Powództwo prokuratora w sprawach niemajątkowych z zakresu prawa rodzinnego

Problematyka powództwa prokuratora w sprawach niemajątkowych z zakresu prawa rodzinnego nie była dotychczas przedmiotem monograficznego opracowania. Pojawiała się ona zwykle jako fragment opracowań dotyczących udziału prokuratora w postępowaniu cywilnym, co powodowało ujęcie tytułowego zagadnienia w sposób bardzo ogólny.

Celem niniejszej monografii jest możliwie wszechstronne rozważenie instytucji powództwa prokuratora w sprawach niemajątkowych z zakresu prawa rodzinnego, w ujęciu zarówno teoretycznym, jak również z uwzględnieniem stosowanej przez prokuratorów praktyki, ustalonej przy zastosowaniu empirycznej metody badawczej.

Podstawę prawną rozważanej instytucji stanowią przepisy Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego w powiązaniu z przepisem art. 7 Kodeksu postępowania cywilnego, stanowiącym w obowiązującym modelu zasadnicze rozwiązanie w przedmiocie udziału prokuratora w procesie cywilnym. Wskazane przepisy Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego stanowią podstawę materialnoprawnej legitymacji prokuratora w zakresie następujących powództw: o unieważnienie małżeństwa oraz ustalenie jego istnienia lub nieistnienia (art. 22 KRO), o ustalenie i zaprzeczenie macierzyństwa (art. 6116 KRO), o ustalenie i zaprzeczenie ojcostwa oraz o ustalenie bezskuteczności uznania ojcostwa (art. 86 KRO), jak również o rozwiązanie przysposobienia (art. 127 KRO). Każde z wymienionych powództw jest przedmiotem rozważań w niniejszej monografii.

Analiza tytułowego zagadnienia nie ogranicza się do aspektu teoretycznego, ale obejmuje także aspekt empiryczny w postaci prezentacji wyników badań własnych. Na potrzeby przedmiotowej monografii przeprowadzono badania – archiwalne (metoda historycznoprawna) oraz socjologiczne (metoda empiryczna).

Celem tych badań było poznanie praktyki dotyczącej stosowania przez prokuratorów wskazanych unormowań Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego oraz Kodeksu postępowania cywilnego, a także poznanie opinii oraz poglądów prokuratorów w przedmiocie ewentualnej zmiany obowiązującego modelu udziału prokuratora w procesie cywilnym. W tym celu posłużono się metodą tzw. indywidualnego wywiadu pogłębionego (Indiwidual in-depht interview – IDI).

Fragment recenzji prof. UKSW dr hab. Grzegorza Jędrejka:

„Recenzowane opracowanie stanowi ważny głos w dyskusji dotyczącej modelu udziału prokuratora w nowym procesie cywilnym. (…) Niewątpliwym walorem monografii jest wskazanie rozbieżnej praktyki w stosowaniu prawa przez prokuratorów, co uzasadnia nie tyle zmianę obowiązującego prawa, ale z całą pewnością pojawia się potrzeba ujednolicenia praktyki. (…) Reasumując nie mam wątpliwości, że recenzowana monografia spotka się z dużym zainteresowaniem Czytelników. Autor pokazał, iż podział na teorię i praktykę, jest podziałem sztucznym. Nie można omawiać teorii bez praktyki, ale i odwrotnie, doktrynalne rozważania oderwane od rzeczywistości mają wartość jedynie dla ich autora. W przypadku monografii mamy do czynienia z harmonijnym, a nie waham się stwierdzić, iż wzorcowym połączeniem teorii z praktyką.

Do publikacji powinni sięgnąć praktycy, przede wszystkim prokuratorzy, ale i przedstawiciele doktryny. Każdy, kto będzie w przyszłości formułował postulaty dotyczące prawnej regulacji udziału prokuratora w postępowaniu cywilnym będzie musiał odwołać się do recenzowanej publikacji. Przede wszystkim można mieć nadzieję, iż takie ujęcie tematu jak w recenzowanej monografii znajdzie naśladowców, a w konsekwencji pojawią się w nauce prawa opracowania zawierające nie tylko wykładnię obowiązujących przepisów, ale także pokazujące ich stosowanie w praktyce”.

Niniejsza publikacja został podzielona na pięć rozdziałów:

Rozdział I omawia genezę i ewolucję legitymacji prokuratora do wytoczenia powództwa w polskim procesie cywilnym.

Rozdział II ukazuje powództwo prokuratora w procesie cywilnym de lege lata. Rozważania koncentrują się wokół zagadnień dotyczących przesłanek powództwa prokuratora, jego rodzajów, a także wspomnianej ewolucji modelu polskiego procesu cywilnego na przestrzeni ostatnich lat.

Kolejne rozdziały pracy dotyczą poszczególnych powództw prokuratora w sprawach niemajątkowych z zakresu prawa rodzinnego.

Rozdział III koncentruje się wokół  problematyki unieważnienia małżeństwa. Przedmiotowe powództwo analizowane jest w kontekście podstaw unieważnienia.

Rozdział IV monografii dotyczy powództw najczęściej wytaczanych przez prokuratorów w ramach przedmiotowej problematyki, tzn. powództw dotyczących  ojcostwa. Szczególne miejsce zajmuje wśród nich powództwo o zaprzeczenie ojcostwa.

Ostatni rozdział pracy – V obejmuje powództwa prokuratora dotyczące ustalenia i zaprzeczenia macierzyństwa oraz rozwiązania przysposobienia.

Omawiane w monografii problemy i zagadnienia mają niebagatelne znaczenie społeczne. Znaczenia w tym kontekście nabierają, jak się wydaje, prezentowane w pracy wyniki badań empirycznych w postaci indywidualnych wywiadów pogłębionych z prokuratorami, niespotykane dotychczas w literaturze przedmiotu. Mogą one stanowić istotną pomoc, zarówno dla ustawodawcy – w procesie tworzenia prawa, jak również dla praktyki – np. w kontekście potrzeby jej ujednolicenia, a także stanowić inspirację do dalszych badań.