Przewodnicy w świecie ciszy

Joanna Domeradzka-Kowalkowska

Przewodnicy w świecie ciszy

Poradnik dla rodziców dzieci z wadą images/1-1.jpg” />

IMPULS

Kraków 2008

© Copyright by Oficyna Wydawnicza „Impuls”, Kraków 2008

Redakcja wydawnicza:

Zuzanna Bochenek

Rysunki:

Małgorzata Kropek

Projekt okładki:

Anna M. Damasiewicz

Zdjęcie na okładce: © Tina Lau | Dreamstime.com

ISBN 978-83-7308-921-1

Oficyna Wydawnicza „Impuls” 30-619 Kraków, ul. Turniejowa 59/5 tel. (012) 422-41-80, fax (012) 422-59-47 www.impulsoficyna.com.pl, e-mail:impuls@impulsoficyna.com.pl Wydanie I, Kraków 2008

Konwersja do formatu EPUB: Virtualo Sp. z o.o.

Podziękowania

Dziękuję Pani promotor Annie Mareckiej za okazaną życzliwość oraz wszystkie cenne wskazówki, dzięki którym powstała ta praca.

Wstęp

W lipcowo-sierpniowym numerze czasopisma „Słyszę” z 2006 roku, wydawanego przez Stowarzyszenie Przyjaciół Osób Niesłyszących i Niedosłyszących „Człowiek – Człowiekowi” przy współpracy Instytutu Fizjologii i Patologii Słuchu oraz Polskiego Towarzystwa Naukowego Zaburzeń Słuchu, Głosu i Komunikacji Językowej, ukazał się mój artykuł zatytułowanyRola środowiska rodzinnego w kształtowaniu języka dzieci z uszkodzonym słuchem. Pani Redaktor zapytała wówczas, czy nie napisałam innych prac o podobnej tematyce. Pomyślałam, że byłoby warto popracować nad dłuższą publikacją, w której mogłabym zawrzeć wskazówki przydatne rodzicom w pracy rewalidacyjnej z ich dziećmi. W ten sposób powstała książkaPrzewodnicy w świecie ciszy. Poradnik dla rodziców dzieci z wadą słuchu.

Po przejrzeniu fachowej literatury i na podstawie własnych doświadczeń oraz obserwacji pracy surdologopedów postanowiłam zamieścić w niej najistotniejsze z punktu widzenia rodziców porady, a także moje propozycje zajęć z dziećmi. Rozdział pierwszy wzbogaciłam o różne wskazówki dla rodziców, opisy postaw rodzicielskich ze wskazaniem tej właściwej oraz przedstawiłam rolę środowiska domowego w kształtowaniu języka dzieci z uszkodzonym słuchem. W rozdziale drugim pt.Przewodnicy w świecie ciszyopisałam rolę surdologopedów w nauczaniu języka małych pacjentów, ze szczególnym zwróceniem uwagi na ich wygląd zewnętrzny, cechy osobowości oraz niezbędne wykształcenie i kwalifikacje. W rozdziale trzecim zatytułowanymPytam, bo pragnę wiedzieć więcejzamieściłam pytania, które często zadają rodzice dzieci z wadą słuchu. Odpowiadam na nie w przystępny sposób oraz wyjaśniam zagadnienia nurtujące rodziców. Rozdział czwarty natomiast nosi tytułWychowanie słuchowe drogą do komunikowania się dziecka z wadą słuchu. Stanowi on konkretną propozycję metody prowadzenia zajęć z dzieckiem oraz określa, jakie znaczenie dla jego rozwoju, a przede wszystkim mowy odgrywa wychowanie słuchowe. Zawiera on ponadto gotowe scenariusze zajęć, które rodzice mogą wykorzystać podczas domowych ćwiczeń.

Rozdział 1

Rola środowiska rodzinnego w kształtowaniu języka dzieci z uszkodzonym słuchem

W życiu każdego dziecka istotną rolę odgrywają rodzice. To oni są jego najbliższymi opiekunami, przewodnikami po świecie wartości i pierwszymi nauczycielami mowy. Już w łonie matki dziecko zapoznaje się z jej głosem, oswaja się z nim i przyzwyczaja do jego brzmienia. Trwałość pamięci spostrzeżeń słuchowych okresu prenatalnego potwierdza choćby to, że dziecko już po urodzeniu reaguje na głos matki, rozpoznaje go i uspokaja się, gdy go słyszy. Obserwując twarze rodziców, ich sposób artykulacji, samo zaczyna ich naśladować, wchodząc najpierw w etap głużenia1, a następnie gaworzenia2. Rodzice pomagają dziecku w nauce słów, wzbogacają zasób jego słownictwa, prostują pomyłki językowe i poprawiają składnię. Stanowią dla dziecka wzorzec do naśladowania, motywują je do ćwiczeń, kształtują jego osobowość oraz wpływają na jego rozwój intelektualny. To właśnie rodzice pełnią rolę zasadniczych partnerów, głównych terapeutów w procesie rehabilitacji dziecka niesłyszącego.

Nikt nie zaprzeczy, że jeszcze większa odpowiedzialność za tę „pierwszą edukację” spoczywa na rodzicach dzieci niedosłyszących lub głuchych. Praca z dziećmi z wadą słuchu wymaga bowiem od rodziców poświęcenia znacznie większej ilości czasu na różnego rodzaju ćwiczenia oraz tłumaczenie wszystkich zjawisk otaczającej nas rzeczywistości. Aparaty słuchowe i wszczepy ślimakowe są bardzo pomocne w nauce języka, ale i tak jest to proces trudny, skomplikowany i wymagający ogromnego wysiłku zarówno ze strony rodziców oraz logopedów, jak i małych pacjentów. Rodzice muszą jednak pamiętać, że wyposażenie dziecka w aparat słuchowy nie przywraca mu słuchu. Jego zadanie polega jedynie na wzmocnieniu dźwięków docierających do ucha.

Działanie aparatu słuchowego wyjaśnia w bardzo przystępny sposób mgr Anna Charkiewicz – dyplomowany protetyk słuchu3. Określa ona aparat słuchowy jako subtelne narzędzie wzmacniające dźwięk, stosowane w celu kompensacji ubytków słuchu powstałych z różnych przyczyn. Jego stosowanie ma na celu zwiększenie stopnia głośności sygnałów i rozróżniania ich na tle innych dźwięków. Autorka wyjaśnia, że przetwarzanie sygnałów w aparatach słuchowych nastawione jest nie tylko na wzmocnienie dźwięku, ale także na ograniczenie wpływów zakłóceń zewnętrznych, regulację barwy dźwięku, lepsze rozumienie mowy na tle szumów. Najnowsze aparaty są zatem wyposażone w układy korekcyjne, które mają udoskonalać słyszalność dźwięków docierających do pacjentów. Chociaż ich jakość jest coraz lepsza, dźwięki nadal są zniekształcane i mogą powodować trudności w odbiorze.

Wielu rodziców decyduje się także na wszczepienie dziecku implantu ślimakowego. Jest to możliwe, jeśli pacjent spełni stawiane przez specjalistów wymogi i pomyślnie przejdzie wszystkie badania. Implant ślimakowy również nie przywraca słuchu, ale daje możliwość odczuwania wrażeń słuchowych, które w uchu są wywoływane przez elektrostymulację. Wszczep ślimakowy przesyła impulsy bezpośrednio do nerwu słuchowego, omijając uszkodzone włoski ucha wewnętrznego. Impulsy są odbierane jako wrażenie słuchowe, czyli słyszenie. Po operacji pacjent zostaje objęty tzw. opieką pooperacyjną, podczas której następuje gojenie się rany, dopasowywanie zewnętrznych elementów wszczepu oraz procesora mowy i pomoc w nauce korzystania z urządzenia. Konieczne jest prowadzenie wychowania słuchowego, które należy zapewnić każdemu pacjentowi.

W skład zespołu sprawującego opiekę pooperacyjną wchodzą: lekarze, inżynier kliniczny, psycholog oraz surdologopeda. Ich zadaniem jest nauczenie dziecka korzystania z aparatu słuchowego oraz wszczepu ślimakowego: odbierania dźwięków, rozumienia ich i kojarzenia z określonymi przedmiotami. To oni muszą wyrobić u małego pacjenta nawyk świadomego słuchania docierających do niego dźwięków. Po założeniu aparatu słuchowego lub operacji wszczepu ślimakowego rodzice od razu powinni zwracać uwagę dziecka na docierające do niego dźwięki z otoczenia, ponieważ funkcja odbierania bodźców słuchowych będzie potem wykorzystywana w percepcji mowy i jej uczeniu. Dziecko musi nauczyć się odbierania dźwięków z otoczenia. To ważny krok zmierzający do osłuchania się z mową, nauczenia się jej oraz posługiwania się nią w celu komunikowania swoich potrzeb najbliższym osobom. Jest to bardzo trudne zadanie. Jeszcze trudniej nauczyć dziecko odbierania słów, a następnie dłuższych wypowiedzi. Oczywiście wczesne zaopatrzenie dziecka w aparat słuchowy lub implant zwiększa jego szanse na szybkie i sprawne rozwijanie umiejętności werbalnego komunikowania się z otoczeniem.

Dziecko