to właśnie Nini…”. A że była wszędzie tam, gdzie
być powinna, nigdy nie rzucała się w oczy. A że zawsze była w dobrym
humorze, nigdy jej nie spytano, jak może być w dobrym humorze, skoro
odszedł mężczyzna, którego kochała, i zmarło jej dziecko, dla którego
wezbrało w niej mleko. Wykarmiła piersią i wychowała generała, a potem
minęło siedemdziesiąt pięć lat. Czasami świeciło słońce nad pałacem i rodziną, wówczas, śród ogólnej radości, spostrzegano, że Nini także się
uśmiecha. A potem zmarła hrabina, matka generała, i Nini swoją suknią
zamoczoną w occie wytarła czoło zmarłej, powleczone białym, zimnym,
śluzowatym potem. Pewnego dnia przyniesiono na noszach ojca generała,
który spadł z konia i żył jeszcze pięć lat. Pielęgnowała go Nini.
Czytała mu po francusku, a że nie znała tego języka, czytała pojedyncze
litery; nie umiała poprawnie wymawiać słów, dlatego czytała kolejne
litery, bardzo powoli, tak jak następowały po sobie. I chory wszystko
rozumiał. A potem generał ożenił się i kiedy nowożeńcy wrócili z podróży
poślubnej, Nini czekała na nich w pałacowej bramie. Ucałowała rękę
swojej nowej pani i wręczyła jej róże. Wtedy także się uśmiechała;
generał czasem wspominał tamtą chwilę. Potem zmarła pani, znacznie
później, po dwudziestu latach, i Nini pielęgnowała grób i dbała o stroje
zmarłej pani.

Nie miała w tym domu żadnego tytułu ani stanowiska, ale czuło się jej
siłę. Jedynie generał mniej więcej orientował się, że Nini jest już po
dziewięćdziesiątce. Nikt o tym nie mówił. Energia Nini przepływała przez
dom, ludzi, ściany, przedmioty niczym tajemniczy prąd, który na małej
scenie wędrownego teatru lalek wprawia w ruch postać Witezia Janósa i Śmierć. Niekiedy wydawało się, że dom i przedmioty mogłyby – na
podobieństwo starych materiałów, które ulegają unicestwieniu, rozpadają
się, gdy ktoś ich niespodzianie dotknie – runąć, gdyby siła Nini nie
trzymała razem tego wszystkiego. Po śmierci żony generał wyjechał.
Wrócił po roku. I nieoczekiwanie przeprowadził się do starego skrzydła,
do pokoju swojej matki. Zamknął nowe skrzydło, które zamieszkiwał był z żoną: kolorowe salony, gdzie już strzępiła się jedwabna tapeta, duży
gabinet z kominkiem i książkami, wejście na piętro z jelenimi rogami i wypchanymi cietrzewiami, z wyprawionymi głowami kozic, obszerną
jadalnię, z której okien było widać dolinę i miasto, a dalej
niebieskosrebrne góry, pokoje żony i swoją sypialnię w pobliżu jej
pokoju. Od trzydziestu dwu lat – kiedy umarła pani i generał powrócił z zagranicznej podróży – tylko Nini zaglądała do tych pokoi, oraz służba,
kiedy je – co dwa miesiące – sprzątano.

Zapraszamy do zakupu pełnej wersji książki

Strona redakcyjna

TYTUŁ ORYGINAŁU: A gyertyák csonkig égnek

© Heirs of Sándor Márai, Csaba Gaál (Toronto)

PROJEKT GRAFICZNY OKŁADKI: Anna Pol

REDAKCJA: Katarzyna Heidrich-Żurkowska

Wydanie I elektroniczne

Konwersję do wersji elektronicznej wykonano w systemie Zecer

Wszelkie prawa zastrzeżone. Niniejszy plik jest objęty ochroną prawa autorskiego i zabezpieczony znakiem wodnym (watermark). Uzyskany dostęp upoważnia wyłącznie do prywatnego użytku. Rozpowszechnianie całości lub fragmentu niniejszej publikacji w jakiejkolwiek postaci bez zgody właściciela jest zabronione.

Spółdzielnia Wydawnicza „Czytelnik”
ul. Wiejska 12a, 00-490 Warszawawww.czytelnik.pl

© Copyright for the Polish translation by Feliks Netz, Warszawa 2008
© Copyright for the Polish edition by Spółdzielnia Wydawnicza „Czytelnik”, Warszawa 2015

ISBN 978-83-07-03363-1