Logistyka współczesnego terroryzmu

Recenzent

Prof. zw. dr hab. Andrzej Sylwestrzak
Prof. zw. dr hab. Radosław Zenderowski

Korekta, skład i łamanie

Oficyna Wydawnicza Edytor.org

Korekta

Lidia Ciecierska

Projekt okładki

Edytor.org

© Copyright by Wojciech J. Janik, Gdynia 2016

ISBN 978-83-89113-83-2

Wydawca

Elbląska Uczelnia Humanistyczno-Ekonomiczna

ul. Lotnicza 2, 82-300 Elbląg

tel. 0-55 239 38 02, fax 0-55 239 38 01

www: euh-e.edu.pl

Konwersja do epub A3M Agencja Internetowa

Dla G.

Przedmowa

Terroryzm karmi się nie tylko samą ideologią. Jako forma zorganizowanej przestępczości do funkcjonowania potrzebuje dopływu pieniędzy, sprzętu i ludzi. Obecnie tylko zakłócanie owego wsparcia umożliwia systemowe zapobieganie zamachom. Z uwagi na problemy logistyczne, islamski terroryzm w ostatnim czasie skoncentrował się na używaniu do swoich celów „samotnych wilków”, lecz nie należy przypuszczać, że oznacza to odejście od przygotowywania spektakularnych akcji z użyciem środków trudno dostępnych, a za to dużo bardziej skutecznych.

Czy jako kraj jesteśmy przygotowani na przeciwdziałanie logistycznemu wsparciu terroryzmu? Raczej nie, gdyż Polska nie radzi sobie nawet z rozbudowaną „szarą strefą” we własnej gospodarce, cóż dopiero mówić o logistyce terroryzmu, tak skomplikowanej strukturze poszczególnych ogniw organizacji o charakterze konspiracyjnym.

Wobec powyższych faktów niniejsza monografia jest dziełem niezwykle pożądanym na polskim rynku wydawniczym, gdyż wypełnia lukę, zarówno w literaturze fachowej, jak i świadomości społecznej. Spojrzenie na terroryzm w sposób globalny powinno uświadomić wszystkim osobom pełniącym funkcje publiczne, w jaki sposób terroryści i ich pomocnicy wykorzystują luki w systemie bezpieczeństwa państwowego, np. korumpując funkcjonariuszy publicznych, dzięki czemu mogą unikać kontroli na granicach.

Dotychczas skupiano się na zagadnieniu terroryzmu w cieniu głębokiego samozadowolenia, że Polska jako kraj nie jest bezpośrednim celem ataków. Należy jednak zauważyć, że brak zdarzeń na terytorium naszego kraju może mieć źródło w tym, że terroryści na razie wykorzystują
Polskę jako swoją bazę wsparcia logistycznego, więc nie jest ona ich celem. Trudno dziś znaleźć jakieś inne wytłumaczenie, biorąc pod uwagę polską aktywność w operacjach w Iraku i Afganistanie, gdzie ataków na polskie siły zbrojne dokonywano regularnie i ze sporą skutecznością.

Z uwagi na to, że monografia podejmuje się tak niezwykle istotnego problemu, jakim jest logistyczny aspekt terroryzmu, należy mieć nadzieję, że stanie się pomocną lekturą dla funkcjonariuszy, żołnierzy i pracowników polskich służb odpowiedzialnych za bezpieczeństwo antyterrorystyczne kraju.

Warszawa, 4 czerwca 2015 r.

Paweł Dobrowolski

Od Autora

Transformacja systemowa zapoczątkowanaw 1989 r. doprowadziła do rozszerzenia, w różnych dziedzinach, współpracy Polski z państwami Europy Zachodniej. Trwający proces integracji ze strukturami europejskimi oraz przynależność do Organizacji Traktatu Północnoatlantyckiego (NATO), jak również wstąpienie do Unii Europejskiej (UE), to podstawowe czynniki powodujące zainteresowanie cudzoziemców Polską, jako krajem szybko rozwijającym się, z coraz wyższą stopą życiową mieszkańców. Czynniki te doprowadziły do tego, że Polska stała się krajem docelowym nielegalnych uchodźców, jak również terytorium tranzytowym migrantów udających się do krajów zachodniej Europy. Wśród migrantów mogą znajdować się również ekstremiści islamscy, stanowiący zagrożenie dla mieszkańców Starego Kontynentu, związane z możliwością przygotowania logistycznego oraz przeprowadzenia zamachu terrorystycznego. Ma to szczególny wpływ na bezpieczeństwo współczesnej Europy.

Islamski ekstremizm jest wyzwaniem, z którym cała UE musi się zmierzyć. W potocznym rozumieniu, fundamentalizm islamski wiąże się z nieustannie prowadzoną akcją zbrojną na rzecz islamistów. Sytuacja ta wywołuje eksplozję zainteresowania tym zjawiskiem kulturowym, wiele lęków i obaw, ponieważ może doprowadzić do otwartego konfliktu zbrojnego pomiędzy światem islamu a zachodnim1. Prowadzonyglobalny dżihad2 naznaczony jest negatywną formą znaczeniową, a świat zwrócony jest z niepokojem w stronę państw muzułmańskich, obawiając się kolejnych zamachów terrorystycznych. Istota współczesnego terroryzmu polega na tym, że uderza on w niewinne osoby, a jego źródło tkwi daleko poza granicami kraju, w którym dochodzi do zamachu, stąd żaden kraj europejski, także Polska, nie mogą się czuć bezpieczne.

Głównym zadaniem stojącym przez bezpieczeństwem wewnętrznym Polski jest: zapewnienie porządku publicznego; ochrona ludności przed zagrożeniami i skutkami klęsk żywiołowych, katastrof ekologicznych i biozagrożeniami; przeciwdziałanie przestępczości, w tym przestępczości zorganizowanej, związanej z nielegalną migracją; przeciwdziałanie zagrożeniom o charakterze terrorystycznym, generowanym przez ekstremistów islamskich; oraz ochrona granicy państwowej. Polityka bezpieczeństwa RP oparta jest w głównej mierze na gwarancjach NATO. Zasadniczym celem tej organizacji jest gwarancja wolności i bezpieczeństwa wszystkim swoim członkom, zgodnie z Kartą Narodów Zjednoczonych3, opierającą się na zasadzie współpracy państw. Istota zmian w systemie bezpieczeństwa polega na przesuwaniu się punktu ciężkości z zagrożeń klasycznych (otwarty konflikt zbrojny) na zagrożenia nietypowe (asymetryczne) – terrorystyczne4. Zagrożenia te mogą dotyczyć zarówno obywateli, jak i obiektów oraz służb i instytucji istotnych dla sprawnego funkcjonowania państwa.

W literaturze przedmiotu istnieje pogląd, że zjawiska terroryzmu islamskiego nie można wyolbrzymiać. Żeby o nim dyskutować, trzeba go najpierw zrozumieć – bez tego walka z nim nie będzie skuteczna. Aby zrozumieć terroryzm, trzeba znać skalę, zasięg i cele socjotechniki uprawianej przez współczesnych terrorystów, którzy stosują ją w sposób coraz bardziej wyrachowany. Socjotechnika jest dziedziną zajmującą się aspektami manipulacji grupami ludzi, narodów, rządów oraz organizacji międzynarodowych. O tym, że terroryzm został wykorzystany w charakterze narzędzia socjotechnicznego w działaniach politycznych zadecydowały, według autora, następujące uwarunkowania:

* skoro terroryzm jest metodą walki politycznej, obecnej w ideologii i praktyce radykalnych ruchów politycznych oraz społecznych, to ideologia ta musiała stać się przedmiotem socjotechniki obu stron konfliktu. Obie strony uznały, że wszelkimi sposobami należy pozyskać jak największe rzesze ludzi dla swoich idei i celów walki;

* skoro nieodłącznym atrybutem terroryzmu jest strach, to został on wykorzystany przeciwko obywatelom własnego kraju, jak i społeczności międzynarodowej. Stworzono instytucję tzw. dyżurnego terrorysty. Zaczął on spełniać wiele funkcji: pomaga wygrywać wybory, daje legitymację do radykalizacji prawa, łamania praw człowieka itp. Terrorystom z kolei strach służy do dyktowania warunków wobec rządów;

* skoro udało się przekonać społeczność Zachodu, że globalny terroryzm islamski stał się największym dla niej zagrożeniem, to jej obywatele, uznając to za prawdę, dali przyzwolenie do prowadzenia wojen z krajami, które ze zjawiskiem tym mają niewiele wspólnego. Wojna z terroryzmem przybrała formy działania w odwecie.

Z wymienionych powyżej przyczyn powinniśmy rozróżniać rozpowszechniane w sferze terroryzmu kłamstwa państwowe orazpropagandę terrorystów. Terroryzm stał się przedmiotem socjotechniki oraz propagandy rządów, jak i ośrodków islamistycznych. Dzieje się to w ramach operacji propagandowych i w tzw. wojnie psychologicznej. Islamiści prowadzą coraz aktywniejszą politykę informacyjną, jako reakcję na kampanie socjotechniczne Zachodu, w których traktuje się islam jako zagrożenie oraz przeszkodę w transformacji społecznej i gospodarczej świata arabskiego. Aktywność społeczna i polityczna muzułmanów postrzegana jest jako przejaw fundamentalizmu i preludium do konfliktów religijnych i politycznych5.

Propaganda islamistów gloryfikuje fundamentalizm, który powoduje dalszą radykalizację poglądów i motywuje do ataków wymierzonych w świat zachodni6. W skrajnych odmianach religii muzułmańskiej, w tym w islamizmie oraz wygenerowanych z niego ideologii, dominują następujące zasady:

* przedstawienie swojej racji i zjednywanie świata dla swoich celów;

* szerzenie ideologii walki i pozyskiwanie do niej nie tylko zwolenników, ale też wsparcie finansowe, materialne oraz zaplecze;

* manipulowanie społeczeństwami Zachodu, głównie wchodzącymi w skład tzw. koalicji antyterrorystycznej, zaangażowanej w wojnie w Iraku i Afganistanie;

* wzbudzanie i potęgowanie strachu przed obecnością potencjalnych terrorystów islamskich motywowanych religijnie w środowiskach uznawanych za wrogie.

W relacjach między socjotechniką i terroryzmem istnieje samonapędzający się mechanizm zależności między terrorystami a politykami zwalczającymi terroryzm. Pierwszym zależy na jak największym rozgłosie – jest to sens istnienia terroryzmu. Im większy rozgłos, tym większa mobilizacja ze strony państwa, szybszy wzrost sympatyków i potencjalnych członków organizacji. Drugim chodzi o możliwie duże nagłośnienie działalności terrorystów i konsolidację społeczeństwa wokół walki z nimi. Im większe zagrożenie, tym większe możliwości rządu w manipulowaniu i dezinformacji społeczeństwa.

Przykładem uprawiania socjotechniki globalnej; której celem było przekonanie wielu krajów, że reżim iracki jest nie tylko powiązany z Al-Ka’idą7, ale też stwarza zagrożenie terrorystyczne8, był cykl artykułów w USA z listopada 2003 r. Ich autorzy twierdzili, że przez ponad 10 lat, prawdopodobnie do upadku reżimu Saddama Husajna (maj 2003 r.), wywiad iracki współpracował z Al-Ka’idą. Kolejnym przykładem jest próba zdiagnozowania celów, na których podstawie USA ogłosiły w marcu 2007 r., że uwięziony Chalid Szejk Mohammed jest czołową postacią Al-Ka’idy i przyznał się do zaplanowania zamachów z 11 września 2001 r., jak również do zorganizowania lub przygotowywania innych zamachów terrorystycznych, w tym na papieża Jana Pawła II i dwóch byłych prezydentów amerykańskich9.

Należy zwrócić uwagę na tworzenie przez USA fałszywych informacji o terrorystach. Problem ten obrazuje np. sprawa Saudyjczyka Abd al-Rahima al-Nashiri oraz Australijczyka Davida Hicksa. Al-Nashiri został wskazany jako jeden z 14 najgroźniejszych terrorystów Al-Ka’idy i oskarżony o przygotowanie oraz dokonanie zamachu na amerykański okręt wojenny USS Cole w 2000 r., w Jemenie. W 2008 r. ujawniono, że przyznał się on do stawianych mu zarzutów, żeby uszczęśliwić Amerykanów. Uczynił to wskutek tortur podczas przetrzymywania go w tajnych więzieniach CIA poza granicami USA oraz w Guantanamo na Kubie. Z kolei David Hicks, pierwszy więzień z Guantanamo, został skazany na 7 lat więzienia za wspieranie terroryzmu. Podczas odbywania kary popadł w depresję i gotów był podpisać cokolwiek, w zamian za możliwość opuszczenia więzienia. Zawarł on umowę ze służbami specjalnymi USA. Według umowy odbył tylko 9-miesięczny pobyt w australijskim więzieniu, zamiast 7 lat w amerykańskim, w zamian za: przyznanie się do tego, iż wspierał Talibów i brał udział w walce przeciwko sojusznikom USA; brak możliwości odwoływania się od wyroku i składania skarg na traktowanie w więzieniu; zachowanie w tajemnicy informacji na temat więzienia; współpracę z władzami USA i Australii oraz ujawnienie informacji na temat pakistańskiej organizacji terrorystycznej Laszkar-e-Toiba10, która pomogła mu w wyjeździe do Afganistanu i zamieszkaniu w terrorystycznym obozie szkoleniowym; brak możliwości kontaktu z mediami.

W niniejszej monografii podjęto próbę zbadania jednego z najbardziej istotnych problemów współczesnej Europy, mianowicie zagrożenia terroryzmem islamskim pochodzącym ze wsparcia logistycznego, połączonym z możliwością wystąpienia zamachu. Problem ten jest realny, ze względu na to, że kraje uczestniczące w wojnie ze światowym terroryzmem doświadczyły już zamachów terrorystycznych na swoich terytoriach. Monografia ograniczy się do wyjaśnienia zjawiska zabezpieczenia logistycznego ataku terrorystycznego na terytorium UE, w tym Polski, a także możliwości przeciwdziałania takiemu zjawisku.

Brak syntetycznych opracowań na temat wsparcia logistycznego terrorystów oraz osobiste zainteresowania autora wpłynęły na wybór właśnie takiego tematu badań naukowych. Literatura poświęca mało uwagi na możliwości przygotowania zamachu terrorystycznego, skupiając się przede wszystkim na przeciwdziałaniu terroryzmowi. W przekonaniu autora jest to istotny błąd, który wpływa negatywnie na zrozumienie zjawiska współczesnego terroryzmu islamskiego. Zamierzeniem autora jest, aby publikacja niniejsza wypełniła wskazaną lukę badawczą.

Głównym celem monografii będzie pokazanie zjawiska wsparcia logistycznego w przygotowaniu działań przez terrorystów islamskich oraz określenie możliwości przeciwdziałania niemu. Osiągnięcie zakładanego celu możliwe będzie poprzez: określenie istoty zjawiska współczesnego terroryzmu islamskiego na obszarze europejskim oraz ocenę jego zagrożenia; przedstawienie metod działania islamskich siatek terrorystycznych w fazie rekrutacji i szkolenia nowych członków; określenie możliwości i sposobu działania radykałów islamskich w fazie przygotowania zamachu terrorystycznego, w jego trakcie oraz po jego przeprowadzeniu; zbadanie finansowania islamskich ekstremistów; pokazanie możliwości przygotowania i przeprowadzenia zamachu w warunkach polskich; przedstawienie środowiska muzułmańskiego w Polsce, określenie stopnia jego radykalizacji oraz wpływu radykałów islamskich na możliwość przeprowadzenia zamachu; przedstawienie polskich środowisk ekstremistycznych; analizę podatności Polski na działania logistyczne ekstremistów islamskich w fazie przygotowania zamachu terrorystycznego, w jego trakcie oraz po przeprowadzeniu; analizę systemu ochrony antyterrorystycznej oraz ocenę możliwości przeciwdziałania logistycznemu przygotowaniu zamachu w Polsce.

W trakcie opracowywania niniejszej monografii autor zastosował różne metody badawcze, a głównym kryterium ich doboru była racjonalizacja przebiegu oraz możliwości otrzymania obiektywnych wyników. Metoda analizy i szczegółowego badania dokumentów zastosowana została jako nadrzędna i zaadoptowana w sposób najbardziej optymalny, by osiągnąć pożądany skutek w postaci wysnutych wniosków. Element przewodni dla całego procesu badawczego stanowiła analiza krytyczna literatury dotyczącej przedmiotu badań.

Interdyscyplinarny obszar zainteresowania w niniejszej monografii dotyczył następujących, wzajemnie przenikających się sfer: społecznej (w zakresie oddziaływania terrorystów na nowych członków siatki i na siebie samych, a także skłonności społeczeństwa do akceptowania anty- i kontrterrorystycznych działań wymierzonych w terrorystów islamskich):

* prawnej – legitymizującej działalność służb i instytucji oraz sankcjonujących ściganie i karanie sprawców przestępstw o charakterze terrorystycznym oraz

* politycznej – obrazującej stosunek państwa i organizacji międzynarodowych do zapobiegania zagrożenia terroryzmem islamskim oraz określającej strategiczne kierunki walki z tym rodzajem przestępczości.

W monografii przyjęto, że rozpatrywany jest wyłącznie jawny materiał badawczy, w oparciu o stan prawny na dzień 25 marca 2015 r. Zapisy „Dzienników Ustaw” zostały zaś umieszczone w formie zapisu prostego, stosowanego w praktyce prawniczej.

Dla osiągnięcia celu badawczego przyjęto strukturę monografii składającą się z czterech rozdziałów. W rozdziale pierwszym przedstawiono zjawisko terroryzmu islamskiego w Unii Europejskiej. Na tle obowiązujących przepisów prawnych ukazano zagrożenie terroryzmem islamskim w krajach europejskich. Przedstawiono w nim także istotę współczesnego terroryzmu, jego charakter, przedmiot zainteresowań.

W rozdziale drugim opisano zagrożenie ze strony islamskich organizacji terrorystycznych w Polsce. Rozdział zawiera opis możliwych scenariuszy przeprowadzanych zamachów oraz ewentualnych aktów terroru.

W rozdziale trzecim podniesiono kwestie wsparcia logistycznego w przeprowadzeniu zamachu. Wskazano metody i sposoby działania terrorystów w fazie poprzedzającej zamach, w jego trakcie oraz bezpośrednio po nim. Zwrócono także uwagę na znaczenie komunikacji w działalności radykałów islamskich oraz finansowanie siatek terrorystycznych.

Rozdział czwarty przedstawia system ochrony antyterrorystycznej w Polsce. W rozdziale tym dokonano analizy środowiska islamskiego oraz ewentualnego zagrożenia płynącego z jego strony. Zawiera także charakterystykę rodzimego środowiska ekstremistycznego. W części tej odniesiono się do systemu ochrony antyterrorystycznej, przedstawiono możliwości prawne przeciwdziałania zjawisku terroryzmu islamskiego, ukazano działanie Centrum Antyterrorystycznego Agencji Bezpieczeństwa Wewnętrznego (CAT), jak również służb odpowiedzialnych za bezpieczeństwo obywateli Polski i jej terytorium.

Całość literatury i źródeł, z których korzystano w monografii, można podzielić na kilka segmentów tematycznych dotyczących: historii islamu oraz źródeł fundamentalizmu islamskiego, historii oraz teorii terroryzmu, prawa polskiego i międzynarodowego w aspekcie terroryzmu, polityki Polski w zakresie przeciwdziałania terroryzmowi i walki z tym zjawiskiem, bezpieczeństwa obywateli i funkcjonowania służb odpowiedzialnych za przeciwdziałanie zjawisku terroryzmu, sytuacji społeczno-prawnej mniejszości muzułmańskich zamieszkujących Polskę oraz aktywności na terytorium Polski grup ekstremistycznych.

Literatura przedmiotu badań, w zakresie opracowań naukowych w kontekście przedstawionych segmentów tematycznych, charakteryzuje się zróżnicowaną dostępnością, na którą składają się liczne pozycje dotyczące religii muzułmańskiej oraz fundamentalizmu islamskiego, zjawiska terroryzmu oraz dyscyplin prawniczych, jak również występujące znacznie rzadziej wysoce wyspecjalizowane pozycje opisujące system bezpieczeństwa antyterrorystycznego Polski.

Opisując religię muzułmańską autor korzystał z klasycznej pozycji J. Bielawskiego, Islam oraz G. Kepela,Fitna. Wojna w sercu islamu. Z kolei źródeł fundamentalizmu islamskiego autor starał się odszukać przede wszystkim w publikacji B. Tibiego, Fundamentalizm religijny oraz S.S. Qutba,Milestones.

Historia, teoria i typologia terroryzmu jest przedmiotem wielu prac, studiów oraz badań naukowych. Znajduje to odzwierciedlenie w licznych publikacjach stanowiących cenne źródło informacji, a wykorzystanych w niniejszej monografii. Do najważniejszych z nich autor zaliczył opracowania P.L. Bergena, Osama Bin Laden. Portret z bliska, B. Hołysta, Terroryzm, J. Horgana, Psychologia terroryzmu, K. Kubiaka, Piractwo i terroryzm morski. Nowe wyzwania dla bezpieczeństwa międzynarodowego orazPrzemoc na oceanach. Współczesne piractwo i terroryzm morski.

Autor korzystał z klasycznych źródeł w tym zakresie, a więc opracowania C. Gearty, Terroryzm oraz B. Hoffmana, Oblicza terroryzmu. Są to, zdaniem autora, najważniejsze dostępne pozycje opisujące zjawisko terroryzmu. Odnosząc się do zjawiska zabezpieczenia logistycznego w przygotowaniu zamachu terrorystycznego, autor wykorzystał publikacje: D. Faraha,Krwawe diamenty. Tajna sieć finansowa islamskich terrorystów, J. Adamskiego, Nowe technologie w służbie terrorystów oraz M. Phillips, Londonistan. Badania w aspekcie prawnym oparto na krajowych i międzynarodowych źródłach prawa zamieszczonych w „DziennikachUstaw”. Działalność CAT nie doczekała się jeszcze dostępnych opracowań naukowych, z tego powodu niezwykle pomocna okazała się dotychczasowa służba autora.

Na potrzeby monografii przyjęto następującą definicję wsparcia logistycznego w przygotowaniu działań przez terrorystów islamskich, i jest to: całokształt przedsięwzięć (czynności) mających na celu przygotowanie, wsparcie oraz realizację przeprowadzenia zamachu terrorystycznego, jak również zapewnienie możliwości ewentualnego odwrotu oraz uniemożliwienie wykrycia sprawców i osób zaangażowanych w przygotowanie i wsparcie zamachu. Zamierzeniem autora jest więc omówienie wybranych metod oraz sposobów działania terrorystów islamskich podczas przygotowania zamachu.

Przygotowanie krajów UE, w tym Polski, na przeciwdziałanie wsparciu logistycznemu działań ekstremistów islamskich, ocenić trzeba – w chwili obecnej – jako niedostateczne. Należy zatem niezwłocznie podjąć stosowne czynności, mające na celu usprawnienie systemu ochrony antyterrorystycznej (począwszy od wymiany informacji, na wspólnych operacjach antyterrorystycznych kończąc), uwzględniające działania wszystkich instytucji, które mogą znaleźć się w obliczu konieczności reagowania na incydent o charakterze terrorystycznym.

Niniejsza monografia ma charakter nowatorski i stanowi pierwsze takie opracowanie w polskim środowisku naukowym. Wypełnia ona w części obszar niewiedzy związanej z zabezpieczeniem logistycznym zamachu terrorystycznego. Należy jednak stwierdzić, że terroryzm islamski i walka z nim jest zjawiskiem na tyle dynamicznym, iż przeprowadzone badania powinny być kontynuowane w celu dostarczania permanentnej, wciąż aktualnej wiedzy przydatnej w kreowaniu odpowiedniej polityki antyterrorystycznej Rzeczypospolitej Polskiej.

przypisy

1S.S. Qutb,Milestones, Kazi Publications, Exeter 2003, s. 23–31.

2M. Scheuer,Through Our Enemies’ Eyes. Osama bin Laden, Radical Islam and the Future of America, Wyd. Brassey’s, Washington 2003, s. 55–62.

Termindżihad (w jęz. arabskim – zmaganie, walka) w kulturze i tradycji islamu pierwotnie oznaczał dokładanie starań i podejmowanie trudów w celu wzmocnienia wiary, zarówno poprzez walkę zbrojną, nawracanie niewiernych, pokojowe propagowanie islamu, jak i wewnętrzne zmagania wyznawcy. W tradycji europejskiej termin ten często, choć nie do końca precyzyjnie, tłumaczy się jakoświęta wojna. Zob. J. Bielawski,Islam, Warszawa 1980.

3Karta Narodów Zjednoczonych, Statut Międzynarodowego Trybunału Sprawiedliwości i Porozumienie ustanawiające Komisję Przygotowawczą Narodów Zjednoczonych; Dz.U.1947.23.90, późn. zm.

4J.D. Kiras,Wojna nieregularna: terroryzm i działania partyzanckie, [w:] J. Baylis, J. Wirtz, C.S. Gray, E. Cohen (red.),Strategia we współczesnym świecie, Wyd. Uniwersytetu Jagiellońskiego, Kraków 2009, s. 174.

5B. Tibi,Fundamentalizm religijny, Państwowy Instytut Wydawniczy, Warszawa 2006, s. 23 i nn.

6S.S. Qutb,op. cit., s 34–37.

7W tekście pominięto niektóre prefiksy (al, da) w nazwach ugrupowań. Ma to na celu ułatwienie czytelnikowi odnalezienie opisanych organizacji w innych opracowaniach.

8S. Zgliczyński,Hańba iracka, Wyd. Instytut Wydawniczy Książka i Prasa, Warszawa 2009, s. 96 nn.

9Chalid Szejk Mohammed – ur. w 1964 lub 1965 r., katarski terrorysta, pomysłodawca i główny organizator zamachów na World Trade Center z 2001 r. Pełnił funkcję szefa operacji wojskowych Al-Ka’idy. W 1996 r. na spotkaniu z ibn Ladinem przedstawił pomysł ataku na USA. W 1999 r. po ataku Amerykanów na obóz ibn Ladina, szef Al-Ka’idy, wezwał Chalida i wspólnie z Abu Hafsem wybrali cele ataku opracowanego przez Szejka. Został aresztowany 1 marca 2003 r. w pakistańskim Rawalpindi. Po aresztowaniu był przetrzymywany w tajnych więzieniach CIA.

W zamachach terrorystycznych w USA w 2001 r. brali udział również:

Lot 11: Mohamed Atta, Abdulaziz al-Omari, Satam al-Suqami, Waleed al-Shehri, Wail al-Shehri.

Lot 175: Marwan al-Shehhi, Fayez Banihammad, Mohand al-Shehri, Hamza al-Ghamdi, Ahmed al-Ghamdi.

Lot 77: Hani Hanjour, Khalid al-Mihdhar, Majed Moqed, Nawaf al-Hazmi, Salem al-Hazmi.

Lot 93: Ziad Jarrah, Ahmed al-Nami, Saeed al-Ghamdi, Ahmed al-Haznawi.

Pozostali organizatorzy, stanowiący wsparcie logistyczne przeprowadzanych ataków to: Chaled Szejk Mohammed, Ramzi Binalshibh, Mohamed al-Kahtani, Zacarias Moussaoui, Mushabib al-Hamlan, Zakariya Essabar, Ali Abdul Aziz Ali, Tawfiq bin Attash.

Wśród niesłusznie oskarżonych o przygotowanie i przeprowadzenie zamachów znaleźli się: Lotfi Raissi, Amer Kamfar, Ameer Bukhari, Adnan Bukhari, Abdul al-Omari.

10Lashkar-e-Toiba (LeT,Markaz Dawa wal-Irszad) – organizacja terrorystyczna z siedzibą w Muzaffarabad, w pakistańskiej części Kaszmiru. Powstała w 1984 r. celem udzielania pomocy zbrojnej afgańskim mudżahedinom walczącym ze Związkiem Radzieckim.

LeT uzyskała duże wpływy w Pakistanie, finansując meczety, szkoły religijne oraz szpitale. Duża część jej funduszy pochodzi z Arabii Saudyjskiej, tradycyjnie wspierającej ruchy sunnickie na całym świecie.

Po zamachach z 2001 r. LeT została wpisana na listę organizacji terrorystycznych. W styczniu 2002 r. jej działalność została zakazana w Pakistanie i od tamtego roku zmieniła nazwę na Dżamaat ad-Dawa.

LeT swoje największe zamachy przeprowadziła w Bombaju, 26–29 listopada 2008 r. W 10 zamachach śmierć poniosło co najmniej 195 osób. Zamachy miały miejsce w 9 punktach: na dworcu kolejowym Chhatrapati Shivaji, w restauracji Leopold Café, w hotelach Taj Mahal i Oberoi, w dokach portowych, na komisariacie głównym dla Bombaju Południowego, na plaży, w szpitalu Cama oraz w miejscowym centrum kultury żydowskiej Nariman House. Zamachowcy dostali się do miasta od strony morza.

ROZDZIAŁ 1
Terroryzm islamski w krajach europejskich

Wraz z końcem XX wieku terroryzm islamski stał się jednym z największych zagrożeń porządku światowego. Wprawdzie można go przyrównać do tradycyjnych form konfliktu zbrojnego, jednak działa on głównie z ukrycia, a swoją siłę czerpię z zastraszenia społeczności światowej. Granica między terroryzmem a wojną wciąż się zaciera,co sprawia, że zapobieganie i przeciwdziałanieatakom terrorystów staje się coraz ważniejszedla bezpieczeństwa i polityki obronnej, priorytetem zaś jest tworzenie specjalistycznych jednostek antyterrorystycznych oraz neutralizowanie broni masowej zagłady i środków jej przenoszenia1.

1.1. Terroryzm islamski – charakterystyka zjawiska

Sformułowanie definicji terroryzmu rodzi wiele trudności. Niewątpliwe jest to, że jego najbardziej istotną cechą jest wywoływanie strachu społeczeństwa przed przemocą czy też jej groźbą. To właśnie strach skłania do ustępstw, których oczekują terroryści. Kolejnym elementem definicji terroryzmu jest polityczny kontekst czynu2.

Analiza współczesnych definicji terroryzmu

Polityczną motywację stosowania przemocy można uważać za cechę odróżniającą terrorystę od zwykłego przestępcy, który działa wyłącznie dla osobistych korzyści3. Badanie zjawiska terroryzmu zmierza obecnie do zawężenia swojego zakresu znaczeniowego wyłącznie do terroryzmu politycznego. Wcześniej można było wyodrębnić m.in.: terroryzm kryminalny, wojenny, psychiczny itp. Podobna kwestia dotyczy także terroryzmu, czy też terroru, sankcjonowanego przez państwo. Pamiętać również trzeba, że aspekt polityczny terroryzmu także nie jest jednoznaczny. Pojęcie polityki jest wystarczająco obszerne, by pomieścić w niej ludzkie postawy, które mogą mieć przecież zupełnie odmienny charakter. Również dla politologów bardzo trudny do zdefiniowania jest obszar polityki. Najprościej rzecz ujmując, jest to praktycznie każdy aspekt naszego życia. Należy więc, dla poprawnego zdefiniowania pojęcia „terroryzm”, zawęzić obszar działania polityki do sfery decyzyjnej – ataki terrorystyczne mają wpłynąć, i wpływają zresztą, na zmianę podjętej decyzji politycznej. Ta ostatnia także ma szerokie znaczenie, jednak można ją zawęzić do nielosowego wyboru działania lub jego zaniechania, dokonywanego przez ośrodek decyzyjny.

Jak wspomniano wcześniej, jedną z cech charakterystycznych terroryzmu jest zastosowanie przemocy (bądź też groźba jej użycia). Drugim elementem definiującym są obiekty ataku. Niektórzy próbują rozgraniczyć je ze względu na motywację atakujących, lecz jest to praktycznie niemożliwe, gdyż trudno ustalić motywacje, którymi kierują się np. zamachowcy samobójcy. Wydaje się, że dużo lepszym sposobem określenia obiektów ataków terrorystycznych jest, zaproponowane przez amerykański Departament Stanu4, rozgraniczenie naobiekty walczące iniewalczące.Cele walczące, to żołnierze oraz personel cywilny w rejonie objętym konfliktem zbrojnym, zaś cele niewalczące, to cywile, jak i żołnierze poza służbą. Niektórzy zaliczają do nich niewalczących uzbrojonych żołnierzy w miejscu, gdzie nie trwa konflikt zbrojny. Tu jednak pojawiają się pewne trudności. Problemy stwarza np. zdefiniowanie terminu konfliktu zbrojnego i odpowiedź na pytanie, gdzie znajduje się granica między serią ataków terrorystycznych apowstaniem. Z tego też względu należy ograniczyć zakres znaczeniowy celów niewalczących tylko do osób niebiorących udziału w walce (cywile, nieuzbrojeni żołnierze, policjanci poza służbą etc.)5.

Przyjmując więc ogólnie, że terroryzm to stosowanie siły lub jej groźby przez jednostki lub grupy osób, w celu wywarcia wpływu zarówno na władzę i opinię publiczną, jak i grupy osób lub poszczególne osoby, można podjąć się próby wyspecyfikowania jego cech charakterystycznych. Należą do nich m.in.6:

* stosowanie przez terrorystów siły jako jedynej metody działania;

* uznawanie, że celem bezpośrednim zamachu jest przede wszystkim wytworzenie poczucia zagrożenia w społeczeństwie;

* spektakularny, pozbawiony skrupułów sposób działania, co ma wywołać efekt psychologiczny;

* działania nastawione na uzyskanie rozgłosu, a nie zniszczenie aparatu czy siły żywej władzy;

* brak kary za popełniony czyn obniżający autorytet władzy i obnażający jej bezradność;

* strategia mająca na celu przebudowę społeczeństwa, którą przeprowadzą zdeterminowane masy, gdy władza walcząca z terroryzmem zacznie ograniczać ich prawa.

Problem zdefiniowania terroryzmu zrodził się wówczas, gdy pojęcie to zaczęło pojawiać się coraz częściej na arenie międzynarodowej. Wynikało to przede wszystkim z pejoratywnego zabarwienia pojęcia terroryzmu i używania go jako narzędzia walki politycznej. Ponieważ polityka międzynarodowa jest ścieraniem się interesów, dlatego też to, co wydawać się może słuszne dla jednego państwa (bądź też grupy społecznej), nie musi być słuszne dla innego.

Innym powodem kłopotów z ustaleniem jednej, wiążącej, wspólnej definicji terroryzmu jest jego złożoność i dynamika rozwoju – terroryzm nie ma jednej, niezmiennej formy, lecz ulega ciągłej ewolucji – adaptacji do nowych warunków i omijania elementów systemu przeciwdziałania jemu. Wystarczy wspomnieć, że kilkadziesiąt lat temu porwanie samolotu pasażerskiego i samobójczy atak nim na jakiś obiekt wydawał się niemożliwy, dziś jesteśmy świadomi, że jest to realne. Współczesny terroryzm nie zna granic – moralnych ani prawnych7.

Terroryzm, to słowo coraz bardziej powszechne w międzynarodowych konfliktach i wojennej propagandzie, a jego sens powoli się rozmywa. Strona, która narzuci swojemu przeciwnikowi miano terrorysty, pośrednio narzuca swój pogląd na konflikt, próbując pogodzić odczucia opinii publicznej z własnym interesem politycznym, a co za tym idzie – interpretacją terroryzmu8.

Niektórzy badacze zjawiska terroryzmu twierdzą, że niebezpieczeństwo wcale nie nadciąga ze strony samych terrorystów, a wręcz przeciwnie – od państw, sił zbrojnych i policyjnych9. W porównaniu z bezwzględnością i niszczycielskim potencjałem państw, czy nawet katastrof naturalnych, terroryzm jest zaledwie naruszeniem porządku publicznego. Jednak również może stać się on przyczyną kryzysów państwowych, często na ogromną skalę. Terroryzm niesie ze sobą ogromne zagrożenie, jednak również reakcja państw może wzbudzać uzasadnione obawy – jakiekolwiek skuteczne wyzwanie lub opór skierowany przeciwko celom amerykańskiej polityki zagranicznej, nieważne czy poprzez przemoc, terror, ale również działalność społeczną lub modlitwę, są określane przez niektórych badaczy jako terroryzm10.

Odwetowa polityka USA względem Libii (po zamachu nad Lockerbie w 1998 r.) szybko znalazła naśladowców – kilka tygodni po bombardowaniach siły zbrojne RPA zaatakowały terytorium Zambii, Zimbabwe i Botswany, usprawiedliwiając napaść koniecznością walki z ośrodkami szkolącymi czy utrzymującymi terrorystów11.

Terroryści z reguły chcą zmiany lub zachowania istniejącej sytuacji społecznej czy też politycznej. Ich działania mogą mieć charakter rewolucyjny albo ograniczać się do konkretnych spraw. Terroryzm nie istnieje bez polityki. Jest on najbardziej okrutną formą walki o przekonania. Terrorystą, czy nawet ekstremistą, może zostać fanatyk religijny, anarchista, przeciwnik aborcji, a nawet ekolog. Łączy ich charakter popełnionego czynu. Nie oznacza to, że każdy akt przemocy, wymierzony w państwo lub społeczeństwo, zasługuje na określenie terroryzmu.

Ideologiczny konflikt pomiędzy krajami demokratycznymi a blokiem państw komunistycznych, jakim była tzw. ZIMNA WOJNA, opierał się na szantażu atomowym, czyli wzajemnej groźbie użycia arsenału broni masowego rażenia. Podobnie przemoc stosowana przez państwo stanowi, w rozumieniu terrorystów, usprawiedliwienie ich przemocy. Terroryzm tym się różni od działań wojennych, że te ostatnie podlegają pewnym prawom, przynajmniej w teorii. Terroryści biorąc zakładników, nie czują się skrępowani żadną konwencją. Każdy akt jest zaplanowany tak, by oddziaływał na jak największą liczbę ludzi.

Większość definicji terroryzmu podkreśla dwa podstawowe elementy: stosowanie siły jako narzędzia wywierania nacisku oraz polityczny czy też ideologiczny charakter działania sprawców. Cechą, która odróżnia terroryzm od innych form przemocy jest przekaz, jaki on za sobą niesie12.

Własną definicję terroryzmu posiada niemal każda instytucja badawcza, podobnie jak rządowe agencje dbające o bezpieczeństwo czy międzynarodowe organizacje stojące na straży pokoju i bezpieczeństwa. Pomimo tego faktu, wszystkie te instytucje zajmują podobne stanowisko: terroryzmowi należy przeciwdziałać wszystkimi możliwymi sposobami13.

Należy zadać zatem pytanie, czym jest terroryzm. Liga Narodów14 definiowała terroryzm jakowszystkie działanie przestępcze skierowane przeciwko państwom, których celem jest wytworzenie stanu terroru w umysłach ludzi, grup osób lub społeczeństwa.

Leksykon historii XX wieku15 zawiera określenie terroryzmu jakometodę walki politycznej polegającej na używaniu przemocy wobec poszczególnych jednostek lub grup ludzi.

Inna definicja mówi o świadomym budzeniu strachu w wyniku przemocy lub groźby przemocy w dążeniu do zmian politycznych16.

Jak można zauważyć, definicje te zawierają element polityczny w dążeniu do określonego celu. Ponadto, z uwagi na fakt, że terroryzm ulega ciągłym przeobrażeniom, są nie do końca aktualne. Dowieść tego można chociażby na przykładzie obecnie działających zorganizowanych organizacji, grup czy też związków przestępczych. Ich działanie również może wywoływać stan terroru, czy też budzić strach wśród społeczeństwa. W związku z tym, niezwykle trudno byłoby przyjąć podane wyżej definicje za aktualne w odniesieniu do współczesnego zjawiska terroryzmu.

Podsumowując zagadnienia definicyjne, należy stwierdzić, iż trudność w znalezieniu jednej wspólnej definicji terroryzmu wynika z połączenia dowolności w używaniu tego terminu, negatywnego zabarwienia oraz ścisłego związku z polityką, w której używa się go do walki o wpływy. Definiując terroryzm, często stosuje się swoistego rodzaju manipulację – jest on kojarzony ze złem, dlatego przeciwników politycznych łatwo nazwać terrorystami. Termin ten jest z powodzeniem używany nawet przez terrorystów na określenie działań rządów, które z nimi walczą. Przykładem są tutaj są chociażby Palestyńczycy, którzy działania armii izraelskiej nazywają terroryzmem państwowym, albo przeciwnicy amerykańskiej interwencji w Iraku, którzy prezydenta George’a W. Busha nazywali terrorystą numer jeden na świecie)17.

Problem jednoznacznego zdefiniowania terroryzmu istnieje od początku stosowania tego terminu. Brak możliwości sformułowania adekwatnej i akceptowanej przez wszystkich definicji staje się problemem na skalę międzynarodową, gdyż trudno osiągnąć konsensus w tej kwestii, a co za tym idzie, skutecznie zwalczać terroryzm, używając narzędzi polityczno-prawnych.

Próbą rozwiązania problemu jest definicja terroryzmu sformułowana przez Organizację Narodów Zjednoczonych:

TERRORYZM, to różnie umotywowane ideologicznie, planowane i zorganizowane działania pojedynczych osób lub grup, skutkujące naruszeniem istniejącego porządku prawnego, podjęte w celu wymuszenia od władz państwowych i społeczeństwa określonych zachowań i świadczeń, często naruszające dobra osób postronnych. Działania te realizowane są z całą bezwzględnością, za pomocą różnych środków (przemoc fizyczna, użycie broni i ładunków wybuchowych), w celu nadania im rozgłosu i celowego wytworzenia lęku w społeczeństwie18.

Amerykański znawca problematyki terroryzmu, Alex Schmid, dokonał zestawienia jego głównych cech (elementów). Uczynił to w oparciu o 109 różnych definicji tego pojęcia (tabela 1). W oparciu o powyższe badania przedstawiono następującą definicję terroryzmu:

„[T]erroryzm jest wzbudzającą niepokój metodą powtarzających się ataków przemocy, przyjętą przez działające najczęściej w sposób tajny jednostki, grupy albo podmioty państwowe, wybieraną z powodów kryminalnych lub politycznych, przy czym – w odróżnieniu od zamachów na życie – bezpośrednie cele przemocy nie są głównymi celami. Bezpośrednie ofiary ludzkie przemocy są z reguły wybierane przypadkowo, na ślepo (cele wynikające z okoliczności), albo selektywnie (cele reprezentatywne lub symboliczne) z docelowej populacji i służą one jako nośniki przesłania. Zagrożenie i bazujący na przemocy proces komunikacyjny pomiędzy terrorystą (organizacją), (zagrożonymi) ofiarami i głównymi celami wykorzystywane są do manipulacji głównym celem (społecznością bądź społecznościami), zamieniając go w cel terroru, cel żądań lub też cel skupienia uwagi, zależnie od tego, czy sprawcy w danej sytuacji poszukują głównie zastraszenia, zniewolenia czy propagandy”19.

Tabela 1

Częstotliwość występowania poszczególnych elementów zawartych w definicjach terroryzmu (w %)

Oprac. własne na podst.: A.J. Jongman, A.P. Schmid,Political terrorism. A new guide to actors, authors, concepts, data bases, theories and literature, New Brunswick 2005; S. Hirsch-Hoefler, L. Weinberg, A. Pedahzur,The challenges of conceptualizing terrorism, „Terrorism and Political Violence” 2004, vol. 16, no. 4.

Próbując wypracować własną definicję terroryzmu, według autora, należałoby uporządkować wymienione wyżej cechy terroryzmu i ograniczyć je do kilku kluczowych pytań, a mianowicie20:

Kto był inicjatorem, opiekunem duchowym, organizatorem, finansistą czy wykonawcą zamachu?

Jak (w jaki sposób) zamach został przygotowany (zrealizowany)?

Gdzie (w jakim miejscu) zamach został przygotowany (zrealizowany)?

Jakimi środkami (jakiego rodzaju bronią) zamach został zrealizowany?

Dlaczego doszło do ataku terrorystycznego? [pytanie o: źródła, motywy itp.].

Kto/co był/było celem, kogo/czego przejaw terroryzmu dotyczył? [pytanie o podmiot/podmioty, przedmiot/przedmioty ataku].

Z jakim skutkiem zamach został przeprowadzony? [pytanie o następstwa]

Poniżej przedstawiono definicje terroryzmu, którymi posługują się agencje rządowe w USA, walczące z tym zjawiskiem na całym świecie od wielu lat:

* Departament Obrony USA: terroryzm to „skalkulowane użycie przemocy lub groźba użycia przemocy, czego celem jest wymuszenie lub zastraszenie rządów lub społeczeństw dla osiągnięcia celów politycznych, religijnych lub ideologicznych”21;

* Departament Stanu USA: terroryzmem jest „zaplanowana, umotywowana politycznie przemoc wobec celów nieuczestniczących w walce, stosowana przez subnarodowe grupy czy tajnych agentów, zwykle mające na celu oddziaływanie na audytorium”;

* Federalne Biuro Śledcze (FBI): terroryzm to „bezprawne użycie siły lub przemocy wobec osób lub mienia, aby zastraszyć lub wywrzeć przymus na rząd, ludność cywilną lub części wyżej wymienionych, co zmierza do promocji celów politycznych lub społecznych”.

Potrzeba sformułowania jednolitej definicji terroryzmu wynika głównie ze względów praktycznych. Tworząc efektywne mechanizmy i strategie zapobiegania oraz zwalczania terroryzmu, konieczne jest poznanie i sprecyzowanie jego istoty, charakteru czy zakresu. Ułatwi to podejmowanie stosownych działań. Należy dążyć do usystematyzowania dotychczasowej wiedzy o terroryzmie. Jej obszerny zakres często ma charakter ilościowy, a nie jakościowy. Wiele prac to kompilacje wcześniejszych ustaleń, pozbawione nowych elementów. Wciąż brakuje opracowań, które w sposób zwięzły i klarowny dotyczyłyby istoty terroryzmu. Nierozstrzygnięte są też spory (teoretyczne i prawne) odnośnie rozróżnienia pomiędzy terroryzmem, a ruchem partyzanckim, narodowowyzwoleńczym22.

Zdaniem autora, najpełniejszą i zawierającą w sobie wszystkie kluczowe cechy definiowanego zjawiska jest definicja zawarta w „Nowej Encyklopedii Powszechnej PWN”, która stanowi, iż terroryzm to: „różnie umotywowane, najczęściej ideologicznie, planowane i zorganizowane działania pojedynczych osób lub grup, podejmowane z naruszeniem istniejącego prawa w celu wymuszenia od władz państwowych i społeczeństwa określonych zachowań i świadczeń, często naruszające dobra osób postronnych; działania te są realizowane z całą bezwzględnością, za pomocą różnych środków (nacisk psychiczny, przemoc fizyczna, użycie broni i ładunków wybuchowych), w warunkach specjalnie nadanego im rozgłosu i celowo wytworzonego w społeczeństwie lęku”23.

Definicja ta pokrywa się i jednocześnie rozszerza pojęcie terroryzmu zawarte w art. 115 § 20 kodeksu karnego24, który stanowi, iż przestępstwem o charakterze terrorystycznym jest: „czyn zabroniony karą pozbawienia wolności, której górna granica wynosi co najmniej 5 lat, popełniony w celu poważnego zastraszenia wielu osób, zmuszenia organu władzy publicznej Rzeczypospolitej Polskiej lub innego państwa albo organu organizacji międzynarodowej do podjęcia lub zaniechania określonych czynności, wywołania poważnych zakłóceń w ustroju lub gospodarce Rzeczypospolitej Polskiej, innego państwa lub organizacji międzynarodowej – a także groźba popełnienia takiego czynu”. Ponadto zawiera, w ocenie autora, wszystkie niezbędne składniki do uznania konkretnego działania za terroryzm. W dalszej części, jeżeli nie zostanie to odrębnie zaznaczone, pojęcie terroryzmu rozumiane będzie zgodnie z definicją terroryzmu zawartą w polskim kodeksie karnym.

Terroryzm islamski

Czynnik, który wpłynął na rozwój fundamentalizmu islamskiego, przyczyniając się jednocześnie do wzrostu znaczenia ekstremistycznych ugrupowań islamskich, to przede wszystkim kryzys tożsamości w społeczeństwach muzułmańskich, związany m.in. z zagubieniem, powstałym na skutek nienadążenia za zbyt szybkim unowocześnieniem niektórych państw arabskich oraz załamaniem się tzw. doktryny socjalizmu arabskiego25. Fundamentalizm islamski jest wyrazem buntu części społeczeństw islamskich przeciwko wszechobecnym zachodnim wartościom i wzorcom. Radykalne odłamy fundamentalizmu islamskiego nie są przy tym wolne od idei totalitarnych, a do realizacji swych celów wykorzystują terroryzm. Według jednego ze skrajnych ideologów tego ruchu, Zachód uznawany jest za bezbożny i zagrażający islamowi, dlatego też należy zwalczać go również przy użyciu siły. Obiektem szczególnej wrogości ze strony fundamentalistów są Stany Zjednoczone utożsamiane z centrum pogaństwa i bezbożnością świata zachodniego26.

Terroryzm islamski motywowany względami religijnymi oparty jest na zupełnie innym systemie wartości niż dominujący do niedawna. W przeciwieństwie do świeckich terrorystów, terroryści islamscy w zupełnie inny sposób kierują się względami politycznymi. Dążą oni przede wszystkim do zburzenia zachodnich systemów politycznych i wzorców kulturowych, a nie, jak terroryści polityczni, do zmiany stosunków politycznych (z wyjątkiem grup o zabarwieniu anarchistycznym). Sam akt terroru jest według terrorystów islamskich wypełnieniem obowiązku religijnego i obroną przed sekularyzacją27 ze strony świata zachodniego.

Duży wpływ na ekspansję fundamentalizmu islamskiego oraz jego radykalnych odłamów mają ogromne dotacje rządowe ze strony bogatych państw arabskich, jak również prywatne, przeznaczane na rozwój islamu i pozyskiwanie nowych wyznawców. Islamskie grupy fundamentalistów potrafią wykorzystywać tę sytuację, funkcjonując jako ośrodki islamskie i oddziałując na współwyznawców przez odpowiednio dobranych nauczycieli28. Na rozwój fundamentalizmu islamskiego wpływa również postrzeganie przez świat muzułmański konfliktu izraelsko-palestyńskiego. Jest on oceniany w kategoriach ideologiczno-religijnych i przedstawiany jako nakaz walki z judeochrześcijańskim i zsekularyzowanym Zachodem29.

Wraz z pojawieniem się terroryzmu globalnego – globalnego dżihadu30– nie mają zastosowania takie pojęcia, jak „terytoria neutralne” i „prawa obywateli krajów neutralnych”. W obecnej sytuacji każdy kraj na świecie, który potępia terroryzm i walczy z nim, jest narażony na zamach. Islamskie siatki terrorystyczne często przeprowadzają akcje w krajach, które często nie mają nic wspólnego ze sprawą, o którą walczą terroryści. Wiele państw deklaruje, iż jest za walką z terroryzmem islamskim, ale również część z tych krajów uważa, iż jedną z odmian terroryzmu, tj. szeroko rozumianą walkę narodowowyzwoleńczą, bez względu na metody stosowane przez islamistów, można usprawiedliwić.

Na szczycie 57 państw Organizacji Krajów Islamskich, organizacji międzyrządowej utworzonej w maju 1971 r. w Dżuddzie (Arabia Saudyjska), której celem jest popieranie solidarności państw muzułmańskich oraz zacieśnianie ich współpracy gospodarczej, społecznej i naukowej, który odbył się w stolicy Malezji w 2002 r., przyjęto islamską deklarację w sprawie terroryzmu. Uznano na nim, że to, co czynią Palestyńczycy lub Libańczycy w walce z izraelską okupacją, ani też nic, co jest związane z państwami islamskimi, nie można nazwać terroryzmem.

Najlepszym wytłumaczeniem nabłędne usprawiedliwienie terroryzmu islamskiego jest wypowiedź Jasira Arafata, przewodniczącegoOrganizacji Wyzwolenia Palestyny na forum Zgromadzenia Ogólnego ONZ w listopadzie 1974 r.: „różnica między rewolucjonistą a terrorystą, sprowadza się do tego, o co każdy walczy. Ktokolwiek broni słusznej sprawy, walczy o wolność i wyzwolenie swego kraju od najeźdźców, osadników i kolonialistów, nie może być nazwany terrorystą”31.

W zależności od motywów działania, terroryści uderzają w ściśle określone obiekty (cele), przede wszystkim w ludność cywilną. To główny czynnik, który odróżnia terroryzm od innych typów przemocy politycznej (np. partyzantki). Wykorzystuje on podatność osób cywilnych na niepokój i natychmiastową medialną reakcję wywołaną atakami przeciwko zwykłym obywatelom. Terroryzm z reguły akcentuje, iż jest celowo skierowany przeciwko cywilom. Warto w tym miejscu przypomnieć o tzw. celach niewalczących (noncombatant targets32). Należy zatem brać pod uwagę nie tylko sam obiekt ataku, lecz także okoliczności i cel. Nawet z pozoru krwawe ataki wymierzone w przypadkową grupę ludzi spełniają z góry założone przez terrorystów dążenia. Terroryści dokonują swych zamachów z premedytacją i po starannym zaplanowaniu. Akt przemocy jest tak pomyślany, by zakomunikować przesłanie. Jest wykonany w sposób, który odzwierciedla specyficzne cele i motywacje organizacji terrorystycznej, odpowiada jej możliwościom i zasobom, a także bierze pod uwagę odbiorców, do których jest skierowany.

Specyficzną działalność terrorystyczną prowadzą ugrupowania islamskie motywowane religijnie. Terroryzm motywowany w całości lub częściowo przez religijny imperatyw stosuje wyraźnie odmienne sposoby legitymizacji i usprawiedliwienia niż terroryzm świecki, a to z kolei prowadzi do znacznie większego przelewu krwi i destrukcji. Ugrupowania fundamentalistów islamskich stosują przede wszystkim terroryzm masowy. Ich przemoc skierowana jest przeciwko osobom wyznającym wiarę odmienną od wyznawanej przez nich samych. Terrorystyczne organizacje islamskie posługują się siłą z dwóch powodów33:

* pośrednio – poprzez zamachy terrorystyczne, dążąc do zastraszenia większej grupy ludzi i wymuszenia na władzach państw zachodnich zaniechania lub podjęcia określonych działań;

* bezpośrednio – w celu eliminacji jak największej liczby niewiernych, organizując zamachy bombowe na dużą skalę lub stosując taktykę morderstw ważnych osobistości z życia politycznego krajów uchodzących za sojuszników państw zachodnich.

Nadrzędne dążenia islamskich fundamentalistów, to:

* obalenie świeckich, prozachodnich rządów w krajach muzułmańskich (m.in. w: Algierii, Egipcie, Indonezji);

* upowszechnienie tam modelu państwa religijnego;

* zniszczenie głównych wrogów islamu (USA, Izrael);

* zjednoczenie muzułmanów oraz wspieranie ich w przypadku konfliktu z niewiernymi w każdym miejscu świata.

Cele, które islamiści chcą osiągnąć w wyniku pojedynczego zamachu terrorystycznego, obejmują: zwrócenie uwagi społeczeństwa na walkę siatki terrorystycznej i spopularyzowanie jej programu; zastraszenie elity politycznej kraju lub niektórych grup społecznych lub etnicznych bądź całego społeczeństwa, aby wymóc na nim reakcje korzystne dla terrorystów; zadanie przeciwnikowi jak największych strat tak materialnych, jak i w ludziach; ukaranie przedstawicieli państwa i przeciwników politycznych za ich posunięcia, skierowane przeciw interesom grupy, z którą terroryści się identyfikują34. Hasła formułowane przez fundamentalistów islamskich budzą również niepokój wśród części społeczności muzułmańskiej w wielu państwach arabskich (np. Algierii, Arabii Saudyjskiej, Maroka). Sytuacja ta świadczy o złożoności świata islamu.

Nieodłącznym, a zarazem głównym wyróżnikiem terroryzmu, jest przemoc, czyli w dosłownym tego słowa znaczeniu stosowanie fizycznego przymusu; celowe stwarzanie bezpośredniego zagrożenia dla życia lub zdrowia osób, albo dla integralności obiektów fizycznych (budynków, środków komunikacji itp.)35. Terroryzm wiąże się również z groźbą użycia przemocy, co związane jest z psychologicznymi aspektami tego zjawiska. Nie zawsze dochodzi do krwawego zamachu. Wystarczy, że organizacja terrorystyczna wysunie swe żądania, aby wprowadzić chaos i strach wśród społeczeństwa. Wyjątkiem, co do stosowania przemocy przez organizacje terrorystyczne, jest tzw. cyberterroryzm, który pozbawiony jest znamion użycia siły.

Terroryści islamscy wykorzystują strach ludzi, którzy zrobią wszystko, by do krwawych zamachów nie doszło. Tak przynajmniej są przekonani terroryści. Mamy tu do czynienia z wyraźnym rozgraniczeniem ofiary od celu. Grupy posługujące się terroryzmem łamią podstawowe prawa i reguły wojny, skodyfikowane m.in. w konwencjach z Genewy36 i Hagi37, które m.in.: zabraniają brania cywilnych zakładników; narzucają reguły traktowania żołnierzy wziętych do niewoli lub tych, którzy się poddali; za bezprawne uważają represje wobec cywilów i jeńców wojennych; uznają neutralne terytoria i prawa obywateli krajów neutralnych; utrzymują nietykalność dyplomatów i innych akredytowanych przedstawicieli.

Artykuł 13 III Konwencji o traktowaniu jeńców wojennych z 12 sierpnia 1949 r. (Dz.U.1956.38.175) uznajepubliczne pokazywanie jeńców wojennych, niezależnie od środków przekazu, za łamanie Międzynarodowego Prawa Humanitarnego i w skrajnych przypadkach może być sądzone jako zbrodnia wojenna. Pierwszymi jeńcami pokazanymi w mediach publicznych byli kapitan Maurizio Cocciolone (włoski pilot zestrzelony w czasieI Wojny w Zatoce Perskiej, 18 stycznia 1991 r.) oraz porucznik John Peters i porucznik John Nichol (zestrzeleni również podczas I Wojny w Zatoce Perskiej, 17 stycznia 1991 r.).

Cel, do jakiego dążą terroryści islamscy, jak już wspomniano, ma zazwyczaj podłoże polityczne, tj.: zmianę reżimu, rządu panującego bądź określonych decydentów politycznych; zmianę kierunku polityki ekonomicznej i społecznej; walkę o odzyskanie niepodległości, stworzenie nowego państwa lub zapobieżenie takim zmianom. Akty przemocy dokonane na ludności cywilnej, które nie mają politycznych celów, w większości przypadków są zwykłymi przestępstwami kryminalnymi. Do celów politycznych zaliczyć można również motywację ideologiczną i religijną. Jednak pojęcie „cel polityczny” jest w zupełności ogólne, aby zaliczyć do niego również cele o podłożu religijnym jak i ideologicznym.

Islamscy terroryści powołują się na wersety Koranu oraz decyzje swoich przywódców duchowych, którzy go interpretują38. Większość grup terrorystycznych chce zniszczyć świat niewiernych (głównie utożsamiany z Izraelem39 i USA), a na jego miejscu zbudować nowy porządek polityczny, kraj oparty na prawieszariatu40, funkcjonujący zgodnie z Koranem. W islamie każdy aspekt życia społecznego i politycznego jest nasycony naukami Koranu, więc w świecie muzułmańskim trudno jest mówić o polityce, nie wspominając o religii. Fundamentaliści nie dostrzegają różnic istniejących pomiędzy religią a polityką, międzysacrum aprofanum41. Wszystkie odłamy współczesnego islamu zgodne są w jednym, mianowicie, że za pomocą tej religii można rozwiązywać wszystkie główne problemy społeczno-polityczne epoki42.

Jednym z głównych przywódców duchowychRuchu Talibów jest pasztuński wojownik mułła Omar. 4 kwietnia 1996 r. został on ogłoszonyAmir al Muminin (Rozkazodawcą Wiernych). Wydarzenie to miało miejsce po tym, jak Omar pojawił się okryty w płaszcz Proroka Muhammada (Mahometa).

Zapoczątek światowego terroryzmu wielu badaczy tego zjawiska przyjmuje datę 22 lipca 1968 r. W tym dniu trzech palestyńskich terrorystów zLudowego Frontu Wyzwolenia Palestyny43 (odłamOWP)porwało samolot pasażerski izraelskich linii lotniczychEl Al lecący z Rzymu do Tel Awiwu. Porwania samolotów zdarzały się już wcześniej, ale dotychczas miały one inny cel i charakter44. Porwanie izraelskiego samolotu miało charakter międzynarodowy, ponieważ:

* stanowiło polityczne oświadczenie, skierowane do rządu Izraela;

* samolot liniiEl Al nie był przypadkowym celem – stanowił symbol państwa izraelskiego;

* porywacze nie byli obywatelami kraju, z którym prowadzili walkę;

* incydent terrorystyczny miał miejsce na terytorium kilku państw;

* terroryści uświadomili sobie, jak wielki oddźwięk w mediach potrafi uczynić incydent terrorystyczny przeprowadzony poza granicami jednego państwa45.

Struktura organizacji terrorystycznych jest rozmaita46. Może mieć ona charakter zhierarchizowany, lub też członkostwo takiej grupy może wynikać chociażby z równouprawnienia. Zawsze jednak istnieje ścisłe powiązanie pomiędzy poszczególnymi podmiotami ugrupowania, które mają przydzielone określone zadania. W tym sensie organizacje terrorystyczne przypominają organizacje zdefiniowane w teorii zarządzania47.

1.2. Zagrożenie terroryzmem islamskim w Europie

Wydarzenia z 11 września 2001 r. uświadomiły społeczności międzynarodowej, że oto pojawiły się nowe wyzwania i zagrożenia, które w zupełnie inny świetle przedstawiły zjawisko terroryzmu. Według Conora Gearty, „terroryzm jest aktem polegającym na ataku sił wywrotowych na niewinne jednostki, mającym na celu wywołać strach i zabić lub zranić ludzi, a przez to wymusić polityczne ustępstwa na osobie niebędącej bezpośrednią ofiarą ataku lub na organizacji, do której nie należą zaatakowani”48. Zamach w USA przedstawił w całkiem nowym świetle terroryzm islamski. Dotychczasowe ataki dokonywane przez terrorystów islamskich na władze rządowe, organy policyjne i wojskowe, strefę ekonomiczną państwa czy wreszcie niewinną ludność nie miały bezpośredniego wpływu na realizację celów, jakie chcieli osiągnąć49.

Wydarzenia z 2001 r. charakteryzowały się niezwykle znaczącym efektem społecznym, psychologicznym i medialnym. Sytuacja międzynarodowa uległa dynamicznym zmianom. Zmieniły się uwarunkowania bezpieczeństwa międzynarodowego.

Obowiązkiem poszczególnych krajów UE jest walka z tego rodzaju czynnikami. Zapewnienie bezpieczeństwa obywateli na terenie Unii jest obowiązkiem każdego państwa wchodzącego w jej skład. Zadaniami bezpieczeństwa wewnętrznego UE, związanymi z przeciwdziałaniem, zwalczaniem oraz ściganiem sprawców zamachów terrorystycznych, są50:

* zapewnienie porządku publicznego;

* ochrona ludności, przed zagrożeniami i skutkami klęsk żywiołowych, katastrof ekologicznych i zagrożeniami bronią chemiczną i biologiczną;

* przeciwdziałanie przestępczości, w tym przestępczości zorganizowanej, związanej z nielegalną migracją;

* ochrona granicy państwowej, czyli zewnętrznej granicy UE.

Problem terroryzmu islamskiego w krajach Unii Europejskiej

Rozszerzenie UE o państwa postkomunistyczne, w tym niedawne republiki ZSRR, było ogromnym wyzwaniem dla obu stron. W tym miejscu należy wskazać, że w tamtym czasie trwała wojna w Iraku oraz tzw. globalna wojna z terroryzmem (prowadzona m.in. w Afganistanie). Sytuacja ta spowodowała, że zamachy z Madrytu (11 marca 2004 r.) oraz z Londynu (7 i 21 lipca 2005 r.) odbiły się szerokim echem wśród społeczności europejskiej. Właśnie te wydarzenia spowodowały, że kluczowym tematem europejskiej polityki bezpieczeństwa stała się problematyka terroryzmu oraz działania antyterrorystyczne.

Założenia związane z przeciwdziałaniem, zwalczaniem oraz ściganiem sprawców zamachów terrorystycznych przyjęte w trybie pilnym przez Radę UE stały się podwalinami powstania 25 marca 2004 r. Deklaracji w sprawie Zwalczania Terroryzmu51, do której dołączono Plan Działania, odpowiednio zaktualizowany oraz poszerzony o nowe aspekty. Do najważniejszych postanowień tej inicjatywy, należą m.in. zapisy dotyczące zewnętrznego wymiaru walki z terroryzmem:

* skierowanie impulsu na realizację zadań strategii bezpieczeństwa w kontekście walki z terroryzmem oraz opracowanie ram koncepcyjnych polityki bezpieczeństwa i obronności;

* ochrona bezpieczeństwa transportu międzynarodowego;

* pogłębienie międzynarodowego dialogu i wzmacnianie współpracy w dziedzinie zwalczania terroryzmu, ze szczególnym naciskiem na stosunki zewnętrzne z krajami trzecimi;

* walka z finansowaniem światowego terroryzmu;

* działania wpływające na zmniejszenie wspierania oraz rekrutacji siatek ekstremistycznych.