Pixel

KRISZ­TI­NA TÓTH

TEKST CIAŁA

Pro­jekt okładki: Bíró Csa­ba István

Przekład: Kla­ra Anna Mar­ci­niak

Re­dak­cja: Je­rzy Sno­pek

Ko­rek­ta: Agniesz­ka Ryb­czak-Paw­lic­ka

Re­dak­cja tech­nicz­na: Te­re­sa Oj­da­na

Co­py­ri­ght © by Krisz­ti­na Tóth

Co­py­ri­ght for the Po­lish edi­tion © Wy­daw­nic­two Stu­dio EMKA

War­sza­wa 2014

Wszel­kie pra­wa, włącznie z pra­wem do re­pro­duk­cji tekstów w całości lub w części, w ja­kiej­kol­wiek for­mie – za­strzeżone.

Wszel­kich in­for­ma­cji udzie­la:

Wy­daw­nic­two Stu­dio EMKA

www.stu­dio­em­ka.com.pl

ISBN 978-83-64437-70-0

Skład wersji elektronicznej:

Virtualo Sp. z o.o.

Roz­dział pierw­szy, czy­lihi­sto­ria ręki

Na krótkich, po­dusz­ko­wa­tych pal­cach dłoni pa­znok­cie ob­gry­zio­ne do sa­mej skóry. To ręka sześcio­let­nie­go chłopca. Na pal­cach dłoni można li­czyć, dłońmi można zasłonić twarz. Dziec­ko sie­dzi na ta­bo­re­cie i na bla­cie stołu kreśli kra­wiecką kredą kręgi, choć wie­lo­krot­nie pro­szo­no je, by tego nie robiło. Chłopiec ry­su­je kółka w kształcie spi­ra­li i wy­da­je mu się, że gdy­by za­ta­czał kręgi nie­skończe­nie długo, nakładające się na sie­bie li­nie wy­rosłyby z bla­tu stołu, tworząc kształt trójwy­mia­ro­wej sprężyny. Próbował to wytłuma­czyć resz­cie, ale wszy­scy mu prze­ry­wa­li, dla­te­go te­raz z lek­ko prze­chy­loną głową sam pra­cu­je nad drew­nia­nym bla­tem, zasłaniając ry­su­nek ra­mie­niem. Kra­wiecką kredę zna­lazł w szu­fla­dzie, tam scho­wa­li ją duzi. A tak w ogóle to chłopczyk ma na imię Da­wid i miesz­ka z matką Bożeną oraz z jej sio­stra­mi w war­szaw­skim get­cie. Na­gle otwar­to gwałtow­nie drzwi i zapędzo­no w kąt po­ko­ju znaj­dujące się w nim trzy oso­by. Ce­li­na zry­wa się, za­uważa kredę, ale nie ma już cza­su nic po­wie­dzieć, bo zo­sta­je za­strze­lo­na. Kre­da kra­wiecka spa­da i roz­bi­ja się o podłogę. Później, kie­dy obcy lu­dzie prze­szu­ki­wa­li szu­fladę w celu zna­le­zie­nia sztućców i sre­bra stołowe­go, ktoś na nią na­depnął. Nie­ste­ty, Da­wid nig­dy nie mógł dokończyć eks­pe­ry­men­tu z kredą, po­nie­waż nie przeżył woj­ny. Zginął w Tre­blin­ce.

Po­my­liłam się, po­my­liłam się. Wca­le nie zginął w Tre­blin­ce. I to nie był chłopiec, tyl­ko dziew­czyn­ka. Ale cóż, te dzie­cięce dłonie są nie­malże jed­na­ko­we: ob­gry­zio­ne na krótko pa­znok­cie, miękkie, bul­wia­ste pal­ce. To jed­nak dłoń dziew­czyn­ki, która ma na imię Ire­na. Jest Li­twinką, po­cho­dzi z Wil­na. Co ja mówię? To dla­te­go, że chciałabym opo­wie­dzieć wszyst­ko na­raz. Skądże Li­twinka! Je­dy­nie na pierw­szy rzut oka wy­da­wała się blon­dynką. Tak, wyglądała na blon­dynkę, a prze­cież ma całkiem ciem­ne, kręcone włosy. W rze­czy­wi­stości – i tym ra­zem to praw­da – na­zy­wa się Ga­vrie­la. Uro­dziła się w Te­sa­lo­ni­kach, a do Au­schwitz tra­fiła w lu­tym 1943 roku. Wojnę przeżyje, lecz stra­ci matkę i oj­czyznę. Później osie­dli się w Paryżu i zo­sta­nie fran­cuską księgową. Tak, tak też się może zda­rzyć.

Jej mąż jest bar­dzo miły, ma rzad­kie włosy i pra­cu­je jako urzędnik w BNP Pa­ris Ban­ku, ale to nie ma żad­ne­go związku z fabułą. Ga­vrie­la myśli po fran­cu­sku, a za­po­mi­na po grec­ku. Imię mat­ki, Do­mna, co­raz częściej od­bi­ja jej się echem na kształt fran­cu­skie­go słowa klątwa. Ze swo­imi dziećmi roz­ma­wia tyl­ko po fran­cu­sku, li­te­ra­turę grecką również czy­ta w przekładach na fran­cu­ski. Jej dłonie są zde­cy­do­wa­nie brzyd­kie, ma krótkie pal­ce, dla­te­go nie nosi na­wet biżute­rii, którą do­stała od męża. Trzy­ma ją w skórza­nym pudełku. Ga­vrie­la nie czu­je się szczęśliwa, bo to na­wet w Paryżu nie­wie­lu się uda­je, ale w grun­cie rze­czy jest usa­tys­fak­cjo­no­wa­na. Ma przy­ja­ciółkę, z którą cho­dzi na za­ku­py.

Przy­ja­ciółka jest ude­rzająco po­dob­na do Ga­vrie­li; kie­dy siedzą obok sie­bie w me­trze, pasażero­wie za każdym ra­zem mają je za sio­stry. A tak na mar­gi­ne­sie, przy­ja­ciółka jest pół Ru­munką, pół Węgierką i również ma kręcone, si­wiejące włosy. Wiem, że to brzmi co­raz bar­dziej za­wi­le, ale nie możemy tak po pro­stu wygładzić kłębka popląta­nych i roz­gałęzio­nych nici rze­czy­wi­stości. Przy­ja­ciółka także ma brzyd­kie dłonie, ale już się tym nie przej­mu­je, bo jest sta­ra.

Ktoś nie­gdyś tę dłoń puścił. Mat­ka miała wówczas ko­chan­ka w Kluż-Na­po­ka. Gdy przyszła wieść o li­kwi­da­cji get­ta, ko­cha­nek załatwił dwa glej­ty. Mat­ka była w roz­ter­ce przez trzy dni, po czym wy­je­chała z ko­chan­kiem, zo­sta­wiając czte­ro­let­nią Co­sminę samą so­bie. Pomyślała, że le­piej ra­to­wać własne życie. Położyła paczkę na ko­la­nach dziec­ka i nie oglądając się za sie­bie, odeszła. Stało się to na osie­dlu Irys 13 maja 1944 roku. Wszyst­ko to jest cie­ka­we wyłącznie dla­te­go, że syn Co­sminy, Da­vid, również uro­dził się 13 maja. Na­tu­ral­nie, nie ma on nic wspólne­go z chłopcem z war­szaw­skie­go get­ta o tym sa­mym imie­niu, o którym później nikt nie pamiętał. Tego Da­vida nie za­po­mnia­no. Jego pra­dzia­dek, który był Węgrem, a który ja­kimś spo­so­bem przeżył piekło woj­ny, ale raju Ceauşescu już nie, zdążył jesz­cze do­wie­dzieć się o jego na­ro­dzi­nach. Na­zwa­nie chłopca imie­niem Da­vid uważał za zły po­mysł, ale to już inna hi­sto­ria. Jed­nak chłopak (na szczęście) do­wie­dział się o hi­sto­rii pusz­czo­nej ręki nie od nie­go, tyl­ko od in­nych miesz­kańców get­ta w fa­bry­ce ce­gieł, którzy mimo gnie­wu i prze­rażenia za­opie­ko­wa­li się osie­ro­coną Co­sminą.

Skłamałam, ale z ja­kie­goś po­wo­du uważałam to za słuszne. Da­vid nig­dy nie do­wie­dział się o tym, że ktoś kie­dyś puścił dłoń mat­ki. Nikt nie oca­lał z tych, którzy mo­gli­by się z nim spo­tkać i opo­wie­dzieć mu, jak wówczas mat­ka błagała ko­chan­ka, by dał jej oby­dwa glej­ty, i jak to w końcu w jej otu­ma­nio­nej za­ko­cha­niem głowie zwy­ciężyła chęć życia. Ga­vrie­la też nie zna hi­sto­rii pusz­czo­nej ręki, słyszała jej inną wersję. Mia­no­wi­cie taką, że to wszyst­ko stało się na da­le­kiej Li­twie, w Wil­nie, a dziew­czyn­ka na­zy­wała się Ire­na. Ze to Ire­ny dłoń pusz­czo­no, i to ją zo­sta­wiła mat­ka. Słyszała też, że żadna z nich nie przeżyła woj­ny.

Wszyst­ko to oczy­wiście jest nie do spraw­dze­nia. Imio­na się prze­pla­tają, trud­no do­ciec praw­dy. W dużej mie­rze mu­si­my zdać się na przy­pusz­cze­nia. Eks­pe­ry­ment z kredą teo­re­tycz­nie jest do prze­pro­wa­dza­nia, al­bo­wiem li­nie są obiek­ta­mi prze­strzen­ny­mi. Da­wid przy­pusz­czal­nie ma rację. Jeśli człowiek nie­skończe­nie długo za­ta­cza kręgi po tej sa­mej po­wierzch­ni, po ja­kimś cza­sie ry­su­nek na­bie­ra kształtu stożka, od­ry­wa się od po­wierzch­ni stołu i two­rzy na­ma­cal­ne wy­pukłości, które nie są tożsame z sęka­ty­mi wy­pukłościa­mi drzew. Można ten eks­pe­ry­ment wy­ko­nać na kart­ce pa­pie­ru, jed­nak nikt nig­dy nie miał tyle cier­pli­wości, aby wy­star­czająco długo próbować.

Roz­dział dru­gi, czy­lihi­sto­ria szyi

– Nie wygłupiaj się, mamo, wca­le nie je­steś sta­ra! – po­wie­działa ko­bie­ta na ko­ry­ta­rzu przed przy­mie­rzal­nią, próbując nakłonić matkę, by weszła z po­wro­tem do ka­bi­ny. Wy­cze­kujący na swoją ko­lej Niem­cy sta­li z prze­wie­szo­ny­mi na ręku ubra­nia­mi i pa­trzy­li na obie pa­nie z nie­zro­zu­mie­niem, a star­sza z nich tyl­ko kręciła przecząco głową, spra­wiając wrażenie nie­ugiętej. Nie o to cho­dziło, że uj­rzała sie­bie od tyłu w podwójnym lu­strze prze­bie­ral­ni; że zo­ba­czyła wpi­jający się w sze­ro­kie ple­cy biu­sto­nosz oraz wy­blakłe, siwe włosy. To mógłby być pro­blem, ale nie tym ra­zem. Nie mar­twiło jej również, że to córka płaci – wszak nieźle za­ra­bia. Zresztą jej mąż Nie­miec od cza­su do cza­su także jest skłonny kupić teścio­wej jedną, dwie rze­czy. Cho­dziło o coś zupełnie in­ne­go. Star­sza ko­bie­ta w prze­bie­ral­ni na­gle coś so­bie uświa­do­miła, o czym nie mogła mówić. Jej twarz zapłonęła ru­mieńcem, ale nie po­tra­fiła po­wie­dzieć, dla­cze­go. Nie była w sta­nie opo­wie­dzieć córce hi­sto­rii szyi.

Na Zachód po raz pierw­szy po­je­chała w sie­dem­dzie­siątym ósmym. Po­tem była tam jesz­cze kil­ka razy, jed­nak w pamięci utkwiła jej ta pierw­sza wi­zy­ta. Zo­stała za­pro­szo­na na kon­fe­rencję do Ulm. Dziew­czyn­ki były jesz­cze małe i zo­stały pod opieką męża. Nie było zwy­cza­ju, by le­ka­rze za­bie­ra­li ze sobą asy­stentów rent­ge­now­skich, zwłasz­cza na Zachód, na pięcio­dnio­wy kon­gres. Przy­pusz­czała, że to or­dy­na­tor załatwił jej wy­jazd, domyślając się, że nie bez­in­te­re­sow­nie.

Kie­dy wie­czo­rem na ho­te­lo­wym ko­ry­ta­rzu przy­lgnęli do sie­bie, wie­działa, że pójdzie z nim do po­ko­ju. Wcześniej trochę już wy­pi­li, a ona miała słabą głowę. Chwiej­nie opa­dli na łóżko, ko­cha­li się do świtu, po czym około piątej nad ra­nem le­karz na­gle otrzeźwiał i wy­szedł, jak­by zo­stał we­zwa­ny do pa­cjen­ta.

Ko­bie­ta wstała do­pie­ro około ósmej. W łazien­ce za­uważyła, że mężczy­zna za­ssał jej skórę na szyi. Nig­dy wcześniej tego nie doświad­czyła, dla­te­go mar­twiła się, czy ślad znik­nie w ciągu trzech dni. Zjadła śnia­da­nie w ho­te­lu, a po­tem, z dniówką w kie­sze­ni, ru­szyła na mia­sto. Tra­fiła do domu to­wa­ro­we­go, do działu kon­fek­cji dam­skiej. Spędzo­na z mężczyzną noc oraz wol­ne przed­południe spra­wiły, że po­czuła się swo­bod­nie i tym ra­zem nie miała wy­rzutów su­mie­nia, które na­cho­dziły ją za­wsze, gdy chciała coś dla sie­bie kupić.

Weszła do ka­bi­ny przy­mie­rzyć czer­woną su­kienkę z de­kol­tem. U sie­bie w kra­ju nig­dy nie wy­brałaby tak wy­zy­wającej rze­czy. Te­raz jed­nak pomyślała so­bie, że tu­taj mogłaby ją założyć. Po­pa­trzyła w lu­stro, w którym od­bi­jała się błękit­no­oka twarz ko­bie­ty, mogącej śmiało jesz­cze przez kil­ka ład­nych lat cho­dzić w czer­wie­ni.

Kie­dy odwróciła się bo­kiem, żeby spraw­dzić, jak wygląda w su­kien­ce również od tej stro­ny, do­strzegła na wie­sza­ku chustkę. Za­pew­ne ktoś ją zo­sta­wił. Była to czer­wo­no­nie­bie­ska je­dwab­na apasz­ka, na której wid­niał jakiś na­pis. Nig­dy w życiu ni­cze­go nie ukradła, także tym ra­zem nie miała ta­kie­go za­mia­ru, chciała ją po pro­stu przy­mie­rzyć. Apasz­ka do­brze leżała i aku­rat za­kry­wała ślad na szyi. Zdjęła ją z sie­bie i od­wie­siła z po­wro­tem na wie­szak, żeby właści­ciel mógł ją zna­leźć, gdy­by po nią wrócił. Właśnie miała wyjść, kie­dy na­gle po­czuła nie­od­partą chęć, by jed­nak ją za­brać – chustkę, która ide­al­nie pa­so­wała do czer­wo­nej suk­ni. Spoj­rzała na su­fit, oba­wiając się, że ktoś może ją ob­ser­wo­wać z góry, a następnie włożyła apaszkę do to­reb­ki. Stojąc przy ka­sie, miała wrażenie, że sprze­daw­czy­ni prze­szy­wa ją na wskroś wzro­kiem, że za­raz wskaże pal­cem na to­rebkę i po­pro­si, by wyjęła z niej przywłasz­czoną rzecz. Albo pod­bie­gnie do niej jakiś klient i za­py­ta, gdzie się po­działa chust­ka, którą zo­sta­wił w przy­mie­rzal­ni. Ale nikt nie zwrócił na nią uwa­gi, ani kie­dy płaciła, ani też kie­dy z siatką w ręce wy­cho­dziła ze skle­pu. Uspo­koiła się do­pie­ro wte­dy, gdy zjeżdżała ru­cho­my­mi scho­da­mi w dół.

Na popołudnio­we ob­ra­dy kon­gre­su założyła czer­woną su­kienkę i ową apaszkę, a kie­dy pod­czas wykładu de­mon­stro­wała slaj­dy, apasz­ka pod­kreślała jej nie­bie­skie, błyszczące oczy. Or­dy­na­tor wygłosił dłuższy re­fe­rat po nie­miec­ku, z którego nie ro­zu­miała ani słowa, ale czuła, że wszy­scy patrzą na jej biust i pomyślała, że mimo dwójki dzie­ci nadal wygląda pociągająco. Wie­czo­rem na ko­lację również ubrała apaszkę i po­zwo­liła, aby le­karz po­now­nie za­pu­kał do jej drzwi i aby mo­gli powtórzyć po­przed­nią noc.

Te­raz, kie­dy po dwu­dzie­stu dzie­więciu la­tach przy­mie­rzała ubra­nie, po­czuła nie­pew­ność oraz do­brze jej zna­ny lęk: i po co to wszyst­ko? Ściągnęła z sie­bie nie­wy­godną, ob­cisłą bluzkę i po­sta­no­wiła zaj­rzeć do córki, która znaj­do­wała się w sąsied­niej ka­bi­nie. Szarpnęła zasłonkę. Dziew­czy­na właśnie przy­mie­rzała swe­ter i zaplątana w nie­go spy­tała: mamo, to ty? Po­tem wy­sunęła głowę, lecz za­miast far­bo­wa­nych na blond włosów, uka­zał się jakiś błyszczący ma­te­riał. Mat­ka w pierw­szej chwi­li pomyślała, że to hal­ka. Jed­nak po chwi­li widać było, że ma na głowie apaszkę, która zasłaniała jej twarz ni­czym wo­al­ka. Zdjęła je­dwabną chustkę i po­wie­siła ją z po­wro­tem na wie­sza­ku, obok dwóch ta­kich sa­mych. Wszędzie ta­kie dają – tłuma­czyła córka – przy­najm­niej w porządniej­szych miej­scach. Aby klient­ka, przy­mie­rzając ubra­nie, nie po­bru­dziła go podkładem.

Star­sza ko­bie­ta odwróciła się na pięcie i bez słowa wyszła z przy­mie­rzal­ni. Przy­po­mniała so­bie, jak w sie­dem­dzie­siątym ósmym stała na po­dium w apasz­ce z domu to­wa­ro­we­go. Te­raz była już pew­na, że wszy­scy zo­rien­to­wa­li się, skąd ją ma. Na ma­te­ria­le na­dru­ko­wa­ny był czer­wo­no­nie­bie­ski pa­sek – taki sam, jak na tor­bach re­kla­mo­wych fir­my. Prze­ko­na­na była również, że pod przywłasz­czoną apaszką każdy do­strze­gał siny ślad po skra­dzio­nej miłości, ba, wy­obrażał so­bie także jej męża i córki, które zo­sta­wiła w domu; po­dob­nie jak ona wi­działa na zdjęciach rent­ge­now­skich to, o czym pa­cjent jesz­cze nie miał pojęcia.

– Ni­cze­go nie po­trze­buję – po­wie­działa zre­zy­gno­wa­nym głosem do córki, a po­tem prze­biła się przez tłum lu­dzi cze­kających w ko­lej­ce, tak jak zwykła to robić, idąc szpi­tal­nym ko­ry­ta­rzem z wy­ni­ka­mi badań w ręce, nie chcąc być za­cze­pio­na przez bli­skich pa­cjen­ta.

Roz­dział trze­ci, czy­lihi­sto­ria oka

Kobie­ta sie­dzi na skra­ju rzędu sie­dzeń, bez­pośred­nio przy drzwiach w bu­da­pesz­teńskim me­trze. Dokład­nie tam, gdzie sie­działy Ga­vrie­la z Co­sminą, tyl­ko w in­nej hi­sto­rii.

Ja, czy­li nar­ra­tor­ka, której obec­ność czy­tel­ni­cy mo­gli od­czuć nie­raz bar­dziej, nie­raz mniej – jak pod­czas trans­mi­sji ra­dio­wej spek­ta­klu te­atral­ne­go – siedzę w cza­sie teraźniej­szym dokład­nie na­prze­ciw­ko tego dusz­ne­go wa­go­nu. Do tej pory nie za­uważyłam tej ko­bie­ty, po­nie­waż właśnie stałam, ale na wprost mnie zwol­niło się miej­sce. W ta­kich sy­tu­acjach człowiek mi­mo­wol­nie za­czy­na się gapić na in­nych, no chy­ba że pa­nu­je tłok i prze­py­chający się lu­dzie zasłaniają wi­docz­ność.

Ko­bie­ta wygląda na nie­wi­domą. Sie­dzi sztyw­no, z wy­pro­sto­wa­ny­mi ple­ca­mi, w ciem­nych oku­la­rach. Po obu bo­kach ma różne tor­by, a obok nich biały, cien­ki kij. Jego gu­mo­wa końcówka, za po­mocą której bada przed sobą drogę, do­ty­ka podłogi tuż obok jej buta. O rety! Ma na so­bie szpil­ki. Próżna, szczupła, ślepa ko­bie­ta. Sie­dzi przy drzwiach, bo gdy wsiadła, ktoś ustąpił jej miej­sca.

Zbliża się ko­lej­ny przy­sta­nek. Kil­ka osób wsta­je, zasłaniając siedzących na­prze­ciw­ko. Tym­cza­sem roz­myślam nad lo­sem nie­wi­do­mych; widzę przed sobą ich ostrożny, miękki, liczący się z upad­kiem chód. To swo­iste no­sze­nie się z głową w górze. I nie­pa­trze­nie pod nogi. Nig­dy.

Dużo osób wy­sia­da, prze­strzeń po­now­nie otwie­ra się przede mną i widzę rząd krze­seł na­prze­ciw­ko mnie. Ko­bie­ta nadal sie­dzi sztyw­no. Może być między pięćdzie­siątką a sześćdzie­siątką, jed­nak jest to ten typ człowie­ka, że jej wie­ku nie sposób osza­co­wać. Ma na so­bie do­pa­so­waną, brązową spódnicę i żakiet w tym sa­mym ko­lo­rze. Jej pa­znok­cie są po­ma­lo­wa­ne. Na pal­cu nosi ude­rzająco duży, ory­gi­nal­ny pierścio­nek. Kwa­dra­to­wy o pia­sko­wa­nej po­wierzch­ni, wyglądający na mosiężny. Nie wia­do­mo, może to pierścio­nek zaręczy­no­wy, ale chy­ba jed­nak za sze­ro­ki jak na tego ro­dza­ju rzecz. Nie­po­wsze­dni okaz.

Znów zbliża się ko­lej­ny przy­sta­nek i ktoś po­now­nie sta­je przede mną. Za­sta­na­wiam się nad bla­doróżowym la­kie­rem na pa­znok­ciach. Ma­lo­wa­nie pa­znok­ci na­wet widzącym spra­wia trud­ność, trze­ba mieć w tym dużą biegłość. Ko­bie­ta z pew­nością nie robi tego sama. Cho­dzi do ma­ni­kiu­rzyst­ki, co ozna­cza, że nie od za­wsze była nie­wi­do­ma. To przy­zwy­cza­je­nie z po­przed­nie­go życia, z którego nie ma za­mia­ru zre­zy­gno­wać. Za­tem stra­ciła wzrok. Za­pew­ne ma smut­ne­go, sta­rzejącego się męża, który za­wsze kom­ple­men­tu­je jej pa­znok­cie. Albo zna w mieście ma­ni­kiu­rzystkę, która wie o niej wszyst­ko i przed którą zdej­mu­je na­wet swo­je ciem­ne oku­la­ry. Kładzie je na sto­le i po­zo­sta­wia tam, dopóki mo­czy pal­ce w mi­secz­ce z wodą. Albo jesz­cze in­a­czej: ma nieszczęśliwą, dręczoną wy­rzu­ta­mi su­mie­nia córkę, która re­gu­lar­nie ma­lu­je jej pa­znok­cie i z którą wcześniej długo na­ra­dza się, jaki ko­lor wy­brać. Córka nie zno­si żyla­stych rąk mat­ki i brzy­dzi się za­pa­chem ace­to­nu.

Znów widzę ko­bietę, te­raz ob­ser­wuję jej twarz i włosy. Ma za­dbaną fry­zurę i cho­dzi do fry­zje­ra przy­najm­niej co dwa ty­go­dnie. Oczy­wiście, robi to również dla smut­ne­go męża. Ko­bie­ta miała nie­gdyś piękne, nie­bie­skie oczy, ale stra­ciła wzrok w wy­pad­ku. W wy­pad­ku sa­mo­cho­do­wym. Nie. Po tro­pi­kal­nej cho­ro­bie. Mąż jest dy­plo­matą, żyli w eg­zo­tycz­nym kra­ju, gdzie za­ata­ko­wała ją nie­ule­czal­na cho­ro­ba oczu. Po­je­chała na le­cze­nie do Szwaj­ca­rii i choć zapłaci­li za nie mnóstwo pie­niędzy, dało ono je­dy­nie tym­cza­so­we efek­ty. Nie. Ko­bie­ta miała nie­gdyś piękne, bursz­ty­no­we oczy, właści­wie to w nich za­ko­chał się jej mąż. Kil­ka lat temu zdia­gno­zo­wa­no u niej guza ner­wu wzro­ko­we­go; z tego po­wo­du stra­ciła wzrok. Wca­le nie uważa się za nie­wi­domą, po pro­stu do­sto­so­wała się do tej nie­ty­po­wej, a właści­wie – obu­rzającej sy­tu­acji. Nie. Ko­bie­ta ma zie­lo­ne oczy i jej śle­po­ta jest tym­cza­so­wa, jak miłość. Miała ko­rekcję la­se­rową siatkówki, dla­te­go przez następne kil­ka ty­go­dni po­win­na uni­kać światła i nosić oku­la­ry prze­ciwsłonecz­ne. Białą laskę, którą za­le­co­no, kupiła za na­mową męża, ale w za­sa­dzie to się jej wsty­dzi.

Kie­dy szła ją ode­brać, przy­po­mniała jej się zna­jo­ma wi­try­na z ko­stiu­ma­mi kąpie­lo­wy­mi z kie­szon­ka­mi na pro­tezę pier­si, i pra­wie odwróciła się na pięcie. Gdy w końcu zde­cy­do­wała się wejść do oko­licz­ne­go skle­pu ze sprzętem or­to­pe­dycz­nym, jej ser­ce moc­no zabiło. Jesz­cze któryś z prze­chod­niów pomyśli, że ona także ma pro­tezę pier­si albo coś w tym sty­lu. Na­wet później trochę się oba­wiała, czy aby ktoś z tram­wa­ju jej nie zo­ba­czył. Po­win­na była pójść do in­ne­go skle­pu, pomyślała, ale znała ten, bo od lat mijała go w dro­dze po­wrot­nej do domu.

Do me­tra wle­wa się tłum. Tym ra­zem wi­docz­ność zasłaniają wsia­dający. Coś mnie nie­po­koi, ale nie po­tra­fię po­wie­dzieć, co. Ni­czym de­tek­tyw układam frag­men­ty w myślach i czuję, że jest tu pew­na nie­pra­widłowość, której ro­zum jesz­cze nie za­re­je­stro­wał. Aż tu na­gle, ni stąd, ni zowąd, uświa­da­miam so­bie, co się nie zga­dza. Cieszę się jak śled­czy, który nie­spo­dzie­wa­nie wpadł na to, że jest w opo­wia­da­niu pe­wien klo­cek, który nie pa­su­je do całości.

Mam! Wiem już, co się nie zga­dza! Ko­bie­ta ma na ręku ze­ga­rek! Dla­cze­go nosi ze­ga­rek? Praw­do­po­dob­nie używa go jako biżute­rii. Jest to również przy­zwy­cza­je­nie z po­przed­nie­go życia, którego kur­czo­wo się trzy­ma. Złoty ze­ga­rek trud­no założyć, bo jest dużo za­ba­wy z zapięciem bran­so­let­ki. Za­pi­na ją jej mąż, złoszcząc się, bo mu to idzie z trud­nością. Ale boi się spy­tać, po co go nosi. Od lat nie ma od­wa­gi za­da­wać pytań, woli na nie od­po­wia­dać, ale robi to równie ostrożnie. Po­nad­to za każdym ra­zem, kie­dy spóźnia się do pra­cy, myśli so­bie, że to wszyst­ko przez ten cho­ler­ny ze­ga­rek, a właści­wie przez żonę, bo zno­wu to on mu­siał się męczyć z za­pinką.

Tłum ru­sza w stronę drzwi. Wśród butów spo­strze­gam szpil­ki ko­bie­ty. To ozna­cza, że wstała. Kie­ru­je się do wyjścia; te­raz mogę jej się przyj­rzeć od stóp do głów. W jed­nej ręce trzy­ma pa­pie­ro­we tor­by, na których wid­nie­je nie­bie­ski na­pis skle­pu me­blo­we­go. W dru­giej zaś – białą laskę, którą nie do­ty­ka zie­mi. Nie czy­ni tego, po­nie­waż w rze­czy­wi­stości owa biała la­ska to kar­nisz o pla­sti­ko­wym zakończe­niu. Ko­bie­ta nie jest nie­wi­do­ma.

Ze­gar­ka, który ma na so­bie, nie do­stała od syna. Ma, co praw­da, dwóch synów, ale po­da­ro­wała jej go córka, która ma na imię Ur­szu­la. Tak! To podróbka. W do­dat­ku źle cho­dzi, bo gdy wy­sia­da, wi­dzi, że według ze­ga­ra w me­trze spóźnia się o dwa­naście mi­nut. Kosz­to­wał pięć euro, córka nabyła go na plaży w Gre­cji, mówiąc do swo­je­go chłopa­ka: nie szko­dzi, do­stanie ten i już. Nie chciała wy­da­wać więcej pie­niędzy, bo i tak już na­ku­pi­li dużo rze­czy, a mat­ki właści­wie nie ko­chała.

Roz­dział czwar­ty, czy­lihi­sto­ria nogi

Nau­czy­ciel­ka z włosa­mi far­bo­wa­ny­mi na bor­do­wy ko­lor kręci się po ko­ry­ta­rzu. Nig­dzie nie wi­dzi dam­skiej to­a­le­ty. Nie zno­si kursów języ­ko­wych or­ga­ni­zo­wa­nych na pro­win­cji. Znów tra­fiła tu z tru­dem, na do­da­tek nie zdążyła wy­siu­siać się przed zajęcia­mi. Na do­da­tek boli ją noga, odkąd zaczęły się upały.

Aku­rat nie ma ni­ko­go, za­tem wśli­zgu­je się ukrad­kiem do męskiej to­a­le­ty. Wygląda na to, że na tym piętrze jest tyl­ko ta jed­na. Właśnie kończy robić siku i chce pod­ciągnąć majt­ki, kie­dy na­gle słyszy trzaśnięcie drzwi; ktoś wcho­dzi do środ­ka i siu­sia ciur­kiem do pi­su­aru. Nie szko­dzi, za­raz so­bie pójdzie. Na­uczy­ciel­ka po­win­na już po­wo­li się zbie­rać, jeśli chce prze­je­chać przez mia­sto przed piątkową go­dziną szczy­tu i do­trzeć w następne miej­sce. Musi udać się na po­dob­ny, zor­ga­ni­zo­wa­ny przez firmę kurs języ­ko­wy, od­da­lo­ny stąd o co naj­mniej czter­dzieści pięć mi­nut jaz­dy sa­mo­cho­dem. Za­sta­na­wia się, który most wy­brać. Tym­cza­sem mężczy­zna na zewnątrz ociąga się, a jej wstyd jest wyjść. Mi­jają dwie wol­ne mi­nuty, które w cza­sie czy­ta­nia tek­stu szyb­ko zla­tują, ale dla na­uczy­ciel­ki wy­dają się te­raz iry­tująco długie. Wygląda na to, że mężczy­zna spe­cjal­nie prze­ciąga czas. Jak­by był cie­kaw, kto jest w środ­ku. A prze­cież nie mógł do­strzec butów ko­bie­ty, bo­wiem musz­la klo­ze­to­wa znaj­du­je się zbyt da­le­ko od drzwi. Na­uczy­ciel­ka w końcu nie wy­trzy­mu­je i wy­cho­dzi. Mężczy­zna właśnie w tej mi­nu­cie umiesz­cza kule pod prawą pachą; wcześniej oparł je o ka­fel­ki, by móc roz­piąć roz­po­rek. Ko­bie­ta za­uważa, że ma założony gips na udzie. Chciałaby uciec jak naj­szyb­ciej, ale jakoś nie wy­pa­da prze­cisnąć się przed człowie­kiem z za­gip­so­waną nogą, dla­te­go nie­zdar­nie przy­trzy­mu­je sa­mo­za­my­kające się drzwi i cze­ka, aż po­stu­kując ku­la­mi, przej­dzie. Tym­cza­sem mężczy­zna dokład­nie mie­rzy ją wzro­kiem i jed­no­cześnie myśli so­bie, że ko­bie­ta w jej wie­ku ra­czej nie po­win­na far­bo­wać włosów na bor­do­wy ko­lor.

Zjeżdża windą na par­ter biu­row­ca i do­pie­ro te­raz uświa­da­mia so­bie, że tam­ta ko­bie­ta siu­siała w męskiej to­a­le­cie. Ale nie ma cza­su o tym myśleć, bo właśnie pod­jeżdża taksówka, która za­wie­zie go na trau­ma­to­lo­gię. Dziś zdej­mują mu gips. Naj­wyższy czas, myśli so­bie, bo od tych za­strzyków prze­ciw­za­krze­po­wych ma siny brzuch. W zeszłym ty­go­dniu padało i mu­siał owinąć gips torbą fo­liową, przez co wyglądał jak jakiś bez­dom­ny.

W cza­sie, gdy ko­bie­ta po­ru­sza się po­wo­li w kor­ku – bo oczy­wiście nie udało się jej uniknąć go­dzin szczy­tu – mężczyźnie z dużym hałasem piłują gips, aby zdjąć go z nogi. Po­tem wręczają mu kartkę z nu­me­rem te­le­fo­nu re­ha­bi­li­tan­ta. Na wszel­ki wy­pa­dek za­bie­ra ze sobą kule i prze­chodząc przez przejście dla pie­szych, jesz­cze się trochę na nich pod­pie­ra, bo od nagłego wysiłku pie­cze go sto­pa. Czu­je się swo­bod­nie, jego noga jest nie­wia­ry­god­nie lek­ka, jak­by jej w ogóle nie miał. Na­wet się nie rozgląda, więc ko­bie­ta w nie­bie­skim su­zu­ki trąbi na nie­go, rozkładając sze­ro­ko ręce na znak, że jest czer­wo­ne światło. Kule ra­czej spo­wal­niają jego chód, tak na­prawdę nie są mu one po­trzeb­ne, dla­te­go na następnym rogu uli­cy opie­ra je o kon­te­ner i dzwo­ni po ko­lejną taksówkę. Na chod­ni­ku obok śmiet­ni­ka leży pełno śmie­ci; miesz­kańcy zaczęli zno­sić niepo­trzeb­ne rze­czy w ra­mach od­gra­ca­nia swo­ich miesz­kań.

Po upływie go­dzi­ny robi się w tym miej­scu tłoczno. Dwóch brzu­cha­tych fa­cetów w dre­sach, szu­rając no­ga­mi, dźwiga lodówkę. Kładą na zie­mi uszko­dzoną narożną ławę i fo­tel z wy­stającą sprężyną; stos po­pla­mio­nych ma­te­raców co­raz to rośnie. Na szaf­ce z prze­su­wa­ny­mi drzwia­mi sie­dzi ubra­na w ku­fajkę Cy­gan­ka i wy­ma­chując no­ga­mi, łuska pest­ki słonecz­ni­ka. Jest z nią żyla­sty mężczy­zna o ciem­nym spoj­rze­niu, który do ster­ty wy­bra­nych rze­czy do­rzu­ca kule, a po­tem ni­czym pro­fe­sjo­na­li­sta roz­mon­to­wu­je lodówkę. Sta­ran­nie zwi­ja ka­bel, zdej­mu­je obu­dowę, od­ci­na wtyczkę i wkłada ją do tor­by. Właśnie chce ode­rwać płyty bocz­ne, gdy nad­jeżdża inna grup­ka zbie­ra­czy złomu me­ta­lo­we­go. W środ­ku ciężarówki jest już de­ska do pra­so­wa­nia, su­szar­ka i inne me­ta­lo­we od­pa­dy. Nowo przy­by­li wy­ska­kują z po­jaz­du i pod­chodzą po­spiesz­nie do lodówki, chcąc ją chwy­cić. Za­czy­na się szar­pa­ni­na, a po­tem krzy­ki, ktoś od­graża się po cygańsku. Ko­bie­ta prze­ry­wa je­dze­nie pe­stek słonecz­ni­ka i mówi do męża: Daj se spokój. Chcesz, żeby cię na gułagi za­bra­li?